Stanisław Sołtys – Cichociemny

Stanisław Sołtys – Cichociemny

ps.: “Sowa”, “Wójt”

vel Stanisław Lechnicki vel Mirecki

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0842, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1638

 

ur. 1 grudnia 1921 w Warszawie, poległ zamordowany przez Niemców z gestapo 8 czerwca 1944 w Rzeszowie – porucznik piechoty, harcerz, żołnierz Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, dowódca Kedywu Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK, oficer odbioru zrzutów Komendy Okręgu Kraków AK, więziony, torturowany i zamordowany przez gestapo (1944), cichociemny

Znajomość języków: niemiecki; szkolenia (kursy): m.in.  dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), sabotażu przemysłowego (STS 18), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End)  i in. W dniu wybuchu wojny miał 17 lat; w dacie skoku do Polski 21 lat. Syn nauczyciela, uczestnika III Powstania Śląskiego, współpracownika Wojciecha Korfantego, legionisty oraz działaczki harcerskiej i plebiscytowej

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Do 1928 mieszkał w Sulejówku, uczył się w szkole powszechnej. Od 1931 uczył się w Państwowym Gimnazjum Męskim im. J. Kochanowskiego w Radomiu, od 1935 w Liceum i Gimnazjum Humanistycznym im. A. Mickiewicza w Katowicach.

W katowickim gimnazjum działał w Związku Harcerstwa Polskiego, m.in. jako zastępowy II Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki, a także w samorządzie uczniowskim. W sierpniu 1939 zdał egzamin dojrzałości, zamierzał podjąć studia na Wydziale Hutniczym Akademii Górniczej w Krakowie.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany, ok 19 września jako ochotnik dołączył w Zofipolu do wycofującej się w kierunku Lublina grupy sztabowej (w sile kompanii) Wojska Polskiego z rozbitej Armii “Prusy”, z udziałem gen. Gustawa Paszkiewicza oraz gen. Stanisława Skwarczyńskiego. 20 września przekroczył granicę z Rumunią, na początku listopada 1939 dotarł do Francji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Od 12 listopada w Szkole Podchorążych Piechoty w Guer, ukończył ją 12 kwietnia 1940 z wynikiem bardzo dobrym oraz piątą lokatą. Jako plutonowy podchorąży uczestniczył w maju i czerwcu 1940 w kampanii francuskiej.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji, w czerwcu ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 1 Brygady Strzelców. Od 1 grudnia 1940 do 1 lutego 1941 uczestnik kursu zastępców dowódców plutonów przy 2 Batalionie Strzelców

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów “legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – “Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę AK 24 sierpnia 1942 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa.  Awansowany na stopień podporucznika 26 stycznia 1943.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 26/27 stycznia 1943 w sezonie operacyjnym “Intonacja”, w w operacji lotniczej “Gauge” (dowódca operacji: F/O Radomir Walczak, ekipa skoczków nr: XIX), z samolotu Halifax DT-727 “K” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S/ Karol Twardawa, pilot – P/O Kazimierz Szrajer / nawigator – F/O Radomir Walczak / radiotelegrafista – P/O Briscoe – RAF / mechanik pokładowy – Sgt. Zygmunt Jaworski / strzelec – F/S Romuald Małachowski / despatcher – Sgt. Ignacy Adamczyk). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.45 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą “Żubr” 208 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w rejonie miejscowości Promnik (na skraju lasu), Daleszyce, 14 km od Kielc. Razem z nim skoczyli: kpt. Florian Adrian ps. Liberator, kpt. Wacław Pijanowski ps. Dym, kpt. Michał Tajchman ps. Mikita. Skoczkowie przerzucili 357 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK oraz pocztę nr 5000 A i B. Nie zrzucono zasobników wskutek usterki wyrzutników. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 13 godzin.

 

W “Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

“O godz. 17.30, po 4 zmianach rozkazu, ustalono, że idzie ekipa GAUGE z containerami ekipy MALLET (brak czasu na zmianę ładunku) i załoga por. Walczaka – było to najwłaściwsze rozwiązanie. Ostatecznie wystartowała: – ekipa GAUGE – nawigator por. Walczak, plac. odb. Żubr (208), zapasowa Wół (207), godz. 18.45 – TMP z Kraju bardzo dobre.

Dnia 27.I. por. Walczak wrócił. Zrzut został wykonany na plac. odb. Żubr, 1944 [sygnał świetlny] dobrze widoczny. Zrzucono 4-ch skoczków, osiem pasów z dol. w banknotach – 357.000 dol. i poczta Nr. 5000 A. i B. Zasobniki niewyrzucone – zawiódł wyrzutnik.” (s. 138)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie następnie przydzielony do Kedywu Podokręgu Rzeszów AK jako oficer do zadań specjalnych Inspektoratu Rejonowego Mielec AK mjr Waleriana Tumanowicza ps. Jagier.

Od listopada 1943 oficer dywersji w Obwodzie Nisko-Stalowa Wola AK, kryptonim “Niwa”, następnie do marca 1944 szef tamtejszego Kedywu. Ponadto oficer odbioru zrzutów Komendy Okręgu Kraków AK na terenie Inspektoratu Mielec AK o kryptonimie “Mleko”. W Wielkanoc 1943 uczestniczył w odbiorze zrzutu materiałowego w lasach pod Wadowicami Górnymi, w rejonie Mielca. Przypadkowo aresztowany w Tarnobrzegu, osadzony w więzieniu. Podczas transportu pociągiem na trasie Tarnobrzeg – Dębica odbity z konwoju przez ppor. Franciszka Jaworskiego ps. Jurand, przypadkowo jadącego tym pociągiem.

Uczestnik wielu akcji bojowych, w tym likwidacyjnych. W marcu 1944 uczestnik przygotowań do akcji odbicia kpt. Kazimierza Piłata ps. Zaremba, komendanta Obwodu “Niwa”, z więzienia gestapo w Stalowej Woli, ostatecznie akcji nie przeprowadzono. W nocy 27/28 kwietnia 1944 uczestniczył w odbiorze zrzutu materiałowego w lesie Schabowiec w rejonie Radomyśla Wielkiego.

20 maja 1944 aresztowany przez gestapo, gdy jechał z dworu Przybysz we wsi Jamy w kierunku Zgórska. Niemcy z gestapo zawieźli Go do dworu Przybysz, gdzie dokonali przeszukania, aresztowali sześć osób oraz zastrzelili dwie. Podczas podczas strzelaniny zginął  kpr. pchor. Janusz Skrzypek. Osadzony w siedzibie gestapo w Mielcu, przy ul. Narutowicza, ciężko przesłuchiwany, brutalnie torturowany – m.in. wybito mu wszystkie zęby, połamano palce, wyrywano paznokcie. Nikogo nie wydał. Nie powiodły się dwie próby Jego odbicia, m.in. 23 maja 1944 podczas transportu do Rzeszowa. Przewieziony do więzienia na rzeszowskim zamku, 8 czerwca zastrzelony w celi przez gestapowca Aloisa Zielińskiego. Pochowany w zbiorowej mogile pod murem cmentarza, 11 kwietnia 1948 ekshumowany, pochowany na Cmentarzu Katedralnym w Sandomierzu, w kwaterze partyzanckiej.

Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do “Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.

 

 

Awanse

• sierżant  podchorąży – 1 lutego 1941
• podporucznik – 26 stycznia 1943
• porucznik – 15 kwietnia 1943

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – pośmiertnie
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal Wojska

 

 

Życie rodzinne

Syn Miłosza, legionisty, nauczyciela, wizytatora szkół średnich, uczestnika III Powstania Śląskiego, bliskiego współpracownika Wojciecha Korfantego,  harcerza, dowódcy batalionu harcerskiego w pułku gliwickim Stanisława Masztalerza oraz Jadwigi z domu Malczewskiej, działaczki harcerskiej i plebiscytowej na Śląsku. Rodziny nie założył.

Ojciec Miłosz Sołtys od 1940 był pracownikiem wywiadu ofensywnego Okręgu Kraków AK, aresztowany 8 lipca 1943 w Zaklikowie, osadzony na Majdanku, następnie w obozie w Buchenwaldzie, tam 30 marca 1945 zamordowany.

 

 

Upamiętnienie

 

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.

W 1983 w centrum Katowic, na placu Obrońców Katowic postawiono Pomnik Harcerzy Września. Jedna z czterech postaci (trzecia) to sylwetka Stanisława Sołtysa. Pomnik 4 listopada 1983 odsłoniła Jego matka Jadwiga Sołtys.

20 maja 1989 w Przybyszu odsłonięto tablicę upamiętniającą Jego oraz kpt. pchor. Janusza Skrzypka.

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny “My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik “TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0265
• Mieczysław Paterek – Harcerz, żołnierz, cichociemny. Stanisław Sołtys (1921-1944) w: Zeszyty Sandomierskie, rok XVI, nr 28, październik 2009, s. 12-16 ISSN 1233-6300
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, s. 126-127, Oleśnica 1994, Kasperowicz Meble, ISBN 83-902499-0-1
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 412, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 113-114, Wojskowy Instytut Historyczny

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii