Cichociemni w Armii Krajowej

Cichociemni w Armii Krajowej

 

Cichociemni byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej

 

---

Spis treści:

• Wstęp
• Struktury dowodzenia Armii Krajowej
• Dywersja i sabotaż
• Łączność
• Wywiad
• Legalizacja
• Szkolenie
• Zaopatrzenie
• Przydziały Cichociemnych w Armii Krajowej
• Cichociemni poza AK

---

 

Armia Krajowa była najliczniejszą, najdłużej działającą, a także stosującą najbardziej zróżnicowane formy walki formacją zbrojną w okupowanej Europie. Była podziemnym Wojskiem Polskim. Niezwykłe jest także to, że Jej prymatem była walka o niepodległość Polski ponad partyjnymi i politycznymi uprzedzeniami.

Armia Krajowa składała się wyłącznie z ochotników, w szczytowym okresie swego istnienia liczyła aż 390 tys. żołnierzy! Liczebnie była liczniejsza niż Wojsko Polskie na początku 1939. Przerzucani do Polski Cichociemni ? wysokiej klasy specjaliści, przeszkoleni w wywiadzie, sabotażu, dywersji, łączności ? obejmowali w Armii Krajowej odpowiedzialne funkcje we wszystkich pionach oraz na rozmaitych szczeblach dowodzenia, z funkcją Dowódcy Armii Krajowej włącznie.

 

Struktury dowodzenia Armii Krajowej

Aż 92 Cichociemnych  służyło w strukturach Komendy Głównej AK, m.in. pełnili funkcje:

• Komendanta Głównego AK – gen Leopold Okulicki ps. Niedźwiadek
• komendantów i zastępców komendantów Okręgów AK – 8 CC
• szefów sztabów AK – 7 CC
• szefów oddziałów w KG AK, Komendach Obszarów AK oraz Komendach Okręgów AK (kilkunastu CC), m.in. płk Jan Biały ps. Kadłub był szefem służb lotniczych AK, CC kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg zastępcą kierownika referatu odbioru zrzutów, por. Zbigniew Mrazek ps. Aminius odpowiadał za komórkę „Kratka” KG AK (łączność z więźniami Pawiaka), kpt. Alfred Pokultinis ps. Fon był oficerem Wydziału Łączności z Obozami Jenieckimi KG AK 

 

W Kedywie Cichociemni obsadzili m.in. 10 stanowisk szefów lub zastępców szefów Kedywu w obszarach, okręgach i jednym podokręgu, ponadto liczne stanowiska inspektorów oraz oficerów dywersji, w inspektoratach i obwodach, a także kierowników ośrodków dywersyjnych. Organizowali samoobronę przed UPA na Wołyniu, dowodzili oddziałami dyspozycyjnymi AK, m.in. Bolesław Kontrym dowodził oddziałem Sztafeta-Podkowa, Egzekutywa (Wilno), własnymi oddziałami dowodzili Hieronim Dekutowski ps. Zapora, Józef Czuma ps. Skryty.

Cichociemni dowodzili także zwartymi oddziałami partyzanckimi, m.in. Jan Piwnik był dowódcą  Zgrupowania Ponurego, Eugeniusz Kaszyński dowodził 2 Batalionem 2 Pułku Piechoty Legionów na Kielecczyźnie.  Cichociemny Antoni Iglewski dowodził Samodzielnym Batalionem Suszarnia, jego zastępcą był  Walery Krokay). W Krakowskiem funkcje dowódcze w Batalionie Skała pełnili Cichociemni: Ryszard Nuszkiewicz, Maksymilian Klinicki, Henryk Januszkiewicz.

Cichociemny kpt. Adam Boryczka ps. Brona dowodził 6 Brygadą Partyzancką AK, jej oficerem dywersji oraz specjalistą minerstwa był kpt. Marian Mostowiec ps. Lis. Cichociemny mjr Adolf Pilch ps. Góra, Dolina był dowódcą Zgrupowania Stołpeckiego AK, kpt Franciszek Rybka ps. Kula był jego zastępcą; dowódcami oddziałów Zgrupowania byli por. Ezechiel Łoś ps. Ikwa, por. Lech Rydzewski ps. Grom. Zgrupowanie było jednym z najdłużej walczących oddziałów partyzanckich, stoczyło ok 230 bitew i potyczek, w jego szeregach walczyło ok. 1950 żołnierzy.

Cichociemny kpt. Tadeusz Klimowski ps. Ostoja jako oficer oferacyjny oraz: por. Walery Krokay ps. Siwy, por. Michal Fijałka ps. Sokół, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Zbigniew Twardy ps. Trzask dowodzili oddziałami 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty.

Cichociemni  kpt. Antoni Nosek ps. Kajtuś dowodził skadrowanym dywizjonem artylerii 106 Dywizji Piechoty AK. Cichociemny rtm Stanisław Raczkowski ps. Bułany był dowódcą 2 batalionu 3 Pułku Piechoty 2 Dywizji Piechoty Legionów AK. Cichociemny Fryderyk Serafiński ps. Drabina dowodził 1 kompanią szturmową 1 batalionu „Las” 74 Pułku Piechoty 7 Dywizji Piechoty AK. Cichociemny rtm Jan Skrochowski ps. Ostroga był dowódcą 2 szwadronu 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Hetmana J.K. Chodkiewicza. Cichociemny mjr Maksymilian Klinicki ps. Wierzba dowodził oddziałem partyzanckim „Grom”, ppor. Lech Łada ps. Żagiew oddziałem partyzanckim „Gryzonie”.

Cichociemny por. Zbigniew Twardy ps. Trzask dowodził batalionem partyzanckim „Błyskawica”, Cichociemny por. Wiktor Wiącek ps. Kanarek dowodzil 5 Wileńską Brygadą AK, Cichociemny kpt. Michał Wilczewski ps. Uszka był dowódcą Oddziału Specjalnego Dywersyjno-Dyspozycyjnego 40 Pułku Piechoty AK, Cichociemny kpt. Stanisław Winter ps. Stanley dowódcą 2 batalionu 78 Pułku Piechoty AK, Cichociemny kpt. Jan Woźniak ps. Kwaśny dowódcą kompanii szturmowej  7 batalionu 77 Pułku Piechoty AK.

95 Cichociemnych w Powstaniu Warszawskim pelniło wiele funkcji dowódczych na różnych szczeblach.

Marek Ney – Krwawicz – Bezpieczeństwo służby a życie codzienne żołnierza Armii Krajowej
na przykładzie Komendy Sił Zbrojnych w Kraju
w: Dzieje Najnowsze, rocznik LI – 2019, nr 3, s. 179-209, ISSN 0419-8824

 

Dywersja i sabotaż

Cichociemni byli żołnierzami Związku Odwetu, Wachlarza, Kedywu, walczyli w oddziałach partyzanckich wszystkich okręgów. 

W powołanym rozkazem płk Stefana Roweckiego ps. Grot z 20 kwietnia 1940 Związku Odwetu walczyło 6 Cichociemnych, od lutego 1942 zastępcą komendanta był cichociemny mjr Henryk Krajewski ps. Trzaska.

W utworzonym w lecie 1941 Wachlarzu walczyło 27 Cichociemnych, tj. połowa z zrzuconych wówczas do Polski. Dowodzili wszystkimi Odcinkami:

• Odcinek I  (Lwów, Tarnopol, Płoskirów, Winnica, Żmerynka, Dniepropietrowsk) – Stanisław Gilowski ps. Gotur
• Odcinek II  (Równe, Zwahel, Żytomierz, Kijów) – Jan Piwnik ps. Ponury
• Oddcinek III (Brześć, Pińsk, Dawidgródek) – Alfred Paczkowski ps. Wania 
• Odcinek IV  (Baranowicze, Słuck, Bobrujsk, Żłobin, Lida, Mińsk, Borysów, Orsza) – Tadeusz Sokołowski ps. Trop
• Odcinek V  (Wilno, Dyneburg, Połock, Ryga) – Jan Smela ps. Wir
  

W Kedywie walczyło ogółem 146 Cichociemnych, w tym 6 ze Związku Odwetu, 27 z Wachlarza oraz 20 w oddziałach partyzanckich. Organizatorem, pierwszym dowódcą specjalnego oddziału do walki z Gestapo – wydzielonej kompanii Agat, później Pegaz, następnie batalionu ?Parasol? byl Cichociemny Adam Borys ps. Pług.

Cichociemni: por. Ryszard Nuszkiewicz ps. Powolny oraz por. Henryk Januszkiewicz ps. Spokojny zorganizowali i przeprowadzili (niestety nieudany) zamach na generalnego gubernatora Hansa Franka. Cichociemni: Jan Piwnik ps. Ponury, Jan Rogowski ps. Czarka, Michał Fijałka ps. Kawa, Wacław Kopisto ps. Kra przeprowadzili 18 stycznia 1943 brawurową akcję na więzienie w Pińsku, uwalniając 40 więźniów, w tym żołnierzy Wachlarza. 

Cichociemny Ludwik WIechuła ps. Jeleń przygotował akcję na więzienie w Końskich, przeprowadzoną 5 czerwca 1944, w wyniku której uwolniono ok. 70 więźniów. Cichociemny mjr Franciszek Pukacki ps. Gzyms w akcji sabotażowej (1943) zniszczył pięć bombowców nurkujących Junkers Ju-87D.

zobacz także – Cichociemni w dywersji

 

Łączność

Łączność Armii Krajowej stanowiło ok. 57 radiostacji o kryptonimie „Wanda” (oznaczonych numerem), w tym 10 radiostacji Komendy Głównej AK i Komendy Obszaru Warszawa AK (Wanda 1, 2, 3, 4, 7, 9, 13, 62, 96), 25 radiostacji w Komendach Okręgów lub Inspektoratów AK, 10 radiostacji w sieci lotniczej (o numerach 300 i nast.) oraz 5 radiostacji przy dużych oddziałach partyzanckich.

W sieci łączności AK pracowało 50 Cichociemnych, obsługiwali zdecydowaną większość radiostacji AK. 12 Cichociemnych służyło w łączności Powstania Warszawskiego, pracujac na wszystkich funkcjonujących, 9 radiostacjach.

M.in. cichociemny kpt. Tadeusz Burdziński ps. Malina dowodził kompanią radiołączności ?Kram? Oddzialu V Komendy Głównej AK, jego zastępcą był Cichociemny Czesław Pieniak ps. Bór.

zobacz także – Cichociemni łacznościowcy

 

Wywiad

Szefem wywiadu ofensywnego Komendy Głównej AK był Cichociemny płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki ps. Makary.

W wywiadzie ofensywnym AK służyło 37 Cichociemnych m.in. zdobyli plany prototypów nowych niemieckich czołgów Panther, ręcznej broni przeciwpancernej Panzerfaust, zlokalizowali fabryki części do samolotów Focke-Wulf, umozliwiając ich zbombardowanie.

Przede wszystkim przyczynili się do rozpracowania niemieckiej bomby latającej V-1 oraz V-2. Oficerem polskiego wywiadu odpowiedzialnym za realizację tego zadania był Cichociemny por. Stefan Ignaszak ps. Nordyk.

zobacz także – Cichociemni w wywiadzie

 

Legalizacja

W strukturze Oddziału II Komendy Głównej AK funkcjonował Wydział Techniki i Legalizacji, którego zadaniem było przygotowywanie fałszywych dokumentów dla oficerów wywiadu (głównie AK) działających w okupowanej Europie, ?pakowanie? konspiracyjnej poczty KG AK wysyłanej do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie oraz wykonywanie stacjonarnych i przenośnych skrytek na materiały wywiadowcze AK.

Od kwietnia 1942 wydziałem kierował Cichociemny por. Stanisław Jankowski ps. Agaton. Od grudnia 1942 szefem Wydziału Legalizacji (Centralne Biuro Legalizacji) KG AK, działającego pod kryptonimami: ?Park?, ?Leta?, ?Izba? był Cichociemny kpt. Julian Kozłowski ps. Cichy. Zastępcą szefa wydziału, nadzorującym komórki techniczne był Cichociemny por. Witold Strumpf ps. Sud. Pracownikiem, następnie kierownikiem Pracowni  ?Dokumenty Podróży? w tym wydziale był Cichociemny por. Wilhelm Pluta ps. Lupa.

Mariusz Olczak, Archiwum Akt Nowych – Wydział Legalizacji i Techniki Oddziału II KG AK
Kryptonimy 198, C-8, 518, Wd-68, 218, Agaton

źródło: stanislawjankowskiagaton.pl
Dziękujemy Rodzinie kpt. cc Stanisława Jankowskiego za życzliwą zgodę na udostępnienie prezentacji na naszym portalu

 

Szkolenie

Komendantem szkoły dywersji Kedywu AK o kryptonimie ?Zagajnik? (przeszkolono w niej do lipca 1944 ok. 1200 żołnierzy AK) był Cichociemny mjr Henryk Krajewski ps. Trzaska, a instruktorami m.in. Cichociemni: rtm Jerzy Sokołowski ps. Mira, por. Stanisław Kotorowicz ps. Crown, por. Zbigniew Bąkiewicz ps. Zabawka, por. Jan Piwnik ps. Ponury, kpt. Alfred Paczkowski ps. Wania, por. Jan Rogowski ps. Czarka, por. Jan Marek ps. Walka, por. Ewaryst Jakubowski ps. Brat, por. Zbigniew Piasecki ps. Orlik

Komendantem Leśnej Szkoły Młodszych Dowódców Piechoty ?Młodnik? był Cichociemny Jan Grycz ps. Dziadzio. Cichociemny kpt. Bronisław Grun ps. Szyb był instruktorem w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty ?Agrykola?. Cichociemny por. Roman Romaszkan ps. Tatar był nstruktorem wyszkolenia w Centrali Zaopatrzenia Terenu „Start I” oraz w Powstańczych Oddziałach Specjalnych „Jerzyki”.Cichociemny mjr Tadeusz Stocki ps. Ćma byl inspektorem oraz wykładowcą na kursach kwatermistrzowskich KG AK Cichociemny por. Tadeusz Śmigielski ps. Ślad był instruktorem wywiadu na kursach KG AK.

146 Cichociemnych walczących w Kedywie było także instruktorami dywersji na swoim terenie.

 

Zaopatrzenie

Cichociemni byli także kierownikami Centrali Zaopatrzenia Terenu, wspierającej jednostki AK poprzez uzupełnienie ich w ludzi, broń, sprzęt, lekarstwa itp. – pierwszym został Cichociemny mjr Henryk Krajewski ps. Trzaska. Od przełomu kwietnia i maja 1944 kierownikiem CZT był mjr cc Tadeusz Runge ps. Witold. Oficerem CZT był także m.in. Cichociemny ppor Stanisław Harasymowicz ps. Lalka.

Cichociemny gen. dyw. Tadeusz Kossakowski ps. Krystynek kierował zespołem ok. 800 osób produkujących środki walki, m.in. wyprodukowano ok. 35 tys. sztuk granatów, kilka dział szturmowych, miotacze płomieni, naprawiali karabiny, broń palna krótką i maszynową. Współpracował z nim Cichociemny, kpt. Mirosław Kryszczukajtis ps. Szary.

Cichociemny mjr Tadeusz Stocki ps. Ćma kierował produkcją sprzętu dywersyjnego dla Związku Odwetu, następnie Kedywu KG AK.

Cichociemni dostarczali pieniądze na potrzeby Armii Krajowej, a także Polskiego Państwa Podziemnego. Dostarczyli łącznie ponad 31 mln dolarów w banknotach i złocie oraz ok. 15,5 mln marek. Kurierzy byli wstanie dostarczyć jedynie 3,9 mln USD oraz 4,5 mln RM.

 

 

Uwaga – wykaz w opracowaniu

Cichociemni – przydziały w Armii Krajowej

(wykaz sporządzono w oparciu o kwerendę
z dwóch źródeł biograficznych, stale aktualizowany)
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków

 

Autor wykazu ? Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca

Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie

 

 

Cichociemni poza AK

Podczas II wojny światowej olbrzymia większość Cichociemnych służyła w Armii Krajowej. Jednym z nielicznych CC, który walczył z wrogiem, początkowo formalnie poza strukturami AK był Cichociemny Leonard Zub-Zdanowicz ps. Ząb, początkowo dowódca 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ, następnie szef sztabu Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Podkreślić należy, że współpracował z AK, przeprowadzał wspólne akcje bojowe z AK, zaś znaczna część NSZ podporządkowała się dowództwu Armii Krajowej.

Cichociemny Zbigniew Piasecki ps. Orlik, działając w Kedywie AK, w latach 1942-1943 działał także jako dowódca ?piątki? dywersyjnej Związku Syndykalistów Polskich. Cichociemny Jan Marek ps. Walka nawiązał kontakt z Konfederacją Narodu, od 1942 dowódca Uderzeniowego Batalionu Szturmowego, wstąpił do Uderzeniowych Batalionów Kadrowych (17 sierpnia 1943 włączono je w skład AK).

 

Zobacz także:  Cichociemni – Żołnierze Wyklęci

 

 

 

Źródła:

• informacje własne
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. I. FKM Oleśnica, ISBN 83-902499-0-1
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. II. ABRES Rzeszów, ISBN 83-902499-5-2
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. III. OS Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, ISBN 83-910535-4-7
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. IV. OS Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, 978-83-933857-0-6
• Iwan Rafał – Cichociemni – rekrutacja, szkolenie i przerzut do Polski, w: Koło Historii : materiały Koła Naukowego Historyków Studentów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Tom 10 (2008) s. 77-106
• Agnieszka Polończyk, Cichociemni ? dzieje elity polskiej dywersji na kanwie życiorysu Bolesława Polończyka ps. ?Kryształ?, w: Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka, nr 3/2016, s. 173 ? 188, Kraków 2016, ISSN 1899-6264
• Agnieszka Polończyk, Cichociemni ? Zarys historii formacji, w: Wojska Specjalne Rzeczypospolitej Polskiej, Bieniek Mieczysław, Mazur Sławomir M. (red.), Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2016, s. 95-105, ISBN 978-83-65208-70-5
• Drogi Cichociemnych, Koło Cichociemnych Spadochroniarzy AK, Veritas Londyn, 1954
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni, IW PAX, 1984
• Tadeusz Dubicki, Daria Nałecz, Tessy Stirling – Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej. t. I. Ustalenia Polsko – Brytyjskiej Komisji Historycznej, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, ISBN 83-89115-11-5
• Siemaszko Zbigniew S., Wojenne kontakty z Krajem, w: Instytut Literacki Paryż, Kultura, 1959 r., nr 5/139, s. 135-141
• Siemaszko Zbigniew S., Łączność radiowa Sztabu Naczelnego Wodza w przededniu powstania warszawskiego, w: Instytut Literacki Paryż, Zeszyty Historyczne nr 6, s. 64 – 116
• Siemaszko Zbigniew S., Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców Anstruther ? Auchtertool – Polmont, w: Londyn, 1994 (maszynopis), skan w zbiorach autora portalu, w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki Zegrze