Dziurawa monografia…
Niecodzienna codzienność funkcjonowania podczas wojny Komendy Głównej Armii Krajowej oraz wypełnione rozlicznymi obowiązkami życie jej pracowników, to aspekty dość słabo znane przeciętnym zjadaczom chleba. Dzięki najnowszej książce prof. Marka Ney-Krwawicza mamy szansę zrozumieć, jak wyglądały realia konspiracyjnego życia w KG AK, dzień po dniu, niemalże godzina po godzinie…
Prof. dr hab. Marek Ney-Krwawicz jest znanym historykiem z Instytutu Historii PAN, specjalizującym się w okresie II wojny św., w szczególności w zagadnieniach związanych z Armią Krajową oraz Polskim Państwem Podziemnym. Jest autorem bardzo wielu publikacji; spośród nich cenię tego Autora zwłaszcza za publikacje będące wynikiem gruntownego zbadania fundamentalnej koncepcji powstania powszechnego.
W 2019 prof. Ney-Krwawicz opublikował obszerny artykuł (dostępny także w necie) pt. “Bezpieczeństwo służby a życie codzienne żołnierza Armii Krajowej na przykładzie Komendy Sił Zbrojnych w Kraju” (w: Dzieje Najnowsze, rocznik LI – 2019, nr 3, s. 179-209, ISSN 0419-8824). W pewnym sensie kontynuacją tej publikacji jest wydana właśnie przez Instytut Historii PAN niezwykła książka pt. “Karność, odwaga i ostrożność, koleżeństwo i ofiarność – to naczelne zasady”. Życie codzienne a służba żołnierzy – pracowników Komendy Armii Krajowej 1939-1944″ ISBN 978-83-66911-43-7. Książka ma 777 stron plus 110 najlepszej jakości stron zawierających ilustracje: fotografie i skany dokumentów.
Historia nie na koturnach…
Przede wszystkim pragnę podkreślić moją radość z widocznej ostatnio tendencji historyków, aby nawet najtrudniejsze fragmenty polskiej historii ukazywać poprzez pryzmat osobistych losów postaci uczestniczących w ówczesnych wydarzeniach historycznych. Mało tego! – pisać o Ich losach w sposób przystępny, zrozumiały dla każdego, bez zbędnego puszenia się oraz bez stawiania cokołów na co drugiej stronie. Ten “ludzki wymiar” historii niewątpliwie pozwala nam, szarym zjadaczom chleba, lepiej zrozumieć koincydencje rozmaitych zdarzeń, pozwala nam lepiej zrozumieć naszą historię.
Pragnę bardzo podziękować prof. dr hab. Markowi Ney-Krwawiczowi za tego rodzaju właśnie styl narracji historycznej, który ułatwia zrozumieć istotne aspekty naszej historii, pozwala spojrzeć na nie poprzez losy pojedynczych osób. Dzięki doskonałym, barwnym i szczegółowym opisom pozwala także wchłonąć klimat tamtych czasów, poznać ówczesne realia, poczuć się rzeczywiście jak w okupowanej Polsce.
Zanim przejdę do innych aspektów książki, zatrzymajmy się na chwilę przy ludziach właśnie. Indeks nazwisk i pseudonimów osób opisanych w książce jest imponujący, bez wątpienia to plejada najwybitniejszych postaci związanych z Komendą Główną Armii Krajowej.
Mnie oczywiście najbardziej interesowali Cichociemni. Jest Ich w książce całkiem sporo (alfabetycznie): Stefan Bałuk, Leon Bazała, Zbigniew Bąkiewicz, Adam Borys, Feliks Dzikielewski, Antoni Iglewski, Stefan Ignaszak, Kazimierz Iranek-Osmecki, Bolesław Jabłoński, Stanisław Jankowski, Stefan Jasieński, Jan Jokiel, Maciej Kalenkiewicz, Jan Kochański, Bolesław Kontrym, Franciszek Koprowski, Tomasz Kostuch, Julian Kozłowski, Henryk Krajewski, Walery Krokay, Mirosław Kryszczukajtis, Bronisław Lewkowicz, Jan Nowak-Jeziorański, Felicjan Majorkiewicz, Janusz Messing, Zygmunt Milewicz, Zbigniew Mrazek, Ryszard Nuszkiewicz, Leopold Okulicki, Jan Piwnik, Zygmunt Policiewicz, Janusz Prądzyński, Jan Rogowski, Józef Spychalski, Leszek Starzyński, Tadeusz Starzyński, Aleksander Stpiczyński, Adam Szydłowski, Józef Zabielski, Elżbieta Zawacka (kurierka KG AK, uznana za cichociemną po wojnie), Leonard Zub-Zdanowicz.
W okładkowej nocie od wydawcy czytamy, że “głównym celem książki jest ukazanie życia codziennego żołnierzy pracowników Komendy Głównej Armii Krajowej w latach 1939-1944, czyli w warszawskim okresie jej działania. Dotychczasowe spojrzenie na Komendę Główną koncentrowało się przede wszystkim na odtworzeniu struktury organizacyjnej tego centralnego aparatu dowodzenia podziemnej armii i jego funkcjonowaniu. W przedkładanym opracowaniu to ludzie stali się bohaterami pierwszego planu. Przyjęta koncepcja oddania głosu uczestnikom wydarzeń poprzez przywoływanie ich wspomnień i relacji, a także dokumentów konspiracyjnych pozwoliła na uzyskanie dynamicznego opisu przeszłości, w którym, jak na dokumentalnym filmie, przesuwają się obrazy z życia bohaterów, chociaż nie wszystkie fragmenty owego “filmu” są jednakowo ostre. (…) Zaprezentowany w książce “katalog zagadnień” mieszczących się w pojęciu “życie codzienne” ujmuje w zasadzie najważniejsze kwestie.”
Monografia niezbyt wyczerpująca
Książka “(…) ujmuje w zasadzie najważniejsze kwestie” twierdzi wydawca (zapewne także Autor). Otóż w mojej ocenie nie ujmuje kwestii najważniejszych – relacji ze Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie, w tym łączności radiowej. Całkowicie pomija kształtowanie się poglądów wewnątrz KG AK na “sprawę polską”, a także kompletnie nie zauważa zagadnienia dowodzenia terenowymi strukturami Armii Krajowej. A przecież to były kluczowe efekty istnienia KG AK jako głównego ośrodka kształtowania się “sprawy polskiej”. Powie ktoś, że nie są to elementy “codzienności” KG AK – w mojej ocenie jest to stanowisko oczywiście błędne. Czyż istotą codziennego istnienia KG AK nie było dowodzenie strukturami Armii Krajowej w łączności z Naczelnym Wodzem w Londynie? To było przecież sedno codziennej służby oficerów Komendy Głównej.
Sprowadzanie “codzienności” KG AK wyłącznie do kwestii “technicznych”, bez uwzględnienia wskazanych powyżej aspektów, w mojej ocenie może być nawet uznane za deprecjonowanie KG AK. Armia Krajowa nie istniała po to, aby budować skrytki oraz wytwarzać fałszywe papiery. To były tylko pomocnicze środki wiodące do celu. O tym, że tym strategicznym celem były przygotowania do powstania powszechnego w końcowej fazie wojny, z tej książki się nie dowiemy, bowiem Autor nie zechciał napisać o tych najistotniejszych kwestiach nawet pół rozdziału.
W każdym bądź razie ukazanie funkcjonowania Komendy Głównej AK jako quasi autarkicznej struktury, zależnej jedynie od siebie samej oraz skupionej na (głównie własnych) problemach wewnętrznych, w mojej ocenie jest wypaczeniem obiektywnego obrazu rzeczywistości. Oczywiście przedstawione przez Autora ujęcie zagadnienia funkcjonowania KG AK ma cenny oraz niewątpliwy walor poznawczy, jest też niezwykle atrakcyjne dla czytelnika. Ale pomijanie “polskiego Londynu” w funkcjonowaniu KG AK jest kreowaniem nieobiektywnej rzeczywistości, w której Komenda Główna sama sobie była sterem, żeglarzem i okrętem, nie będąc w ogóle uwikłaną w ówczesną bardzo złożoną rzeczywistość społeczno – polityczną. To oczywiście nadzwyczaj fałszywa perspektywa. Przypomina różne wcześniejsze publikacje i “monografie”, np. nt. “Wachlarza”, bez podania fundamentalnej informacji, że była to (nieco “spolszczona” koncepcyjnie) operacja zainicjowana na wyraźne życzenie Brytyjczyków (“Big Scheme”) oraz przez nich wstępnie opłacona (3 mln dolarów kredytu)…
W “Uwagach wstępnych” Autor podkreśla m.in. – “Dotychczasowa literatura dotycząca Polskiego Państwa Podziemnego i jego armii koncentrowała się przede wszystkim na odtworzeniu struktur organizacyjnych, ich obsady personalnej oraz efektów działań, gubiąc tym samym tych, którzy te struktury wypełniali. Przedstawiana czytelnikowi monografia wybija natomiast na pierwszy plan właśnie ludzi konspiracji, pokazując ich życie codzienne, a ściślej – wpływ służby w podziemnej armii na ich codzienność.” Szkoda tylko, że można odnieść wrażenie, iż ci ludzie byli całkowicie wyprani z poglądów, nie mając żadnych koncepcji co do sensu istnienia AK oraz fundamentalnego celu walki Armii Krajowej…
Mozaika wspomnień
W dalszej części swych uwag Autor zaznacza, że “(…) w pracy wykorzystano 150 relacji i wspomnień. Według obecnego stanu wiedzy, przez Komendę Główną w całym jej historycznym rozwoju od roku 1939 do 1945 przeszło ok. 4800 osób (nie licząc oddziałów bojowych).” Zauważa też, iż z pracy świadomie wyłączono obszar psychologicznych aspektów życia codziennego, wobec podjęcia tej tematyki w publikacjach Tomasza Strzembosza. O innych aspektach, których w książce nie ma, Autor milczy. Nie wiadomo zatem, czy także wyłączono je świadomie, czy też nie zostały dostrzeżone.
Książka podzielona jest na dwanaście rozdziałów, ułożonych logicznie, od “drogi do konspiracji” aż po “opiekę nad aresztowanymi, rodzinami aresztowanych i zabitych” i in. Całkiem trafnie książkę otwiera obszerny wątek “dróg do konspiracji”, przy czym Autor słusznie podkreśla, że “ilu było żołnierzy, tyle było ścieżek do konspiracji”.
O Cichociemnych Autor pisze tak – “W stosunku do stanów osobowych Armii Krajowej była to bardzo nieliczna grupa. Jej znaczenie polegało jednak nie na liczbie, ale na znakomitym wyszkoleniu i usytuowaniu we wszystkich strukturach podziemnej armii, od Komendy Głównej poczynając (…)”. Autor podkreśla bardzo istotny aspekt, wielokrotnie pomijany niesłusznie przez publicystów i historyków – “(…) cichociemni przerzucani byli do Kraju na wyraźne zapotrzebowanie KG ZWZ/AK, wynikające z przyjętej koncepcji walki Sił Zbrojnych w Kraju, która zakładała okres konspiracji, powstania powszechnego, a po nim etap Odtwarzania Sił Zbrojnych. (…)”
Autor przytacza błędnie za S. Bałukien “Polską Szkołę Wywiadu” jako nazwę własną (s. 52), choć była to nazwa potoczna, a kurs wywiadu nosił kamuflującą nazwę “Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej”. Również błędnie autor określa ośrodek szkoleniowy STS 43 Audley End jako “stację wyczekiwania” (s. 52).
Schaboszczak i ćwiartka jałowcówki
ppłk cc Stefan Ignaszak
© CC BY elitadywersji.org
Niezwykły walor mają przytaczane przez Autora osobiste relacje żołnierzy AK, w tym także Cichociemnych. Mnie utkwiło w pamięci szczere wyznanie mjr / ppłk cc Feliksa Dzikielewskiego – “Jeżeli ktoś panu powie, że się nigdy nie bał, to znaczy że łże.” I opowiedział, jak strasznie się bał, gdy przenosząc radiostację, natknął się na niemiecki patrol. Skończyło się na strachu…” (s. 341).
Barw ówczesnego życia konspiracyjnego dopełnia np. relacja Cichociemnego, oficera wywiadu ppłk cc Stefana Ignaszaka – “W określonych terminach spotykaliśmy się z “Maksem” [kierował jedną z siatek wywiadu, nazwisko nieznane – przyp. RMZ] u Wasilewskiego, za kościołem św. Karola Boromeusza, na schaboszczaka i ćwiartce jałowcówki. Uzupełniał wówczas istotne szczegóły, na które nie było miejsca w rutynowych meldunkach” (s. 586). O rutynowych obyczajach panujących w konspiracji wspominał Cichociemny ppłk cc Henryk Krajewski – “Na ulicy znajomi nie pozdrawiają się, a w rozmowach nie wymienia się nazwisk, tylko imiona (…) Ciągle musiałem być czujny, aby się nie zdradzić słowem lub gestem. Stale musiałem udawać. (…)” (s. 599).
Zebrany w książce collage czy też mozaika bardzo wielu rozmaitych opowieści niewątpliwie buduje złożony obraz funkcjonowania głównego ośrodka kierowania wojskową strukturą Polskiego Państwa Podziemnego. Szkoda tylko, że ten obraz jest nieco chaotyczny oraz mocno niepełny. Określenie książki mianem “monografii” w mojej ocenie jest trochę na wyrost. Nawet niektóre z tematów uwzględnionych przez Autora jako element “codzienności” KG AK, jak np. bardzo słabo znany aspekt funkcjonowania “ośrodków wypoczynkowych” KG AK zostały potraktowane powierzchownie. W książce znajdziemy jedynie nieuporządkowane po kilka zdań na ten temat – jak na “monografię” to zdumiewająco zbyt mało.
Reasumując – ogrom pracy Autora zasługuje na podziw, szacunek i podziękowania. W skali od zera do dziesięciu oceniłbym publikację na mocną “siódemkę”. Szkoda, że “monografia” wydaje się być w niemałej części “dziurawa”, czymś w rodzaju publicystyczno-dokumentalnego opisu, pomijającego istotne aspekty funkcjonowania Komendy Głównej Armii Krajowej. Na kompletną monografię, uwzględniającą rzeczywiście wszystkie istotne aspekty funkcjonowania KG AK musimy zatem jeszcze poczekać.
Marek Ney-Krwawicz, “Karność, odwaga i ostrożność, koleżeństwo i ofiarność – to naczelne zasady”. Życie codzienne a służba żołnierzy – pracowników Komendy Armii Krajowej 1939-1944″ ISBN 978-83-66911-43-7.
Walka zamiast kolaboracji
Koniec II wojny światowej oraz sowietyzacja Polski przyniosły ze sobą konieczność rozstrzygnięcia paskudnego dylematu: kolaboracja czy walka? Wybór pomiędzy współpracą z PKWN albo zbrojną konspiracją przeciwko sowieckiej władzy nie był łatwy ani oczywisty. Wielu “stuliło uszy”, ale też niemało wybrało walkę o wolną Polskę.
W miarę syntetyczną, quasi monograficzną, historyczną opowieść o Ich losach napisali właśnie: prof. dr hab. Rafał Wnuk (KUL, obecnie dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku) oraz dr Sławomir Poleszak (Instytut Studiów Politycznych PAN, Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie). Obaj są uznanymi naukowcami, m.in. współredaktorami Atlasu polskiego podziemia niepodległościowego 1944-1956. Publikacja została zatytułowana – “Niezłomni czy realiści? Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu. Historia ludzi, którym przyszło wybierać w sytuacji, gdy każdy wybór był zły.” (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2024, ISBN: 978-83-08-08422-9, ISBN e-book: 978-83-08-07950-8, 872 str.)
W opisie wydawniczym czytamy m.in. – “Niezłomni czy realiści? to przykład tego, jak powinno się pisać dziś historię Polski – rzetelnie i w nowoczesnym ujęciu. (…) Książka historyków Wnuka i Poleszaka pokazuje, że jakkolwiek wyobrażamy sobie antykomunistyczne podziemie po wojnie, prawda wygląda jeszcze inaczej. Autorzy nie stronią od bezpośrednich polemik, piszą o swoich bohaterach z pasją, ale klarownie i precyzyjnie. Demontują mit o „podziemnej wspólnocie”, pokazując rywalizujące lub zwalczające się nurty podziemia. Wyjaśniają też, dlaczego nie zgadzają się na używanie terminu „Żołnierze Wyklęci”.”
gen. bryg. cc Leopold Okulicki
© CC BY elitadywersji.org
Wszystko można powiedzieć o tej publikacji, tylko nie to, że jest suchą, naukową monografią. Niewątpliwie ma walor umiejętnego, syntetycznego spojrzenia na powojenne losy Polski, ale też spojrzenie to przybrało postać relacji z życiorysów konkretnych osób, zaangażowanych w powojenną walkę z komunistami. W książce obecni są zatem m.in. Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”, Józef Kuraś ,,Ogień”, Cichociemny Leopold Okulicki „Niedźwiadek”, Emilia Marcelina Malessa „Marcysia” oraz inni “leśni”, których nazwiska nie są powszechnie znane. Książkę czyta się z zainteresowaniem, niemalże jak utwór literacki, a nie historyczny. To oczywiście spory plus!
Choć publikacja jest całkiem zgrabną syntezą, jednak nie można jej uznać za kompletną monografię. Nie wyczerpuje bowiem zagadnienia. Historyk dr Tomasz Krok (IPN Warszawa), autor m.in. znakomitych publikacji dot. Cichociemnego mjr Andrzeja Czaykowskiego i jego siatki teozofów, w komentarzu do mojego posta na Facebooku trafnie zauważył, że autorzy całkowicie pominęli np. osoby prowadzące działalność wywiadowczą w Polsce po 1945. Dodał słusznie, że jeden rtm. Witold Pilecki nie wyczerpuje tematu, bowiem do 1956 za szpiegostwo skazano ponad 1,8 tys. osób, w tym aż 150 na śmierć. Oczywiście nie sposób więc uznać, że była to jakaś marginalna kategoria oporu wobec “nowej władzy” w powojennej Polsce. Niewątpliwie zatem to pominięcie jest mankamentem, nie jest też jedynym.
Autorzy mieli bez wątpienia trudne zadanie. Jak czytamy na okładce – “W 1945 roku z antykomunistyczną konspiracją związanych było ponad 100 tysięcy kobiet i mężczyzn, a w oddziałach biło się 15-17 tysięcy zbrojnych. Dlaczego po wkroczeniu sowietów do Polski nie złożyli broni? Jak wyglądało ich życie codzienne? Jak zakończyła się walka? Autorzy odpowiadają na te pytania w oparciu o historie konkretnych ludzi.” Umiejętne poprowadzenie narracji pozwala nam samodzielnie wysnuć kluczowe wnioski. Książka ma więc charakter intelektualnie inspirujący. Podzielono ją na szesnaście rozdziałów, przy czym ostatni jest jak gdyby odautorskim podsumowaniem.
Co do “zarzutu” mało monograficznego charakteru książki, warto podkreślić, iż historycy wciąż nie opublikowali nawet cząstkowych monografii choćby tylko najważniejszych organizacji powojennej konspiracji antykomunistycznej; brak także monografii wielu innych istotnych struktur, choć mających charakter lokalny. Skoro więc “cząstkowe” monografie są wciąż w sferze naszych oczekiwań, nie sposób jednak wymagać – zwłaszcza wobec złożoności i rozległości zagadnienia – aby wcześniej pojawiła się kompletna monografia całości.
płk. cc Adam Boryczka
© CC BY elitadywersji.org
Zanim przejdziemy do odautorskich enuncjacji, jeszcze o mankamentach książki. Rzecz jasna, najbardziej interesowało mnie rzetelne przedstawienie losów Cichociemnych, którzy walczyli po wojnie w antykomunistycznych strukturach. Według moich danych, było Ich co najmniej 63. Książka przedstawia losy (w części bardzo wyrywkowo) kilkunastu (16) Cichociemnych (alfabetycznie): płk cc Adama Boryczki, mjr cc Hieronima Dekutowskiego, płk cc Mariana Gołębiewskiego, ppłk dypl. cc Macieja Kalenkiewicza, ppłk dypl. cc Jana Kamieńskiego, kpt. cc Mieczysława Kwarcińskiego, por. cc Jana Matysko, płk cc Przemysława Nakoniecznikoff-Klukowskiego, kpt. cc Jana Nowaka-Jeziorańskiego, gen. bryg. cc Leopolda Okulickiego, mjr cc Adolfa Pilcha, płk pil. dypl. cc Romana Rudkowskiego, ppłk dypl. cc Stanisława Sędziaka, mjr cc Adama Trybusa, gen. bryg. cc Elżbiety Zawackiej, ppłk cc Leonarda Zub-Zdanowicza. Nota bene, kolejnym niewątpliwym mankamentem książki jest brak indeksu nazwisk. W wersji elektronicznej książki brak również… paginacji stron (sic!).
Rozumiem, że opisanie losów tylko 63 Cichociemnych, zaangażowanych w powojenną konspirację antykomunistyczną, wymagałoby napisania odrębnej książki. Ale niezrozumiałe jest dla mnie, dlaczego Autorzy pominęli całkowicie Cichociemnych: kpt. cc Mieczysława Szczepańskiego oraz ppor. cc Czesława Rossińskiego, którzy planowali zamach na przewodniczącego KRN Bolesława Bieruta oraz przewodniczącego PKWN Edwarda Osóbkę-Morawskiego. Choć go zaniechali, obaj zostali zamordowani 12 kwietnia 1945 po północy, na schodach podziemi Zamku w Lublinie.Byłoby niezwykle interesujące poznać szczegółowe okoliczności tych Ich działań, w tym także przyczyny decyzji o zaniechaniu organizacji zamachu.
płk cc Bruno Nadolczak
© CC BY elitadywersji.org
Podobnie nie rozumiem całkowitego pominięcia Cichociemnego ppłk. cc Bruno Nadolczaka – był przecież m.in. autorem raportu Zrzeszenia WiN o sowieckim ludobójstwie i zsyłkach Polaków. To on zdemaskował renegatów z grupy Tatara (Tatar, Utnik Nowicki), jako tych, którzy londyńskim przedstawicielom władz “Polski ludowej” cynicznie “sypali własne podziemie w kraju”. To wciąż bardzo słabo zbadane oraz mało znane istotne fragmenty polskiej historii, ale właśnie rtm. Witold Pilecki kpt. Jerzy Żuralski – kurier do Jana Rzepeckiego, także Cichociemni: kpt. Adam Boryczka – kurier WiN, mjr Bolesław Kontrym, rtm Andrzej Czaykowski, również kurier Jan Błaszczyk ps. Kret – jak podkreśla historyk Zbigniew S. Siemaszko – „padli ofiarą brytyjskich czy też polskich donosów”. Siemaszko wskazuje jako donosicieli sowieckiego agenta w brytyjskich służbach specjalnych Kima Philby’ego oraz prosowieckiego gen. Stanisława Tatara, niegdyś nadzorującego Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza.
Książka zupełnie nietrafnie bardzo powierzchownie opisuje (w zaledwie kilku zdaniach) rolę gen. Stanisława Tatara. Autorzy piszą – “Polski Londyn potęgował zamęt. (…) Przemożny wpływ na decyzje dotyczące AK wywierał zastępca szefa Sztabu NW do Spraw Krajowych gen. Stanisław Tatar. Ten bliski Stanisławowi Mikołajczykowi oficer był niechętny gen. Leopoldowi Okulickiemu “Niedźwiadkowi” i jego koncepcjom. 7 października 1944 Kopański wysłał do kraju rozkaz, w myśl którego Tatar miał dowodzić okręgami [Armii Krajowej – przyp. RMZ] na odległość, z Londynu” (s. 153) I tyle.
To oczywiście prawda, ale szkodliwą rolę prosowieckiego gen. Tatara nie sposób sprowadzić tylko do jego ambicji dowodzenia Armią Krajową z Londynu. Jego działania miały przecież kluczowy wpływ na szybkie zdławienie przez komunistów powojennej konspiracji przeciwnej sowietyzacji Polski. To Tatar przecież zdewastował operacje zrzutowe dla AK, podżegał do Powstania Warszawskiego, zaplanował samobójczą “akcję Burza” dekonspirującą struktury oporu, założył fałszywą “centralę konspiracyjną Hel”, zdefraudował miliony dolarów przeznaczone dla konspiracyjnych struktur antykomunistycznych, “sypał podziemie w Kraju” oraz przekazał władzom “Polski ludowej” ok. 3 tys. teczek dokumentów Oddziału VI (Specjalnego) wskutek czego bezpieka zidentyfikowała aż 12.516 osób niechętnych “nowej władzy”. Pominięcie niechlubnej roli Tatara w tej książce jest w mojej ocenie kluczowym jej mankamentem.
Są też mankamenty nieco mniejszej rangi. W opisie losów Cichociemnego gen. bryg. cc Leopolda Okulickiego czytamy np. “(…) oficer ten do samolotu wsiadł jako pułkownik, w momencie postawienia nogi na polskiej ziemi automatycznie otrzymał awans na generała brygady”. To oczywiście powielana od lat bzdura nt. rzekomych “automatycznych awansów” Cichociemnych – których nie było. Nie było żadnego “automatyzmu”, jedni CC otrzymywali awans przed skokiem, inni po przerzucie do Polski, niektórzy wcale nie otrzymali awansu. Zwykle decydował o tym szef Oddziału VI (Specjalnego), a nie żaden automat. Doprawdy, w publikacji tak znakomitych Autorów tego rodzaju błąd nie powinien się pojawić.
W opisie losów ppłk dypl. cc Jana Kamieńskiego czytamy, że “został skierowany do pracy w okupowanym kraju i oddelegowany na szkolenie cichociemnych”. Rzecz jasna, nie było żadnego “skierowania” ani “oddelegowania”. Wszyscy kandydaci na Cichociemnych byli ochotnikami, sami podejmowali decyzję o zgłoszeniu się do służby w konspiracyjnej Armii Krajowej.
Warto podkreślić, że pomimo tych mankamentów książka jest niezwykle ożywcza oraz inspirująca intelektualnie. Narracja jest logiczna, spójna i toczy się niezwykle wartko. Można czytać niemal z wypiekami na twarzy. Dziejowe dylematy i wybory ukazane przez pryzmat osobistych decyzji kluczowych postaci antykomunistycznego podziemia pozwalają zrozumieć ich samych oraz przyczyny takich a nie innych rozstrzygnięć. To doskonały “patent” na zrozumiałą dla każdego wielką historię, którą autorzy nie umieszczają ani na cokole, ani choćby na koturnach. Za tego rodzaju sposób prezentacji skomplikowanych powojennych losów Polaków należą się obu Autorom wyrazy najwyższego uznania.
W książce nie opisano losów przedstawicieli wszystkich antykomunistycznych organizacji konspiracyjnych, funkcjonujących po 1945 roku. Nie sposób czynić z tego Autorom zarzutu, choćby z tego powodu, że wówczas objętość książki musiałaby zapewne zwiększyć się dwu- a może i trzykrotnie. Ale mamy czytelne i przejmujące “spojrzenie od środka” na organizację “NIE”, Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj, Zrzeszenie “Wolność i Niezawisłość” oraz inne antykomunistyczne organizacje. W rozdziale zatytułowanym “Jaszczurowcy” (nawiązanie do istniejącego do 1942 Związku Jaszczurczego) czytamy o zrzutach “29 przeszkolonych przez niemieckich instruktorów “cichociemnych” (z Brygady Świętokrzyskiej).
Choć Autorzy ujęli słowo w cudzysłów, to porównanie jest nadzwyczaj niewłaściwe oraz wysoce nietrafne oraz wynika z prostackiej wizji świata, w myśl której każdy spadochroniarz, który nie skakał wraz ze swoją jednostką, ale „pojedynczo” – to właśnie „cichociemny”. To oburzające, że Autorzy pozwolili sobie na tego rodzaju bluźniercze utożsamienie czy porównanie. Może wg. nich zrzucani do Polski agenci NKWD – spadochroniarze Stalina – także byli “cichociemnymi”? Trudno o bardziej obraźliwą insynuację. Użyte przez Autorów sformułowanie świadczy o ich bardzo kiepskiej znajomości realiów dotyczących prawdziwych Cichociemnych… Autorzy rygorystycznie przestrzegający standardów naukowych powinni zrozumieć, iż taką analogią sami się dyskwalifikują, bowiem nie respektuje ona ani standardów naukowych, ani nawet standardów zwykłej logiki. Nota bene, o spadochroniarzach Stalina, infiltrujących struktury AK oraz antykomunistów walczących o wolną Polskę, nie znalazłem w książce ani jednego słowa – to kolejny, istotny jej mankament.
ppłk. cc Leonard Zub – Zdanowicz
© CC BY elitadywersji.org
W odniesieniu do Cichociemnego ppłk cc Leonarda Zub-Zdanowicza. Autorzy wywodzą (przypis 53), że “w kilka miesięcy po skoku do kraju zerwał kontakt z AK i wstąpił do NSZ, co AK potraktowała jako dezercję”. Twierdzenie to jest sprzeczne z najnowszymi ustaleniami badaczy, zwłaszcza dr Ewy Rzeczkowskiej (Sprawa Leonarda Zub-Zdanowicza w dokumentacji 14 Sądu Polowego Dowództwa 2 Korpusu Polskiego i 12 Sądu Polowego Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia w latach 1945-1947, w: Przegląd Historyczno-Wojskowy 2019 nr 1, wyd. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2019, s. 157-191, publikacja dostępna m.in. na stronie z biogramem). Podobne ustalenia przyjął znacznie wcześniej znakomity dr Bartłomiej Szyprowski (Ze wszech miar żołnierz. Przypadek przejścia do NSZ cc Leonarda Zub-Zdanowicza „Dora”, „Zęba”, w: „Inne Oblicza Historii, Wiedza i życie” 2014, nr 3, s. 20-29 – publikacja także dostępna m.in. na stronie z biogramem). Wymieni badacze już dawno jasno udowodnili, że nie było żadnej “dezercji”, a w marcu 1944 (po podpisaniu umowy scalającej AK i NSZ) Cichociemny Leonard Zub-Zdanowicz wraz z oddziałem podporządkował się dowódcy Okręgu Lublin AK.
W ostatnim rozdziale książki, zatytułowanym “Interpretacje, definicje, kontrowersje” Autorzy m.in. przedstawiają swój pogląd na dwa kluczowe pojęcia, używane w publicznej narracji w kontekście powojennej aktywności konspiracji niepodległościowej. Trafnie zauważają, że “model interpretacyjny przyjmowany przez historyka wpływa decydująco na to, jak traktuje on aktywność powojennego podziemia”. Podkreślają, że “Polska powojenna w niczym nie przypominała II RP. Wszystko było nowe: terytorium, skład narodowościowy, stosunki społeczne, ustrój polityczny, oficjalny kanon wartości, ład gospodarczy, usytuowanie i status państwa w systemie międzynarodowym. Choć inicjatorem i motorem zmian byli Sowieci, choć nie towarzyszyła im masowa mobilizacja społeczna, to tempo, zakres i głębokość przemian miały charakter rewolucyjny”.
Autorzy książki polemizują z twierdzeniem – podnoszonym przez wielu badaczy IPN oraz warszawskie Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL – iż w powojennej Polsce miało miejsce “powstanie antykomunistyczne”. Podnoszą całkiem trafnie, iż “W polskim przypadku nie ma ani dowództwa “powstania”, ani stojącej za nim reprezentacji politycznej, nie wiadomo również kiedy miało się ono zacząć i kiedy skończyć. Rzetelne porównanie powstań paryskiego i praskiego do polskiego podziemia powojennego prowadzi do wniosku, że powstania antykomunistycznego nie było. (…) Ani jeden partyzant lub działacz podziemia w pisanych na bieżąco dziennikach, notatkach, późniejszych wspomnieniach czy wywiadach nie określał siebie mianem powstańca, wydarzeń zaś, w których uczestniczył, nie nazwał powstaniem. Termin “powstanie antykomunistyczne” stoi w sprzeczności z autodefinicją powojennych konspiratorów.”
Przywołując ówczesne stanowiska rządu polskiego na uchodźstwie, prezydenta, Naczelnego Wodza oraz kluczowych środowisk emigracyjnych (które wzywały do porzucenia zbrojnego oporu w Polsce), Autorzy podkreślają trafnie i dobitnie – “wszyscy potencjalni przywódcy “powstania antykomunistycznego” zdecydowanie sprzeciwiali się wszelkim insurekcyjnym pomysłom, a żaden konspirator nie uważał się za uczestnika antysowieckiej insurekcji. Teza mówiąca o “antykomunistycznym powstaniu” mogła powstać dzięki odrzuceniu przez badacza obowiązku budowania twierdzeń na podstawie źródeł. Tak “wyzwolonego” historyka ograniczają jedynie jego własne przekonania i wyobraźnia”.
Dodam od siebie, że upolityczniona tendencja do mitologizacji polskiej historii – w części oderwana od źródeł historycznych – jest obecnie silnie obecna w grupie badaczy IPN skupionych wokół jego prezesa dr Karola Nawrockiego. Od dawna lansują oni pozbawioną sensu teorię o rzekomej “niezwyciężoności” Polaków oraz budują publiczną narrację historyczną w istotnej części wokół fałszywych tez. Ich działalność sprowadza się, w skrócie, do propagandowego lukrowania wszystkiego co się da oraz wciągania na cokoły rozmaitych faktów i postaci, bez oglądania się na źródła historyczne. Taka niedorzeczna “polityka historyczna” wyraża się m.in. właśnie lansowaniem tezy o “powstaniu antykomunistycznym”, prezentowaniem Powstania Warszawskiego jako pasma nieustających sukcesów (może nie militarnych ale na pewno politycznych), bzdurnym gloryfikowaniu oczywiście błędnej, dekonspirującej AK “akcji Burza”, czy niedorzecznym przekonywaniem że zbrodnie Niemców były rzekomo “ceną oporu” jaką musieliśmy zapłacić za konspiracyjną walkę. O nadzwyczaj silnej autopromocji samego IPN (jako najwspanialej funkcjonującego) nawet szkoda wspominać. Wolałbym zdecydowanie bardziej rzetelną politykę historyczną, przede wszystkim opartą o historyczne źródła, nie zaś o fantazję czy wyobraźnię np. prezesa IPN.
Autorzy książki demitologizują także drugie kluczowe pojęcie w narracji dotyczącej powojennej konspiracji – pojęcie “żołnierzy wyklętych”. Podnoszą, iż pojęcie to “dezinformuje na kilku poziomach. Formuła wyklętych/niezłomnych sprawia, że AK, WiN, NZW, NSZ i mniejsze organizacje lokalne tracą indywidualne oblicza ideowe i zostają zredukowane do ujednoliconej wspólnoty bojowników – straceńców. (…) Formuła wyklętej wspólnoty zaciera fundamentalne niekiedy różnice dzielące poszczególne nurty podziemia, czyniąc jednością zjawisko, którego istota była różnorodność.”
Autorzy przywołują opinie innych historyków, m.in. dr hab. Mariusza Mazura, który całkiem zasadnie podnosi, iż poprzez używanie tego pojęcia “(…) dochodzi do postrzegania żołnierzy i partyzantów powojennego podziemia niepodległościowego z perspektywy narzuconej im przez komunistów. Patrzenie na nich z takiego punktu widzenia, nadanie im nazwy (!) konotującej propagandowy pryzmat autorstwa ich wrogów jest deprecjonujące i wydawałoby się naganne moralnie”. Prof dr hab. Grzegorz Motyka równie trafnie zauważa, że używanie tego pojęcia jest wyrazem skłonności do bezkrytycznego spojrzenia na powojenna partyzantkę – “W tego rodzaju heroicznej wizji “wyklęci” byli rycerzami bez skazy, którzy nie splamili się złymi czynami. (…) Każda próba zakłócenia tego sielankowego obrazu jest dla jego wyznawców bez mała obrazoburstwem, zasługującym na potępienie. Dla naukowców takie heroiczne przedstawienie “żołnierzy wyklętych” w sposób oczywisty oderwane jest od historycznych faktów.”
W takim właśnie kontekście Autorzy trafnie podsumowują swoją pracę włożoną w napisanie omawianej książki – “Dziejów powojennego podziemia antykomunistycznego nie da się zamknąć w formułach typu “żołnierze wyklęci” czy “żołnierze upadli”. Dla nas historia tej konspiracji to nade wszystko historia ludzi, którym przyszło wybierać w sytuacji, gdy każdy wybór był zły”.
Trudno odmówić racji tej konstatacji. Zachęcam do inspirującej intelektualnie lektury!
Rafał Wnuk, Sławomir Poleszak – Niezłomni czy realiści? Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2024, ISBN 978-83-08-08422-9, ISBN (e-book) 978-83-08-07950-8
Pułkownik Ponury – anatomia legendy
Książka pt. Pułkownik “Ponury”. Biografia cichociemnego Jana Piwnika – to publikacja kompletna. Po tym dziele Wojciecha Königsberga bardzo trudno będzie komukolwiek napisać cokolwiek nowego o życiu Jana Piwnika. Od teraz jego książkę możemy uważać za kamień węgielny współczesnej legendy pułkownika “Ponurego”. Autorowi należą się słowa najwyższego uznania oraz podziękowania.
Wojciech Königsberg jest uznanym historykiem i publicystą, działa w Środowisku Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury” – „Nurt”, jest także autorem bloga Wokół “Ponurego” Zadebiutował w 2011 książką pt. Droga „Ponurego”. Rys biograficzny majora Jana Piwnika, za którą zdobył Nagrodę im. prof. Tomasza Strzembosza dla autora najlepszej debiutanckiej lub drugiej w karierze książki dot. najnowszej historii Polski. Dwukrotnie zdobył, w głosowaniu czytelników, Nagrodę im. Oskara Haleckiego w konkursie “Książka Historyczna Roku”. W 2018 za książkę pt. AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej, w 2023 za napisaną wspólnie z dr Bartłomiejem Szyprowskim publikację pt. Zlikwidować! Agenci Gestapo i NKWD w szeregach polskiego podziemia.
Autor właśnie wydał swoją najnowszą książkę pt. Pułkownik „Ponury”. Biografia cichociemnego Jana Piwnika (wyd. Znak, Kraków 2024, ISBN 978-83-240-8740-2 EAN: 9788324087402). Książka waży 1,25 kg, ma 848 strony, 468 fotografii (o ile nie pomyliłem się w liczeniu), w tym sporo nigdy dotąd nie publikowanych. W bibliografii Autor wskazuje m.in.: archiwalia 51 archiwów (w tym własne), 504 źródła drukowane, 208 źródeł internetowych (w tym 77 mojego autorstwa). Te liczby świadczą o ogromie pracy, jaką musiał wykonać Wojciech Königsberg, aby napisać książkę. Jest też inna istotna cecha książki – za priorytetowe Autor słusznie uznał relacje osób, które osobiście znały naszego Bohatera.
Warto dodać, że książka jest, w pewnym sensie, “podsumowaniem” żmudnej pracy badawczej Autora, której jakby “etapami” były wcześniejsze publikacje:
- Wojciech Königsberg – Droga „Ponurego”. Rys biograficzny majora Jana Piwnika, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, wyd. Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7399-475-1.
- Marek Jedynak, Wojciech Königsberg, Szczepan Mróz – Major Jan Piwnik „Ponury” (1912–1944). W 100. rocznicę urodzin, wyd. Stowarzyszenie Pamięci Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury”-„Nurt”, Starachowice 2012, ISBN 978-83-9361-350-2.
- Marek Jedynak, Wojciech Königsberg, Szczepan Mróz – Pułkownik Jan Piwnik „Ponury”, wyd. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2013, ISBN 978-83-6375-515-7.
- Wojciech Königsberg – Droga „Ponurego”. Rys biograficzny majora Jana Piwnika, Wyd. II zmienione, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, wyd. Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2014, ISBN 978-83-7399-594-9.
Układ treści jest dosyć oczywisty, bo chronologiczny. tytuły rozdziałów i podrozdziałów nie zaskakują, bowiem są także oczywistym określeniem kolejnych etapów życia oraz kolejnych ról społecznych Jana Piwnika. Książkę otwiera frapujące wspomnienie Mieczysława Sokołowskiego, siostrzeńca Cichociemnego. O pułkowniku pisze m.in. tak:
Druga wojna światowa była dla niego, tak jak i dla milionów Polaków, twardą i brutalną szkołą, w której ostateczny egzamin z człowieczeństwa i obywatelskiej postawy kończył się często drewnianym krzyżem na cmentarnej mogile.” (s. 9).
Kolejne siedem rozdziałów wiedzie nas przez młodość Jana Piwnika, wojenną zawieruchę, pobyt w Wielkiej Brytanii, aż po skok do Polski, konspirację, Góry Świętokrzyskie, Nowogródczyznę oraz próbę podsumowania legendy i pamięci o jednym z najwybitniejszych Cichociemnych.
We wstępie Wojciech Königsberg trafnie zauważa: “Oczywiście miał wady, popełniał błędy, podejmował niesłuszne decyzje, jak każdy z nas. Dlatego tak ważne jest ukazanie jego losów w sposób komplementarny, położenie nacisku na przedstawienie wydarzeń z dzieciństwa i młodości oraz kolejnych etapów życia, które pozwoliły mu z “Jasia” stać się “Ponurym”.
Wiele ról społecznych Jana Piwnika
Tytaniczna wręcz praca Autora pozwoliła mu – jak podkreśla – na “(…) ukazanie jeszcze wierniejszego obrazu syna, ucznia, żołnierza, policjanta, cichociemnego, konspiratora, partyzanta, dowódcy, bohatera.” (s.12) Wspomnieć należy, że pierwsza połowa 1940 w życiu Jana Piwnika została zrekonstruowana dzięki… osobistym zapiskom Bohatera, zwartym w kieszonkowym kalendarzyku, przekazanym Autorowi przez jego siostrzeńca.
Książka nie jest łatwa w lekturze, m.in. z uwagi na znaczną objętość oraz dużą drobiazgowość opisów (może nawet niekiedy zbyt dużą). Przyznać jednak trzeba, że Autor dołożył starań, aby styl narracji był żywy i naturalny, a jej treść ciekawa i wciągająca. Zachowano też logikę narracji, w myśl której wszelkie dygresje, opisy, relacje czy wspomnienia bezpośrednio wiążą się z danym fragmentem życiorysu i służą istotnemu pogłębieniu kontekstu prezentowanych faktów.
W książce można znaleźć wiele ciekawostek, m.in. informację, iż w kursie dla przyszłych oficerów Policji Państwowej wraz z Janem Piwnikiem uczestniczył także policjant i późniejszy Cichociemny Piotr Szewczyk. Także nieznaną (albo bardzo mało znaną) informację, iż bezpośrednim dowódcą “Ponurego” w Grupie Rezerwy Policyjnej był Eugeniusz Janczyszyn, późniejszy instruktor kursu odprawowego w Audley End, który pomagał kandydatom na Cichociemnych w układaniu ich “legend” (fikcyjnych życiorysów). Autor wskazuje także, że kandydatów na przyszłych Cichociemnych z 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej wybierał osobiście gen. Stanisław Sosabowski. Nie udało się ustalić, ilu ich wybrał, ale udało mi się obliczyć, że spośród 316 Cichociemnych aż 61 było wcześniej żołnierzami 1 SBS.
Inverlochy Castle
Godna uwagi jest także informacja, że Jan Piwnik był uczestnikiem pierwszego kursu dla kandydatów na Cichociemnych w Inverlochy Castle, wraz z nim uczestnikami tego kursu byli też przyszli Cichociemni: ppor. / płk cc Adam Boryczka oraz ppor. / mjr cc Eugeniusz Kaszyński. Autor “wytropił” nawet szkocką sympatię Jana Piwnika o imieniu Kathleen. Niezwykła jest informacja, że pierwszą fotografią Jana Piwnika, która znalazła się w łapach gestapo było znane nam zdjęcie komendanta śpiącego z głową na plecaku, wykonane przez kpr. Feliksa Konderkę. Oczywiście foto dostarczył gestapowcom zdrajca “Motor”.
Dla mnie niezwykle interesująca była (przytoczona za Cezarym Chlebowskim) relacja ze spotkania Jana Piwnika z ówczesnym wicepremierem Stanisławem Mikołajczykiem. Ów kiepski polityk wyraził nadzieję, że “pan jako syn chłopa będzie służył w kraju sprawie naszego stronnictwa.” Cichociemny Jan Piwnik pokazał właściwą klasę – odciął się jasno i zdecydowanie od próby uwikłania Go w jakieś partyjne gierki – “(…) o tym, że jestem chłopskim synem nie zapomniałem nigdy. A teraz jestem wyłącznie oficerem armii polskiej i jadę do kraju walczyć. Dlatego też żadnych zleceń natury pozawojskowej przyjąć nie mogę.”
Szkolenie i skok
Muszę przyznać, że ochoczo rzuciłem się na to “co tygrysy lubią najbardziej” czyli właśnie te fragmenty książki które dotyczą szkolenia oraz skoku do Polski Cichociemnego Jana Piwnika. Przy okazji pragnę podziękować Autorowi za miłą rekomendację (w przypisie na str. 167) – “godną polecenia stronę internetową poświęcona cichociemnym prowadzi Ryszard Zając – wnuk cichociemnego por. cc Józefa Zająca ps. “Kolanko”: Cichociemni elitadywersji https://elitadywersji.org
Cieszę się także niezmiernie, że wbrew dotychczasowej narracji rozmaitych historyków i publicystów o rzekomo “skromnych doświadczeniach” spadochronowych Polski, Wojciech Königsberg trafnie i słusznie podkreśla, w kontekście dokonanej podczas II wojny św. rewolucji w zakresie taktyki wojennej, specjalizacji jednostek itp. – “Polska wypadła w tym aspekcie dość przyzwoicie” (s. 166). Autor przypomina początki polskiego spadochroniarstwa, pierwszy wojskowy kurs spadochronowy oraz – oczywiście – utworzenie Wojskowego Ośrodka Spadochronowego w Bydgoszczy, a także propozycje mjr dypl. Włodzimierza Mizgier Chojnackiego oraz kpt dypl. Macieja Kalenkiewicza oraz kpt. dypl. Jana Górskiego.
Autor niestety powtarza dość rozpowszechniony błąd, jakoby grupę szesnastu oficerów zgłoszonych do lotniczego przerzutu do Polski nazywano “chomikami” od pseudonimu Jana Górskiego; to nieprawdziwa wersja rozpowszechniana m.in. przez wnuka mjr dypl. cc Jana Górskiego. W rzeczywistości było odwrotnie, tj. najpierw (styczeń – luty 1940) grupę nazywano “chomikami”, a dopiero ok. półtora roku później (połowa lipca 1941) Jan Górski obrał taki pseudonim (Jan Erdman, Droga do Ostrej Bramy, s. 152). Z uznaniem należy odnotować, że Autor – wbrew dotychczasowej narracji np. IPN – nie przemilcza roli mjr / ppłk dypl. Jana Jaźwińskiego, późniejszego organizatora lotniczego wsparcia dla Armii Krajowej.
Wykaz z akt Oddziału VI (Specjalnego) SNW
sygn. CAW II.52.359 s. 27
Prawdopodobnie z powodu nadmiaru różnych informacji, Autor powiela także powszechny błąd, jakoby “na szkolenia dla cichociemnych zgłosiło się 2413 kandydatów” (s. 179), choć faktycznie zgłosiło się 2385 (Wykaz “Zgłosiło się do pracy w Kraju”, zespół akt Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza w Centralnym Archiwum Wojskowym, sygn. CAW II.52.359, s. 27). Podawana dotąd liczba 2413 wynika z błędnego doliczenia 28 cywilnych kurierów politycznych, których przeznaczeniem nie była służba specjalna (wojskowa) w ZWZ/AK, którzy oczywiście nie zgłosili się na szkolenia dla CC.
Retinger nie był “kociakiem”
Nieścisła jest informacja, iż “przerzucono do Polski 31 kurierów i emisariuszy MSW (…) nazywano ich “kociakami” (s.179). Wprawdzie wg. przywołanego przeze mnie wcześniej zestawienia sporządzonego przez Oddział VI (Specjalny), zgłosiło się 28 kurierów cywilnych, tj “kociaków”, ale nie w tym rzecz, bo rzeczywiście (wbrew informacji z wykazu) przerzucono do Polski 31 kurierów i emisariuszy. Warto jednak zwrócić uwagę, że był wśród nich Józef Retinger – który nie był wcale “kociakiem”. Był też bardziej emisariuszem brytyjskim niż polskim, w zasadzie sam siebie wysłał, realizując na zlecenie SOE misję “Denham”. Ówczesny premier Mikołajczyk zaakceptował zrzucenie Retingera do Polski w tajemnicy przed Prezydentem R.P. i Naczelnym Wodzem, z pomocą władz wojskowych innego, choć zaprzyjaźnionego państwa: Wielkiej Brytanii. Prawna kwalifikacja tego zdarzenia wyczerpuje znamiona czynu określanego jako „zdrada dyplomatyczna”. Z całą pewnością Retinger nie był więc “kociakiem”, choć to ludowcy chcący przypodobać się Brytyjczykom zaakceptowali wysłanie go do Polski.
Halifax z zasobnikami zrzutowymi
Autor bardzo trafnie zauważa, że lotnicza pomoc dla Armii Krajowej, tj. zrzuty uzbrojenia i wyposażenia wojskowego, miały charakter “niemalże symboliczny” (s. 180). W mojej ocenie tę pomoc można śmiało nazwać “kroplówką zrzutową”. Należy odnotować z uznaniem, iż Autor prostuje dość powszechny błąd, obecny w publicznej narracji, jakoby 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa była “formacją cichociemnych”. Oczywiście nie była, choć z niej wywodziło się aż 61 CC. Wojciech Königsberg prawidłowo podkreśla, iż 1 SBS utworzono “w ramach przygotowań do powstania powszechnego w Polsce” (s. 185).
W bardzo ciekawych fragmentach książki dot. Wachlarza (s. 232 i nast.) zabrakło mi kluczowej informacji, iż utworzony on został na wyraźne życzenie brytyjskiego Special Operations Executive (operacja “Big Scheme”), który przekazał na ten cel 3 mln kredytu dla Armii Krajowej. Co prawda nie wspomina o tym także Cezary Chlebowski w swej monografii “Wachlarza”, ale od czasu jej wydania zyskaliśmy już dostęp do “Dziennika czynności” oraz do wydanych w 2012 pamiętników mjr / ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego – w których wielokrotnie i wyraźnie ujawniono ten istotny fakt.
Nieznane informacje
Plan akcji w Pińsku
Warto odnotować, że przy okazji opisu akcji na więzienie w Pińsku Wojciech Königsberg ustalił tożsamość dowódcy szóstej grupy bojowej uczestniczącej w akcji. Wcześniej podawano, że ps. Drucik używał Bronisław Posłuszny, faktycznie zaś był nim ppor./por. Witold Kalinowski. Autor wskazał, że informacji tej nie opublikował, choć była mu znana, zwykle dotąd rzetelny Cezary Chlebowski.
W książce Autor publikuje także nieznane dotąd okoliczności dotyczące akcji ekspropriacyjnych Cichociemnego Zbigniewa Piaseckiego ps. Orlik, wskazując jako źródło maszynopis dr Bartłomieja Szyprowskiego pt. Awanturnik, ale w dodatnim znaczeniu, przekazany do publikacji w “Glaukopisie“. Miałem sposobność zapoznać się wcześniej z tymi ustaleniami niestrudzonego dr Bartłomieja Szyprowskiego. Mogę jedynie napisać, że niecierpliwie czekam na publikację w “Glaukopisie”, która rzuci nowe, pozytywne światło na postać jednego z sosnowieckich Cichociemnych – por. cc Zbigniewa Piaseckiego ps. Orlik.
Siła legendy
Autor bardzo rzetelnie, szczegółowo opisuje początek istnienia oraz późniejszy rozwój legendarnej formacji zwanej Zgrupowaniem Partyzanckim Armii Krajowej “Ponury”. Jak się okazuje, na decyzje dowódców lokalnych oddziałów najrozmaitszej proweniencji polityczno – wojskowej, które podporządkowały się “Ponuremu”, zasadniczy wpływ miała istniejąca już legenda Cichociemnego Jana Piwnika. Również rozdziały “Nowogródczyzna” oraz “Pamięć” zwierają wiele interesujących treści, w tym niezwykle użyteczne kalendarium.
Wojciech Königsberg nie zawiódł nas, skrupulatnie, z niemal chirurgiczną precyzją opisując i analizując fakty z życia Cichociemnego Jana Piwnika. Wydawca na okładce podkreśla, że “Historia bohatera z Pińska, Gór Świętokrzyskich i Nowogródczyzny wreszcie została domknięta dzięki dotarciu nie tylko do zachowanych archiwaliów, ale także wspomnień i relacji świadków. Dzieje i czyny “Ponurego” są gęsto zilustrowane niepublikowanymi wcześniej zdjęciami oraz dokumentami, co sprawia, że Pułkownik “Ponury” Biografia cichociemnego Jana Piwnika jest dziełem kompletnym.”
Nie sposób zaprzeczyć – książka pt. Pułkownik “Ponury”. Biografia cichociemnego Jana Piwnika – to publikacja kompletna. Po tym dziele Wojciecha Königsberga bardzo trudno będzie komukolwiek napisać cokolwiek nowego o życiu Jana Piwnika. Od teraz jego książkę możemy uważać za kamień węgielny współczesnej legendy pułkownika “Ponurego”. Autorowi należą się słowa najwyższego uznania oraz podziękowania.
Mankamenty
Niewątpliwymi mankamentami książki są w mojej ocenie: raczej dość kiepski papier i wynikająca z tego niezbyt nadzwyczajna jakość publikowanych fotografii. Jakość papieru i fotografii można od biedy uznać za poprawne, jednak jak na publikację tej rangi, w mojej ocenie powinny być zdecydowanie lepsze. Jedna “wkładka” z kilkunastoma kolorowymi fotografiami nie może zmienić tej opinii.
Niezrozumiały jest dla mnie projekt okładki – spodziewałem się raczej nieznanej fotografii płk cc Jana Piwnika albo jakiejś śmiałej, awangardowej wizji Jego wizerunku. Biografia wyjątkowego Cichociemnego, w mojej ocenie powinna być zilustrowana na okładce jego wizerunkiem – rzeczywistym bądź symbolicznym. Tymczasem większą część okładki zajmują napisy (imię i nazwisko Autora oraz tytuł) oraz fotografia zbiorowa dwunastu osób. Dobrze że nasz Bohater znajduje się chociaż w centralnej części tej fotografii, choć mocno dziwi, że grafik nie zechciał go w jakiś zauważalny sposób wyeksponować.
W książce zabrakło mi także czegoś w rodzaju odautorskiego eseju Wojciecha Königsberga, podsumowującego całość zawiłych losów pułkownika “Ponurego”. Być może jednak to świadoma decyzja, wynikająca z faktu, iż Autor nie chciał nadmiernie wykroczyć poza przyjętą przez siebie rolę historyka – dokumentalisty. Niemniej bardzo ciekaw jestem tego rodzaju literacko – naukowej refleksji Wojciecha Königsberga nad życiem Cichociemnego Jana Piwnika. Któż bowiem lepiej niż On zgłębił jego losy?
Wojciech Königsberg, Pułkownik “Ponury”. Biografia cichociemnego Jana Piwnika, Znak Horyzont 2024, ISBN: 978-83-240-8740-2, EAN: 9788324087402, 848 stron, format 150×235.
PS.
Znakomitą, praktycznie bezbłędną książkę Wojciecha Königsberga wydało krakowskie wydawnictwo “Znak”, niechlubnie wsławione publikacją w 2012 oraz 2022 roku 246 błędów i nieścisłości na 417 stronach, w koszmarnie nierzetelnej książce Kacpra Śledzińskiego pt. „Cichociemni. Elita polskiej dywersji”. Drugie wydanie tego bubla udającego książkę “popularnonaukową” grafik Marcin Słociński zilustrował… ukradzioną z internetu fotografią hitlerowskiego skoczka spadochronowego w roli… “cichociemnego”.
Po tym skandalu ani autor Śledziński, ani grafik Słociński, ani wydawnictwo “Znak” nie zachowali się honorowo, więc nie tylko trafili na moją listę “Fałszerzy historii”, ale też przy każdej sposobności będę przypominał ich skandaliczne zachowanie. Chciwość nie może być ważniejsza od przyzwoitości – będę im o tym przypominał, dopóki sprawcy skandalu nie wesprą rzetelnych działań upamiętniających 316 Cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej. Książką “Pułkownik “Ponury” wydawnictwo “Znak” zmywa z siebie tylko część swej hańby.
Zobacz:
- Errata do książki Śledzińskiego i Znaku (plik pdf)
- Wykaz błędów i nieścisłości – na stronie dr Bartłomieja Szyprowskiego
- Bartłomiej Szyprowski – O konieczności weryfikacji źródeł historycznych. Recenzja książki Kacpra Śledzińskiego. Cichociemni. Elita polskiej dywersji. Kraków 2022, w: Glaukopis nr 40/2023, s. 452-484 (plik pdf, za zgodą Autora)
Dni Cichociemnych na WAT 2024
Dzięki ogromnemu zaangażowaniu Pana Grzegorza Wydrowskiego, prezesa Fundacji „Sprzymierzeni z GROM” – zjazd Rodzin CC 2024 w nowej formule został sprawnie zorganizowany jako DNI CICHOCIEMNYCH na WAT.
Było bardzo ciekawie, ekscytująco emocjonalnie, sprawnie organizacyjnie, wartościowo poznawczo, przede wszystkim zaś z udziałem „cichociemnej” młodzieży 
Przyznam szczerze, że przed tegorocznym spotkaniem byłem nastawiony nieco pesymistycznie. Jak wiadomo, pesymizm to lęk przed rozczarowaniem. Pesymizm okazał się, na szczęście, nieuzasadniony. Po śmierci 4 marca 2022 ostatniego żyjącego Cichociemnego, płk cc Aleksandra Tarnawskiego, dotychczasowa formuła Zjazdów Cichociemnych i Ich Rodzin musiała ulec zmianie. Pojawiły się nawet opinie, że nie ma sensu organizowanie kolejnych Zjazdów, także obawy, iż wieloletnia tradycja zostanie pogrzebana, a pamięć o naszych Krewnych – Cichociemnych będzie wygasać…
Na szczęście nowa formuła dotychczasowych Zjazdów, jako DNI CICHOCIEMNYCH na WAT okazała się całkiem trafna – głównie dzięki życzliwości gen. bryg. prof. dr hab. inż Przemysława Wachulaka, Komendanta Wojskowej Akademii Technicznej oraz dzięki ogromnemu zaangażowaniu Pana Grzegorza Wydrowskiego, prezesa Fundacji „Sprzymierzeni z GROM”.
Było bardzo ciekawie, ekscytująco emocjonalnie, sprawnie organizacyjnie, wartościowo poznawczo, przede wszystkim zaś z udziałem „cichociemnej” młodzieży
Prawdopodobnie w przyszłym roku DNI CICHOCIEMNYCH zostaną wzbogacone dodatkowo o część programu dostępną dla wszystkich chętnych. Marzyłby mi się piknik wojskowy z pokazem sprzętu oraz wojskową grochówką dla chętnych 🙂
Ale w tym roku już było nieźle 🙂 W piątek 17 maja 2024 program rozpoczęła, dzięki SkyDive Warszawa (Aeroklub Warszawski), wyjątkowa Lekcja Historii – “Rekonstrukcja Skoku Cichociemnych”.
W tę inicjatywę aktywnie włączyła się dr Agnieszka Polończyk – Sudoł, wnuczka Cichociemnego Bolesława Polończyka ps. Kryształ, wygłaszając interesującą prelekcję nt. skoków Cichociemnych do Polski. Zaprezentowała także, jako jego współautorka, wydany niedawno wyjątkowy album „Tam, gdzie skakali nocą… Historia wybranych zrzutowisk cichociemnych na terenie Generalnego Gubernatorstwa”. W strefie spadochronowej na lotnisku Chrcynno zorganizowano pokaz historycznego sprzętu spadochronowego i broni używanej przez Cichociemnych oraz rekonstrukcję zrzutu skoczków i sprzętu.
Zdjęcia dzięki uprzejmości SkyDive Warszawa, foto: Daniel Puciłowski
Rekonstrukcja zrzutu cichociemnych – Chrcynno, 17 maja 2024
Cezary Kwiecień, Stowarzyszenie Rodzin Cichociemnych
Wieczorem ok. 150 młodych osób, głównie harcerskiej młodzieży “cichociemnej”, zakwaterowało się na CAMP STS 13 w namiotach na terenie WAT.
Sobota 18 maja 2024 była dniem pełnym atrakcji. Już po śniadaniu rozpoczęły się plenerowe zajęcia historyczno – edukacyjno – sportowe dla poszczególnych grup cichociemnej młodzieży – fascynujące zajęcia pirotechniczne, pierwszej pomocy, i in.
Miały miejsce także interesujące spotkania z liczną reprezentacją Stowarzyszenia Rodzin Cichociemnych. W jej składzie byli m.in.: Michał Górski, prezes stowarzyszenia, wnuk współtwórcy Cichociemnych mjr dypl. cc Jana Górskiego ps. Chomik, Piotr Mrazek – ppor. cc Zbigniew Mrazek ps. Aminius, Joanna Narkiewicz – Tarłowska – ppor. cc Edwin Scheller ps. Fordon, Marek Ostrowski – mjr dypl. cc Teodor Cetys ps. Sław, Jan Wiszniowski – por. cc Roman Wiszniowski ps. Harcerz, Monika Kulińska – Trigonidis – sierż. cc Stanisław Kazimierczak ps. Ksiądz. Wśród prowadzących zajęcia byli także żołnierze GROM, ale również Służby Ochrony Państwa.
Z przykrością odnotowuję, że niestety, nie wszystkim zajęciom miałem sposobność się przyjrzeć (czego bardzo żałuję), bowiem zostałem jednym z prelegentów na CAMP STS 13 🙂
Odwiedzającym mój punkt edukacyjny młodym ludziom opowiadałem o tym, jak to chcąc dowiedzieć się więcej o swoim Dziadku – Cichociemnym, po ośmiu i pół roku pracy stałem się kimś w rodzaju jednoosobowej placówki badawczo – edukacyjnej, m.in. prowadząc portal elitadywersji.org oraz fanpage na Facebooku, także jako jeden z redaktorów Wikipedii. Początki moich działań opisano m.in. w pracy licencjackiej Pana Radosława Kotowicza pt. Rola Cichociemnych podczas II wojny światowej, kultywowanie pamięci oraz przejęcie tradycji przez JW GROM.
W moich spotkaniach z młodzieżą wspierałem się krótką prezentacją:
Pod koniec dnia pełnego intensywnych zajęć, Weterani Jednostki Wojskowej GROM wykonali na pasie taktycznym WAT pokaz skoku spadochronowego. Wieczorem na dystansie 5,2 km uczestnicy CAMP STS 13 wystartowali w biegu przełajowym “Wywalcz Jej wolność i żyj”. Kondycja dopisała, wszyscy pomyślnie ukończyli bieg.
Niedziela 19 maja 2024 miała charakter nieco bardziej “oficjalny”. Rano wraz z żołnierzami JW GROM spotkaliśmy się przy pomniku Cichociemnych w Warszawie przy ul. Matejki (naprzeciw Sejmu R.P.) aby oddać cześć 316 Cichociemnym Spadochroniarzom Armii Krajowej.
Skok spadochronowy weteranów JW GROM na pas taktyczny WAT, 18 maja 2024
Cezary Kwiecień, Stowarzyszenie Rodzin Cichociemnych
Tradycyjnie, następnym punktem programu było spotkanie przy pomniku 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej na warszawskich Powązkach Wojskowych. Warto przypomnieć, iż co najmniej 61 Cichociemnych było żołnierzami 1 SBS.
Zgodnie z wieloletnią tradycją uczestnicy zjazdu wzięli udział w mszy św. w kościele OO Dominikanów św. Jacka w Warszawie przy ul. Freta.
Po wojskowym obiedzie na stołówce WAT w auli Klubu Wojskowej Akademii Technicznej rozpoczęło się spotkanie Rodzin Cichociemnych oraz uczestników CAMP STS 13 – szkół, organizacji harcerskich, organizacji proobronnych, grup rekonstrukcyjnych – kultywujących pamięć i tradycje Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej.
Było super. Powtórzę – było bardzo ciekawie, ekscytująco emocjonalnie, sprawnie organizacyjnie, wartościowo poznawczo, przede wszystkim zaś z udziałem „cichociemnej” młodzieży
Bardzo dziękujemy Panu Rektorowi – gen. bryg. prof. dr hab. inż Przemysławowi Wachulakowi, Komendantowi Wojskowej Akademii Technicznej.
Bardzo dziękujemy obecnym i byłym żołnierzom JW GROM za Ich działania, dzięki którym „Dni Cichociemnych” 2024 były czasem respektu i uznania wobec naszej wspólnej, chwalebnej tradycji.
Bardzo dziękuję Panu Grzegorzowi Wydrowskiemu, prezesowi Fundacji “Sprzymierzeni z GROM”, za ogromny trud, jakiego się podjął, aby organizować zjazdy Rodzin Cichociemnych w nowej formule.
Dziękujemy Wojskowej Akademii Technicznej, Stowarzyszeniu Rodzin Cichociemnych, Jednostce Wojskowej GROM, Dowództwu Komponentu Wojsk Obrony Cyberprzestrzeni, Centrum Szkolenia Wojsk Specjalnych, Służbie Ochrony Państwa, Instytutowi Pamięci Narodowej, Aeroklubowi Warszawskiemu. Dzięki nam pamięć o Cichociemnych nie zginie!
PS.
Niestety, zmuszony jestem odnotować z zażenowaniem kuriozalne – sprzeczne z obiektywną prawdą historyczną – publiczne wypowiedzi Bogdana Rowińskiego, prezesa Fundacji im. Cichociemnych. Otóż wywiódł on, że rzekomo:
- istniały trzy kryteria przyjęcia kandydatów na szkolenia dla CC: przeszkolenie wojskowe, postawa ideowa, tężyzna fizyczna
- podczas jednego ze zrzutów Cichociemni przerzucili “pół miliona dolarów w złocie”
- polscy spadochroniarze do innych krajów także są cichociemnymi
Niestety, pan Rowiński popisał się brakiem elementarnej wiedzy nt. Cichociemnych, powinien zostać wpisany na listę fałszerzy historii.
- Istniały nie trzy – ale osiem kryteriów przyjęcia kandydatów na szkolenia dla Cichociemnych. Zgodnie z tajnym rozkazem Naczelnego Wodza – SNW L.dz.780/tjn/V/41 były to: 1/ zgłoszenie ochotnicze, 2/ nieskazitelne kwalifikacje moralne oraz ideowe, 3/ moc charakteru oraz zdolność powzięcia decyzji, 4/ zdolności organizacyjne, 5/ duże wyrobienie wojskowe i życiowe, 6/ stopień wojskowy – od szeregowca z cenzusem (tj. ze zdaną maturą) do pułkownika, 7/ wiek – nieograniczony, ale z pełną sprawnością fizyczną, 8/ pożądana znajomość języka wroga: niemieckiego lub rosyjskiego
- Nie było ani jednego zrzutu, podczas którego Cichociemni mieliby przerzucić “pół miliona dolarów w złocie”. Cichociemni przerzucali środki finansowe dla Armii Krajowej głównie w postaci dolarów (papierowych). Dolary w złotych monetach stanowiły mniejszość, łączna kwota przerzuconych dolarów w złocie przez cały okres zrzutowy nigdy nie osiągnęła kwoty pół miliona dolarów, przerzucano od 34,8 tys. USD w złocie (wszystkie zrzuty w sezonie operacyjnym “Odwet”) do 161 tys. USD w złocie (wszystkie zrzuty w sezonie operacyjnym “Riposta”)
- Polscy spadochroniarze do innych krajów nie są Cichociemnymi walczącymi w strukturach Armii Krajowej – lecz spadochroniarzami Akcji Kontynentalnej lub Project Eagle, którzy działali poza strukturami Polskiego Państwa Podziemnego. Organizator akcji, Jan Librach podkreślał „nie było, poza ogólnymi założeniami walki z wrogiem, związku organizacyjnego pomiędzy Akcją Kontynentalną a kierowanymi z Londynu pracami krajowymi”, tj. organizowanymi przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza lotniczymi zrzutami Cichociemnych, broni, sprzętu i pieniędzy dla Armii Krajowej. (Jan Librach, Nota o „Akcji Kontynentalnej”, Zeszyty Literackie 1973, nr 73, s. 162).
Infantylna opowieść p. Rowińskiego, jakoby miał kiedyś zaginąć podczas zrzutu “banknot 20-dolarowy”, który “odnalazł się po wojnie” jest także kompletnie wyssana z palca 🙁 Wielka szkoda, że prezes Fundacji im. Cichociemnych kompromituje się tego rodzaju nieprawdziwymi opowieściami…
Feministyczne kłamstwa
Nawiedzony feminizm to odmiana ideologii, według której kobieta jest zawsze lepsza od faceta, nawet jeśli jest gorsza. Ta feministyczna megalomania jest siostrą mitomanii i wprost wiedzie w pułapkę zniekształceń poznawczych. Jeśli dotyczy kobiety choć trochę zauważalnej w historii, choćby lokalnej, a quasi hagiografii tworzonej z motywacji feministycznych towarzyszy usilne wyolbrzymianie lub dodawanie istotnych faktów pozytywnych oraz umniejszanie lub pomijanie negatywnych, to jest oczywistym fałszowaniem historii.
Takie preparowane zniekształcenia poznawcze są zbrodnią przeciwko prawdzie. Nieważna jest przy tym motywacja – cel nie uświęca środków – jakakolwiek, choćby drobna nierzetelność jest historycznym kłamstwem lub kłamstewkiem. Z takim niepożądanym procederem mamy do czynienia w przypadku Elżbiety Zawackiej. To żenujące, ale biografię “jedynej cichociemnej” zbudowano na mieszaninie okruchów prawdy i wielu kłamstewek oraz fundamentalnych kłamstw. Część z nich pochodzi z opowieści samej Zawackiej (która niestety dość często kłamała o sobie), część jest autorstwa podległych jej hagiografek. Aż przykro o tym pisać…
Kłamliwa biografia Elżbiety Zawackiej – wykreowanej jako “jedynej kobiety wśród cichociemnych” – powstawała przez dziesiątki lat, suto wspierana ogromnymi publicznymi pieniędzmi, głównie z kasy toruńskiego samorządu. To bardzo przykre, bo Elżbieta Zawacka ma swoje, niepodważalne zasługi w działalności konspiracyjnej. Jednak pompowany od wielu lat balon propagandowy rozdęto do monstrualnych rozmiarów, depcząc elementarne normy rzetelności i zwykłej przyzwoitości. Początkowo drobne przekłamania, niedopowiedzenia, liczne nieścisłości – zawsze interpretowane na korzyść tej feministycznej bohaterki – dotarły już do takiego propagandowego etapu, w którym łgarstwo jest toporne i ordynarne, nawet absurdalne – ale wciąż wspierane przez hagiografki Zawackiej, szczególnie zaś przez fundację jej imienia.
Czy ktokolwiek o zdrowych zmysłach przyjąłby jako obiektywną prawdę historyczną twierdzenia, że Elżbieta Zawacka była “agentką wywiadu”, że “odegrała wiodącą rolę w Powstaniu Warszawskim”, albo że “odegrała wiodącą rolę w wyzwoleniu Polski”? A taką kłamliwą narrację obecnie nam się narzuca…
Clare Mulley
Każdy, kto ma odrobinę wiedzy historycznej wie, że to wierutne bzdury. Zawacka nie była żadną “agentką”, nie odegrała żadnej roli w Powstaniu Warszawskim (nawet według niej samej, jej udział w Powstaniu “miał charakter incydentalny”), ani też nie miała żadnego wpływu na “wyzwolenie Polski”. Tym bardziej, że w 1945 Polska nie została “wyzwolona” lecz wepchnięta przez Brytyjczyków w łapy Stalina. Jeśli Zawacka miałaby odegrać jakąkolwiek znaczącą rolę w takim sowieckim “wyzwoleniu” musiałaby być np. agentem NKWD. Fakty jednak dla nawiedzonych feministek nie mają żadnego znaczenia 🙁
Niestety, nadymanie propagandowego balona osiągnęło już takie rozmiary, że Fundacja Generał Zawackiej bez żenady publicznie wspiera tak piramidalne i absurdalne bzdury. Co gorsza, feministyczne kłamstwa o Zawackiej zostaną niebawem jeszcze bardziej rozpowszechnione, na przynajmniej europejską skalę, za sprawą nawiedzonej feministki Clare Mulley ponoć dziennikarki BBC oraz autorki książki, mającej się ukazać w maju, o kłamliwym tytule “Agent Zo”. Nieważne fakty, ważna feministyczna propaganda o “Wielkiej Elżbiecie Zawackiej”…
O rozmaitych kłamstwach i kłamstewkach o Zawackiej, preparowanych przez jej hagiografki, pisałem już w artykułach: Elżbieta Zawacka – cichociemna czy agent?, a także Ogniska ignorancji oraz Lans na kłamstwach i po trupach. Nie ma więc sensu powtarzać tej argumentacji. Zachęcam do przeczytania tych artykułów. Problem w tym, że to tylko niektóre feministyczne kłamstewka, z których zbudowano hagiograficzny – nieprawdziwy – wizerunek tego bożyszcza. Jak się krytycznie przyjrzeć, cała biografia Zawackiej jest mocno nierzetelna.
Warto podkreślić, że wcześniej wielokrotnie próbowałem prostować te ordynarne kłamstwa w komentarzach do postów feministek (w tym z fundacji) oraz we własnych postach na Facebooku. W odpowiedzi… Fundacja Generał Zawackiej zablokowała mnie na Facebooku, zapewne po to, aby dalej swobodnie kłamać, bez narażania się na moją krytykę. Feministka Clare Mulley zachowała się bardziej dojrzale – choć nie przyjmuje moich argumentów, jednak mnie nie zablokowała (jeszcze?)…
Akcja rodzi reakcję. Nachalne propagowanie przez nawiedzone feministki kłamliwej “biografii” Elżbiety Zawackiej musiało wzbudzić zainteresowanie obiektem tej propagandy. Także zainteresowanie krytyczne, całkowicie naturalne w każdym przypadku, również wobec faktów uznawanych za historyczne. Stąd m.in. mój krytyczny tekst. Podstawową regułą badania źródeł historycznych jest ich krytyczna analiza, której celem jest ustalenie wiarygodnych faktów. Bezkrytyczne powtarzanie za źródłem, np. osobowym (relacje, wspomnienia itp.) musi prowadzić do istotnych zniekształceń. Ludzie mają naturalną skłonność do wyolbrzymiania własnych zasług, czy np. przemilczania niewygodnych dla siebie faktów z przeszłości. Nawet gdy nie kłamią świadomie, nie zawsze mówią prawdę, często jej nie znają. Ponadto ludzka pamięć jest zawodna, więc nawet rzetelna relacja obarczona jest ryzykiem wynikającego z tego przekłamania. To elementarz rzetelnego – czyli krytycznego – podejścia każdego badacza historii.
Niestety, wśród metod badawczych biografii Elżbiety Zawackiej wydaje się dominować szczególna hermeneutyka. Jej istotą jest przyjęte a priori założenie, że “Elżbieta Zawacka była Wielką Polką” (pisownia wg. feministek), jak to się propagandowo przyjmuje – “jedyną cichociemną” – stąd też jej biografia jest nierealnym pasmem samych – gigantycznych, rzecz jasna – sukcesów, zaś owo bożyszcze feministek urasta do roli nieomal demiurga ponadlokalnych dziejów. Z biografii Zawackiej napisanej z tej perspektywy jasno wynika, że w konspiracyjnej pracy zwykle robiła co chciała, zazwyczaj sama wyznaczała sobie cele i zadania, każdego dnia konspiracyjnych realiów zawsze odgrywała wiodącą rolę, była oczywiście niezbędną dla jakiegokolwiek sukcesu Armii Krajowej. Tym nadętym, propagandowym stwierdzeniom nigdy jednak nie towarzyszy podstawowa informacje, że Elżbieta Zawacka co najmniej do października 1943 nie była nawet pełnoprawnym żołnierzem Armii Krajowej, służyła bowiem w formacji pomocniczej – Wojskowej Służbie Kobiet. Tym kłamstwom o Zawackiej “przykrywa się” się niekiedy większe bohaterstwo wielu innych Polek, które miały to nieszczęście, że są mało znane i nie mają nie tylko nawet fundacji własnego imienia, ale choćby zwykłej tablicy pamiątkowej czy rzetelnej publikacji.
W przypadku Zawackiej, ale nie tylko, nawiedzone feministki nie wiedzieć dlaczego, ukrywają nader istotny historyczny fakt, że zgodnie z ustawą o powszechnym obowiązku wojskowym z 9 kwietnia 1938 kobiety w wojsku (także w Armii Krajowej) mogły służyć jedynie w pomocniczej służbie wojskowej, nie mogły wydawać rozkazów ani być awansowane na stopnie wojskowe. Sytuację prawną kobiet unormował dopiero dekret Prezydenta R.P. z 27 października 1943 o ochotniczej służbie kobiet, dopuszczający je do pełnienia służby zasadniczej w Wojsku Polskim. Dodajmy, że wg. szacunków kobiety stanowiły ok. 10 proc. żołnierzy AK.
Zobacz: Kontrowersje: Elżbieta Zawacka – cichociemna czy agent?
Ogniska ignorancji oraz Lans na kłamstwach i po trupach
Hagiografka Zawackiej, Pani Doktor Katarzyna Minczykowska, zatrudniona jako studentka przez Elżbietę Zawacką w jej fundacji od 1997 (wciąż ma tam ciepłą posadę), jest autorką książki pt. “Cichociemna. Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo” (wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016). Próżno szukać w tej książce wiarygodnej informacji nt. podstawowej kwestii – w jakich okolicznościach Zawacka miała zostać “cichociemną”. Jedynie w… “Kalendarium życia Elżbiety Zawackiej”, sic! czytamy w jednym zdaniu, że “Zo powróciła do kraju skokiem spadochronowym jako cichociemna” (s.315). W wersji anglojęzycznej (pdf do pobrania – Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej), przeznaczonej dla czytelników mniej znających polskie realia, już na str. 6 czytamy o Zawackiej – “Member of the Silent Unseen [Polish: “Cichociemni”] (1943)”. Na str. 23 mamy “obszerne wyjaśnienie” – “Nevertheless, on 9 September 1943, with two stiffened ankles, as one of the 316 members of the „Silent Unseen” she flew to Poland”. Dodajmy dla jasności, że w wojsku obowiązują określone reguły postępowania, nie ma tam możliwości samodzielnego “wstąpienia” gdziekolwiek – w wojsku wykonuje się zwykle rozkazy przełożonych.
Z przytoczonych fragmentów książki o “Wielkiej Polce” wynika jednoznacznie, że Pani Doktor Katarzyna Minczykowska publicznie kłamie w żywe oczy w sprawie fundamentalnej – kiedy Zawacka została “cichociemną”. Według infantylnych opowieści Pani Minczykowskiej, cichociemnym można było rzekomo zostać, skacząc z tego samolotu, z którego skakali prawdziwi Cichociemni. Z takiej rażąco nierzetelnej interpretacji ucieszyliby się zapewne wszyscy kurierzy polityczni, a zwłaszcza działający w brytyjskim interesie przeciwko Polsce Józef Retinger, zapewne też “cichociemny” wg. Minczykowskiej… Urojenie Pani Doktor nie jest poparte żadnym dowodem historycznym, nie zostało poddane żadnej krytycznej analizie, co więcej – jest ewidentnie sprzeczne z elementarną wiedzą historyczną na ten temat.
Katarzyna Minczykowska nie raczyła przy tym wyjaśnić ciekawych sprzeczności. Na przykład takiej – jakim cudem oraz w jakim celu oficerowie Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza – z którymi Zawacka była w ostrym konflikcie personalnym – mieliby wysłać do służby specjalnej (nie kurierskiej) w okupowanej Polsce – w Armii Krajowej – nie zrekrutowaną przez nich kurierkę, nieznajomą kobietę (nie znali nawet jej danych personalnych), nie przeszkoloną w żadnej wojskowej specjalności (poza kursem spadochronowym, co było przydatne tylko w pierwszym dniu przerzutu do Polski)? Dlaczego w dokumentach Oddziału VI (Specjalnego) Elżbieta Zawacka wciąż figuruje jako kurierka KG AK – a nie jako cichociemna, żołnierz w służbie specjalnej? Dlaczego w dokumentach O. VI brak rzetelnych danych personalnych o Zawackiej, są natomiast: jej pseudonim i kłamstwa, w tym m.in. o rzekomym byciu “żoną kapitana służby stałej”?
Istnieje też fundamentalna okoliczność, rażąco nierzetelnie pominięta w kłamstwach Minczykowskiej o Zawackiej, która rzekomo “wstąpiła do Cichociemnych” podczas skoku do Polski 9 września 1943. Otóż w tej dacie Zawacka wciąż była niepełnoprawnym żołnierzem Armii Krajowej – służyła bowiem jako kurierka w pomocniczej formacji, Wojskowej Służbie Kobiet. M.in. z tego powodu, podobnie jak wszystkie kobiety w AK, Zawacka nie mogła wydawać rozkazów ani być awansowana na stopnie wojskowe. Zrównanie praw kobiet i mężczyzn w wojsku nastąpiło dopiero po dekrecie Prezydenta R.P. z 27 października 1943 o ochotniczej służbie kobiet. Jakim więc cudem zatem Zawacka mogłaby wcześniej stać się nie tylko żołnierzem Armii Krajowej, ale nawet żołnierzem AK w służbie specjalnej? Przecież obowiązujące przepisy na to nie zezwalały. W propagandowej narracji o Zawackiej ten podstawowy fakt jest uporczywie pomijany.
W propagandowej narracji o Elżbiecie Zawackiej brak krytycznej analizy wielu bardzo istotnych, podstawowych faktów, podawanych nam do bezkrytycznego wierzenia. Brakuje wiarygodnych ustaleń nie tylko na temat jej służby w pomocniczej formacji AK – Wojskowej Służbie Kobiet. Niejasne są na przykład okoliczności awansu od szeregowej do kapitana. Według Pani Doktor Katarzyny Minczykowskiej, “2 października 1944 została awansowana do stopnia kapitana AK (pierwszy raz awansowana do stopnia kapitana w grudniu 1942) (s.316). Pytania podstawowe – co to za stopień “kapitan AK”? Jakim cudem Zawacka mogła być rzekomo awansowana w grudniu 1942, skoro obowiązujące prawo dopuściło awanse kobiet dopiero po 27 października 1943? Dlaczego Zawacka podczas pobytu w Londynie używała dystynkcji kapitana, skoro została ponoć awansowana na ten stopień dopiero po powrocie do Polski? Czyżby wynikało to tylko z przyjętej legendy – zapisanej w dokumentach Oddziału VI (Specjalnego) – iż była rzekomo “żoną kapitana służby stałej”? Okoliczności jej awansu w 1944 też nie zostały w biografii Zawackiej opisane wystarczająco, choćby w trzech zdaniach.
Niewątpliwe jest, że misja Elżbiety Zawackiej do Londynu przyniosła pozytywny efekt w zakresie dotyczącym unormowania sytuacji kobiet w wojsku. W znacznej mierze to dzięki jej staraniom Prezydent R.P. wydał dekret z 27 października 1943 o ochotniczej służbie kobiet (dotarł do Polski bodaj w maju 1944). Mocno dyskusyjne są natomiast wyniki jej podstawowej, wręcz fundamentalnej misji – usprawnienia łączności pomiędzy KG AK a Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie. Pani Doktor Katarzyna Minczykowska przyznaje jednym zdaniem (w… „Kalendarium życia Elżbiety Zawackiej”, sic!), że „skutkiem misji było nieznaczne usprawnienie [podkreślenie moje] łączności KG AK ze Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie (…)” – jednak nie podaje, na czym ów rzekomy sukces „usprawnienia łączności” miał polegać. (Cichociemna. Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016, s.315).
Jeśli Minczykowska pisze w jednym zdaniu o “nieznacznym usprawnieniu”, to reguły krytycznej analizy nakazują przyjąć, że w rzeczywistości żadnego “usprawnienia” nie było. Faktycznie, brak w jakichkolwiek dokumentach choćby niewielkiego potwierdzenia, iż misja Zawackiej do Londynu komukolwiek na coś się przydała. Bezsporne jest natomiast, że spowodowała ostre spory personalne pomiędzy kurierką z pomocniczej formacji – Zawacką, a oficerami Oddziału VI (Specjalnego). Bezsporne jest także i to, że podczas swego pobytu w Londynie kurierka KG AK Elżbieta Zawacka nie potrafiła się porozumieć w tej kluczowej sprawie ani z szefem Oddziału VI, ani z szefem Sztabu Naczelnego Wodza, ani też z dwoma kolejnymi Naczelnymi Wodzami: gen. Władysławem Sikorskim oraz gen. Kazimierzem Sosnkowskim.
Wydawałoby się, że tak istotna kwestia powinna zostać właściwie zbadana przez historyków. Krytyczna analiza – dlaczego wskutek misji Zawackiej niczego nie “usprawniono” w łączności z Krajem miałaby istotne znaczenie historyczne. Niestety, mamy tylko – na ogół pisane z feministycznego przyklęku – nierzetelne, nawet kłamliwe, pełne zachwytów mocno lukrowane biografie Elżbiety Zawackiej. Brak publikacji skupiających się na faktach historycznych, a nie na wzmacnianiu feministycznej propagandy o “Wielkiej Polce”. Dopóki ktoś nie zabierze się za rzetelną analizę rzeczywistych dokonań Elżbiety Zawackiej, dopóki będziemy karmieni feministyczną propagandą – czyli lukrowanym życiorysem będącym mieszaniną okruchów faktów, półprawd, kłamstewek oraz kłamstw. Ze szkodą także dla pamięci o Elżbiecie Zawackiej.
Cichociemni – gra edukacyjna
Mamy wreszcie porządną grę edukacyjną, w której każdy chętny może się wcielić w Cichociemnego, postrzeganego raczej jak ktoś w rodzaju Jamesa Bonda. Ale oprócz licznych elementów pobudzających emocje oraz wyobraźnię młodych graczy, w grze obecnych jest mnóstwo ciekawych treści edukacyjnych, podanych niejako “przy okazji” zabawy. Ta gra jest prawdopodobnie najlepszym z dotychczas dostępnych “streszczeniem” historii Cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej 🙂
Czy ta gra może sprawiać frajdę graczom? Na to pytanie powinni odpowiedzieć młodzi ludzie, dla których powstała. W tym artykule spróbuję zrecenzować tę grę, tzn. ocenić jej walory edukacyjne…
14 lutego br. miała miejsce premiera nowej, planszowej gry edukacyjnej „Cichociemni. Spadochroniarze AK”. Autorami koncepcji gry są: dr Łukasz Płatek (opracowanie merytoryczne) i Piotr Żyłko (projekt graficzny). Grę wyprodukował Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie.
Podczas promocji tej gry, dr hab. Filip Musiał, dyrektor krakowskiego oddziału IPN, mówiąc o Cichociemnych trafnie podkreślił – “Wydawałoby się, że wśród prawie 400 tys. żołnierzy AK, które nasze podziemne wojsko liczyło w momencie największego rozwoju, te 316 osób to niewiele. Ale jeśli spojrzymy na to, gdzie cichociemni byli, w jakich akcjach brali udział, jakie funkcje zajmowali, okaże się, że te 316 osób to był kręgosłup, na którym opierały się najważniejsze działania Armii Krajowej”.
Otóż to – taka właśnie była istota idei cichociemnych, która bardzo często wciąż nie jest dostrzegana przez historyków i popularyzatorów. Niektórzy rolę Cichociemnych w Armii Krajowej sprowadzali niekiedy do rangi “ciekawostki”. Dzięki krakowskiemu IPN po raz pierwszy z całą mocą wybrzmiała w przestrzeni publicznej nowa definicja Cichociemnych – jako doskonale wyszkolonych na Zachodzie żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego. Dotąd w publicznej narracji przedstawiano Ich bezrozumnie jako “żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie”.
Czynili tak zwłaszcza ci, którzy do dzisiaj nie rozumieją, iż z faktu że Armia Krajowa była częścią polskich sił zbrojnych wcale nie wynika iż była częścią Polskich Sił Zbrojnych. To nie gra słów, ale istotna informacja historyczna. Od razu wyjaśnię, iż termin pierwszy (pisany małą literą) oznacza całość sił zbrojnych II R.P. podczas II wojny św., a zatem: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, Armię Polską gen. Andersa oraz ZWZ/Armię Krajową w okupowanej Polsce. Termin drugi (pisany wielką literą) oznacza tylko Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie – początkowo pod dowództwem francuskim, później brytyjskim. Różnica zatem pomiędzy tymi określeniami ma charakter zasadniczy.
Rzecz jasna, konspiracyjna Armia Krajowa nigdy nie była częścią PSZ, nigdy też nie podlegała dowództwu francuskiemu czy brytyjskiemu. Oczywiście umyka to uwadze tych, którzy nie dostrzegają iż podczas II wojny właśnie jedyną w miarę samodzielną polską armią była wyłącznie konspiracyjna Armia Krajowa. To istotne z punktu widzenia historii Cichociemnych, ponieważ byli Oni elitą Armii Krajowej. Natomiast PSZ we Francji, potem w Wielkiej Brytanii były czymś w rodzaju “wojsk wydzierżawionych”, pod cudzą komendą. Nota bene, po wojnie za udzieloną pomoc wojskową Wielkiej Brytanii musieliśmy… jej zapłacić, m.in. polskim złotem.
Pomysł z fascynacji Cichociemnymi
fot. PAP
Wróćmy do gry. Autor jej koncepcji, dr Łukasz Płatek ujawnił, że “Pomysł na grę zrodził się z fascynacji życiem, wyborami, wartościami, czynami tych niezwykłych żołnierzy.” Dodał także – “(…) my tej gry nie stworzyliśmy, my sięgnęliśmy tylko do przebogatej literatury, dokumentów, wspomnień i po prostu ubraliśmy w szaty różnych zagrań, kart, możliwych interakcji”. Wskazał, że w grze nie rzuca się kostką, a gracze na każdym etapie mają wybór, “żeby nie było losowości, ahistoryczności”.
Podczas promocji gry podkreślano, że “Misje realizowane przez graczy to prawdziwe akcje, które cichociemni przygotowywali, nadzorowali lub realizowali. Z setek brawurowych operacji AK wybraliśmy te, które obrazują szeroki zakres działań podziemnego Wojska Polskiego wobec okupantów niemieckiego i sowieckiego. Graficzne detale na pudełku, planszy i kartach do gry, przytoczone nazwy ośrodków szkoleniowych, opisy lotów, misji i umiejętności skoczków są uproszczonym odzwierciedleniem losów cichociemnych – spadochroniarzy AK.”
Nie sposób tym założeniom odmówić trafności. Problem w tym, że dotychczas historia Cichociemnych była dla sporej części historyków i popularyzatorów (niekiedy także dla IPN) czymś w rodzaju “pola minowego” na którym co chwila jakiś “znafca” wylatywał w powietrze. Lista opowiadających głupoty o Cichociemnych wydaje się być nawet dłuższa od listy rzetelnych autorów. Są też oczywiście rekordziści, jak niesławny Kacper Śledziński z wydaną przez nierzetelne wydawnictwo “Znak” książką (246 błędów i nieścisłości na 417 stronach), czy “specjalista IPN od cichociemnych” dr Krzysztof Tochman z broszurą (36 błędów i nieścisłości na 45 stronach) IPN Rzeszów. Obaj wpisani na niechlubną listę fałszerzy historii.
Sięgnijmy po grę. W kartonowym, dość sporym pudełku, o wymiarach 30 x 30 x 7,5 cm, znajdują się: instrukcja, broszurka edukacyjna, duża kolorowa plansza, cztery planszetki, 12 drewnianych pionków w kolorach graczy, 32 znaczniki w kolorach graczy, 80 kartonowych żetonów, znacznik czasu i 275 kart. Od razu zastrzegę, że nie jestem specjalistą od jakichkolwiek gier (w tym planszowych) więc moja recenzja w tym zakresie musi ograniczyć się do relacji przeciętnego użytkownika.
Natomiast po lekturze ponad tysiąca rozmaitych publikacji (w tym naukowych) oraz po ponad ośmiu latach własnych kwerend w archiwach, muzeach itp., badań, dociekań, analizie teczek personalnych wszystkich Cichociemnych (w tym mojego Dziadka), także po kilkuset własnych publikacjach, mogę powiedzieć że trochę poznałem historię Cichociemnych. Moja recenzja gry będzie więc w znacznej mierze oceną jej “walorów edukacyjnych”. Oczywiście jest to ocena subiektywna, ale dołożyłem starań, aby miała ona charakter jak najbardziej zobiektywizowany.
Na początek dwa ogólne zastrzeżenia. Po pierwsze, główny symbol gry (widoczny na pudełku), czyli facet z bronią krótką skierowaną lufą “w niebo” wywołuje wrażenie braku profesjonalizmu oraz zgrzytanie zębów każdego, kto miał kiedykolwiek do czynienia z bronią. Zwróciłem od razu na to uwagę, bo kiedyś służyłem w wojsku, miałem bardzo często do czynienia z podkomendnymi z ostrą bronią, których uczyłem właściwych reguł jej załadowania i przenoszenia. Broń krótka, zwłaszcza załadowana i odbezpieczona (jak zapewne w tym przypadku) powinna być skierowana lufą na potencjalny cel albo w dół (w ziemię). Z jednej strony chodzi o to, aby nie tracić cennych milisekund na celowanie i oddanie strzału do potencjalnego napastnika. Z drugiej – istotne jest bezpieczeństwo.
James Bond
Zapewne autor projektu graficznego sugerował się nieprofesjonalnymi wizerunkami Jamesa Bonda, który tak właśnie trzyma własną broń. Zażartuję, że to kolejny dowód na to, iż brytyjskie wzorce nie są dobre do naśladowania. W widocznej na obrazku pozycji trzymania broni krótkiej ryzyko przypadkowego postrzału we własną głowę jest zbyt duże, a jak mawiają instruktorzy – “z drewnianą nogą można żyć, z drewnianą głową zdecydowanie nie”. Może zasady bezpiecznego obchodzenia się z bronią nie są specjalnie istotne dla 12-letnich uczestników gry, ale w kolejnej jej edycji broń umieściłbym w dłoni Cichociemnego jednak bardziej profesjonalnie.
Po drugie, dr Łukasz Płatek w spocie promującym grę wywiódł, że “niebezpieczeństwo nocnego skoku bojowego do okupowanej Polski było tak wielkie, że nie można było zmuszać ich [Cichociemnych] do tego rozkazem”. To oczywiście błędne wyjaśnienie – zasadę zgłaszania się ochotniczo Cichociemnych do służby w AK wprowadzono nie z powodu “niebezpieczeństwa (jednego) skoku”, ale z powodu niebezpieczeństwa służby w konspiracyjnej Armii Krajowej. Realia okupacji w Polsce były o wiele straszniejsze niż w jakimkolwiek innym okupowanym kraju, o czym wciąż zapominają zwłaszcza zachodni historycy.
Na marginesie trzeba też zauważyć, że ekscytacja skokiem ze spadochronem do okupowanej Polski była właściwa w czasach II wojny św., gdy spadochroniarstwo było jeszcze ogromną nowością – choć Polacy znacznie wyprzedzili zachodnich aliantów. Obecnie warto zwrócić jednak uwagę na to, że skok ze spadochronem był dla Cichociemnych mimo wszystko epizodem – ważnym, ale jednak epizodem – w Ich żołnierskiej służbie. Tak naprawdę istotne jest przecież to, co zrobili po skoku do okupowanej Polski. Nie skakali po to, aby tylko skoczyć…
Reguły gry
Nie będę tu oczywiście przepisywał instrukcji, można ją pobrać ze strony IPN. Przedstawię jednak w skrócie podstawowe założenia. Przygotowanie do gry obejmuje głównie odpowiednie potasowanie, podzielenie i ułożenie: 110 kart szkoleń, 39 kart zdarzeń, 16 rozkazów wylotu, 19 kart warunków lotu, 55 kart misji, 4 planszetek graczy, 12 pionków, 32 znaczników. Trochę zaskakuje, że kart zdarzeń jest tak mało (część się powtarza), albo że nie ma wśród nich np. tak typowych dla Cichociemnych zdarzeń jak organizacja oddziału partyzanckiego, siatki wywiadowczej czy zdobycie broni na wrogu.
Jak widać, kart szkoleń jest najwięcej, przy czym liczba kart poszczególnych szkoleń zależy od liczby Cichociemnych, którzy ukończyli dane szkolenie. Najwięcej jest zatem kart kursu spadochronowego, ponieważ prawie wszyscy Cichociemni go ukończyli.
Niektóre karty szkoleń
Na kartach szkolenia mamy podane nie tylko nazwę i miejsce danego kursu, ale również zdobyte umiejętności, w tym m.in.: wyjątkowa sprawność fizyczna, strzelanie instynktowne, znajomość języków. Ogromnie się cieszę, że w narracji publicznej nt. Cichociemnych uwzględniono wreszcie strzelanie instynktowne i znajomość języków. To moje osobiste “odkrycia” i ustalenia, które dotąd nie były obecne w publikacjach nt. historii Cichociemnych.
W grze może uczestniczyć od 2 do 4 graczy, w wieku od 12 lat. Rozgrywka trwa 25 kolejek, umownie od jesieni 1941 do końca 1944, czyli w grze ok. 30-90 min. W zasadzie w grze mamy Cichociemnych ze specjalnościami w dywersji, łączności oraz wywiadzie, ale istnieje także możliwość realizacji misji sztabowych. Istotne jest dbanie o wysokie morale oraz zdobywanie tzw. “punktów zwycięstwa”, bo od tego – jak w prawdziwym życiu Cichociemnych – zależy sukces w tej grze z okupantami.
Niektóre karty zdarzeń
W każdej kolejce na Cichociemnego czekają określone zdarzenia. Są też karty specjalne, m.in.: ucieczka z więzienia czy zaopatrzenie okręgu. Cieszę się ogromnie, że po raz pierwszy w materiałach edukacyjnych pojawia się Centrala Zaopatrzenia Terenu. To także moje osobiste “odkrycie”, dotąd niestety pomijane w narracji publicznej nt. Cichociemnych.
Niektóre karty “misji”
Kluczowe znaczenie w grze ma odpowiednie przygotowanie i wykonanie misji. Broniłem się kiedyś mocno przed używaniem tego określenia wobec Cichociemnych, bowiem ich podstawowym zadaniem była ciężka, codzienna oraz niebezpieczna służba w Armii Krajowej – a nie wykonywanie jednorazowych, efektownych zadań. Ale na potrzeby takiej gry nie sposób znaleźć bardziej odpowiedniego słowa.
W analizowanej grze mamy możliwość wykonania wielu różnorodnych “misji”. W każdej z nich stąpamy po śladach Cichociemnych, mamy bowiem m.in. takie misje: wykonanie dokumentacji fotograficznej niewybuchu rakiety V2 z Sarnak (CC Stefan Ignaszak), rozpracowanie KL Auschwitz (CC Stefan Jasieński), w Powstaniu Warszawskim zdobycie budynku Szkoły Policji (CC Kazimierz Bilski), opracowanie podręcznika partyzantki dla szkoły Kedywu (CC Henryk Krajewski), cz też obrona Polaków przed UPA w Hucie Stepańskiej (CC Władysław Kochański). To oczywiście tylko niektóre z “misji” wprowadzonych do gry.
Wśród kilkudziesięciu kart “misji” w mojej ocenie zbędna jest ta o odbiorze zrzutu za pomocą brytyjskiego urządzenia “Eureka – Rebeka”. Dość intensywnie reklamowane w anglojęzycznej literaturze urządzenie w istocie było bublem, tzn. w praktyce nie można było za jego pomocą nawiązać łączności pomiędzy samolotem a zrzutowiskiem. W Polsce funkcjonował jeden egzemplarz tego urządzenia, do niczego się nie przydało, choć obsługa na nim przez wiele nocy zrzutowych pracowała.
W naszej grze zwycięzcą jest ten gracz, który zgromadzi najwięcej “punktów zwycięstwa” lub zrealizował najwięcej “misji”. Istotne jest, aby mieć odpowiednio wysokie morale, bowiem także może to przesadzić o zwycięstwie. Czyli – jak w życiu…
Gra może się wydać na pierwszy rzut oka mocno skomplikowana, ale w mojej ocenie zachowano jednak rozsądny kompromis pomiędzy jej szczegółowością a rzeczywistymi realiami historycznymi. Nawet przy maksymalnym uproszczeniu historycznych realiów nie sposób jednak opowiedzieć historii Cichociemnych w trzech zdaniach. W mojej ocenie dr Łukasz Płatek uwzględnił jednak w grze wszelkie istotne czynniki, jakie miały wpływ na powodzenie w realizacji zadań przez Cichociemnych.
Oczywiście można mieć jakieś uwagi czy propozycje zmian co do koncepcji gry. Ale każdy Autor ma swoje “zbójeckie” prawo zaprezentowania takiej koncepcji, jaką uznaje za właściwą. Jeśli zatem ktoś ma zasadniczo odmienną koncepcję (oczywiście taka możliwość wciąż istnieje) może i ma pełne prawo zaproponować grę “Cichociemni” w zupełnie innym kształcie. Gdybym znalazł odpowiednio uzdolnionego informatyka, sam bym się zabrał za opracowanie podobnej, a może nawet nieco lepszej gry.
Broszura edukacyjna
To świetny pomysł, aby kontekst ówczesnych realiów historycznych przybliżyć uczestnikom gry za pomocą broszurki. Historii Cichociemnych nie da się przecież w całości “uprościć” i zredukować tylko do planszy, kart, znaczników czasu itp. Dlatego uważnie przeanalizowałem treści edukacyjne zawarte w broszurce. Trzeba przyznać, że została starannie opracowana, także pod względem edytorskim. Jest bogato ilustrowana, niektóre ze zdjęć opublikowano po raz pierwszy! Na 36 kolorowych stronach również niełatwo “streścić” historię Cichociemnych. Ale można wskazać najistotniejsze idee, fakty, okoliczności. Oczywiście każdy autor ma prawo do własnego ich wyboru, bo przecież prezentuje własną, autorską wizję tejże historii.
Wizja przedstawiona przez dr Łukasza Płatka jest wizją jak najbardziej poprawną historycznie, choć w mojej ocenie nie do końca dokładną, w części nieco stereotypową. Trochę niezrozumiały jest dla mnie opis jednego z pierwszych zdjęć, iż “W związku z brakiem czasu na wielomiesięczne szkolenia, każdy z kursów (…) był ograniczony czasowo.” (str.2). Rzeczywiście, kursy były ograniczone czasowo, niektóre nawet w kolejnych edycjach skracano (np. kurs wywiadu). Ale szkolenia Cichociemnych były właśnie wielomiesięczne. Tak przy okazji – obecnie kurs spadochronowy AFF (ang. Accelerated Free-Fall, przyspieszony kurs swobodnego spadania) to tylko osiem godzin teorii oraz 5-10 skoków – spadochroniarzem można zostać w jeden weekend…
Historię Cichociemnych rozpoczyna bardzo czytelne i poprawne wyjaśnienie nazwy (s. 3). Potem mamy krótkie, ogólne wprowadzenie historyczne (s.5-7). Dalej dość stereotypowa jednak opowieść o raporcie kapitanów: Górskiego i Kalenkiewicza (s.8-9) ws. łączności z Krajem. Szkoda, że całkiem pominięto historycznie pierwszą propozycję w sprawie utworzenia polskich oddziałów desantowych (spadochronowych), złożoną trzy tygodnie wcześniej przez mjr dypl. Włodzimierza Mizgier-Chojnackiego. Autor wskazuje grupę szesnastu “chomików”, nie wspominając o dziewiętnastu zgłoszonych przez Mizgier-Chojnackiego. Szkoda także, że w broszurze nie ma słowa o przedwojennym Wojskowym Ośrodku Spadochronowym w Bydgoszczy oraz pionierskich doświadczeniach spadochroniarstwa polskiego – których wcale nie mieli zachodni alianci.
Także stereotypowo, w zgodzie z obecną “linią IPN”, autor broszury całkowicie przemilcza rolę mjr dypl. Jana Jaźwińskiego, oficera wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza – bez którego nie byłoby żadnych skoków i zrzutów do Polski, ani też historii Cichociemnych. To kompletnie niezrozumiałe i dezinformujące, dlaczego wciąż jest pomijany. Stereotypowo także, choć na szczęście wstrzemięźliwie dr Łukasz Płatek wskazuje rolę SOE, choć przemilczając fakt, iż SOE skonstruowana została w oparciu o polskie wzorce oraz od początku uczyła się od Polaków. Na str. 10 mamy błędne utożsamienie STS (Special Training School) ze STA, czyli ośrodkiem SOE, który nie pełnił funkcji szkoleniowych. Podobnie na str. 15.
Proces rekrutacji kandydatów na Cichociemnych (s. 13-15) przedstawiono prawidłowo. Prawdziwy jest też wywód, iż jako ochotnicy “na każdym etapie rekrutacji, szkolenia czy nawet podczas lotu do Polski “zrzutkowie” mogli wycofać się bez podania przyczyn i bez żadnych konsekwencji.” Owszem, ale należało wskazać jeszcze istotniejszą informację – na każdym etapie szkolenia każdy z kandydatów na Cichociemnych poddawany był selekcji i mógł być “zdyskwalifikowany” w każdej chwili: z powodu kontuzji, niezaliczenia któregoś kursu specjalnego czy decyzją Oddziału VI (Specjalnego).
Nieściśle wskazano, że “do kraju przerzucono 316 Cichociemnych (w tym jedną kobietę, Elżbietę Zawacką, ps. Zo)” (s. 15). Otóż Zawacka nie była cichociemną, podczas pobytu w Londynie Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza nie znał nawet jej danych osobowych, bo… odmówiła ich podania. Nie została wtedy zrekrutowana, przeszkolona na kursach specjalnych dla kandydatów na Cichociemnych. Co więcej, na jedynym kursie w którym uczestniczyła, kursie spadochronowym skakała w nieodpowiednim obuwiu i po pierwszym skoku skręciła obie kostki. W normalnych warunkach wyeliminowałoby to ją z dalszego szkolenia. Prawda jest taka, że cichociemną Zawacka została uznana grzecznościowo dopiero po wojnie. Jak zauważa Józef Borzyszkowski, w 1943 – „skorzystała z jedynej możliwości powrotu do kraju – zrzutu lotniczego razem z „cichociemnymi” po wcześniejszym przeszkoleniu spadochronowym. Stąd jako jedyna kobieta zaistniała w naszej powojennej świadomości historycznej jako „cichociemny w spódnicy”, choć niezgodnie z rzeczywistością…” (Elżbieta Zawacka (1909-2009), Acta Cassubiana 2009, nr 11, s.486-487)
Duży plus dla autora broszury za stwierdzenia: “Nie było “szkoły” cichociemnych. Nie było też jednego kursu dla cichociemnych, tylko grupy kursów: zasadnicze, specjalnościowe, uzupełniające oraz praktyki.” To jakby sprostowanie kłamstwa w treści tzw. “wystawy elementarnej Cichociemni”, gdzie katowicki Oddział IPN kłamie m.in. nt. rzekomo istniejącego “kursu cichociemnego”.
Szkoda, że autor broszury pominął w niej istotną kwestię znajomości języków obcych przez Cichociemnych. Rozumiem, że nikt dotąd – poza mną – nie przeprowadził badań w tym zakresie, ale naprawdę przeprowadzona przeze mnie analiza teczek personalnych wszystkich 316 Cichociemnych i “wyłuskanie” z nich informacji o lingwistycznych ich umiejętnościach zasługuje na dostrzeżenie. Dobrze, że jest obecna w treści innych elementów gry. Znajomość języków obcych (zwłaszcza języków wroga) była przecież istotnym elementem w procesie rekrutacji kandydatów na szkolenia dla Cichociemnych – co nie było dotąd zauważane..
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych, sporządzony przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza, Londyn 26 czerwca 1946, (CAW sygn. II.52.359.29). Kolory dodane przez nas: zielone – kursy, czerwone – ośrodki szkoleniowe. Skróty oznaczają: k.w.k – kurs walki konspiracyjnej, k.o. – kurs odprawowy, STS – Special Training School (Specjalna Szkoła Treningowa) czyli ośrodek szkoleniowy SOE
UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów, a także nie obejmuje wszystkich ośrodków
Dr Łukasz Płatek dość precyzyjnie przedstawia program szkoleń kandydatów na cichociemnych, choć chyba zwiedziony na manowce przez Clary Mulley (autorka reklamowanej książki o Zawackiej) opowiada o szkoleniach które rzekomo miały się odbywać w jakiś “prostych chatach” w Wielkiej Brytanii. Prześledziłem losy wszystkich możliwych ośrodków, w których działali lub szkolili się Polacy, a nawet wytropiłem nieznaną dotąd lokalizację kilku z nich. Żaden kurs nie odbywał się w “prostej chacie”. Brak też wskazania jakiejkolwiek “chaty” w dość fundamentalnej pracy doktorskiej Georgy Derwina pt. Built to Resist, w której skatalogowano wszystkie (nie tylko używane przez Polaków) obiekty infrastruktury SOE w Wielkiej Brytanii. “Prostą chatę” można zatem od razu włożyć między bajki.
Wielka szkoda, że oprócz opowieści o ośrodkach SOE oraz bajki o “prostej chacie”, autor broszury pominął kwestię polskich ośrodków szkoleniowych: polskiej szkoły wywiadu, zakamuflowanej jako “Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej” czy szkoły łącznościowców, funkcjonującej pod przydługą nazwą “Ośrodek Wyszkoleniowy Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału Specjalnego Sztabu Naczelnego Wodza”. Są one obecne na “kartach szkolenia”, ale nie ma ich w broszurze. Już dawno zebrałem sporo informacji na ich temat, nawet zredagowałem odpowiednie hasła w Wikipedii. W mojej ocenie należało o nich wspomnieć, podobnie o tym, że instruktorzy szkolący Cichociemnych byli w większości Polakami.
W rozdziale “Operacje lotnicze do Polski” (s. 19) nie ma jakiejkolwiek informacji o mjr dypl. Janie Jaźwińskim, organizatorze lotniczego wsparcie Armii Krajowej. Jest za to nieścisła teza, że “od początku 1944 roku cichociemnych i zasobniki z bronią zrzucano przez cały rok”. Fakty temu przeczą. Nie jest też nadmiernie precyzyjne twierdzenie, iż “Liberatory zabierały do 15 zasobników i tyle samo paczek”. Otóż przez całą wojnę zabierały do 12 zasobników; miały miejsce tylko cztery zrzuty 15 zasobników – pod koniec listopada i grudnia 1944, gdy nie miało to już większego znaczenia.
W dość krótkim fragmencie tekstu nt. kurierów i emisariuszy (s. 23) zawarto wzajemnie sprzeczne ze sobą informacje. Z jednej strony prawidłowo wskazano, iż kurierzy i emisariusze polityczni “spełniali w czasie II wojny światowej rolę łączników między emigracyjnym rządem w Londynie, a Delegaturą Rządu Na Kraj w Warszawie.” Z drugiej zaś poplątano rolę kuriera, wywodząc iż “gdy Naczelny Wódz lub Szef Sztabu NW mieli do przekazania dowódcy AK szczególnie pilne i ważne informacje, powierzali jednemu ze skoczków misję emisariusza wojskowego (…).” Zapomniano wyjaśnić że rola wojskowego kuriera czy emisariusza była dodatkową rolą jednego z Cichociemnych i nie miała nic wspólnego z zadaniami kurierów politycznych.
Ogromny plus dla Autora za to, iż zechciał podkreślić (s. 27) ogromną dysproporcję pomiędzy wielkością zrzutów zaopatrzenia dla AK do okupowanej Polski oraz do innych krajów. Szkoda jedynie, iż nie dodał choćby jednego zdania wyjaśniającego powody tej nienormalnej sytuacji.
Na str 29-32 broszury zawarto informacje dotyczące służby Cichociemnych w okupowanej Polsce. Proporcje objętości są mocno zaskakujące – właściwy powód skoku Cichociemnych do Kraju został potraktowany dosyć marginalnie. Treść informacji o służbie Cichociemnych w Armii Krajowej także jest zdawkowa, jak można dostrzec, nieco większą wagę Autor przypisał wyposażeniu skoczka (str. 24-25) niż właściwej służbie w AK (str. 29-32). Choć wspomniał o pracy Cichociemnych łącznościowców, nie zauważył że to na nich opierała się cała łączność Armii Krajowej, także w Powstaniu Warszawskim (nieobecnym w tej historii). Choć wspomniał o pracy Cichociemnych w wywiadzie, nie zauważył Ich sukcesów, kilkoma słowami jedynie wspominając o rozpracowaniu rakiet V1 i V2. Nieoczekiwanie informacje o służbie w AK kończy krótki opis akcji na więzienie w Pińsku. Ogromny plus za informację, że w Powstaniu Warszawskim uczestniczyło 95 Cichociemnych. To pierwsza taka informacja w materiałach edukacyjnych IPN, dotąd podawano nieprawdziwie (za Tochmanem), że w Powstaniu uczestniczyło 91 CC.
W rozdziale “Koniec wojny” (s. 33-34) Autor dokonuje smutnego podsumowania wojennych realiów, w tym postawy zachodnich aliantów. Czekam, aż kiedyś w materiałach edukacyjnych IPN przeczytam kluczową informację, że Wielka Brytania Polaków wykorzystała, oszukała oraz zdradliwie porzuciła, czyniąc z nas największych przegranych II wojny światowej, którzy jak ostatni frajerzy jeszcze zapłacili Anglikom za to, że im wojskowo pomagali. Do dzisiaj zresztą anglofile są w polskiej narracji w większości – z niezrozumiałych dla mnie powodów.
Podsumowanie
Na koniec kilka słów jeszcze o projekcie graficznym. W mojej ocenie praca Pana Piotra Żyłko zasługuje na najwyższe uznanie. Grafika całej gry oraz poszczególnych jej elementów doskonale oddaje klimat tamtych czasów oraz atrakcyjnie i czytelnie uzupełnia edukacyjne funkcje gry. Poza tym pistoletem (na pudełku i broszurze) nieprofesjonalnie uniesionym w górę nie mam żadnych uwag.
Pomimo wskazanych drobnych mankamentów, w mojej ocenie gra spełnić może w bardzo dobry sposób swoją funkcję edukacyjną, rozbudzając ciekawość uczestników i zachęcając ich do pogłębienia swojej wiedzy o Cichociemnych. Trochę mnie martwi dość wysoka cena zakupu gry, co może ograniczyć liczbę potencjalnych graczy. Z drugiej strony, w pewnym sensie wysoka cena jest potwierdzeniem “elitarności” Cichociemnych…
Być może jednak z czasem doczekamy się tej gry w wersji bezpłatnej oraz powszechnie dostępnej, najlepiej w formie aplikacji internetowej, podobnie jak np. gra “Polskie Państwo Podziemne” (IPN Szczecin).
W mojej ocenie gra autorstwa dr Łukasza Płatka, w skali ocen od zera do sześciu, w pełni zasługuje na solidną “piątkę”. Maksymalną ocenę przyznałbym, gdyby poprawiono parę mankamentów, głównie treść “broszury edukacyjnej”. Oprócz uwzględnienia wcześniej wskazanych uwag warto było np. przedstawić pełną listę 316 Cichociemnych, także 95 Cichociemnych – uczestników Powstania Warszawskiego, wreszcie wskazać np. nazwiska Cichociemnych, których fragmenty biogramów posłużyły do przygotowania konkretnych kart misji.
W mojej ocenie autorzy gry: dr Łukasz Płatek (opracowanie merytoryczne) i Piotr Żyłko (projekt graficzny) zasługują na słowa uznania i szacunku za wykonaną pracę. Słowa uznania należą się także Instytutowi Pamięci Narodowej w Krakowie, który grę wyprodukował oraz wypromował. Bardzo dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej gry. A każdego zachęcam – zagrajmy!
Szczerze mówiąc, chciałbym zobaczyć dwunastolatków grających w tę grę, sprawdzić czy dobrze się przy niej bawią i czy sprawia im frajdę. A po grze zapytać o ocenę gry oraz o to, co z niej zapamiętali. Tak naprawdę – to ich opinia powinna być rozstrzygająca…
„Cichociemni. Spadochroniarze AK”, autorzy: dr Łukasz Płatek (opracowanie merytoryczne) i Piotr Żyłko (projekt graficzny), IPN Oddział w Krakowie, EAN: 9788382298000. Grę można kupić w księgarni IPN.
