Spadochroniarstwo polskie

Spadochroniarstwo polskie

 

---

Spis treści:

• Wstęp
• Spadochroniarstwo polskie
• Wojskowy Ośrodek Spadochronowy w Bydgoszczy
• Początki polskich jednostek spadochronowych
• 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa
• Polscy spadochroniarze do zadań specjalnych
• Organizacja I Alianckiej Armii Powietrznodesantowej
• Polskie jednostki po wojnie

---

 

Pierwszym spadochroniarzem w dziejach świata był ponoć cesarz chiński Shun (2258 – 2208 p.n.e), który miał ratować się skokiem z wysokiej płonącej stodoły, trzymając dwa ogromne słomiane kapelusze dla zamortyzowania upadku.

Pierwszy projekt rzeczywiście działającego spadochronu skonstruował Leonardo da Vinci. Francuski fizyk  Louis-Sébastien Lenormand 26 grudnia 1783 podobno skoczył na spadochronie. Na pewno uczynił to Andre Jacques Garnerin na pokazie 22 października 1797. Skoczył z ok. 700 m., na siedmiometrowym spadochronie własnej konstrukcji w paryskim Parku Monceau.

Istotą działania spadochronu jest zmniejszenie prędkości spadania do bezpiecznej dla skoczka, dzięki wykorzystaniu oporu powietrza. Planowano wykorzystać go w siłach zbrojnych już podczas I wojny światowej. Dowódca Sił Powietrznych USA we Francji gen. William Mitchel planował zrzucenie w 1919 na tyły niemieckie całej dywizji (ok. 20 tys. żołnierzy), z użyciem aż 2 tys. samolotów. Jednak wojna zakończyła się wcześniej.

W 1935 podczas radzieckich manewrów pod Kijowem, z udziałem zagranicznych obserwatorów, pokazano desant 1,2 tys. żołnierzy z przystosowanych do tego radzieckich samolotów bombowych TB-3.

Jako pierwsi w Europie swoje jednostki powietrznodesantowe zaczęli organizować Niemcy. Do 1939 sformowali 7 Dywizję Lotniczą (2 pułki spadochronowe) oraz 22 Dywizję Piechoty (piechota powietrzna). Podczas II wojny światowej 7 Dywizja brała udział w walkach w Polsce, ale nie zrzucono desantu. Niemieccy spadochroniarze odegrali istotną rolę przejmując mosty i lotniska w Danii, Norwegii i Holandii w 1940.  Rok później uczestniczyli w dużej operacji powietrznodesantowej „Merkury”, której celem było zdobycie Krety. W 1943 uczestniczyli w akcji odbicia Mussoliniego.

 

Spadochroniarstwo polskie

Sowiecki pokaz możliwości spadochroniarzy podczas manewrów pod Kijowem, przyspieszył organizowanie wojsk powietrznodesantowych we Francji, Włoszech oraz w Polsce. Istniały dwie koncepcje wykorzystania spadochroniarzy: do celów dywersyjnych oraz w wielkich operacjach morsko – lądowo – powietrznych.

Warto dodać, że 25 sierpnia 1893 warszawianka Janina Mey jako pierwsza Polka skoczyła ze spadochronem. W listopadzie 1914 Polak Włodzimierz Mazurkiewicz  został instruktorem w armii chińskiej.

W 1929 uruchomiono w Legionowie warsztat spadochronów typu Irvin (miękkie, o okrągłej czaszy). Także tego roku mjr. dyp. pil. Marian Romeyko opublikował w „Przeglądzie Lotniczym” artykuł „Wyprawy specjalne”.  Pisał w nim:

Przetransportowanie dwoma – trzema samolotami plutonu piechoty wraz z karabinami maszynowymi nie wydaje się już dziś dziełem nie do osiągnięcia. W niedalekiej przyszłości (a na Zachodzie już dziś) – może stać się zjawiskiem normalnym. Natomiast wysadzenie pojedynczych szpiegów będzie się odbywało prawdopodobnie za pomocą spadochronów (wobec udoskonalenia tychże). Pewna ilość zdyscyplinowanych, uzbrojonych żołnierzy z bronią maszynową, stać się może na tyłach dość groźną jednostką, szczególnie wobec obiektów komunikacyjnych.

W Polsce spadochroniarstwo rozpoczęło się na dobre w 1936. Popularyzująca je od 1923 paramilitarna organizacja Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej właśnie wtedy intensywnie propagowała hasło „Młodzież na spadochrony!”, inicjując uprawianie sportu spadochronowego. W Legionowie pod Warszawą zorganizowano kursy instruktorów spadochronowych. Postawiono wieżę spadochronową w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, na której mieli się szkolić wszyscy podchorążowie. Wtedy też wieża spadochronowa stanęła na Polach Mokotowskich w Warszawie. Do 1939 postawiono w Polsce 16 wież. Największą (50 metrową) wybudowano w Katowicach, w Parku im. Tadeusza Kościuszki.

 

Wojskowy Ośrodek Spadochronowy w Bydgoszczy

W 1939 utworzono na lotnisku w Bydgoszczy Wojskowy Ośrodek Spadochronowy (WOS), który od 1 maja szkolił kandydatów do polskich wojsk powietrznodesantowych.

5 sierpnia 1939 pierwszy pełny kurs ukończyło 80 oficerów i podoficerów, absolwentów Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Zostali przeszkoleni w skokach dziennych i nocnych, walce wręcz, strzelaniu z różnych typów broni oraz w dywersji: niszczeniu mostów, wiaduktów, torów kolejowych.

Więcej info – Prekursorzy Cichociemnych

 

Początki polskich wojsk spadochronowych

Działania podjęte przed wybuchem II wojny św. przez Sztab Główny Wojska Polskiego, w tym uruchomienie produkcji spadochronów Polski Irvin, otwarcie Wojskowego Ośrodka Spadochronowego, testy sprzętu i wyposażenia, szczególnie zaś rozpoczęcie szkolenia spadochroniarzy – komandosów, nie miały wpływu na przebieg kampanii wrześniowej 1939, jednak sytuowały Polskę w ścisłej światowej elicie państw tworzących wojska powietrznodesantowe.

 

Po wybuchu wojny, w tzw. okresie francuskim (PSZ pod dowództwem francuskim) do Dowódcy Lotnictwa gen. Józefa Zająca złożono dwa istotne dokumenty. Mjr dypl. Włodzimierz Mizgier-Chojnacki w swoim meldunku z 7 grudnia 1939 postulował „utworzenie naszych oddziałów desantowych” proponując 19 osób, w tym 16 oficerów (także siebie) jako kadrę przyszłego ośrodka szkolenia spadochronowego (lista na stronie Prekursorzy Cichociemnych). 

Późniejszy Cichociemny, kpt. dypl. Jan Górski w trzykrotnie składanym raporcie (w tym do Naczelnego Wodza) –  po raz pierwszy 30 grudnia 1939 – postulował utworzenie „desantowych oddziałów wojsk polskich” w celu uruchomienia „łączności i transportów wojskowych drogą powietrzną do Kraju oraz dla wsparcia powstania”. Wraz z raportem zgłosił grupę 16 oficerów (w tym siebie) gotowych do desantowania się do Kraju (lista na stronie Łączność z Krajem). W październiku 1940 w Oddziale III Sztabu Naczelnego Wodza powstał Wydział Studiów i Szkolenia Wojsk Spadochronowych.

Śmiała i nowatorska koncepcja rozwoju polskich wojsk powietrznodesantowych była rozwijana pomimo przegranej we wrześniu 1939. M.in. na konferencji w Belgradzie (29 maja – 2 czerwca 1940) z udziałem reprezentantów Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej z Paryża, konspiracji krajowej oraz baz łączności w Budapeszcie i Bukareszcie dyskutowano nad dwiema koncepcjami wykorzystania formacji spadochronowych. Generałowie: Sikorski, Sosnkowski, Tokarzewski oraz płk. Rowecki opowiadali się za wykorzystaniem spadochroniarzy do łączności z okupowaną Polską. Grupa oficerów, tzw. „chomików”, reprezentowana przez (też związanych z WOS) późniejszych współtwórców Cichociemnych – kpt. dypl. Jana Górskiego oraz kpt. dypl. Macieja Kalenkiewicza postulowała użycie skadrowanych jednostek powietrznodesantowych do wsparcia powstania powszechnego w okupowanej Polsce, w ostatniej fazie wojny.

10 października 1940 Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz L.408/II w sprawie przygotowania Polskich Sił Zbrojnych do możliwości przerzucenia transportem lotniczym do kraju, do bezpośredniego wsparcia i osłony Powstania. W marcu 1941 kpt. Jan Górski oraz kpt. Maciej Kalenkiewicz  przedłożyli w Sztabie Naczelnego Wodza studium strategiczne – Uderzenie powierzchniowe  [uderzenie powietrznodesantowe – przyp. RMZ]  jako nowa forma walki zaczepnej.

Rozkazem z 23 września 1941 (formalnie wydanym 9 października) Naczelny Wódz utworzył jednostkę powietrznodesantową – 1 Brygadę Spadochronową, jej dowództwo objął płk dypl. (później generał) Stanisław Sosabowski. W związku z powiększeniem Brygady o dodatkowe pododdziały – po upływie ok. roku, rozkazem z 20 października 1942 zmieniono nazwę na 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Wobec Brytyjczyków funkcjonowała nadal jako 4 Brygada Kadrowa Strzelców, dopiero w sierpniu 1942 przyjęli do wiadomości istnienie polskiej brygady  spadochronowej.

Początkiem polskich wojsk spadochronowych stała się idea nawiązania łączności z Krajem; stała się ona także początkiem historii 316 Cichociemnych – żołnierzy Armii Krajowej w służbie specjalnej.

 

1 Samodzielna Brygada Spadochronowa

Po wybuchu II wojny światowej żołnierze bydgoskiego WOS uczestniczyli w formowaniu 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Była największą spośród niebrytyjskich jednostek Korpusu Powietrznego Wojsk Lądowych (Army Air Corps). Anglicy zamierzali dowódcę brygady, gen. Stanisława Sosabowskiego, mianować dowódcą brytyjsko – polskiej dywizji spadochronowej! Nie zgodził się na to Sztab Naczelnego Wodza, bowiem w polskich planach 1 SBS miała zostać użyta do wsparcia planowanego powstania powszechnego w Polsce.

Więcej info – 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa

21 czerwca 1940 brytyjski RAF utworzył w Ringway pod Manchesterem Szkołę Treningu Spadochronowego, Parachute Training School. Pierwszym komendantem jej sekcji polskiej (zastępcą brytyjskiego komendanta ośrodka) został por. pilot Jerzy Górecki, jego zastępcą i szefem wyszkolenia spadochronowego ppor. Julian Gębołyś – obaj najlepsi instruktorzy z WOS w Bydgoszczy. Polacy, żołnierze bydgoskiego WOS byli też w niej instruktorami, przeszkolili 4825 spadochroniarzy – Belgów, Francuzów, Norwegów, Czechów, Polaków – Cichociemnych. Pierwszy „polski” kurs spadochronowy rozpoczął się 17 lutego 1941. Od 1 marca 1941 polskich spadochroniarzy, w tym Cichociemnych, szkolono także w Largo House pod Leven (Largo Low, hrabstwo Fife, Szkocja, Wielka Brytania). Także Polacy wybudowali w Lundin Links, niedaleko Largo House, funkcjonującą od 25 sierpnia 1941 24-metrową wieżę spadochronową, pierwszą w Wielkiej Brytanii (nazywano ją polską wieżą). 

Polish Paratroops. Spadochroniarze polscy
wyd. prawdopodobnie Sztab Naczelnego Wodza, 1944
ze zbiorów Marcina Zugaja. Bardzo dziękujemy!

 

Polscy spadochroniarze do zadań specjalnych (Cichociemni i inni):

Można wyróżnić trzy zasadnicze grupy polskich spadochroniarzy do zadań specjalnych podczas II wojny światowej:

• Cichociemni – 316 Cichociemnych było żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej, działali w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, byli wysyłani przez wojsko i realizowali cele wojskowe.
• Emisariusze i kurierzy polityczni – 31 kurierów i emisariuszy politycznych było cywilnymi łącznikami pomiędzy emigracyjnym rządem R.P. a cywilną strukturą w okupowanej Polsce – Delegaturą Rządu na Kraj, a także pomiędzy rządem a krajowymi partiami i stronnictwami politycznymi, byli wysyłani przez polityków i realizowali cele polityczne. Nie byli Cichociemnymi.
  
• Spadochroniarze do innych krajów – 77 spadochroniarzy było agentami alianckich służb działającymi poza Polską oraz poza strukturami Polskiego Państwa Podziemnego. Byli wysyłani w porozumieniu z emigracyjnym rządem RP przez brytyjskie SOE (Akcja Kontynentalna) lub amerykańskie OSS (Project Eagle) jako agenci tych służb, realizowali cele polityczno – wojskowe, wskazane przez zachodnie służby specjalne: SOE lub OSS. Nie byli Cichociemnymi.
  

 

Organizacja I Alianckiej Armii Powietrznodesantowej

Wojciech Markert – Organizacja I Alianckiej Armii Powietrznodesantowej, 1944-1945
w: Przegląd Historyczno – Wojskowy, 2012,nr 13 (64)/ 1 (239), s. 83-108

 

Polskie jednostki po wojnie

Po wojnie pierwszą jednostkę powietrznodesantową – 6 Pomorską Dywizję Powietrznodesantową utworzono w czerwcu 1957 w Krakowie. Intensywnie rozwinął się w Polsce sport spadochronowy.

Szczególną formacją specjalną jest Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej – zobacz: JW GROM.

 

 

zobacz także – Prekursorzy Cichociemnych

 

Zobacz:

• Robert Krzysztof Łukawski – Lotnictwo w operacjach Unii Europejskiej Przegląd Sił Zbrojnych 6/2015  (pdf)

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Hubert M. Królikowski – O organizacji desantów i wojska spadochronowego w Polsce przed II wojną światową, w: Szkice Podlaskie 2000 nr 8, s.127-140
• Mirosław Gajewski – Wojskowy Ośrodek Spadochronowy w Bydgoszczy w 1939 roku, w: Kronika Bydgoska na XIII / 1991, Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, Bydgoszcz 1993
• Wacław Malinowski – O organizacji oddziałów spadochronowych w Wojsku Polskim przed 1939 r., w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1961, nr  s. 162-174
• Hubert Królikowski – Historia działań specjalnych, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2004
• Jędrzej Tucholski – Spadochroniarze, IW PAX 1991, ISBN 83-211-1057-6
• Jędrzej Tucholski – Powracali nocą, Książka i Wiedza, Warszawa 1988
• Piotr Witkowski – Polskie jednostki powietrzno-  desantowe na Zachodzie, Bellona SA, Warszawa 2009
• Jacek Tebinka, Anna Zapalec – Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), Neriton, Warszawa 2021, ISBN 978-83-66018-94-5 (druk), ISBN 978-83-66018-95-2 (e-book)
• Jacek Tebinka, Anna Zapalec – Początki współpracy brytyjskich instytucji zajmujących się operacjami specjalnymi z polskim wywiadem wojskowym w 1939 r., w:. Dzieje Najnowsze, rocznik LI – 2019, 4, s. 5-26
• Zbigniew Wawer – Polscy spadochroniarze w Wielkiej Brytanii 1940-1945. 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa, w: Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska, 1988, nr 1 s. 56-90
• Andrzej Chmielarz – Koncepcje wykorzystania skoczków spadochronowych na rzecz okupowanego kraju (1939-1940), w: Polskie wojska spadochronowe w II wojnie światowej. W 120 rocznicę urodzin generała brygady Stanisława Sosabowskiego (red. Janusz Zuziak), Warszawa 2012, ISBN 978-83-933009-6-9, s. 42-48

 

---

Tł.