ps.: “Gaj”, “Mścisław”, “Ogrodnik” , “Tkacz”
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0988
Uczył się w szkole powszechnej w Zręcinie (woj. podkarpackie), następnie od 1921 w Państwowym Gimnazjum w Kroście. W 1929 zdał egzamin dojrzałości. Podczas nauki w gimnazjum działał w Związku Harcerstwa Polskiego, w późniejszym okresie także jako instruktor. Komendant Hufca Szkolnego Przysposobienia Wojskowego. W 1929 podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w 1937 obronił dyplom magistra filozofii w zakresie filozofii klasycznej.
Od 20 września 1933 do 31 maja 1934 uczestnik dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 5 Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1936. Od 1937 nauczyciel łaciny w Prywatnym Miejskim Gimnazjum Koedukacyjnym im. Pawła z Krosna w Krośnie, od 1938 także w Państwowym Gimnazjum i Liceum w Krośnie.
W kampanii wrześniowej zmobilizowany 3 sierpnia 1939, przydzielony jako adiutant mjr Stanisława Stahlbergera, dowódcy batalionu marszowego 2 Pułku Strzelców Podhalańskich 22 Dywizji Górskiej. Po rozbiciu pułku, 22 września wraz z grupą żołnierzy przekroczył granicę z Węgrami, internowany m.in. w Komaron – Belsovar.
W lutym 1940 uciekł, otrzymał paszport w Budapeszcie, przez Jugosławię, następnie statkiem m/s Warszawa dotarł 2 kwietnia 1940 do Marsylii (Francja). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Początkowo w obozie Camp de Carpiagne, następnie w Ośrodku Szkoleniowym Artylerii pod Paryżem. Przydzielony do Legii Oficerskiej.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany 27 czerwca 1940 z St. Jean de Luz, dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Przydzielony jako dowódca plutonu 3 kompanii 7 batalionu 3 Brygady Kadrowej Strzelców.
Od 2 października 1941 odkomenderowany (rozkaz I Korpusu L.dz.20646/Pers. 41), od 4 kwietnia 1942 przydzielony oraz przeniesiony (rozkaz Sztabu Naczelnego Wodza L.dz. 966/IV/42) do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów “legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – “Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. uczestnik kursu “0” walki konspiracyjnej w Audley End. (STS 43), tam zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 24 sierpnia 1942 przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Po kursie oceniono przydatność do pracy w konspiracji: “B. dobry dca drużyny dywersyjnej, dobry instruktor, dobry pomocnik organizatora [powstania – RMZ], zdecydowany, mocny w działaniu, spostrzega istotne rzeczy.” Wg. innej opinii: “Spokojny i zrównoważony. B. pilny i pracowity. (…) Fizycznie b. dobry i wytrzymały. (…) Do pracy konspiracyjnej – nadaje się na stanowisko kierownicze”. Awansowany na stopień porucznika 1 października 1942.
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 1/2 października 1942 w sezonie operacyjnym “Intonacja”, w operacji lotniczej “Chisel” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: XV), z samolotu Halifax W-7776 “U” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – W/O Stanisław Kłosowski, pilot – W/O Franciszek Zaremba / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – F/O Franciszek Pantkowski / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – F/S Tadeusz Madejski / despatcher – Sgt. Zdzisław Nowiński). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 8.oo z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą “Rak” 206 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Łupiny, 11 km od Siedlec. W drodze powrotnej, po locie trwającym 13 godzin i 30 minut, samolot przymusowo lądował z braku benzyny, rozbijając się. Pilot Stanisław Kłosowski mistrzowsko wylądował na kamienistym terenie w rejonie przylądka Flamborough (hrabstwo York, Wielka Brytania), załoga szczęśliwie się uratowała. W Dzienniku bojowym 138 Eskadry odnotowano: St. sierż Kłosowski w tym wypadku wykazał dużo odwagi i przytomności oraz umiejętności powzięcia decyzji w trudnej sytuacji ratując całą załogę. (LOT.A.V.35/10A, IPiMS)
Razem z nim skoczyli: por. Eugeniusz Kaszyński ps. Nurt, por. Artur Linowski ps. Karp, ppor. Waldemar Szwiec ps. Robot. Skoczków podjął oddział Batalionów Chłopskich z rejonu Wiśniew, dowodzony przez Mariana Grzebisza ps.Wicher. Łącznie w czterech operacjach lotniczych: Gimlet, Chisel, Hammer, (1/2 października 1942) oraz Lathe (2/3 października 1942) przerzucono do okupowanej Polski 17 Cichociemnych, 945,3 tys. dolarów, 16 zasobników z zaopatrzeniem dla AK, a także 5 bagażników dla Delegatury Rządu (859 tys. marek, 3 radiostacje, 3 odbiorniki radiowe, 2 generatory, leki i in.).
W “Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:
“Z 12 dni czuwania, pomyślna pogoda miała miejsce tylko w ostatnich dwóch dniach – 1.X. i 2.X. Przed 10 dni trwała zła pogoda w środkowej strefie lotów (Rzesza i Bałtyk). W dniu 1.x. wystartowały trzy samoloty. W dniu 2.X. wystartował jeden samolot – czwarta ekipa tego okresu. Według relacyj nawigatorów, we wszystkich czterech przypadkach zrzut nastąpił wprost na placówki odbiorcze, które dały umówiony sygnał świetlny.
Do dnia 10.X.42 nie nadeszła depesza z Kraju o przyjęciu zrzutu, ani też żadna inna depesza związana z lotami. Wskazywałoby to na trudności (…) w Dowództwie Armii Krajowej – Wydziale przyjęcia lotów. W dniu 2.X. wszystkie trzy samoloty lądować musiały poza lotniskiem Tempsford – mgła. Samolot por. Wodzickiego uległ kraksie – lądował przymusowo poza lotniskiem. Załoga wyszła bez obrażeń. Był to samolot wypożyczony. Stan naszych samolotów nie uległ więc zmianie.
W okresie 21.IX. – 2.X.42 r. (1 i 2.X.42) zostało przerzuconych do Kraju: – 17 ludzi, 16 containerów i 5 bagażników na spadochronach wspólnych ze skoczkami, – 945.300 dol. USA oraz pieniądze MSWewn. dla Delegata Rządu. Jakościowo, przerzucony został następujący materjał: 3 PLT, 1 KM.AM, 21 PLS, 6 SAB, 5 KOL, 5 MIN, 4 Ł, 2 COLT, 4 SZ, 6 GR, 5 SW, 2 CH i w bagażnikach: 1 W/T.A., 2 W/T.B., 3 odbiorniki, 2 generatory, 36 apteczek, 18 but. zastrzyków, 6 kompl. map oraz materiał chemiczny i fotograficzny. (…)
Dnia 14.X.42. r. nadeszła depesza Kaliny (824 z dn. 6.X.42), treści następującej: “Rak, Bór, Zamek i Osa zrzut przyjęły w porządku. Dwa containery nowego typu otworzyły się w powietrzu, trzy celki uszkodzone”. Piękna depesza!” (s. 97-99)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Hubert Królikowski – Zrzut na placówkę “Puchacz”. O zrzutach i placówkach odbiorczych
w powiecie siedleckim podczas II wojny światowej
w: Szkice Podlaskie 2006, nr 14 s. 71-90
Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich
w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski
w: Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty, IPN, Warszawa 2012, s. 15 – 25
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał przy ul. Pogonowskiego 23. Od listopada 1942 przydzielony, od grudnia 1942 dowódca Kedywu Inspektoratu Rejonowego Piotrów Trybunalski AK. Jego zastępcą mianowano Cichociemnego por. Artura Linowskiego ps. Karp. Od stycznia 1943 szef Kedywu Okręgu Łódź AK, Jego zastępcą nadal pozostał Cichociemny “Karp”.
Do połowy 1943 organizował ośrodki dywersji w Piotrkowie Trybunalskim, Opocznie, Tomaszowie, Koluszkach, Rawie Mazowieckiej, Głownie, następnie pięć oddziałów partyzanckich Kedywu: “Wicher”, “Burza” (listopad 1943), “Grom” (luty 1944), “Błyskawica” (marzec 1944), “Sam” (lipiec 1944). Łącznie oddziały Kedywu Okręgu Łódź AK liczyły ok. 900 żołnierzy. Prowadził kursy minerskie oraz specjalistyczne. Awansowany na stopień kapitana 11 listopada 1943.
Organizator i uczestnik wielu akcji bojowych, m.in. zniszczenia strażnicy granicznej w Wodzinku, przy drodze Piotrków – Łódź (w nocy 23/24 listopada 1943), akcji likwidacyjnych “Kośba” (czerwiec 1944). Oddziały Kedywu Okręgu Łódź AK przeprowadziły łącznie ponad 300 bojowych akcji, głównie dywersyjnych, sabotażowych. Od 3 września 1944 dowódca ośrodka walki “Węzeł” w Koluszkach, od listopada 1944 inspektor Inspektoratu Rejonowego Łódź AK, odbudował sieć konspiracyjną, zniszczoną po dwukrotnych aresztowaniach kadry przez gestapo w Łodzi. Awansowany na stopień majora 1 stycznia 1945.
Po rozwiązaniu AK w styczniu 1945 pozostał w konspiracji, według ustaleń historyka Janusza Kurtyki przydzielony do organizacji NIE jako komendant Okręgu Łódzkiego.
Od maja 1945 działał w okręgu łódzkim Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Odtworzył struktury Inspektoratu Rejonowego Łódź AK, budując pierwszą antykomunistyczną organizację niepodległościową na ziemi łódzkiej – Ruch Oporu Armii Krajowej. Infiltrował miejscowe struktury UBP i PPR, delegując w ich skład kilku żołnierzy. Zwerbował ponadto do współpracy funkcjonariusza WUBP w Łodzi Stanisława Malickiego, kilku funkcjonariuszy Straży Więziennej, wartowników WUBP i MUBP w Łodzi. 11 czerwca 1945 zorganizował akcję na areszt PUBP w Pabianicach, uwalniając bez żadnych strat 10 więzionych żołnierzy antykomunistycznej konspiracji.
Po uznaniu przez państwa zachodnie powstałego 28 czerwca 1945 tzw. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej oraz zakończeniu działalności Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, zdecydował o zakończeniu działalności konspiracyjnej. 18 lipca 1945 spotkał się z premierem PRL Edwardem Osóbką – Morawskim, uzyskał gwarancje bezpieczeństwa dla swoich żołnierzy po rozmowach tej sprawie oraz decyzji o przekazaniu pieniędzy organizacyjnych na odbudowę Warszawy.
Od sierpnia 1945 inspektor terenowy Prezydium Rady Ministrów, pomagał AK-owcom poszukującym pracy, od września 1945 przez kilka tygodni przewodniczący Komisji Likwidacyjnej Okręgu Łódź AK. Od 1 stycznia 1946 do 31 sierpnia 1950 nauczyciel łaciny w I Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu, od 1 stycznia 1948 do 19 września 1950 wykładowca łaciny i greki w Seminarium Duchownym we Wrocławiu. Od 1 września 1950 nauczyciel w II Liceum Ogólnokształcącym.
20 września 1950 aresztowany przez UB przed dworcem we Wrocławiu, przewieziony do Jeleniej Góry, w związku z donosami byłego podkomendnego, tajnego współpracownika UB Włodzimierza Szustera ps. Gajda. Torturowany, bity, po ciężkim śledztwie 11 lipca 1951 skazany przez Rejonowy Sąd Wojskowy w Łodzi na 15 lat więzienia oraz utratę praw publicznych na pięć lat za “przynależność do AK” oraz “działalność szpiegowską”, a także za to iż miał być “niepoprawnym przestępcą i wrogiem Polski Ludowej kroczącej do socjalizmu”. Osadzony w więzieniu w Łodzi przy ul. Kraszewskiego 15, następnie w Sieradzu, od 28 maja 1953 we Wronkach. Podczas pobytu za kratami ciężko chorował, m.in. na arytmię serca oraz gruźlicę. Odrzucano prośby o warunkowe zwolnienie ze względu na zły stan zdrowia.
22 grudnia 1955 zwolniony z więzienia, 16 maja 1956 Wojskowy Sąd Garnizonowy w Poznaniu zmniejszył wyrok do 4 lat pozbawienia wolności oraz zmniejszył o połowę okres pozbawienia praw publicznych. 20 lutego 1957 Naczelny Sąd Wojskowy w Warszawie umorzył postępowanie karne.
Od 1 września 1956 do 31 grudnia 1970 nauczyciel łaciny oraz logiki w Żeńskim (obecnie II) Liceum Ogólnokształcącym im. M. Curie – Skłodowskiej w Piotrkowie Trybunalskim, także lektor łaciny na Uniwersytecie Łódzkim oraz w Studium Nauczycielskim w Piotrkowie Trybunalskim. W 1970 zawieszony w wykonywaniu zawodu w związku z postępowaniem prokuratorskim, po jego umorzeniu w styczniu 1971 zmuszony do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Autor publikacji historycznej (maszynopis) pt. “Walka zbrojna ZWZ-AK w okresie 1940 – 1944 na terenie okręgu łódzkiego” oraz publikacji z pedagogiki języków obcych.
Od 21 czerwca 1956 do maja 1963 w zainteresowaniu operacyjnym Służby Bezpieczeństwa, rozpracowywany z udziałem kilku tajnych współpracowników, m.in. ppor. Jana Mateckiego ps. Grom. Od 14 września 1968 inwigilowany przez SB, m.in. poprzez kontrolę korespondencji oraz podsłuch telefoniczny. 30 lipca 1970 zatrzymany, oskarżony o działalność w łódzkim “Ruchu”, 26 maja 1971 śledztwo umorzono z braku dowodów. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 aresztowany przez SB, po interwencji żony Danuty zwolniony. Zmarł 4 lipca 1982 w Piotrkowie Trybunalskim, pochowany na miejscowym cmentarzu.
Syn Bartłomieja rolnika oraz Ludwiki z domu Krzywda.
W 1945 zawarł związek małżeński z Danutą z domu Justyna, łączniczką AK ps. Danka w Inspektoracie Piotrków Trybunalski AK, odznaczoną wraz z siostrą medalem “Sprawiedliwy wśród narodów świata” za ratowanie Żydów podczas likwidacji getta w Piotrkowie Trybunalskim. Mieli syna Leszka (ur. 1946) prof. dr hab. inż. na Politechnice Rzeszowskiej oraz córkę Barbarę (ur. 1950) dr nauk medycznych, zamężną Szaruga.
W 1986 11 Drużyna Starszoharcerska w Liceum im. M. Kopernika w Krośnie przyjęła imię majora “Gaja”, Adama Trybusa.
W 1995 ukazała się książka Romana Peski “Kontra Cichociemnego”, wydana przez Autora w Pabianicach
W 2002 Roman Peska opublikował książkę pt. “Cichociemny: major Adam Trybus – “Mścisław”, “Gaj”, “Ogrodnik”, “Tkacz” – organizator i dowódca KEDYWU Armii Krajowej Okręgu Łódź: biogram życia, nauki, walki, pracy, męczeństwa, śmierci, 1909-1982″, wyd. Oficyna Wydawnicza “Pamięć”, Pabianice.
16 listopada 2013 w II Liceum Ogólnokształcącym im. M. Curie – Skłodowskiej w Piotrkowie Trybunalskim odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą mjr Adamowi Trybusowi ps. Gaj.
W 2015 Remigiusz Piotrowski opublikował książkę pt. “Rozkaz: Trzaskać! Zapomniane akcje polskiego podziemia”, wyd. PWN Warszawa.
W grudniu 2016 Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych dla uczczenia pamięci 316 Cichociemnych wyprodukowała w limitowanej serii stu egzemplarzy paszport testowy “Cichociemni”.
W 2017 Dariusz Rogut opublikował artykuł pt. “Nie damy się powyrzynać jak barany. Mjr Adam Trybus “Gaj” (1909-1982)” w kwartalniku Wyklęci.
W 1989 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny “My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik “TOBIE OJCZYZNO”
Zobacz także – biogram w Wikipedii