Ryszard Zyga – Cichociemny

Ryszard Zyga – Cichociemny

ps.: „Lelum”, „Słoń”

vel Ryszard Zwara, vel Wiktor Leśniewski

Zwykły Znak Spadochronowy nr 1890, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1557

 

ur. 16 maja 1922 w Przeworsku, data i miejsce śmierci nieznane  – porucznik łączności czasu wojny, żołnierz Armii Polskiej gen. Andersa, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, więzień sowieckich łagrów: Charków, Nachodka, Magadan (1940-1942), niemieckich obozów koncentracyjnych: KL Gross-Rosen, KL Flossenbürg, KL Dachau (1944-1945), łącznościowiec, cichociemny

znajomość języków: rosyjski, francuski; szkolenia (kursy): m.ni.  dywersyjny, łączności (Ośrodek Wyszkolenia Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza, Auchtertool, Anstruther), spadochronowy, odprawowy (STS 43, Audley End), i in. W dniu wybuchu wojny miał 17 lat; w dacie skoku do Polski 21 lat

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

 

Od 1934 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. W. Jagiełły w Drohobyczu, następnie od 1936, w związku z przeprowadzką rodziny, uczył się w Gimnazjum im. M. Kopernika w Tarnopolu. Grał w piłkę nożną, uprawiał siatkówkę, pływanie, narciarstwo.

Od 1937 uczył się w II Państwowym Gimnazjum i Liceum w Tarnopolu, w 1940 zdał „małą maturę”. Działał w Stronnictwie Narodowym.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany, z uwagi na młody wiek, miał 19 lat. Po wkroczeniu sowietów do Polski, 7 kwietnia 1940 aresztowany wraz z kilkoma kolegami przez NKWD w Tarnopolu. Skazany przez sowiecki Wojenny Trybunał na 10 lat łagrów. Zesłany do łagrów m.in. w Charkowie, Nachodce oraz kopalni złota w Magadanie (Kołyma).

Zwolniony z łagru po układzie Sikorski – Majski, przez Władywostok, Czelabińsk, Kujbyszew, Taszkient dotarł do Czok Pak. 25 stycznia 1942 wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa, przydzielony do 8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej 8 Dywizji Piechoty, do 18 marca 1942 w Karasu. Od 1 maja do 24 września 1942 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty, następnie przez Palestynę oraz Afrykę Południową dotarł 26 września 1942 do Wielkiej Brytanii.

Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40

 

Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106

 

Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Od 5 października 1942 przydzielony do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza. Przeszkolony ze specjalnością w łączności, 21 kwietnia 1943 awansowany na stopień starszego strzelca. Zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 10 lipca 1943 w Audley End, awansowany na stopień podporucznika (czasu wojny) ze starszeństwem od 14 września 1943.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 14/15 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 6” (dowódca operacji: F/L Wincenty Wasilewski, ekipa skoczków nr: XXX), z samolotu Halifax BB-309 „T” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – W/O Jan Bakanacz, pilot – Sgt. Eugeniusz Kasprzak / nawigator – F/L Wincenty Wasilewski / radiotelegrafista – F/S Julian Michalski / mechanik pokładowy – Sgt. Władysław Barzdo / strzelec – Sgt. Roman Puchała, Sgt. Władysław Patlewicz). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.06 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Koc 1”, w okolicach miejscowości Nieporęt, 9 km od Radzymina. Razem z nim skoczyli: ppor. Zdzisław Peszke ps. Kaszmir, ppor. Jarosław Poliszuk ps. Arab. Skoczkowie przerzucili 348 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK oraz jeden pas z pieniędzmi dla Delegatury Rządu na Kraj. Ponadto zrzucono sześć zasobników oraz jedną paczkę. Samolot powrócił do bazy po 13 godzinach lotu.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Dn. 14.IX. uruchomiony został Plan Startu – wariant 12 samolotów: Lot Nr. 53/83, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Żyto I, zapasowa Żyto II, nawigator por. Gębik (V), godz. startu 18.23, paczki zestaw OW-X2, Lot Nr. 54/84, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Groch I, zapasowa Groch II, nawigator kpt. Zbucki (Z), godz. startu 18.21, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 65/85, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Proso II, zapasowa Proso II, nawigator S/L Pitt (S), godz. startu 18.32, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 66/86, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza KOC I, zapasowa Koc II, nawigator por. Wasilewski (T), godz. startu 18.09, pieniądze 348.000 dol, paczki zestaw DR 50/16, MD-EU, Lot Nr. 67/87, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza CZAJNIK, zapasowa Patelnia, nawigator por. Malinowski (W), godz. startu 18.06, pieniądze 417.000 dol. 100.000 Rm., paczki zestaw OW-EU, Lot Nr. 68/88, zawartość 0-6-1, placówka zasadnicza KUFER, zapasowa Teczka, nawigator F/L Hart (k), godz. startu 17.59, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 69/89, zawartość 0-6-1, placówka zasadnicza KUFER, zapasowa Teczka, nawigator F/S James (E), godz. startu 17.53, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 70/90, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza SPODEK, zapasowa Waza, nawigator por. Freyer (L), godz. startu 17.55, pieniądze 252.000 dol. 100.000 Rm., paczki zestaw DR 51/16 OWB-SA-PLT 16, Lot Nr. 71/91, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza PIERZYNA, zapasowa Kołdra, nawigator F/L Milno (Q), godz. startu 18.04, pieniądze 423.000 dol., paczki zestaw OWB-SA-SF, Lot Nr. 72/92, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza PIERZYNA, zapasowa Kołdra, nawigator F/L Parris (M), godz. startu 17.59, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 73/93, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza WANNA, zapasowa Dywan, nawigator por. Krywda (A), godz. startu 17.57, pieniądze 333.000 dol. 1425 dol. zł. 2800 Rm. zł o 240 rb. zł. , paczki zestaw OW-SF, Lot Nr. 74/94, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza WANNA, zapasowa Dywan, nawigator P/O armstrong (D) – nie wystartował (paczki zestaw Flat 14-OW-Pl),

GUŁ-ag – mapa zesłań, pracy i straceń Polaków

Pogoda startu bardzo ładna. Wiatr pomyślny. Jednak duży niepokój. Szef Wydz. „S” stwierdził w samolotach „T, W, L, Q i A”, że zestawy zaczepiono wg. planu załad. Sygnał – melodia – nadany prawidłowo [przez BBC]. Żadnych depesz o spaleniu plac. odb. wzgl. odwołaniu czy zmianach.

Dn. 15.IX. Wynik lotu – bardzo niepomyślny – bardzo duże straty. – wykonane loty (Nr. – plac. odb.): 64/94 – GROCH I, 65/85 – PROSO II, 66/86 – KOC I, 67/87 – CZAJNIK, 70/80 – SPODEK i 75/95 – DYWAN. Razem sześć: 5 – polskie załogi i jedna – angielska załoga. – zaginione loty (missing): 63/83 – ŻYTO, 68/88 – KUFER, 69/89 – KUFER, 71/91 – PIERZYNA. Razem – cztery; jedna polska (doskonały nawigator por. Gębik) i trzy angielskie (najlepsze w Dyonie 138). – wrócił: – nie znalazł plac. odb. – 72/92 – PIERZYNA – załoga angielska. – nie wystartował: 74/94 – WANNA – załoga angielska. Nic nie wiadomo, czy z pośród zaginionych i ile samolotów wykonało zadanie – gdzie zostało zestrzelonych – w drodze do Polski czy z powrotem.” (s. 195)

 

Podczas aklimatyzacji do realiów okupacyjnych w Warszawie, 15 października 1943 aresztowany przez gestapo wraz z Cichociemnym ppor. Jarosławem Poliszukiem ps. Arab, po donosie konfidenta Stanisława Kuleszy, zakrystianina z kościoła św. Floriana w Warszawie (zlikwidowany 8 stycznia 1944, po wyroku podziemnego Specjalnego Sądu Cywilnego). Osadzony w siedzibie gestapo na al. Szucha, następnie na Pawiaku. Przesłuchiwany także przez Abwehrę.

5 lipca 1944 wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen, 9 lutego 1945 ewakuowany do obozu koncentracyjnego KL Flossenbürg (podobóz Hersbruck), 9 kwietnia do obozu KL Dachau. 29 kwietnia 1945 uwolniony przez żołnierzy wojsk USA.

Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

 

Po wojnie

29 czerwca 1945 zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 1 stycznia 1945. Od 28 listopada w 2 batalionie szkoleniowym przy ośrodku łączności Korpusu Polskiego, od 11 marca do 5 lipca 1946  na kursie łączności. Przydzielony do oddziału łączności XVI Samodzielnej Brygady Pancernej. Od 19 września 1946  do 7 maja 1948  w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, uczył się w Radio College Oficers. Od 1948  monter, kierownik sekcji oraz młodszy menedżer w firmie radiowej Plessey w Ilford (Essex). Ukończył kurs technika przemysłowego, konstruował transformatory do aparatów radiowych i telewizyjnych.

Od 1952  w Argentynie, kierownik działu produkcji (mydła i proszki) Unilever. Od 1957  ponownie w Wielkiej Brytanii, pracował jako nadzorca trzech zakładów w firmie „Vidor” (produkcja telewizorów),  w której dyrektorem generalnym był Cichociemny Zbigniew Bąkiewicz. Od 1960 kierownik działu technicznego w fabryce farmaceutycznej „Glaxo Laboraties”, od 1963 kierownik produkcji w firmie „Tambrantz” w Havant. Od 1987 na emeryturze.

Działał społecznie w „The Sue Ryder Foundation”, założonej przez Margaret Susan Ryder, podczas wojny ochotniczkę z organizacji FANNY, współpracującą z Polską Sekcją SOE oraz opiekującą się Cichociemnymi na stacjach wyczekiwania na zrzut do Polski. Od 1995 wiceprzewodniczący Koła Cichociemnych w Wielkiej Brytanii, mieszkał w Rowlands Castle, Hants.

 

 

Awanse

• starszy strzelec – 21 kwietnia 1943
• podporucznik (czasu wojny) – ze starszeństwem od 14 września 1943
• porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1946

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• King’s Medal for Courage in the Cause of Freedom (Wielka Brytania)

 

 

Życie rodzinne

Syn Jana, inżyniera mechanika PKP oraz Marii z domu Kostomek. W 1948 zawarł związek małżeński z Margareth z domu Reed (ur. 1922), laborantkę. Mieli syna Mariana (ur. 1949) magistra muzyki (fortepian) oraz córkę Sarah (ur. 1950), dziennikarkę.

W 1964 zawarł związek małżeński z Patricią z domu Mercy (ur. 1935). Mieli córki: Katrin (ur. 1966), ortooptyka oraz Kristin (ur. 1967), terapeutkę.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0329)
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 3. Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2002, s. 133–134. ISBN 83-902499-5-2.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, s. 443. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 168.

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii