Tag Archives: Rasp

Stanisław Olszewski – Cichociemny

ps.: „Bar”, „Gama”

herbu Prus II

vel Stanisław Komar, vel Stanisław Kossak

Zwykły Znak Spadochronowy nr 1042

 

ur. 28 marca 1912 w Kamienicy Polskiej, zm. 1 marca 1994 w Częstochowie – podpułkownik piechoty, nauczyciel, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Lwów AK, więzień  UB, NKGB, sowieckich łagrów: Workuta, Norylsk, Tajszet (1945-1955), cichociemny

Znajomość języków: francuski, białoruski; szkolenia (kursy): m.in.  dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), spadochronowy (1 SBS, Largo House, STS 51. Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End), i in. W dniu wybuchu wojny miał 27 lat; w dacie skoku do Polski 30 lat. Syn tkacza

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Był jednym z co najmniej osiemnastu Cichociemnych, wywodzących się z warstw najwyższych, nierzadko arystokratycznych. Byli to potomkowie: księżniczki katalońskiej i hiszpańskiego admirała, tureckiego emira, wojewody malborskiego, pomorskiego i kasztelana chełmińskiego, szambelana papieskiego, siostrzeńcy: premiera R.P. i generała; bratanek prezydenta Warszawy, także pochodzący z uznanych rodów szlacheckich, rodzin wielkich przedsiębiorców i naukowców: światowej sławy antropologa, córki Emila Wedla, wicedyrektora „Książnica-Atlas” S.A., posłów na Sejm R.P., itp. Według rodzinnego przekazu wywodził się ze szlacheckiego niegdyś rodu Olszowskich herbu Prus II.

W latach 1919-1926 uczeń szkoły powszechnej w Kamienicy Polskiej oraz gimnazjum w Częstochowie i Radomiu. Od 1932 w Państwowym Studium Nauczycielskim w Solcu nad Wisłą, w 1934  uzyskał świadectwo dojrzałości oraz uprawnienia nauczyciela szkół powszechnych. Od 17 września 1934 uczestnik kursu podchorążych rezerwy piechoty w Katowicach przy 73 Pułku Piechoty 23 Dywizji Piechoty. Po kursie od kwietnia 1935 jako dowódca drużyny na praktyce w 11 Pułku Piechoty. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od stycznia 1937.

W latach 1935 – 1937 rachmistrz w kopalniach rudy Poraj i Osiny, następnie nauczyciel szkoły powszechnej w Orlej (pow. Szczuczyn).  Działacz Związku Nauczycielstwa Polskiego, Związku Strzeleckiego, Związku Oficerów Rezerwy, naczelnik Straży Ogniowej w Szczuczynie.

 

 

II wojna światowa

Pod koniec sierpnia 1939 zmobilizowany, przydzielony do kompanii przeciwlotniczej w Mołdecznie 86 Pułku Piechoty 17 Dywizji Piechoty (Obszar Warowny „Wilno”). W nocy z 18 na 19 września przekroczył granicę polsko-litewską, internowany w Kownie. Uciekł, dotarł do Rygi, 24 grudnia 1939 do Sztokholmu (Szwecja), następnie przez Bergen (Norwegia), Abeerden (Szkocja), Londyn (Wielka Brytania) dotarł 6 stycznia 1940 do Paryża (Francja).

 

Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, od 6 stycznia przydzielony jako dowódca plutonu 1 Batalionu do Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. 24 kwietnia jako dowódca plutonu ckm statkiem „Chenonceaux” dopłynął do Herstad (Norwegia). W nocy z 27 na 28 maja uczestniczył w natarciu na Beisfjord oraz bitwie pod Narwikiem. Za udział w walkach odznaczony Krzyżem Walecznych.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

8 czerwca statkiem „Duchess of York” ewakuowany do Brestu (Francja).  Po upadku Francji m.in. osadzony w obozie w Nimes. W małej grupce żołnierzy 9 czerwca 1941 w Perpignan przekroczył granicę  z Hiszpanią, we wrześniu dotarł do Lizbony (Portugalia). Aresztowany, osadzony w więzieniu, zwolniony po ok. półtora miesiącu, po interwencji polskiego konsulatu.  Przez Gibraltar 11 listopada 1941 dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, 17 listopada przydzielony do 7 Brygady Kadrowej Strzelców, następnie do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 24 sierpnia 1942 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 lutego 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Rasp” (dowódca operacji: F/O Rutledge A.J.D., ekipa skoczków nr: XX), z samolotu Halifax DT-726 „H” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Rutledge A.J.D. / i in.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.19 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Sum”, w okolicach miejscowości Machory, Maleniec, 14 km od Końskich. Razem z nim skoczyli: kpt. Marian Mostowiec ps. Lis, ppor. Leszek Ratajski ps. Żal oraz kurier ppor. Tadeusz Samotus ps. Lis-2. Skoczkowie przerzucili 228 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK, zasobników nie zrzucono. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 13 godzin 16 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„16.II. Po raz pierwszy w b. okresie operacyjnym S.O.E. zapowiedziało pogotowie do lotu: początkowo dla 5 ekip, a następnie dla 4 ekip. Odprawa ekip na STS 20 i stacji ubierania się odbyła się w miłym spokoju (…) Komunikat MET z godz. 16.oo pomyślny, zarządzono start.

Start odbył się punktualnie w następującej kolejności: = lot 23/31, ekipa VICE, nawig. por. Walczak, plac. zasadn. LILIA, zapas. PUHACZ, start godz. 18.25 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904, 228000 dol. i 270000 RM, = lot 24/32, ekipa SPOKSHAVE, nawig. kpt. Kuźnicki, plac. zasadn. LIS, zapas. PIES, start godz. 18.30 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904 i pieniądze. = lot 26/33, ekipa SAW, nawig. por. Gembik, plac. odb. KOŃ i rej. zapas. start godz. 18.35 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904, 315000 dol. oraz pas polit. DR 21/10, – lot 27/34, ekipa RASP, nawigator p/o Rhutelen, plac. odb. SUM i rej. zapas., start godz. 18.20 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904, 228000 dol. oraz paczki polit. DR 23/10, 28/13 i29/13. 6413 [melodia sygnałowa w BBC] nadane prawidłowo. (…)

17.II. Wynik operacji jest, wg. meldunków nawigatorów, następujący: = lot 23/31 i lot 26/33 doskonale na plac. zasadnicze, 1944 [sygnały świetlne placówki odbiorczej] dobrze widoczne, = lot 27/34 wykonany częściowo, tylko skoczkowie na =1602 [rejon zrzutu] plac. SUM, = lot 24/32 zawrócił znad Danii, nawalił jeden a następnie drugi motor (…) .” (s. 151)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych w Warszawie, od 23 marca 1943 przydzielony jako komendant dywersji odcinka Lwów Południe do Kedywu Okręg Lwów AK. Uczestniczył w wielu brawurowych akcjach bojowych, m.in.:

• odbiciu, m.in. wraz z Cichociemnymi: Piotrem Szewczykiem oraz Tadeuszem Jaworskim oraz żołnierzami AK ps. Żorż i Jancia więźnia Jana Bojczuka ps. „Wik” ze szpitala we Lwowie przy ul. Janowskiej 130 (Szpital Epidemiczny) oficera ds. scaleniowych Narodowej Organizacji Wojskowej (organizacji Stronnictwa Narodowego), (16 czerwca 1943),
• likwidacji agentki gestapo Marii Rastawieckiej (6 sierpnia 1943),
• nieudanym odbiciu z więzienia w Rawie Ruskiej, wraz ze swoimi podkomendnymi z zakładowej straży pożarnej fabryki konserw Rucknera (Lwów, ul. Żółkiewska), dowódcy oddziału leśnego Kedywu pchor. Stanisława Lewandowskiego ps. „Sylwester” (w grudniu 1943),
• zdobyciu broni maszynowej i wysadzeniu zbiorników w fabryce likierów Baczewskiego (w czerwcu 1944),
• dywersji na szlakach kolejowych Lwów-Tarnopol i Lwów-Łuck

 

W dniach 23-27 lipca 1944 uczestniczył w akcji Burza, jako dowódca plutonu Kedywu 1 kompanii 5 Batalionu Saperów brał udział w walkach o Lwów.

Po rozwiązaniu AK 28 lipca 1944 pozostał w konspiracji, działał w organizacji NIE. Ukrywał się w lokalach konspiracyjnych przy ul. Zadwórzańskiej, pl. św. Zofii, ul. Zyblikiewicza. Nie zgłosił się na zorganizowaną przez gen. Iwana Sierowa „odprawę” oficerów AK, unikając aresztowania i zesłania do łagru.Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 3 maja 1944, do listopada 1944 zastępca szefa, następnie do kwietnia 1945 szef Kedywu Okręgu Lwów AK.

Wskutek zdrady byłej łączniczki AK Zofii Sienkiewiczowej, 17 kwietnia 1945  aresztowany przez NKGB w mieszkaniu przy ul. Zyblikiewicza. Po pseudorozprawie przed Wojennym Trybunałem Lwowskiego Okręgu Wojskowego skazany na 15 lat łagrów. Wywieziony za koło polarne do łagru w okolicach Workuty, następnie po ok. 1,5 roku do łagrów nr 25, 9 oraz nr 2 w rejonie Norylska. Od marca 1953 w łagrach tajszeckich (okolice Leny i Bratska). Zmuszany do niewolniczej pracy m.in. przy rozładunku wagonów, w elektrowni na Angarze, przy wycinaniu lasu w tajdze.

Od czerwca osadzony w moskiewskim więzieniu na Butyrkach, następnie w podmoskiewskiej Potmie. Zwolniony 15 grudnia 1955, przetransportowany do Brześcia i przekazany komunistycznym władzom Polski. Do 22 grudnia więziony przez UB na Służewcu, potem zwolniony lecz wciąż prześladowany.

 

 

Po wojnie

Od listopada 1957 pracował jako chałupnik przy wykańczaniu tkanin w Spółdzielni Pracy „Twórczość”, następnie do września 1974 w Spółdzielni „Tkaczy i Dziewiarzy”. Od października nakładca w Terenowych Zakładach Przemysłu Włókienniczego w Poraju k. Częstochowy. Przeszedł na emeryturę w październiku 1988. W 1990 współzałożyciel katowickiego oddziału Związku Polskich Spadochroniarzy, członek komisji rewizyjnej oddziału oraz członek Zarządu Głównego. Zmarł 1 marca 1994 w Częstochowie, pochowany na cmentarzu Kule w Częstochowie.

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od stycznia 1937
• porucznik – 16 lutego 1943
• kapitan – ze starszeństwem od 3 maja 1944
• major
• podpułkownik

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 15 lipca 1944
• Krzyż Walecznych

 

 

Życie rodzinne

Syn Antoniego tkacza oraz Marianny z d. Sitek. W 1958 zawarł związek małżeński z Iną Maślijewicz (1926-1992). Nie mieli dzieci. Według rodzinnego przekazu wywodził się ze szlacheckiego niegdyś rodu Olszowskich herbu Prus II.

 

 

Upamiętnienie

W 2023 podjęto starania, aby upamiętnić Cichociemnych – Strażaków. Wśród Cichociemnych w rodzinie strażackiej są: płk cc Adam Boryczka – od września 1936 strażak, następnie (po ukończeniu kursów pożarniczych w Łodzi) dowódca plutonu strażackiego Państwowych Zakładów Azotowych w Mościcach; ppłk cc Feliks Dzikielewski – od 18 lipca 1957 do 31 grudnia 1971 kierownik sekcji łączności w Wydziale Operacyjnym Komendy Głównej Straży Pożarnej; płk cc Stanisław Olszewski – naczelnik Straży Ogniowej w Szczuczynie; kpt. cc Henryk Zachmost – od 1959  w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych oraz por. cc Józef Zając (mój Dziadek) – od 1933 do wybuchu wojny działacz Powiatowego Związku Straży Pożarnych w Kopyczyńcach (obecnie Ukraina), po wojnie m.in. sekretarz Koła Cichociemnych w Londynie. Trwają działania zmierzające do upamiętnienia Cichociemnych – Strażaków.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn.  Kol.023.0194
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, Zwierzyniec – Rzeszów, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, 2002, s. 76-79, ISBN 83-910535-4-7
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 377, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 115-116