Franciszek Malik – Cichociemny

Franciszek Malik – Cichociemny

ps.: „Piorun 2”, „Brzoza 2”

vel Franciszek Maszewicz, vel Franciszek Surowiak

Zwykły Znak Spadochronowy nr 4441, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1569

 

ur. 6 marca 1912 w Bażanówce (powiat sanocki), zm. 24 sierpnia 2006, prawdopodobnie w Loughborough (Wielka Brytania) – major dyplomowany, oficer  Wojska Polskiego, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie,  Armii Krajowej, dowódca Batalionu „Zaremba-Piorun”, uczestnik kampanii wrześniowej, Powstania Warszawskiego, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Charków, Małoszujka (1939-1941),  więzień niemieckich obozów jenieckich: Lamsdorf, Sandbostel, Lubeka (1944-1945), cichociemny

Znajomość języków: brak danych; szkolenia (kursy): m.in.  spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (Ośrodek Wyszkolenia nr 10, Ostuni), i in.

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Powstanie Warszawskie
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Od 1920 uczył się w szkołach powszechnych: w Bażanówce, od 1924 w Jaćmierzu, od 1926 w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, 24 maja 1932 zdał egzamin dojrzałości.

Wstąpił ochotniczo do wojska, od 18 września 1933 uczestnik kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie, po jego ukończeniu, od marca do lipca 1933, na praktyce w 5 Pułku Strzelców Podhalańskich. Od lipca do września 1933 przydzielony do 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Od listopada 1936 w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi – Komorowie, po jej ukończeniu awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 15 października 1936.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 początkowo jako dowódca 9 kompanii strzeleckiej 3 batalionu 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Od 4 września, po włączeniu 3 batalionu dowodzonego przez mjr. Kazimierza Tumidajskiego w skład 156 Pułku Piechoty Rezerwowego (Krzysztof A. Tochman podaje 154 PP Rez., ale podany przezeń szlak bojowy odpowiada szlakowi bojowemu 156 PP Rez.) jako dowódca kompanii w tym batalionie, na szlaku bojowym Kraków – Wieliczka – Bochnia – Tarnów – Brzesko – Lasy Radłowskie (wg. K.A. Tochmana „Redłowskie”). Od 5 września na pozycjach obronnych pod Wiśniową, 9 września batalion tam rozbity i rozformowany.

Po 5 października 1939 wyruszył w kierunku granicy z Węgrami, przeszedł brodem San na tereny okupowane przez Sowietów. 15 października 1939 aresztowany przez NKWD w Worochcie, wraz z por. Janem Kubiakiem, następnego dnia zwolniony w Stanisławowie. Wyruszył ponownie w kierunku granicy z Niagryna, 22 grudnia 1939 wraz z grupą 9 osób aresztowany w rejonie Doliny, w pobliżu granicy z Węgrami. Przez Ludwikówkę, Nadwórna przetransportowany do Stanisławowa, następnie Lwowa, Kijowa, później Gorodni w rejonie Homla. Skazany na trzy lata łagrów, więziony w łagrach w Charkowie, od września 1940 osadzony w łagrze Małoszujka (Archangielska obłast), zmuszany do niewolniczej pracy przy budowie linii kolejowej na bagnach, zachorował na szkorbut.

Zwolniony z łagru po układzie Sikorski – Majski, 10 października 1941 w Buzułuku wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa, skierowany do Tatiszczewa, przydzielony jako dowódca plutonu 3 kompanii, następnie dowódca 1 kompanii 13 Pułku Piechoty Ośrodka Zapasowego 5 Dywizji Piechoty. Po 10 grudnia 1941 ewakuowany do Dżalalabadu (Kirgistan).

Po ewakuacji Armii Polskiej do Iranu, od 15 sierpnia w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 11 grudnia 1941. Z Krasnowodzka przez Morze Kaspijskie przerzucony do Pahlevi (Irak), m.in. w obronie pól naftowych w rejonie Mosulu. Od 9 listopada 1942 do 24 stycznia 1943 uczestnik kursu dowódców kompanii (Palestyna), od 18 sierpnia do 3 listopada 1943 kursu dowódców w Centrum Szkolenia Piechoty.

Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40

 

Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Od 4  listopada 1943 w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza, przerzucony do Algieru, następnie do Ostuni (Włochy). Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. w Ośrodku Wyszkolenia nr 10 w Ostunii, tam zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 14 lutego 1944. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 1 marca 1944. Wg.opinii mjr Krizara – „Charakter wybitnie prawy, wartośc moralna bez zastrzeżeń. Kurs nr 1 ukończył z wynikiem bardzo dobrym. Taktyczxnie i technicznie przygotowany bardzo dobrze. Sprawność i wytrzymałość fizyczna bardzo dobre. Pracę na Kurie nr 1 i 2 traktował poważnie. Posiada wszystkie kwalifikacje wymagane od dowódcy. Ocena ogólna: bardzo dobry.”

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 30/31 lipca 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Jacek 1” (dowódca operacji: F/L Stanisław Daniel, ekipa skoczków nr: LVIII), z samolotu Liberator KG-890 „S” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/S Zbigniew Szostak / nawigator – F/L Stanisław Daniel / radiotelegrafista – F/S Józef Witek / strzelec – W/O Stanisław Malczyk / i in.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Solnica”, w okolicach miejscowości Podkowa Leśna, 7 km od Grodziska Mazowieckiego. Razem z nim skoczyli: ppłk. Jacek Bętkowski ps. Topór 2, por. Stanisław Ossowski ps. Jastrzębiec 2, por. Julian Piotrowski ps. Rewera 2, kpt. Zbigniew Specylak ps. Tur 2, ppor. Władysław Śmietanko ps. Cypr. Był to czwarty lot tej ekipy, w poprzednich (10/11 maja, 19/20 maja, 30/31 maja) nie można było wykonać zadania. Skoczkowie przerzucili 444,9 tys. dolarów w banknotach, 14,4 tys. dolarów w złocie oraz 260 tys. marek na potrzeby AK. Zrzucono także wraz ze skoczkami dwanaście zasobników oraz osiem paczek, w sześciu nalotach na placówkę odbiorczą, w godz. 00.52 – 01.10.

 

Jacek Bętkowski:  „(…) Trzeci raz. (…) Musi się udać, bo już zaczynają się z nas koledzy nabijać, nazywając naszą ekipę „Latający Holender” (…) Po raz czwarty. (…) Jesteśmy w tym samym składzie: „Piorun”, „Jastrzębiec”, „Tur”, „Rewera” i radiotelegrafista. Zabieram także dwa pasy z dolarami i młynarkami. Sporo tego. Każdy z nas ma dwa steny. Przyrzekam sobie, że tym razem nie wrócimy. Lecimy wzdłuż Wisły. Wszędzie blackout. W Warszawie również. Ale wreszcie są światła. Samolot kołuje. Action Station – Go, Go, Go, Go… Skaczą wszyscy, jak było ustalone. Nareszcie i ja rzucam się w dziurę. Szarpnięcie – spadochron się otworzył i lekko opadam w dół. Rozglądam się, jest krzyż ze świateł, tylko dość daleko i w prawo w skos. Zniosło mnie poważnie od placówki. Patrzę pod nogi, ziemia zbliża się gwałtownie. Robię przewrotkę, zrzucam spadochron. Nareszcie stało się, jestem w kraju.”

Jacek Bętkowski – „Do czterech razy sztuka”, w: Drogi Cichociemnych, Bellona Warszawa 2013, ISBN 978-83-11-11807-2, s. 105-108

 

Po skoku dotarł do Warszawy, do lokalu przy ul. Natolińskiej 6 (Stefanii Dowgiałło).

 

 

Powstanie Warszawskie

W Powstaniu Warszawskim od 4 sierpnia 1944 jako zastępca rtm. Władysława Abramowicza ps. Litwin, dowódcy odcinka taktycznego „Litwin”, obejmującego obszar pomiędzy ul. Marszałkowską, Wisła, Al. Jerozolimskimi oraz pl. Zbawiciela. M.in. w nocy 21/22 sierpnia dowódca ataku na stację telefonów przy ul. Piusa XI 19  (tzw. mała PAST-a).

Od 25 sierpnia 1944 dowódca Batalionu „Zaremba – Piorun” operującego w rejonie pomiędzy  ul. Marszałkowską a ul. Emilii Plater oraz ul. Wilczą a Politechniką, także w rejonie odcinka dowodzonego przez Cichociemnego ppłk Jacka Bętkowskiego ps. Topór. Sztab batalionu zlokalizowano  przy ul. Poznańskiej 12, stacjonował tam także pluton łączności, gospodarczy i kancelaria batalionu. Walczył w Śródmieściu Południowym, m.in. odpierając ataki Niemców na pozycje przy ul. Emilii Plater oraz uniemożliwiając 5 września wypad z gmachu Ministerstwa Komunikacji.

Od 4 października 1944 w niemieckiej niewoli, osadzony w stalagu 318 VIII F Lamsdorf, oflagu XB Sandbostel oraz XC w Lubece. Uwolniony 2 maja 1945 przez żołnierzy 2 Armii Brytyjskiej. Do 6 maja w Lubece, od 7 do 10 maja 1945 w obozie w Luneburgu.

por. cc Julian Piotrowski – Z Brindisi pod Grodzisk Mazowiecki
w: Biuletyn Stowarzyszenia Klub Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari
Warszawa, kwiecień – czerwiec 2004 r., nr 2, s. 40 – 43

 

 

Po wojnie

11 maja 1945 zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie (Wielka Brytania), ponownie wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim.

Od 30 maja 1945 przydzielony do 4 Dywizji Piechoty I Korpusu Polskiego. Od 20 lipca do 24 listopada 1945 uczestnik kursu przygotowawczego w Crieff do Wyższej Szkoły Wojennej, od stycznia do lipca 1946 uczestnik VI Kursu Wyższej Szkoły Wojennej w Cupar, po jego ukończeniu mianowany oficerem dyplomowanym oraz awansowany na stopień majora.

Od 16 kwietnia 1947 w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, 22 lipca 1948 zrezygnował ze służby w PKPiR, zdemobilizowany.

Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, początkowo mieszkał w polskim obozie w Burton, w latach 1953 – 1959 honorowy prezes zarzadu obozu oraz nauczyciel w szkole sobotniej. Od 1959 mieszkał w pobliskim Loughborough, prezes tamtejszego ośrodka Polonii, działał w Polskiej macierzy Szkolnej oraz Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów.  7 marca 1974 otrzymał obywatelstwo brytyjskie. Zmarł 24 sierpnia 2006 w Wielkiej Brytanii, prawdopodobnie w Loughborough, pochowany na tamtejszym cmentarzu – grób 11/409.

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 15 października 1936
• porucznik – ze starszeństwem od 11 grudnia 1941 
• kapitan – ze starszeństwem od 1 marca 1944
• major  dyplomowany – lipiec 1946

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 1944
• Złoty Krzyż Zasługi – dwukrotnie
• Warszawski Krzyż Powstańczy
• Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
• King’s Medal for Courage in the Cause of Freedom (Wielka Brytania)

 

 

Życie rodzinne

Syn Andrzeja, rolnika oraz Karoliny z domu Surowiak. W 1947 zawarł związek małżeński z Jadwigą z domu Sikora (ur. 1920). Mieli trzy córki: Jolantę (ur. 1948) zamężną Bigam,  Joannę (ur. 1953) zamężną Kokorosku oraz Monikę (ur. 1956) zamężną Harkins.

 

 

Upamiętnienie

W grudniu 1993 skwer u zbiegu ulic Wspólnej i Poznańskiej w Warszawie otrzymał nazwę Skweru Batalionu AK „Zaremba-Piorun”.

Na budynku przy ul. Poznańskiej 12,  będącym podczas Powstania Warszawskiego siedzibą sztabu Batalionu AK „Zaremba-Piorun” umieszczono pamiątkową tablicę o treści:

Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej batalionu „ZAREMBA – PIORUN” kompanii: „AMBROZJA”, „JUR” i „WITOLD” oraz służb: łączności, technicznych i medycznych walczących podczas Powstania Warszawskiego w Śródmieściu Warszawy w rejonie ulic: Marszałkowskiej, Poznańskiej, Emilii Plater, Nowogrodzkiej, Żulińskiego, Świętej Barbary, Wspólnej, Hożej i Wilczej. Pod dowództwem rtm. „ZAREMBY” Romualda Radziwiłłowicza kpt. cc „PIORUNA” Franciszka Malika. Dom ten od 1.VIII do 5.X.1944 r. był siedzibą dowództwa batalionu. Towarzysze Broni w 60-tą rocznicę Powstania”.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0163)
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 2. Rzeszów: Wydawnictwo „Abres”, 1996, s. 107-109. ISBN 83-902499-5-2.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny.

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii