Edward Kiwer – Cichociemny

Edward Kiwer – Cichociemny

ps.: „Biegaj”, „Chwyt”, „Edward”

Edward Andrzej Kiwer

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0129

 

ur. 24 września 1919 w Gliwicach, zm. 25 października 1987 w Łączniku (powiat prudnicki) – harcerz, porucznik piechoty, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Radom-Kielce AK, WiN, uczestnik kampanii norweskiej, bitwy o Narvik, żołnierz wyklęty, więzień NKWD, uwolniony przez AK (1945), cichociemny

Znajomość języków: niemiecki; szkolenia (kursy): m.in.  doskonalący dla podoficerów młodszych (Szkocja), podchorążych piechoty (Dundee), dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy),  podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), spadochronowy (STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End), i in. W dniu wybuchu wojny miał 19 lat; w dacie skoku do Polski 24 lata

po wojnie wg. Tochmana tajny współpracownik UB, TW Ksawery

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Mieszkał z rodzicami w Chorzowie. Uczył się w gimnazjum państwowym w Chorzowie, w 1939 zdał egzamin dojrzałości. Od 16 sierpnia do 12 września w Junackich Hufcach Pracy w Żabiem.

 

 

II wojna  światowa

18 września 1939 przekroczył granicę z Rumunią, do 12 listopada internowany. Uciekł, od 6 grudnia we Francji, 8 grudnia wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych pod dowództwem francuskim, przydzielony do 2 batalionu 2 Pułku Piechoty w Camp de Coëtquidan. Od 16 lutego 1940 w 3 kompanii 2 Batalionu Strzelców Podhalańskich 1 półbrygady Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Uczestnik kampanii norweskiej oraz bitwy o Narvik. 29 maja ranny pod Ankenes, 10 marca 1940 awansowany na starszego strzelca. 11 listopada 1940 odznaczony Krzyżem Walecznych.

Po upadku Francji ewakuowany, od 10 czerwca w Wielkiej Brytanii, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich 1 Brygady Strzelców. Od 1 maja do 1 września w Szkole Podchorążych Piechoty w Dundee. Awansowany na stopień kaprala podchorążego ze starszeństwem od 15 sierpnia 1941, następnie przydzielony jako instruktor w szkolnym  plutonie jugosłowiańskim 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 22 kwietnia 1943 w Audley End  przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. 1 marca 1941 awansowany na stopień podporucznika. Przeniesiony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy).

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 4” (dowódca operacji: F/O Edward Bohdanowicz, ekipa skoczków nr: XXXV), z samolotu Halifax LW-284 „T” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Michał Goszczyński, pilot – F/S Zygmunt Wieczorek / nawigator – F/O Edward Bohdanowicz / radiotelegrafista – Sgt. Witold Gołębiewski / mechanik pokładowy – Sgt. Alfons Filipiak / strzelec – F/S Zygmunt Skopiński, Sgt. Jan Rutkowski / despatcher – Sgt. Izydor Kołacz). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska Campo Casale w Brindisi (Włochy), zrzut na placówkę odbiorczą „Mirt 1”, w okolicach miejscowości Cisów k. Kielc. Razem z nim skoczyli: kpt. dypl. Bolesław Jackiewicz ps. Łabędź, rtm. Stanisław Raczkowski ps. Bułany, ppor. Ludwik Wiechuła ps. Jeleń. Skoczkowie przerzucili 507 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także 9 zasobników i 6 paczek, w dwóch nalotach samolotu na placówkę odbiorczą. Zrzut przyjął oddział AK  „Wybranieccy”, dowodzony przez ppor. Mariana Sołtysiaka ps. Barabasz.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Dn. 8/9.IV.44 startowała druga operacja. Przebieg: – L.dz. 559(73). Depesza – szyfr. Dn. 9.IV.1944. Lawina KKP/S [depesza szyfrowana do dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego]. Wczoraj, z zadysponowanych dwadzieścia 2262 [samolotów] – zefir siedemnaście do Was i jeden do Czech. Wykonane u Was dwanaście i jeden do Czech. Po jednym na 2568 [placówkę odbiorczą] – POLANA, WILK, ZYDEL, JODŁA, MIRT, PALMA, SITO, TCHÓRZ, TASAK i BORÓWKA oraz dwa na bast. [bastion – placówka odbiorcza zdolna do przyjęcia zrzutu z kilku samolotów] NIL. Wszystkie 2262 wróciły. (…)

2568 [placówka odbiorcza] RAKIETA ani też zapas. [zapasowa] ŚCIGACZ nie dały ani 1944 [sygnał świetlny placówki odbiorczej] ani 1482 [sygnał świetlny nr 1]. Drugi 2262 [samolot] na bast. POLANA wykonał zrzut na bast. WILK, bo POLANA dała mu 1944 Panna [sygnał świetlny wskazujący kierunek wiatru] i dwie różne litery [błędne hasło rozpoznawcze]. 2568 [placówka odbiorcza] SAMOWAR i BUK albo nie dały 1944 i 1482 albo 2262 zabłądziły. Na 2568 OLEANDER 2262 wrócił ze startu. Drugi 2262 na bast. TCHÓRZ dostał 1944 ale ustąpił pierwszemu swej kolejki do zrzutu. Potem bast. nie dał mu ani 1944 ani 1482.. Uwaga: nie nadawać litery rozpozn. [rozpoznawczej] światłem czerwonym – zawsze tylko białym. Na bast. WILK zbyt dużo latarek migało, może być tylko jedna 1482 i biała – inaczej pomyłki w odczytaniu litery. (…) Łączę od Jutrzenka [Główna Baza Przerzutowa w Latiano pod Brindisi] dla Was gorące życzenia w dn. Wielkiej Nocy”. (s. 283 (287)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po skoku przydzielony do Kedywu Okręgu Radom – Kielce AK, początkowo jako instruktor dywersji w oddziale AK „Wybranieccy”, następnie od 4 lipca dowódca 4 plutonu w tym oddziale, będącym 1 kompanią 1 batalionu 4 Pułku Piechoty Legionów AK.

Uczestnik wielu bojowych akcji, m.in. rozbicia oddziału Niemców w rejonie Niestachowa (7 lipca), walk pod Radkowicami (30 lipca), starcia z własowcami we wsi Smyków  (8 sierpnia), walkach w rejonie miejscowości Antoniów (20 sierpnia). Od 7 września 1944 do zakończenia akcji Burza adiutant dowódcy 1 batalionu 4 Pułku Piechoty Legionów 2 Dywizji Piechoty AK.

 

 

Po wojnie

Pozostał w konspiracji, działał m.in. w Kielcach. 23 stycznia 1945  aresztowany przez NKWD w swoim mieszkaniu w Kielcach, osadzony w areszcie przy ul. Kapitulnej, następnie w więzieniu przy ul. Zamkowej. Uwolniony w nocy 4/5 sierpnia 1945 w akcji rozbicia więzienia, przeprowadzonej przez 250 osobowy oddział kpt. Antoniego Hedy ps. Szary. Podczas trwającej ok. cztery godziny akcji uwolniono ok. 354 więźniów, wysadzając drzwi do ich cel (zabrakło ładunków do otwarcia 2 cel).

Po uwolnieniu z więzienia, do końca 1945 działał w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, m.in. w Poznaniu. Od 1946 mieszkał w Chorzowie, pracował w księgowości, następnie podjął pracę w Katowicach.

4 listopada 1950 zwerbowany do współpracy z MUBP Chorzów, jako TW Ksawery. Według okresowej oceny „jest to człowiek wysokiej inteligencji, sprytny, spostrzegawczy, zdolny w wykonywaniu zadań operacyjnych i chętny, na spotkania przychodzi punktualnie. Materiały, jakie dostarcza, są o treści informacyjnej, lecz prawdziwe. Po większej części charakteryzujące osoby powracające z emigracji, zatrudnionych w przemyśle na naszym terenie (…) może być użyty do wszelkich kombinacji operacyjnych, gdyż posiada wyższe wykształcenie oraz zdolności w wykonywaniu zleconych mu zadań”.

Przez 17 lat ciężko chorował (porażenie mózgowe), zmarł 25 października 1987  we wsi Łącznik  (gmina Biała, k. Opola).

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157

 

 

Memoriał Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015

 

 

Awanse

• starszy strzelec – 10 marca 1940
• kapral  podchorąży – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1941
• podporucznik – 1 marca 1944
• porucznik – 1 stycznia 1945

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych – 11 listopada 1940 

 

 

Życie rodzinne

Syn Henryka oraz Anastazji z domu Botty. Po wojnie zawarł związek małżeński z Adelą z domu Pattermann. Mieli dwóch synów: Bogusława (ur. 1947) oraz Jana (ur. 1948). Po śmierci pierwszej żony zawarł związek małżeński z Hildegardą z domu Motzek (ur. 1929). Mieli syna Edwarda (ur. 1950) oraz córkę Danutę (ur. 1956).

 

 

Upamiętnienie

26 października 2016 w Gliwicach, od strony ul. Dworcowej odsłonięto ponad dwumetrowy pomnik z granitu.

Na tablicy umieszczono napis:  „Gliwiccy cichociemni, spadochroniarze Armii Krajowej, elita Polski Walczącej” oraz nazwiska: Edwarda Kiwera ps. Biegaj, Bolesława Polończyka ps. Kryształ, Leszka Ratajskiego ps. Żal, Bogusława Wolniaka ps. Mięta, Antoniego Żychiewicza ps. Przerwa.

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0102
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, Zwierzyniec – Rzeszów, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, 2002, s. 51-52, ISBN 83-902499-5-2
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 335, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 184
• Krzysztof Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych, w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131-157

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii