Lech Zabierek – Cichociemny
ps.: „Wulkan”, „Wrak”, „Ulewa”, „Sokół”
vel Jerzy Wański, vel Janusz Moczulski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1663
por. cc Lech Zabierek
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 3 listopada 1918 w Niedarzynie (pow. płoński), zm. 17 listopada 2003 w Konstancinie Jeziornej – porucznik piechoty, harcerz, żołnierz Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer Armii Krajowej, Kedywu Obszaru Zachodniego AK, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, WiN, uczestnik Powstania Warszawskiego, więzień niemieckich obozów jenieckich: Błonie, Monachium, Eistedt, Murnau, Elsenborn, Oberlangen (1939-1941), szykanowany przez SB (m.in. pozbawiony emerytury), Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Garramour), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniający: sabotażu przemysłowego (STS 17, Brickendonbury Manor), i in. W dniu wybuchu wojny miał 20 lat 9 miesięcy; w dacie skoku do Polski 24 lata 4 miesiące. Syn przemysłowca
Spis treści:
Uczył się w szkole powszechnej, następnie od 1929 w Gimnazjum Państwowym im. M. Kopernika w Toruniu, w 1938 zdał egzamin dojrzałości. Działał w Związku Harcerstwa Polskiego, uprawiał wioślarstwo, myślistwo, ukończył kurs szybowcowy, balonów wodnych, należał do Aeroklubu Pomorskiego.
Od 1938 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty 65 Pułku Piechoty 4 Dywizji Piechoty w Brodnicy, po jej ukończeniu w sierpniu 1939 awansowany na stopień plutonowego podchorążego.
II wojna światowa
PWPW, 1939
W kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca drużyny oraz zastępca dowódcy plutonu batalionu zapasowego 63 Pułku Piechoty 4 Dywizji Piechoty, wraz z jednostka uczestniczył w bitwie nad Bzurą. Po rozformowaniu batalionu 19 września wraz ze zorganizowaną grupą ochotników (w sile kompanii) przeprawił się przez Bzurę w rejonie Wyszogrodu. Od 21 września wraz z grupą w rejonie CIWF na Bielanach (Warszawa), następnie w obronie Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie przy ul. Zakroczymskiej, później dowódca punktu oporu na skarju lotniska bielańskiego oraz Powązek. 27 września ranny w głowę, przeniesiony do szpitala na ul. Mokotowskiej.
Od 7 października 1939 w niewoli niemieckiej, osadzony w Błoniu, nastepnie w Monachium, Eistedt, Oflag VII-B Murnau, Elsenborn oraz Stalagu VI-A Oberlangen – na terenie poligonu niemieckiej jednostki wojskowej. 2 sierpnia 1941 uciekł, przeszedł pieszo przez Ardeny, granicę niemiecko – belgijską, następnie belgijsko – francuską, dotarł do Sedanu, Lille, 25 sierpnia do Arras, Besançon, 11 października do Auch, wreszcie do polskiego obozu w Montemiraill k. Awigonu (Francja).
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
18 maja 1942 z portu Wandr statkiem rybackim dotarł do Majorki, następnie do Gibraltaru, stamtąd transportowcem „Nargunde” 12 sierpnia do Glasgow, później do Aberdeen (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od 26 września na stażu w oddziałach brytyjskich.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjna i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 31 stycznia 1943 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 14 marca 1943.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 13/14 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Door” (dowódca operacji: F/L Austin J.B., ekipa skoczków nr: XXIV), z samolotu Halifax BB-281 „O” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/L Austin J.B. / i in.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.58 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Kra” 602 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), 8 km od Zwolenia, w Puszczy Kozienickiej. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Kolasiński ps. Ulewa, ppor. Adam Riedl ps. Rodak oraz Węgier (radiotelegrafista) Ivan Szabo ps. Hun. Skoczkowie przerzucili 395 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników i dwie paczki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym dwanaście godzin 33 minuty.
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:
„Dnia 13.III.43. uruchomiony został Plan Startu – wariant „osiem 2103” [zrzutów]; jak następuje: Lot Nr.: 36/47, ekipa BRICK, ludzi: Dąb plus 3 (…) placówka zasadn. Wół, zapas. Żaba, nawigator squ/ldr Boxer, załoga brytyjska, start godz. 18.40; Lot Nr.: 37/38, ekipa WINDOW, ludzi: Wołk plus 3 (…) placówka zasadn. Żbik, zapas. Hiena, nawigator kpt. obs. Kużnicki, załoga polska, start godz. 18.35; Lot Nr.: 38/49, ekipa TILE, ludzi: Sum plus 3 (…) placówka zasadn. Olcha, zapas. rej.3, nawigator por. obs. Gembik, załoga polska, start godz. 18.30; Lot Nr.: 39/50, ekipa STOCK, ludzi: Antoni plus 3 (…) placówka zasadn. Koza, zapas. Bratek, nawigator kpt. obs. Ławreńczuk, załoga polska, start godz. 18.50; Lot Nr.: 40/51, ekipa DOOR, ludzi: Ulewa plus 3 (…) placówka zasadn. Kra, zapas. Bat, nawigator F/Lt.. Austin, załoga brytyjska, start godz. 18.45; Lot Nr.: 41/52, SLATE, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, PLT, R. (…) placówka zasadn. Wrona, nawigator F/o Wynne, załoga brytyjska, start godz. 19.05; Lot Nr.: 42/53, YARD, 6 paczek: 01, 02, 03, 04, 05, R. (…) placówka zasadn. Kaczka, nawigator F/o Foster, załoga brytyjska, start godz. 19.00; Lot Nr.: 43/54, AREA, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, 05, R. (…) placówka zasadn. Kot, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 18.55;”.
Dn. 14.III. nawigatorzy zameldowali: – lot 36/47 wykonany na plac. odb. WÓŁ, zrzut jak plan. (543.000 dol. i 126.000 Rm), .- lot 37/48 wykonany na plac. odb. ŻBIK, zrzut jak plan. (744.000 dol.), – lot 38/49 wykonany na plac. odb. OLCHA, zrzut jak plan. (616.500 dol. i 547.000 Rm), – lot 39/50 wykonany na plac. odb. KOZA, zrzut jak plan. (450.000 dol. i 10.000 peset), – lot 40/51 wykonany na plac. odb. KRA, zrzut jak plan. (395.000 dol.), – lot 41/52 – nawalił dopływ benzyny – 20 min. od plac. – samolot zawrócił, – lot 42/53 – nawigator twierdzi, że plac. odb. nie dała 1944 [sygnałów świetlnych]. DZIĘKI CI WIELKI BOŻE! Wspaniała i szczęśliwa defilada – d l a K r a j u !
list brata do Sztabu Naczelnego Wodza, skan: własny,
źródło: JW GROMNastrój załóg, ekip i Wydz. „S”: w r e s z c i e w y s t a r t o w a l i ś m y. Łącznie przerzucono, w sześciu wykonanych lotach – na placówki: 20 ludzi, 2.748.000 dol., 673.000 Rmk., 10.000 peset, trzy poczty (…) i 6 paczek mat. ” (s. 164)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał na Starym Mieście, przy ul. Brzozowej 5, następnie przy ul. Czerwonego Krzyża. Po aklimatyzacji przydzielony do Kedywu Obszaru Zachodniego AK, do oddziału dywersyjnego AK dowodzonego przez mjr Jana Mielczarskiego ps. San. Uczestnik wielu bojowych akcji dywersyjnych, m.in. w nocy 15/16 lutego 1944, pod dowództwem mjr Jana Mielczarskiego ps. San, wraz z Cichociemnymi: ppor. Antonim Żychiewiczem ps. Przerwa, ppor. Witoldem Picem ps. Cholewa oraz Adamem Podkulińskim ps. Prus, uczestniczył w akcji wysadzenia pociągu towarowego.
W nocy 8/9 marca 1944 wraz z Cichociemnym ppor. Tadeuszem Benedykiem ps. Zahata, Adamem Podkulińskim ps. Prus oraz matem Kazimierzem Brzozowskim ps. Marynarz przecięli tory w rejonie posterunku blokowego Łubno, na szlaku pomiędzy Żyrardowem a Radziwiłłowem. Za udział w tych akcjach odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Powstanie Warszawskie
odpowiedź Sztabu Naczelnego Wodza, skan własny, źródło: JW GROM
W dniu wybuchu Powstania Warszawskiego przebywał w Milanówku. Od 11 sierpnia 1944 w Puszczy Kampinoskiej, jako zastępca dowódcy kompanii oraz oficer do specjalnych poruczeń dołączył do Pułku AK „Pamiry – Młociny”, dowodzonego przez Cichociemnego por. Adolfa Pilcha ps. Dolina.
22 sierpnia 1944 uczestnik akcji bojowej na Zaborów Leśny oraz tartak, podczas której zginęło ok. 160 żołnierzy nieprzyjaciela. W nocy 2/3 września 1944 dowódca jednej z trzech grup bojowych w wypadzie na stacjonujący we wsi Truskaw batalion wycofanej z Warszawy Brygady SS-RONA. Zabito 250 rosyjskich esesmanów, raniąc ok. 100, przy stratach własnych 10 poległych oraz 10 rannych.
4 września 1944 przebrany za robotnika, wraz z Cichociemnym ppor. Tadeuszem Gaworskim ps. Lawa rozpoznali w Piaskach Królewskich tartak obsadzony przez 30 Niemców oraz 100 Belgów. W nocy 6/7 września uczestnik akcji na ten tartak, podczas której zginęło 30 Niemców, pozostali się poddali, tartak spalono. Od 28 września w składzie Grupy „Kampinos”, w marszu w kierunku Bieliny – Zamczysko – Czarnów, jako dowódca oddziału rozpoznawczego na szpicy, wziął do niewoli 8 Niemców. Ciężko ranny po trafieniu serią z rkm, podczas przeprowadzania z patrolem rozpoznania w rejonie Budy – Zosiny. Na jego rozkaz żołnierze patrolu pozostawili go, zamaskowanego gałęziami. Po odzyskaniu przytomności dotarł do majątku w Chlewni, gdzie udzielono Mu pomocy. Leczony w Milanówku, następnie w Częstochowie.
Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.
Po wojnie
Po wyleczeniu zamieszkał w Warszawie. Działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj oraz WiN, pod ps. Ulewa oraz Sokół, w komórce łączności kurierskiej kierowanej przez jego żonę Zinajdę. Zaprzestał działalności po aresztowaniu płk. Jana Rzepeckiego oraz w związku z prowokacją MBP i NKWD, tzw. operacją Cezary.
Od 1945 przez ok. rok kierownik budowy Spółdzielni Mieszkaniowej „Zimowe Leże” w Warszawie, do 1948 współwłaściciel Biura Handlu Nieruchomościami, w latach 1948-1951 prowadził prywatne budowy, następnie przez rok kierownik budowy Spółdzielni Pracy w Otwocku. Od 1953 kierownik sekcji kwaterunkowo – budowlanej Instytutu Naukowo – Badawczego Broni Pancernej i Motoryzacji, od 1957 kierownik Spółdzielni Pracy Aparatury Oświetleniowej w Warszawie. Prowadził także zakład elektromechaniczny w Grodzisku Mazowieckim, od 1968 kierownik produkcji pomocniczej w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Opocznie, od 1972 galwanizer w Zakładzie Powłok Ochronnych Usługowej Spółdzielni Pracy w Legionowie, w latach 1976 – 1989 prowadził sklep spożywczy w Konstancinie – Jeziornie.
Represjonowany przez SB, nie otrzymał emerytury, także po 1989. W ostatnich latach życia mieszkał w Konstancinie Jeziornie, tam zmarł 17 listopada 2003.
Waldemar Grabowski – Podziemny rząd – Delegatura Rządu Rp na Kraj
Walka cywilna Polskiego Państwa Podziemnego
w: Niepodległość i Pamięć, 2015 r., nr 22/1 (49), s. 143-168
Memoriał Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015
Awanse
- plutonowy podchorąży – sierpień 1939
- podporucznik – ze starszeństwem od 14 marca 1943
- porucznik
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Antoniego, przemysłowca oraz Zofii z domu Szczepankiewicz. W 1943 zawarł związek małżeński z Zinajdą z domu Mamczicz, primo voto Truszkowską (1909-1996), kurierkę KG Ak ps. Nina. Mieli 2 synów: Jerzego (ur. 1948) absolwenta SGGW, przedsiębiorcę oraz Krzysztofa (ur. 1949), absolwenta Seminarium Duchownego w Rzymie .
W 1969 zawarł związek małżeński z Grażyną z domu Waniek (ur. 1946), absolwentkę Technikum Krawieckiego. Mieli troje dzieci: Artura (ur. 1969) dyrektora technicznego francuskiej firmy samochodowej, Katarzynę (ur. 1973) kasjerkę oraz Emilię Zofię (ur. 1980).
Pisownia nazwiska
wyjaśnienie dr Krzysztofa A. Tochmana dla autora portalu elitadywersji.org
Wbrew stosowanej w kilku miejscach pisowni nazwiska jako „Żabierek”, prawidłowa pisownia to Zabierek (bez „Z” z kropką).
Wyjaśnił to dr Krzysztof Tochman – rzecz w tym, że przed II wojną św. większość urzędników literę (samo) „Z” oznaczała poziomą kreską. Dlatego taka pisownia występuje w dokumentach, do dzisiaj niektórzy tak piszą.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0331
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 119-122, Zwierzyniec – Rzeszów 2002, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 444, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 146, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Franciszek Żaak – Cichociemny
ps.: „Mamka”, „Hiacynt”, „Przekładnia”
Franciszek Marian Żaak vel Franciszek Bakierski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1891
ppor. cc Franciszek Żaak
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 4 sierpnia 1919 we Lwowie (obecnie Ukraina), poległ zamordowany przez Niemców 19 lipca 1944 we Lwowie (obecnie Ukraina) – podporucznik łączności, żołnierz Armii Czerwonej, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer Armii Krajowej, radiotelegrafista Komendy Głównej AK, Obszaru Lwów AK, więziony i zamordowany przez gestapo (1944), łącznościowiec, Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, rosyjski, szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: spadochronowy (1 SBS, Largo House), odprawowy (STS 43, Audley End); specjalnościowy: łączności (Sekcja Szkolna Ośrodka Radio Sztabu Naczelnego Wodza, Anstruther), i in. W dniu wybuchu wojny miał 20 lat; w dacie skoku do Polski 24 lata 1 miesiąc. Syn mechanika samochodowego
Spis treści:
odznaka PW II st.
Od 1927 uczył się w szkole powszechnej we Lwowie, od 1931 w IX Państwowym Gimnazjum im. Jana i Andrzeja Śniadeckich, w 1939 zdał egzamin dojrzałości.
Działał w Przysposobieniu Wojskowym, w 1937 zdobył odznakę instruktorską Przysposobienia Wojskowego II stopnia. Od 18 lipca do 13 sierpnia 1939 w 16 Batalionie Junackich Hufców Pracy w Wiźnie k. Łomży. Pracował jako szofer – mechanik w firmie Osińskiego we Lwowie.
II wojna światowa
GUŁ-ag – mapa zesłań, pracy i straceń Polaków
22 kwietnia 1941 powołany do odbycia służby wojskowej w Armii Czerwonej, przydzielony do jednostki w Czugojewie k. Charkowa.
20 lipca 1941 zesłany do przymusowej pracy w tzw. strojbacie – do 736 Samodzielnego Batalionu Budowlanego (Osobyj Stroitielny Batalion) w Swierdłowsku.
Mieczysław Wieliczko – Raport o „strojbatach”
w: Annales Uniwersitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia 63, 2008, s. 119-133
Po układzie Sikorski – Majski zwolniony, 5 marca 1942 wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa, przydzielony do 2 kompanii Szkoły Podchorążych Piechoty 8 Dywizji Piechoty.
Ewakuowany wraz z Armią do Iraku, następnie do Afryki Południowej, odtąd w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Od września 1942 w Wielkiej Brytanii.
Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40
Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106
Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przydzielony do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza, przeszkolony ze specjalnością w łączności, m.in. w ośrodku STS 43 (Audley End) oraz na kursie „N” w Anstruther. Z opinii podczas szkolenia – Inteligentny i sprytny, łatwo wczuwa się w sytuację, ambitny i koleżeński. Nadaje się na dywersanta, a po przeszkoleniu na d-cę. Awansowany na stopień starszego strzelca podchorążego 21 lutego 1943. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 10 lipca 1943 w Audley End przez komendanta STS 43, oficera Oddziału VI (Specjalnego), płk Józefa Hartmana ps. Sławek. Awansowany na stopień podporucznika 14 września 1943.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 14/15 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 7” (dowódca operacji: F/O Antoni Freyer, ekipa skoczków nr: XXX), z samolotu Halifax JD-362 „L” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Henryk Bober, pilot – F/S Stanisław Kozłowski / nawigator – F/O Antoni Freyer / radiotelegrafista – Sgt. Alfred Pawlitta / mechanik pokładowy – Sgt. Jan Prymus / strzelec – Sgt. Jan Wernikowski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 17.55 z lotniska RAF Tempsford pod Londynem, zrzut na placówkę odbiorczą „Spodek” 209 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Mariańskie Porzecze, Łucznica, 8 km od stacji kolejowej Garwolin. Razem z nim skoczyli: ppor. Kazimierz Fuhrman ps. Zaczep, ppor. Roman Wiszniowski ps. Harcerz. Skoczkowie przerzucili 252 tys. dolarów w banknotach, 100 tys. marek na potrzeby AK oraz pas z pieniędzmi dla Delegatury Rządu na Kraj. Zrzucono także sześć zasobników oraz jedną paczkę. Samolot powrócił do bazy po locie trwającym 10 godzin 45 minut. Skoczków podjęli wspólnie: oddział Armii Krajowej oraz Batalionów Chłopskich z rejonu Wilga, dowodzony przez komendanta rejonu Wacława Rybarczyka ps. Opór.
Protokół ws. depozytu wkan własny, źródło JW GROM
Pogoda startu bardzo ładna. Wiatr pomyślny. Jednak duży niepokój. Szef Wydz. „S” stwierdził w samolotach „T, W, L, Q i A”, że zestawy zaczepiono wg. planu załad. Sygnał – melodia – nadany prawidłowo [przez BBC]. Żadnych depesz o spaleniu plac. odb. wzgl. odwołaniu czy zmianach.
Represje sowieckie wobec Polaków źródło: pamiec.pl
Dn. 15.IX. Wynik lotu – bardzo niepomyślny – bardzo duże straty. – wykonane loty (Nr. – plac. odb.): 64/94 – GROCH I, 65/85 – PROSO II, 66/86 – KOC I, 67/87 – CZAJNIK, 70/80 – SPODEK i 75/95 – DYWAN. Razem sześć: 5 – polskie załogi i jedna – angielska załoga. – zaginione loty (missing): 63/83 – ŻYTO, 68/88 – KUFER, 69/89 – KUFER, 71/91 – PIERZYNA. Razem – cztery; jedna polska (doskonały nawigator por. Gębik) i trzy angielskie (najlepsze w Dyonie 138). – wrócił: – nie znalazł plac. odb. – 72/92 – PIERZYNA – załoga angielska. – nie wystartował: 74/94 – WANNA – załoga angielska. Nic nie wiadomo, czy z pośród zaginionych i ile samolotów wykonało zadanie – gdzie zostało zestrzelonych – w drodze do Polski czy z powrotem.” (s. 195)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, od października przydzielony jako radiotelegrafista (według Krzysztofa Tochmana) do batalionu „Iskra” lub (wg. akt sprawy przed Wojskowym Sądem Specjalnym) do jednostki „Knadra” Oddziału V Komendy Głównej AK.
Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich
w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski
w: „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty”, IPN, Warszawa 2012, s. 15 – 25
Radiostacja AP-4 inż. Tadeusza Heftmana
źródło: ABW
1 listopada 1943 samowolnie wyjechał do swojej żony do Lwowa, do 9 grudnia 1943 pozostawał bez kontaktu z przełożonymi. 15 grudnia 1943 komendant główny AK nakazał wszcząć postępowanie w sprawie dezercji. 7 lutego 1944 Wojskowy Sąd Specjalny odmówił wydania wyroku, nakazując sprawdzenie istotnych okoliczności. Po sprawdzeniu wyjaśniono, iż nawiązał kontakt z Obszarem Lwów AK, pełni służbę w „Lutni”, nie powrócił do Warszawy, ponieważ skradziono mu pieniądze i dokumenty. 17 kwietnia 1944 Wojskowy Sąd Specjalny uniewinnił go od zarzutu dezercji.
Od 19 lutego 1944 formalnie przeniesiony do Obszaru Lwów AK, od 12 marca jako „Hiacynt” radiotelegrafista, dowódca patrolu radiołączności „Tempo” w plutonie radiowym „Opacz”.
31 maja 1944 aresztowany przez Niemców, wraz z radiotelegrafistą Władysławem Oźmińskim ps. Sęp, w lokalu we Lwowie, przy ul. Paulinów 30, podczas pracy na radiostacji o kryptonimie „Wanda” 36J, tzw. „pipsztoku” (prawdopodobnie AP-1). Prawdopodobnie radiostacja została namierzona przez niemiecki oddział radiopelengacyjny. Ciężko pobici podczas aresztowania, obaj przewiezieni do więzienia w Lwowie przy ul. Łąckiego. Przesłał do rodziny trzy grypsy pisane krwią na chusteczce. 19 lipca 1944 wraz z innymi więźniami wywieziony na rozstrzelanie.
Jacek Janiec – Biogram cichociemnego Obszaru AK Lwów
ppor. łącz. rezerwy Franciszka Michała Żaaka ps. „Mamka”, „Hiacynt”, vel Franciszek Bekielski (1919-1944)
w: Wewnętrzny Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej
Środowisko Żołnierzy AK Obszaru Lwowskiego
wrzesień 2016 nr 26, s. 46 – 55
Bartłomiej Szyprowski – Cichociemny „Mamka” przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK
Przegląd Historyczno – Wojskowy 2013 r., nr 14 965)/3 (245), s. 202 – 206
Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Awanse
- starszy strzelec podchorąży – 21 lutego 1943
- podporucznik – 14 września 1943
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie (trzykrotnie pośmiertnie)
- Medal Wojska – (dwukrotnie)
Życie rodzinne
Syn Władysława mechanika samochodowego oraz Marii z domu Hawling. Zawarł związek małżeński z Heleną z domu Świderską, 2 v. Zaręba. Nie mieli dzieci.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0330
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, s. 145, Oleśnica 1994, Kasperowicz Meble, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 443, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 171, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Ryszard Zyga – Cichociemny
ps.: „Lelum”, „Słoń”
vel Ryszard Zwara, vel Wiktor Leśniewski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1890, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1557
por. cc Ryszard Zyga
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 16 maja 1922 w Przeworsku, data i miejsce śmierci nieznane – porucznik łączności czasu wojny, żołnierz Armii Polskiej gen. Andersa, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, więzień sowieckich łagrów: Charków, Nachodka, Magadan (1940-1942), niemieckich obozów koncentracyjnych: KL Gross-Rosen, KL Flossenbürg, KL Dachau (1944-1945), łącznościowiec, Cichociemny
znajomość języków: rosyjski, francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjny, spadochronowy, odprawowy (STS 43, Audley End); specjalnościowy: łączności (Ośrodek Wyszkolenia Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza, Auchtertool, Anstruther),i in. W dniu wybuchu wojny miał 17 lat 3 miesiące; w dacie skoku do Polski 21 lat 3 miesiące. Syn inżyniera mechanika PKP
Spis treści:
Od 1934 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. W. Jagiełły w Drohobyczu, następnie od 1936, w związku z przeprowadzką rodziny, uczył się w Gimnazjum im. M. Kopernika w Tarnopolu. Grał w piłkę nożną, uprawiał siatkówkę, pływanie, narciarstwo.
Od 1937 uczył się w II Państwowym Gimnazjum i Liceum w Tarnopolu, w 1940 zdał „małą maturę”. Działał w Stronnictwie Narodowym.
II wojna światowa
Represje sowieckie wobec Polaków źródło: pamiec.pl
W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany, z uwagi na młody wiek, miał 19 lat. Po wkroczeniu sowietów do Polski, 7 kwietnia 1940 aresztowany wraz z kilkoma kolegami przez NKWD w Tarnopolu. Skazany przez sowiecki Wojenny Trybunał na 10 lat łagrów. Zesłany do łagrów m.in. w Charkowie, Nachodce oraz kopalni złota w Magadanie (Kołyma).
Zwolniony z łagru po układzie Sikorski – Majski, przez Władywostok, Czelabińsk, Kujbyszew, Taszkient dotarł do Czok Pak. 25 stycznia 1942 wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa, przydzielony do 8 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej 8 Dywizji Piechoty, do 18 marca 1942 w Karasu. Od 1 maja do 24 września 1942 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty, następnie przez Palestynę oraz Afrykę Południową dotarł 26 września 1942 do Wielkiej Brytanii.
Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40
Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106
Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Lotnisko RAF, Tempsford
Zgłosił się do służby w Kraju. Od 5 października 1942 przydzielony do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza. Przeszkolony ze specjalnością w łączności, 21 kwietnia 1943 awansowany na stopień starszego strzelca. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 10 lipca 1943 w Audley End przez komendanta STS 43, oficera Oddziału VI (Specjalnego), płk Józefa Hartmana ps. Sławek. Awansowany na stopień podporucznika (czasu wojny) ze starszeństwem od 14 września 1943.
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 14/15 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 6” (dowódca operacji: F/L Wincenty Wasilewski, ekipa skoczków nr: XXX), z samolotu Halifax BB-309 „T” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – W/O Jan Bakanacz, pilot – Sgt. Eugeniusz Kasprzak / nawigator – F/L Wincenty Wasilewski / radiotelegrafista – F/S Julian Michalski / mechanik pokładowy – Sgt. Władysław Barzdo / strzelec – Sgt. Roman Puchała, Sgt. Władysław Patlewicz). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.06 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Koc 1” 202 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Nieporęt, 9 km od Radzymina. Razem z nim skoczyli: ppor. Zdzisław Peszke ps. Kaszmir, ppor. Jarosław Poliszuk ps. Arab. Skoczkowie przerzucili 348 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK oraz jeden pas z pieniędzmi dla Delegatury Rządu na Kraj. Ponadto zrzucono sześć zasobników oraz jedną paczkę. Samolot powrócił do bazy po 13 godzinach lotu.
GUŁ-ag – mapa zesłań, pracy i straceń Polaków
Pogoda startu bardzo ładna. Wiatr pomyślny. Jednak duży niepokój. Szef Wydz. „S” stwierdził w samolotach „T, W, L, Q i A”, że zestawy zaczepiono wg. planu załad. Sygnał – melodia – nadany prawidłowo [przez BBC]. Żadnych depesz o spaleniu plac. odb. wzgl. odwołaniu czy zmianach.
Dn. 15.IX. Wynik lotu – bardzo niepomyślny – bardzo duże straty. – wykonane loty (Nr. – plac. odb.): 64/94 – GROCH I, 65/85 – PROSO II, 66/86 – KOC I, 67/87 – CZAJNIK, 70/80 – SPODEK i 75/95 – DYWAN. Razem sześć: 5 – polskie załogi i jedna – angielska załoga. – zaginione loty (missing): 63/83 – ŻYTO, 68/88 – KUFER, 69/89 – KUFER, 71/91 – PIERZYNA. Razem – cztery; jedna polska (doskonały nawigator por. Gębik) i trzy angielskie (najlepsze w Dyonie 138). – wrócił: – nie znalazł plac. odb. – 72/92 – PIERZYNA – załoga angielska. – nie wystartował: 74/94 – WANNA – załoga angielska. Nic nie wiadomo, czy z pośród zaginionych i ile samolotów wykonało zadanie – gdzie zostało zestrzelonych – w drodze do Polski czy z powrotem.” (s. 195)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Radiostacja AP-4 źródło: ABW
Podczas aklimatyzacji do realiów okupacyjnych w Warszawie, 15 października 1943 aresztowany przez gestapo wraz z Cichociemnym ppor. Jarosławem Poliszukiem ps. Arab, po donosie konfidenta Stanisława Kuleszy, zakrystiana z kościoła św. Floriana w Warszawie (zlikwidowany 8 stycznia 1944, po wyroku podziemnego Specjalnego Sądu Cywilnego). Osadzony w siedzibie gestapo na al. Szucha, następnie na Pawiaku. Przesłuchiwany także przez Abwehrę.
5 lipca 1944 wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen, 9 lutego 1945 ewakuowany do obozu koncentracyjnego KL Flossenbürg (podobóz Hersbruck), 9 kwietnia do obozu KL Dachau. 29 kwietnia 1945 uwolniony przez żołnierzy wojsk USA.
Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Po wojnie
Oddział VI SNW, Londyn
29 czerwca 1945 zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 1 stycznia 1945. Od 28 listopada w 2 batalionie szkoleniowym przy ośrodku łączności Korpusu Polskiego, od 11 marca do 5 lipca 1946 na kursie łączności. Przydzielony do oddziału łączności XVI Samodzielnej Brygady Pancernej. Od 19 września 1946 do 7 maja 1948 w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, uczył się w Radio College Oficers. Od 1948 monter, kierownik sekcji oraz młodszy menedżer w firmie radiowej Plessey w Ilford (Essex). Ukończył kurs technika przemysłowego, konstruował transformatory do aparatów radiowych i telewizyjnych.
Ulotka PKPiR
Od 1952 w Argentynie, kierownik działu produkcji (mydła i proszki) Unilever. Od 1957 ponownie w Wielkiej Brytanii, pracował jako nadzorca trzech zakładów w firmie „Vidor” (produkcja telewizorów), w której dyrektorem generalnym był Cichociemny Zbigniew Bąkiewicz. Od 1960 kierownik działu technicznego w fabryce farmaceutycznej „Glaxo Laboraties”, od 1963 kierownik produkcji w firmie „Tambrantz” w Havant. Od 1987 na emeryturze.
Działał społecznie w „The Sue Ryder Foundation”, założonej przez Margaret Susan Ryder, podczas wojny ochotniczkę z organizacji FANNY, współpracującą z Polską Sekcją SOE oraz opiekującą się Cichociemnymi na stacjach wyczekiwania na zrzut do Polski. Od 1995 wiceprzewodniczący Koła Cichociemnych w Wielkiej Brytanii, mieszkał w Rowlands Castle, Hants.
Awanse
- starszy strzelec – 21 kwietnia 1943
- podporucznik (czasu wojny) – ze starszeństwem od 14 września 1943
- porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1946
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie
- Kings Medal for Courage in the Cause of Freedom (Wielka Brytania)
Życie rodzinne
Syn Jana, inżyniera mechanika PKP oraz Marii z domu Kostomek. W 1948 zawarł związek małżeński z Margareth z domu Reed (ur. 1922), laborantkę. Mieli syna Mariana (ur. 1949) magistra muzyki (fortepian) oraz córkę Sarah (ur. 1950), dziennikarkę.
W 1964 zawarł związek małżeński z Patricią z domu Mercy (ur. 1935). Mieli córki: Katrin (ur. 1966), ortooptyka oraz Kristin (ur. 1967), terapeutkę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0329
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 133-134, Zwierzyniec – Rzeszów 2002, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 443, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 168, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Leonard Zub-Zdanowicz – Cichociemny
ps.: „Ząb”, „Dor”, „Szprung”
Leonard Szczęsny Zub-Zdanowicz herbu Jastrzębiec
vel Leonard Makarewicz
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0579, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1603
ppłk. cc Leonard Zub – Zdanowicz
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 6 listopada 1912 w Popowcach (obecnie Ukraina), zm. 12 sierpnia 1982 w Waterbury (Connecticut, USA) – podpułkownik, urzędnik skarbowy, prawnik, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, Okręgu Lublin AK, Narodowych Sił Zbrojnych, uczestnik kampanii wrześniowej, norweskiej, dowódca 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ, szef sztabu Brygady Świętokrzyskiej NSZ, skazany na śmierć przez dowódcę oddziału AL (1944), Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy (1 SBS, Largo House, STS 51, Ringway); uzupełniający: podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), i in. W dniu wybuchu wojny miał 26 lat 9 miesięcy; w dacie skoku do Polski 29 lat 9 miesięcy. Syn ziemianina, Melitona herbu Jastrzębiec oraz Marii z domu Dunin-Juniewicz, herbu Łabędź
Spis treści:
- II wojna światowa
- Cichociemny
- Po wojnie
- „Dezercja” z AK i przejście do NSZ
- Awanse i odznaczenia
- Życie rodzinne
skan własny, źródło: JW GROM
Był jednym z co najmniej osiemnastu Cichociemnych, wywodzących się z warstw najwyższych, nierzadko arystokratycznych. Byli to potomkowie: księżniczki katalońskiej i hiszpańskiego admirała, tureckiego emira, wojewody malborskiego, pomorskiego i kasztelana chełmińskiego, szambelana papieskiego, siostrzeńcy: premiera R.P. i generała; bratanek prezydenta Warszawy, także pochodzący z uznanych rodów szlacheckich, rodzin wielkich przedsiębiorców i naukowców: światowej sławy antropologa, córki Emila Wedla, wicedyrektora „Książnica-Atlas” S.A., posłów na Sejm R.P., itp.
W 1918 wraz z rodziną powrócił do Polski, zamieszkał w Opolu Lubelskim. Uczył się w Gimnazjum im. S. Staszica w Hrubieszowie, w czerwcu 1930 zdał egzamin dojrzałości. Od 15 sierpnia 1930 do 30 czerwca 1931 jako ochotnik w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu. Po jej ukończeniu awansowany na stopień plutonowego podchorążego, do 15 września w 1 Pułku Strzelców Konnych Raszyńskich w Garwolinie.
źródło: Archiwum Uniwersyteckie KUL
W latach 1931 – 1935 student Wydziału Prawa i Nauk Społeczno – Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie, w grudniu 1935 obronił dyplom magistra prawa. Podczas studiów działał w Stowarzyszeniu Bratniej Samopomocy Studenckiej KUL. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1933.
Po ukończeniu studiów pracował jako urzędnik Izby Skarbowej w Lublinie, po zdanym egzaminie na referendarza administracji skarbowej, w 1938 mianowany zastępcą naczelnika Urzędu Skarbowego w Garwolinie.
Od 15 września 1938 w służbie czynnej, powołany na kurs aplikacyjny dla oficerów młodszych w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu. Od lutego do 14 sierpnia 1939 praktyka w 3 plutonie dywizjonu żandarmerii w Białymstoku.
II wojna światowa
W kampanii wrześniowej 1939 dowódca plutonu żandarmerii, m.in. w ochronie sztabu 29 Dywizji Piechoty grodzieńskiej („Armia „Prusy”), uczestniczył w walkach dywizji. Od 13 września jako szef bezpieczeństwa oraz dowódca 29 plutonu żandarmerii w ochronie sztabu 13 Brygady Piechoty płk. Wacława Szalewicza. Po kapitulacji 27 września na Zamojszczyźnie krótko (12 godzin) w niewoli niemieckiej w Biłgoraju, uciekł 28 września.
Przyłączył się w okolicach Janowa Lubelskiego do grupy „Chełm” płk. dypl. Władysława Płonki, przydzielony do 1 Pułku Kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza płk. Feliksa Kopcia. 1 października odmówił wykonania rozkazu poddania się sowietom i przejścia do niewoli, 10 października powrócił do Opola Lubelskiego.
21 grudnia przekroczył granicę ze Słowacją, następnie węgierską, internowany, do 24 stycznia 1940 w obozie. Od 27 stycznia we Francji, od 27 lutego w punkcie zbornym w Paryżu. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony jako dowódca 15 plutonu żandarmerii polowej Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Od 24 kwietnia do 14 czerwca 1940 uczestniczył w kampanii norweskiej oraz bitwie o Narvik, po wylądowaniu w Breście także w walkach w rejonie Rennes.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji dotarł do Wielkiej Brytanii, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Od 27 lutego 1940 szef bezpieczeństwa 3 Brygady Kadrowej Strzelców oraz dowódca 15 plutonu żandarmerii polowej.
W maju 1941 awansowany na stopień porucznika, przydzielony do Oddziału Rozpoznawczego 8 Brygady Kadrowej, następnie od lipca 1941 przydzielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Audley End, 28 sierpnia 1942
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Lotnisko RAF, Tempsford
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. w STS 25 Inverlochy Castle, STS 31 (Bealieu), kurs spadochronowy w STS 51 (Ringway). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 7 kwietnia 1942 w Londynie.
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 1/2 września 1942 sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Smallpox” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa XI), z samolotu Halifax W-7773 „S” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Julian Pieniążek, pilot – F/O Krzysztof Dobromirski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Franciszek Pantkowski / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – F/S Tadeusz Madejski, F/S Wacław Żuk). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.45 z lotniska RAF Tempsford, zrzut w dwóch nalotach na placówkę odbiorczą „Rogi”, na terenie nadleśnictwa Łoś-Rogatki, w rejonie miejscowości Bogatki, 16 km na północny wschód od Grójca. Razem z nim skoczyli: por. Mieczysław Eckhardt ps. Bocian, ppor. Michał Fijałka ps. Kawa, kpt. Bolesław Kontrym ps. Żmudzin, por. Wacław Kopisto ps. Kra, por. Hieronim Łagoda ps. Lak. Samolot leciał przez trzy godziny w bardzo silnej burzy z wyładowaniami elektrycznymi, nad Danią został ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą. Halifax szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 5 minut.
„Dnia 30.VIII. Air Ministry zarządziło „red warning” dla trzech samolotów – trzech ekip. Gotowość ekip do wyjazdu na lotnisko uzyskano według planu – godz. 14.30. O godz. 14.30 lot został odwołany na skutek niepomyślnych warunków atmosferycznych.
D
Nastąpiła wspaniała chwila – start trzech samolotów do Polski – po raz pierwszy w historii lotów do Polski: – lot 11/15, ekipa ob. Las (Reumatismus), na plac. odb. „Ugór”, nawigator – kpt. obs. Król, godz. 19.oo; – lot 12/16, ekipa ob. Żmudzin (Smallpox) na plac. odb. „Rogi”, nawigator – por. obs. Wodzicki, godz. 18.44; – lot 12a/17, ekipa ob. Kalia (Chikenpox), na plac. odb. „Igła”, nawigator – por. obs. Walczak, godz. 18.55.
(…) Duch ekip – doskonały. Załogi – jak zawsze – wspaniałe. (…) – lot 12/16 – por. obs. Wodzicki – dokonał zrzutu wprost na plac. odb. „Rogi”. Sygnał świetlny plac. odb. dobrze widoczny. Wszystkie spadochrony rozwinęły się. Samolot wykonał dwa okrążenia. Samolot lądował o godz. 06.50. Czas lotu – 12. godz. 06 minut..” (s. 91)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Handley Page Halifax
Podczas lądowania złamał nogę, przez 2 tygodnie leczył się w konspiracyjnym lokalu NSZ, następnie leczony w Warszawie. W październiku formalnie przydzielony do III Odcinka Wachlarza (Polesie).
Po nawiązaniu kontaktu z szefem Sztabu Głównego NSZ kpt. Stanisławem Żochowskim ps. Bohdan, od maja 1943 przeszedł do NSZ, od 1 czerwca kierownik Akcji Specjalnej Okręgu Lublin NSZ.
W lipcu 1943 awansowany na stopień rotmistrza (kapitana) NSZ, organizował oddziały NSZ, przeprowadzał akcje likwidacyjne bandytów i współpracowników Sowietów. Za pośrednictwem Cichociemnego kpt. Bolesława Kontryma ps. Żmudzin, złożył AK meldunek o przejściu do NSZ.
dr Bartłomiej Szyprowski – Ze wszech miar żołnierz.
Przypadek przejścia do NSZ cc Leonarda Zub-Zdanowicza „Dora”, „Zęba”
w: Wiedza i życie. Inne oblicza historii, nr 3/2014, s 20-29
Pod koniec czerwca wyruszył z Warszawy, od 5 lipca dowódca oddziału partyzanckiego NSZ, uprzednio dowodzonego przez ppor. Henryka Figuro – Podhorskiego ps. Step.
9 sierpnia 1943 w rejonie wsi Borów zlikwidował podporządkowany NKWD oddział Gwardii Ludowej Stefana Skrzypka ps. Słowik, który faktycznie był zbrojną bandą rabunkową działającą pod szyldem GL.
24 września wraz z oddziałem NOW por. Franciszka Przysiężniaka ps. Ojciec Jan rozgromił kompanię żandarmerii niemieckiej w rejonie Biłgoraja pod Ujściem. Umożliwiło to oddziałowi AK dowodzonemu przez kpt. Tadeusza Sztumberk – Rychtera ps. Żegota zdobycie więzienia w Biłgoraju i uwolnienie aresztowanych, m.in. prof. Ludwika Erlicha oraz ppor. Bolesława Usowa ps. Konar.
Wojciech Lewicki – Zbrodnia bez kary
w: Kombatant – biuletyn UdSKiOR, czerwiec 2014 r. nr 6 (282) s. 27 – 30
Od 14 listopada 1943 dowódca 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ, składającego się z oddziałów: ppor. Henryka Figuro – Podhorskiego ps. Step, ppor. Leona Cybulskiego ps. Znicz, por. Wacława Piotrowskiego ps. Cichy. Wraz z podległymi żołnierzami 23 listopada zorganizował na drodze Gościeradów – Kraśnik zasadzkę, w której rozbito kolumnę niemiecką. W styczniu 1944 awansowany na stopień majora.
Brygada Świętokrzyska NSZ w drodze na Zachód
Od marca 1944, po scaleniu NSZ z AK w dyspozycji komendanta Okręgu Lublin AK płk. Kazimierza Tumidajskiego ps. Marcin, współdziałał z Cichociemnym por. Henrykiem Dekutowskim ps. Zapora.
4 lipca 1944 w majątku Nikisiałka Mała k. Opatowa, wraz z kpr. pchor. Marią Poray – Wybranowską ps. Fala oraz Jurandem Plucińskim ps. Jurand, zatrzymany przez oddział AL Edwarda Szymańskiego ps. Góral, skazany na śmierć. W trakcie akcji żandarmerii niemieckiej zbiegł w zamieszaniu.
Żołnierze Brygady Świętokrzyskiej
Od sierpnia 1944 szef sztabu Brygady Świętokrzyskiej NSZ, składającej się z 202 oraz 204 Pułku NSZ, w sile ok. 850 żołnierzy. Oddziały Brygady stoczyły kilkanaście walk z Niemcami oraz komunistami, m.in. w sierpniu pod Kurzelowem (20), Raszkowem (23), Fanisławicami (24), Zagnańskiem (28) oraz we wrześniu pod Radoszycami (1), Rzombcem (8), Cacowem (20) i Węgrzynowem.
Po styczniowej ofensywie Sowietów, w nocy z 14 na 15 stycznia 1945 Brygada przeprawiła się przez Pilicę w okolicy Żarnowca.
Dowództwo Brygady Świętokrzyskiej, od lewej: mjr W. Milczarek, ppor K. Kobylański, por. M. Nowacki, płk A. Szacki, kpt. T. Piechocki, ppłk. W. Marcinkowski, ppłk L. Zub Zdanowicz ps. Ząb
Po taktycznym porozumieniu z niemieckim dowódcą lokalnego odcinka frontu, żołnierze ruszyli dalej na zachód. Po przekroczeniu Odry 19 stycznia w rejonie Krapkowic, Brygada dotarła do Kottwitz k. Arnau (Kubice). 8 lutego 1945 dołączyło do niej 120 żołnierzy AK, jeńców ewakuowanych z obozu jenieckiego Lamsdorf (Łambinowice). 28 kwietnia brygada dotarła do miejscowości Vsekary pod Holiszowem, nieopodal Pilzna.
5 maja 1945 żołnierze Brygady zaatakowali niemiecki obóz koncentracyjny dla kobiet pod Holiszowem, uwolnili ok. tysiąca więzionych kobiet (400 Francuzek, 280 Żydówek, 167 Polek oraz m.in. Czeszki, Holenderki, Belgijki, Rumunki, Jugosłowianki i in.), wzięli do niewoli ok 200 SS-manów i strażniczek.
Czesław Brzoza – Od Miechowa do Coburga: Brygada Świętokrzyska
Narodowych Sił Zbrojnych w marszu na zachód
w:: Pamięć i Sprawiedliwość, 2004 nr 3/1 (5), s. 221-274
Henryk Świderski – Historie wojenne
w: Niepodległość i Pamięć 1995, t. 2 nr 3 (4), s. 221 – 244
dr Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992
Andrzej Bogusławski – Jeszcze o „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 101, s. 212 – 217, Instytut Literacki, Paryż 1992
Po wojnie
Od 30 września 1945 w II Korpusie we Włoszech, przydzielony do Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej. Od lipca do września 1946 oficer bezpieczeństwa Komendy Placu Bari.
Od jesieni 1946 w Wielkiej Brytanii, wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Ukończył Szkołę Handlu Zagranicznego, pracował jako piekarz, cukiernik.
Ulotka PKPiR
Od stycznia 1952 w USA, pracował jako inżynier w Zakładach Sendzimir Precision Metals w Waterbury (Connecticut). Działał w Kole Spadochroniarzy, Kongresie Polonii Amerykańskiej, wielu organizacjach polonijnych.
Zmarł 12 sierpnia 1982 w Waterbury, pochowany na cmentarzu Polskich Weteranów w „amerykańskiej Częstochowie” – Doylestown (Pensylwania).
Stanisław Bóbr-Tylingo, W.M. Marcinkowski – do biogramu Leonarda Zub-Zdanowicza
w: Zeszyty Historyczne nr 102, s. 230 – 232, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.
„Dezercja” z Armii Krajowej i przejście do Narodowych Sił Zbrojnych
Od lat budzi kontrowersje sprawa rzekomej dezercji z AK i przejścia do Narodowych Sił Zbrojnych Cichociemnego Leonarda Zub-Zdanowicza ps. Ząb – dowódcy 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ, następnie szefa sztabu Brygady Świętokrzyskiej NSZ.
dr Ewa Rzeczkowska – Sprawa Leonarda Zub-Zdanowicza
w dokumentacji 14 Sądu Polowego Dowództwa 2 Korpusu Polskiego
i 12 Sądu Polowego Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia w latach 1945-1947
w: Przegląd Historyczno-Wojskowy 2019 nr 1,
wyd. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2019, s. 157 – 191
1931, źródło: Archiwum Uniwersyteckie KUL
W „Przeglądzie Historyczno-Wojskowym” (patrz powyżej ) 2019 nr 1 dr Ewa Rzeczkowska rozwiewa ostatnie wątpliwości w tej kwestii. Autorka przytacza znane stanowisko w tej sprawie innego badacza dr Bartłomieja Szyprowskiego (patrz artykuł powyżej). Dr Szyprowski pisząc o weryfikacji Leonarda Zub-Zdanowicza przy przyjęciu po wojnie do 2 Korpusu Polskiego, przyjął stanowisko streszczone przez dr Rzeczkowską zdaniem: Wydaje się, że sąd, dokonując analizy działań L. Zub-Zdanowicza, przyjął, że działał on w ramach Polskich Sił Zbrojnych, bo w wyniku rozprawy sądowej L. Zub-Zdanowicz został uniewinniony.
Dr Ewa Rzeczkowska dotarła do akt postępowania karnego, prowadzonego w latach 1945-1947, znajdujących się w archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie (IPiMS), oznaczonych sygnaturą A.XII.85/168. Z akt tych można ponad wszelką wątpliwość ustalić kilka zasadniczych faktów:
1/ Cichociemny Leonard Zub-Zdanowicz nie został oskarżony, nie było postępowania sądowego, zatem nie mógł zostać „uniewinniony” od podnoszonego zarzutu „dezercji” (w pozostałym zakresie ustalenia obojga badaczy są zbieżne),
2/ Po skoku 1/2 września 1942 Leonard Zub-Zdanowicz złamał nogę, otrzymał formalny przydział do III Odcinka „Wachlarza” (AK), ale z powodu złamania nogi nie mógł podjąć działalności w terenie do marca 1943. Dowódca III Odcinka „Wachlarza” Cichociemny kpt. Bolesław Kontrym ps. Żmudzin powierzył mu obowiązki szefa sztabu oraz oficera łącznikowego. W jego mieszkaniu odbywały się odprawy kpt. Bolesława Kontryma, utrzymywał stały kontakt z Nim oraz mjr Remigiuszem Grocholskim ps. Brochwicz,
3/ W lutym 1943 Cichociemny Leonard Zub-Zdanowicz został przydzielony do Okręgu Brześć AK, jednak do maja 1943 nie otrzymał żadnych rozkazów. Nie uzyskał także zgody na przystąpienie do oddziału partyzanckiego tworzonego przez Cichociemnego Jana Piwnika ps. Ponury,
4/ W maju 1943 Leonard Zub-Zdanowicz otrzymał propozycję (a nie rozkaz) zorganizowania komórki śledczej ws. aresztowań żołnierzy AK w Warszawie, ze względu na słabą znajomość Warszawy, po konsultacji z kpt. Kontrymem i za jego radą – odmówił. Według innych relacji miała to być komórka kontrwywiadu i bezpieczeństwa, ale badacze uznają te relacje za niewiarygodne. Przyjmuje się, że propozycja dotyczyła zorganizowania komórki prowadzącej dochodzenia w przypadku „wsypy” oraz zajmującej się likwidacją zdrajców.
5/ W czasie gdy trwały rozmowy nt. scalenia AK oraz NSZ, Cichociemny Leonard Zub-Zdanowicz spotykał się kilkakrotnie z kolegą ze studiów i z wojska mjr Stanisławem Żochowskim ps. Bohdan, szefem sztabu NSZ. Otrzymał propozycję przejścia do NSZ jako dowódca oddziału Akcji Specjalnej NSZ na Lubelszczyźnie. Formalności w AK miał załatwić jego przedwojenny dowódca, obecny dowódca NSZ płk Ignacy Oziewicz ps. Czesław. Propozycja była kilka razy ponawiana, rtm Zub-Zdanowicz przyjął ją pod koniec maja 1943. Złożył meldunek do AK, że propozycję przyjął m.in. z uwagi na brak przydziału bojowego w AK. W czerwcu 1943 przyjął pseudonim „Ząb”, wyjechał z Warszawy. Spotkał się z Cichociemnym por. Janem Piwnikiem ps. Ponury, uzgadniając przyszłą współpracę bojową swoich oddziałów,
6/ We wrześniu 1943 oddział Cichociemnego Leonarda Zub-Zdanowicza wspólnie z oddziałem AK ppłk Tadeusza Sztumberk-Rychtera przeprowadził akcje zbrojne przeciwko Niemcom w rejonie Biłgoraja. W marcu 1944 (po podpisaniu umowy scalającej AK i NSZ) Cichociemny Leonard Zub-Zdanowicz wraz z oddziałem podporządkował się dowódcy Okręgu Lublin AK.
7/ Nie było zastrzeżeń do działalności oddziału Zub-Zdanowicza, jednak w związku z likwidacją przezeń pod Borowem oddziału komunistycznej partyzantki w sierpniu 1943 – oddziału GL Stefana Skrzypka ps. Słowik, jego obecność była kłopotliwa dla AK oraz Delegatury Rządu, łudzących się nawiązaniem poprawnych relacji z Sowietami,
8/ Podczas pacyfikacji Borowa w lutym 1944 Leonard Zub-Zdanowicz nie dysponował wystarczającą liczbą żołnierzy ani ilością broni, aby zbrojnie przeciwstawić się Niemcom. Umożliwił jednak ok. dwustu mieszkańcom wsi wycofanie się wraz z jego oddziałem w głąb lasu,
9/ W toku postępowania karnego przesłuchano kilkunastu oficerów i żołnierzy. Większość świadków nie zauważyła żadnej działalności Zub-Zdanowicza skierowanej przeciwko AK. Wartość sprzecznych ze sobą zeznań nielicznych zeznających przeciwko niemu (3 świadków) ocenił dowódca plutonu żandarmerii ppor. Harabasz – Zeznania świadków przeciwko rtm. Zub-Zdanowiczowi nie pokrywają się w zupełności. Podają oni fakty bez określenia niejednokrotnie czasu i miejsca poszczególnych czynów i bez powołania się na inne osoby, które mogłyby potwierdzić prawdziwość ich zeznań,
10/ Równolegle do postępowania sądowego trwał proces weryfikacji stopni Cichociemnego Leonarda Zub-Zdanowicza. Przewodniczący Głównej Komisji Weryfikacyjnej AK płk Stanisław Juszczakiewicz podkreślił – „Niezależnie od możliwości sądowego rozpatrzenia dzisiaj aktu oskarżenia sądzę, że oceny działania organizacji NSZ w Kraju nie da się zamknąć w ustaleniu winy, czy też rehabilitacji jednostki. Uważam, że por. Zdanowicz może odpowiadać za samowolne oddalenie się z oddziału, natomiast nie może być oskarżany z tytułu udziału swego w walce z okupantem w ramach organizacji NSZ, ponieważ organizacja ta, a szczególności d[owód]cy odpowiedzialni za działania jej, nie są do odpowiedzialności pociągnięci. Tak por. Zdanowicz, jak i tysiąc innych żołnierzy NSZ uważają, że obowiązek swój żołnierski w walce o niepodległość spełnili z pełną gotowością do ofiar, które obficie ponieśli i nadal ponoszą”. Stanowisko to 22 marca 1947 zaakceptował gen. Tadeusz Bór-Komorowski,
siedziba Komisji Likwidacyjnej Specjalnej, Głównej Komisji Weryfikacyjnej, później SPP w Londynie
11/ Dr Ewa Rzeczkowska w końcowej części swej publikacji przypomina, że Leonard Zub Zdanowicz został wiosną 1947 zweryfikowany w stopniu porucznika przez Komisję Likwidacyjną Polskich Sił Zbrojnych w Delamere Park Camp; w 1949 zweryfikowano Mu stopień rotmistrza, 21 marca 1957 gen. Władysław Anders mianował Go majorem,
12/ Istotne są też kluczowe dla tej sprawy ustalenia Autorki – „Akt oskarżenia przeciwko rtm. Zub-Zdanowiczowi nigdy nie trafił do sądu polowego [podkreślenie RMZ]. (…) w materiałach 14 Sądu Polowego Dowództwa 2 Korpusu Polskiego i 12 Sądu Polowego Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia nie ma formalnie sporządzonego aktu oskarżenia przeciwko Zub-Zdanowiczowi (…) Sprawa cichociemnego z NSZ nie zakończyła się też umorzeniem. (…) Wydaje się, że sprawa rtm. Zub-Zdanowicza stała się dość kłopotliwa dla Komisji Weryfikacyjnej, ale też i oficerów z wojskowego wymiaru sprawiedliwości, gdyż bardzo ciężkich zarzutów formułowanych wobec żołnierza AK i NSZ nie potrafiono udowodnić i potwierdzić. Można pokusić się o ocenę, że wynikały one najprawdopodobniej z niechęci osobistej oficerów AK wobec organizacji wojskowej, z której Zub-Zdanowicz się wywodził [podkreślenie RMZ]. „
Te ustalenia rozwiewają zbędne kontrowersje wokół Cichociemnego Leonarda Zub-Zdanowicza, także wokół Narodowych Sił Zbrojnych.
Jan Żaryn – Dramatyczny marsz, czyli Brygada Świętokrzyska od wewnątrz
w: Biuletyn IPN nr 8-9/2002, s. 99-111
Awanse
- poporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1933
- porucznik – maj 1941
- kapitan – lipiec 1943
- major – 21 marca 1957, ze starszeństwem od 1 stycznia 1957
- podpułkownik
Odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 2013 (pośmiertnie)
- Krzyż Walecznych – 1944
- Srebrny Krzyż Narodowego Czynu Wojskowego z Mieczami II Klasy – 1944
- Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego
Życie rodzinne
tablica pamiątkowa na skwerze imienia Leonarda Zub – Zdanowicza w Lublinie
Syn Melitona herbu Jastrzębiec, ziemianina, dyrektora filii Lubelskiego Syndykatu Rolniczego w Opolu Lubelskim oraz Marii z domu Dunin-Juniewicz, herbu Łabędź. W 1945 zawarł związek małżeński z hr Marią z Poray – Wybranowskich (ur. 1916), kpr. pchor. ps. Fala.
Mieli dzieci: córkę Elżbietę (ur 1946) socjolog, absolwentkę Uniwersytetu Paryskiego (Sorbona), po mężu Wasiutyńską oraz syna Melitona (ur. 1954) informatyka.
Upamiętnienie
13 czerwca 1993 Maria Zub-Zdanowicz z córką Elżbietą odsłoniły pamiątkową tablicę w kościele parafialnym w Zwierzyńcu.
W listopadzie 2018 odsłonięto tablicę pamiątkową na Skwerze Leonarda Zub-Zdanowicza (róg ulicy Głębokiej i Wiercińskiego) w Lublinie.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0328
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. I, s. 140-145, Oleśnica 1994, Kasperowicz Meble, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także
- Narodowe Siły Zbrojne
- biogram na stronie NSZ
- Zbigniew S. Siemaszko – Brygada Świętokrzyska (1945-1946) cz. I
- Zbigniew S. Siemaszko – Brygada Świętokrzyska (1945-1946) cz. II
- Zbigniew S. Siemaszko – Brygada Świętokrzyska (1945-1946) cz. III
- ABW upamiętnia wyzwolenie obozu w Holiszowie
- biogram w Wikipedii
Alfred Zawadzki – Cichociemny
ps.: „Kos”, „Blady”
vel Kazimierz Ostachowski vel Stanisław Staszowski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1146, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1640
por. dypl. cc Alfred Zawadzki
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 30 lipca 1912 w Petersburgu (Rosja), poległ zamordowany przez Niemców z gestapo w grudniu 1942 w Cieszynie – porucznik dyplomowany artylerii. oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Sztabu Naczelnego Wodza, Armii Krajowej, Oddziału III Komendy Okręgu Śląsk AK, więziony i zamordowany przez gestapo (1942), Cichociemny
Znajomość języków: rosyjski, francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: spadochronowy; uzupełniające: Wyższa Szkoła Wojenna, podchorążych artylerii, motorowy (1 PAMot), oficerów zwiadowczych, i in. W dniu wybuchu wojny miał 27 lat 1 miesiąc; w dacie skoku do Polski 29 lat 8 miesięcy. Syn mechanika kolejowego
Spis treści:
odznaka PW II stopnia
Był jednym z 26 spośród 316 Cichociemnych, urodzonych poza granicami II R.P. Mieszkał z rodziną w Bieżycy (Rosja), następnie w Jekaterynosławiu (Rosja). W 1921 powrócił do Polski, zamieszkał w Kolonii Niedźwiada (gm. Tarło, pow. Lubartów). Uczył się w tamtejszej szkole powszechnej, następnie od 1925 w Gimnazjum Państwowym im. H. Sienkiewicza w Sarnach. W 1932 zdał egzamin dojrzałości.
Podczas nauki w gimnazjum uprawiał tenis, pływanie, łyżwiarstwo, grał na mandolinie. Zdobył 3 miejsce w jeździe figurowej oraz w biegu na 1500 m. Zdobył Państwową Odznakę Sportową III klasy (złotą) II stopnia. Ukończył także kurs Przysposobienia Wojskowego II stopnia, uzyskując uprawnienia instruktora Przysposobienia Wojskowego.
Od 18 września 1933 w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, po jej ukończeniu 30 czerwca 1934 skierowany na praktykę w 2 baterii 13 Pułku Artylerii Lekkiej 13 Dywizji Piechoty.Od 23 września 1934 w Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu, po jej ukończeniu w 1936 awansowany na stopień podporucznika. Przydzielony jako dowódca 1 baterii 16 Dywizjonu Artylerii Motorowej 1 Pułku Artylerii Motorowej w Stryju, w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
II wojna światowa
Camp Coetquidian
W kampanii wrześniowej 1939 uczestniczył w składzie macierzystej jednostki, na szlaku działań 10 Brygady Kawalerii Pancernej: Jordanów, Chabówka (1 września), Dobczyce, Bochnia, Radomyśl (7 września), Dębica, Rzeszów (8 września), Łańcut, Przeworsk, Jarosław, Radymno, Jaworów, Janów Lwowski, Lwów (12-17 września), Halicz (18 września), Stanisławów. Za udział w walkach odznaczony Virtuti Militari V kl. 19 września z oddziałem przekroczył w Tatarowie granicę z Węgrami, internowany. Uciekł, przez Jugosławię i Włochy 18 października 1939 dotarł do Modane (Francja).
Od 19 października do 9 listopada na Stacji Zbornej w Paryżu. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, od 11 listopada w Ośrodku Artylerii w Camp de Coëtquidan, od 2 grudnia przydzielony jako oficer 1 baterii 1 Pułku Artylerii Lekkiej. 18 maja 1940 ukończył kurs oficerów zwiadowczych, od 6 czerwca przydzielony do 1 baterii 1 Pułku Artylerii Motorowej. Awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 3 maja 1940.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany, 22 czerwca 1940 dotarł do Plymouth (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od 17 lipca przydzielony do 10 Dywizjonu Artylerii Motorowej, następnie 10 Pułku Artylerii Motorowej. Od 19 sierpnia do 18 września na stażu w armii brytyjskiej. Od 31 grudnia 1940 uczestnik kursu Wyższej Szkoły Wojennej (I kurs na obczyźnie), po jego ukończeniu 31 maja 1941 uzyskał tytuł oficera dyplomowanego. Od 6 stycznia 1942 praktyka w Sztabie Naczelnego Wodza w Londynie.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Lotnisko RAF, Tempsford
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 6 lutego 1942 w Londynie.
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Cravat” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: VIII), z samolotu Halifax L-9618 „W” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Julian Pieniążek, pilot – F/S Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 19.35 z lotniska RAF Tempsford, zrzut o godz. 01.20 na placówkę odbiorczą „Łąka”, w okolicach miejscowości Guźnia, Drzewicz, 10 km od Łowicza, niedaleko jeziora Okręt. Razem z nim skoczyli: por. Adam Boryczka ps. Brona, kpt. dypl. Teodor Cetys ps. Wiking, kpt. dypl. Henryk Kożuchowski ps. Hora, kpt. dypl. Stefan Mich ps. Jerz, por. Roman Romaszkan ps. Tatar. Samolot zrzucił skoczków oraz jedną paczkę w pierwszym nalocie na placówkę odbiorczą, o godz. 01.20. Cztery zasobniki miały zostać zrzucone w drugim nalocie, jednak placówka odbiorcza wygasiła światła.
W drodze powrotnej samolot ok. godz. 02.55 w rejonie Szczecina został silnie ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą, jednak szczęśliwie powrócił na lotnisko RAF Tempsford o godz. 05.15, po locie trwającym 12 godzin 15 minut. Był to ostatni zrzut w pierwszym (z czterech), próbnym sezonie operacyjnym.
(…) Na Wachlarz wysłane pół miliona dol. Zapotrzebowanie ogółem 3 miliony dol. Transfery przez plac. O.VI. – wstrzymane. Na wywiad przysłane będzie 400.000 dolarów i złoto.
(…) L.dz.1342/VI, od Kal.L.284 – „Łąka zrzut przyjęła. Dwu containerów szukają, reszta w porządku. Zrzucono z wiatrem.” (s. 60)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Edward M. Tomczak – Zrzuty lotnicze i ich odbiór
na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941-1944)
w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2001, nr 7/2 s. 63-122
Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych przydzielony do Oddziału III Komendy Okręgu Śląsk AK (Sosnowiec, Jastrzębie). Od kwietnia 1942 na terenie Generalnego Gubernatorstwa, w rejonie miejscowości Łąki nad Olzą. Na początku grudnia 1942 spotkał się w domu lekarza w Darkowie Zdroju z ppor. Wilhelmem Wawrzyńczykiem ps. Jaś, Wiluś, kwatermistrzem Inspektoratu Rejonowego Rybnik AK oraz delegatem ds. odbudowy obwodów AK: Cieszyn i Zaolzie.
Wskutek zdrady, obaj aresztowani przez gestapo oraz funkcjonariuszy niemieckiej policji, przebranych za kolejarzy, na dworcu kolejowym w Piotrowicach (obecnie część Katowic, dzielnica Piotrowice-Ochojec). Aresztowanie było prawdopodobnie efektem denuncjacji agenta gestapo w szeregach AK Edwarda Gałuszki ps. Eskulap.
Podczas aresztowania Cichociemnemu por. Alfredowi Zawadzkiemu ps. Kos, gestapowcy połamali obie ręce, nogę oraz nieprzytomnego wrzucili do samochodu. Przewieziony do siedziby gestapo w Cieszynie, tam prawdopodobnie bestialsko zamordowany. Według innej wersji mógł zdążyć zażyć cyjanek podczas przewożenia do siedziby gestapo. Ppor. Wilhelm Wawrzyńczyk ps. Jaś, po brutalnym śledztwie gestapo osadzony w więzieniu w Mysłowicach, zginął w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz.
Awanse
- podporucznik – 1936
- porucznik – ze starszeństwem od 3 maja 1940
- oficer dyplomowany – 31 maja 1941
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Virtuti Militari
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie
Życie rodzinne
Syn Karola, mechanika kolejowego oraz Heleny z domu Antosiewicz. Rodziny nie założył.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0327
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 131-132, Zwierzyniec – Rzeszów 2002, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 83-910535-4-7
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 442, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 71, Wojskowy Instytut Historyczny
- Paweł Maria Lisiewicz – Bezimienni. Z dziejów wywiadu Armii Krajowej, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987, ISBN 83-202-0478-X
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Elżbieta Zawacka – Cichociemna
ps.: „Zelma”, „Sulica”, „Zo”
vel Elisabeth Kubitza, vel Elise Riviere, vel Elizabeth Watson, vel Elżbieta Grochowska, vel Elżbieta Nowak, vel Elizabeth van Braunug
nie przydzielono Znaku Spadochronowego
(podczas pobytu w Wielkiej Brytanii nie podała swoich danych osobowych oficerom Oddziału VI (Specjalnego)
gen. bryg. cc Elżbieta Zawacka
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 19 marca 1909 w Toruniu, zm. 10 stycznia 2009 w Toruniu – generał brygady, profesor nauk humanistycznych, nauczycielka, żołnierz pomocniczej służby wojskowej, Wojska Polskiego, Działu Łączności Zagranicznej Oddziału Łączności Konspiracyjnej Komendy Głównej ZWZ/AK, kurierka KG AK, kolporter Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, uczestniczka obrony Lwowa, Powstania Warszawskiego, więzień UB (Fordon, Grudziądz, Bojanów, 1951-1955), feministka
Podczas wojny nie była cichociemną, tj. żołnierzem Armii Krajowej w służbie specjalnej, zrekrutowanym, przeszkolonym i przerzuconym do Polski przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza. Do 27 października 1943 nie była żołnierzem AK, służyła w formacji pomocniczej – Wojskowa Służba Kobiet; była kurierką KG AK, została dopiero po wojnie uznana za cichociemną, podobnie jak kurier Jan Nowak Jeziorański. Przez wojnę i wiele lat po wojnie uważała się za kogoś lepszego niż Cichociemni. Zgodnie z prawdą mówiła „cichociemną nie byłam, wykonałam tylko skok”. Gdy zorientowała się, że opinia społeczna wyżej ceni Cichociemnych niż kurierów przeistoczyła się w „jedyną cichociemną”, aby grzać się w blasku Ich chwały…
Znajomość języków: niemiecki; szkolenie: uczestniczyła tylko w kursie spadochronowym. W dniu wybuchu wojny miała 30 lat 5 miesięcy; w dacie skoku do Polski 34 lata 5 miesięcy. Córka urzędnika sądowego. Obecnie za sprawą egzaltowanych feministek rozpowszechniane są niedorzeczne opinie, że była rzekomo „agentem” („Agent Zo”), a także oczywiste bzdury iż miała odegrać „wiodącą wolę w Powstaniu Warszawskim oraz wyzwoleniu Polski”. Fundacja Generał Zawackiej nierzetelnie akceptuje te kłamstwa, aby tylko o Zawackiej było głośno 🙁
Spis treści:
- II wojna światowa
- Kurierka do Oddziału VI (Specjalnego)
- Powstanie Warszawskie
- Po wojnie
- Awanse i odznaczenia
- Życie rodzinne
zobacz – Kontrowersje: Elżbieta Zawacka – Cichociemna czy agent?
zobacz – Ogniska ignorancji oraz Lans na kłamstwach i po trupach…
Feministyczne kłamstwa
Elżbieta Zawacka
kolor – Mirosław Szponar
W latach 1915 – 1922 uczyła się w niemieckiej szkole wydziałowej, następnie w Miejskim Gimnazjum Żeńskim w Toruniu. W 1927 zdała egzamin dojrzałości, następnie na Wydziale Matematyczno – Przyrodniczym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W czerwcu 1935 zdobyła dyplom magistra filozofii w zakresie matematyki.
Od września 1931 nauczycielka matematyki, fizyki i ćwiczeń cielesnych w średniej szkole niemieckiej w Sompolnie k. Konina. Od września 1934 w szkole średniej sióstr Urszulanek w Otorowie (pow. Szamotuły). W latach 1935-1936 nauczycielka fizyki i gramatyki, opiekunka koła sportowego w Miejskim Gimnazjum Żeńskim w Toruniu. W latach 1936-1937 nauczycielka matematyki w Państwowym Gimnazjum Żeńskim i Liceum Raciborzanek w Tarnowskich Górach. Od 1930 społeczna instruktorka i komendantka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, w powiatach: Koło, Szamotuły, Tarnowskie Góry. Od 1938 komendantka Rejonu Śląskiego PWK.
II wojna światowa
Elżbieta Zawacka, 1943 r. źródło: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
We wrześniu 1939 zmobilizowana jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, 2 września wraz z drużyną instruktorek ewakuowana z Katowic. Pieszo, m.in. przez Olkusz, Racławice, Sandomierz, Kraśnik dotarła 8 września do Lublina. Przydzielona do Lwowa, początkowo jako komendantka Kobiecej Służby Przeciwlotniczej Komitetu Obywatelskiego Obrony Lwowa, następnie przy produkcji przeciwczołgowych butelek zapalających w drużynach ppanc. Lwowskiego Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej.
Po kapitulacji Lwowa, w październiku 1939 powróciła do Torunia. Pod koniec października dotarła do Warszawy, wstąpiła do Służby Zwycięstwu Polsce. Zaprzysiężona 2 listopada 1939, obrała pseudonim „Zelma”, przydzielona na Śląsk. Wraz z Organizacją Orła Białego współorganizatorka Zagłębiowskiego Podokręgu SZP-ZWZ, szef łączności w sztabie, następnie szef łączności Okręgu ZWZ Śląsk. Kurierka jego dowódcy, ppłk Henryka Kowalówki, ps. Oset, Topola. Współorganizowała tajne nauczanie w Zagłębiu Dąbrowskim.
książka Katarzyny Minczykowskiej pt. Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016
Od grudnia 1940 w Dziale Łączności Zagranicznej Oddziału Łączności Konspiracyjnej Komendy Głównej ZWZ, pod pseudonimem „Zo”. Jako kurierka wyjeżdżała co jakiś czas do Berlina. Do kwietnia 1942 posługując się fałszywymi dokumentami przekroczyła granicę – wg. własnej relacji – ponad sto razy. W zdecydowanej większości była to granica Generalnego Gubernatorstwa pomiędzy Katowicami a Sosnowcem, którą przekraczała tramwajem. Podczas pobytów w Warszawie uczestniczyła w tajnym nauczaniu, w latach 1941 – 1942 studiowała pedagogikę społeczną na tajnych kompletach Wolnej Wszechnicy Polskiej. Od wiosny 1942 ponownie na Śląsku, objęła funkcję kierowniczki referatu WSK Okręgu Śląskiego Armii Krajowej. Pod ps. „Sulica” zorganizowała struktury obwodu WSK, rozpoczęła szkolenia.
Jako kurierka KG AK kontaktowała się z rezydentem polskiego wywiadu w Berlinie kpt. Alfonsem Jakubiańcem, ps. Kuba, ekspediującym przekazywaną pocztę przez Szwecję do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. 22 maja 1942 – wg. własnej, wewnętrznie sprzecznej relacji – ponoć śledzona przez agentów gestapo od Sosnowca wyskoczyła z pociągu w rejonie Żyrardowa. Poszukiwana listem gończym (Fahndungsbuch nr 237).
Od czerwca 1942 emisariuszka Komendanta Głównego AK, 20 grudnia wysłana do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie w celu „usprawnienia łączności kurierskiej” oraz unormowania sytuacji prawnej kobiet w AK. Zgodnie bowiem z ustawą z 1938 kobiety mogły służyć tylko w pomocniczej służbie wojskowej, nie mogły wydawać rozkazów ani być awansowane na stopnie wojskowe. Przez Berlin i Strasburg dotarła do Paryża, wobec „spalenia” trasy, w grudniu 1942 wróciła do Warszawy.
17 lutego 1943 wyruszyła ponownie z dwoma meldunkami KG AK dla Naczelnego Wodza. Dotarła do Paryża, następnie przez Vichy, Tuluzę, Foix i Tarascom do granicy z Andorą, następnie z Hiszpanią. 29 marca w konsulacie angielskim w Barcelonie nawiązała kontakt ze Sztabem NW w Londynie. Koleją dojechała do Bristolu, 4 maja 1943 zameldowała się w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Odmówiła podania danych personalnych, oficerowi Oddziału VI ewidentnie skłamała, że jest „żoną kapitana dyplomowanego służby stałej”…. Wbrew hagiograficznym wersjom biogramu Zawackiej, w rzeczywistości w najmniejszym stopniu nie zrealizowała zadania „usprawnienia łączności”, z wielu powodów. Głównym powodem była jej zarozumiałość, arogancja oraz ostry konflikt personalny pomiędzy nią a oficerami Oddziału VI (Specjalnego). W jego wyniku sformułowano nawet opinię o treści:
1. Mało inteligentna lecz bardzo sprytna; fantastyczny przerost ambicji osobistej. 2. Niczym nie skrępowana ciekawość i wścibskość. 3. Nielojalna i skłonna do nadużywania zaufania dla celów egoistycznych. 4. Nieprzytomna feministka i pionierka ruchu „wyzwolenia” i równouprawnienia kobiet. 5. Histeryczka. 6. Przyjechała i zameldowała się 3/4.V.1943. 7. Odmówiła złożenia pis.[emnego] meldunku i podania danych personalnych. 8. W pierwszej połowie maja przyjęta przez śp. N.W. [Naczelnego Wodza], na gros pytań odpowiadała „nie wiem” – wobec czego N.W. zrezygnował z rozmowy. 9. W końcu sierpnia przyjęta przez Szefa Sztabu – przedstawiła opracowany przez Bilskiego meldunek. 10. W pierwszych dniach września – u Min. O.N. Kukiela kilka razy przyszła ubrana w mundur z dystynkcjami of.[icera] – kapitana. 11. Zo 10/11 odleciała i wg. raportu lotnika wylądowała szczęśliwie.
Po wojnie, w oświadczeniu z 18 października 1976 przyznała, iż w/w opinia mogła zostać wywołana – „(…) moją – bynajmniej nie tajoną – a może zbyt ostro i emocjonalnie wyrażoną oceną efektywności pracy O.VI w zakresie łączności lądowej (…)” (Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0326.22). Hagiografka Zawackiej, Katarzyna Minczykowska w swej książce przyznaje jednym zdaniem (w… „Kalendarium życia Elżbiety Zawackiej”, sic!), że „skutkiem misji było nieznaczne usprawnienie łączności KG AK ze Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie (…)” – jednak nie podaje, na czym ów rzekomy sukces „nieznacznego usprawnienia łączności” miał polegać. (Cichociemna. Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016, s.315)
Nie potrafiła się porozumieć z dwoma generałami pełniącymi funkcję Naczelnego Wodza. Szefowi Sztabu Naczelnego Wodza przedłożyła cudzy raport ws. łączności lądowej, opracowany przez mjr. dypl. Kazimierza Bilskiego. Według jej własnej relacji, podczas spotkania z gen. Władysławem Sikorskim, Naczelny Wódz „nie był zainteresowany jej raportem, a cały czas opowiadał jak to mu rzucają kłody pod nogi.” Według relacji oficerów Oddziału VI na wiele pytań Naczelnego Wodza odpowiadała „nie wiem”. Drugie spotkanie z Naczelnym Wodzem, którym po katastrofie w Gibraltarze został gen. Kazimierz Sosnkowski, również miało osobliwy przebieg. Według relacji oficerów Oddziału VI (Specjalnego) „audiencja u Naczelnego Wodza była właściwie jej monologiem, pełnym zarzutów, oskarżeń przeciw wszystkiemu i przeciw wszystkim”. Na audiencję u Naczelnego Wodza oraz spotkania z ministrem obrony narodowej Zawacka bezprawnie ubrała się w mundur kapitana, chociaż nie miała żadnego stopnia wojskowego (sic!). Według jej oświadczenia z 18 października 1976 – „(…) dystynkcje kapitana WP nie wydawały mi się przerostem ambicji (…)” (Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0326.22). Według jej własnej relacji miała otrzymać awans na stopień kapitana dopiero 2 października 1944, tj. ponad rok później…
Zawacka jak każdy kurier przybyły z kraju, udzielała informacji o aktualnych realiach okupacyjnych Polski w trakcie szkolenia Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej (kamuflaż szkoły wywiadu) w Glasgow. Po katastrofie w Gibraltarze wezwana do Oddziału VI w celu identyfikacji (na fotografii) towarzyszącego gen. Sikorskiemu kuriera KG AK Jana Gralewskiego ps. Pankrac. Fakt ten stał się podstawą do nieprawdziwych opowieści feministek wyolbrzymiających jej rolę, jakoby Zawacka rzekomo „zaangażowała się w pierwsze śledztwa po katastrofie w Gibraltarze”.
Przecz cztery miesiące pobytu w Wielkiej Brytanii głównym motywem jej działania było przekonywanie do uznania kobiet za żołnierzy służby zasadniczej, odwiedzała także kobiece jednostki angielskie i belgijskie. Pomimo iż nie podała w Oddziale VI (Specjalnym) nawet własnych danych personalnych, nie została zrekrutowana przez Oddział Specjalny, który nie przydzielił jej żadnych zadań wojskowych – jej hagiografka Katarzyna Minczykowska w swojej książce niedorzecznie wywodzi, iż „9 września 1943” Elżbieta Zawacka „wstąpiła do Cichociemnych”. W rzeczywistości rekrutacją do grona Cichociemnych zajmowali się oficerowie Sztabu Naczelnego Wodza – głównie Oddziału VI (Specjalnego). Nie można było „wstąpić do Cichociemnych”, nie istniała taka procedura…
Podkreślić także należy, że zgodnie z ustawą o powszechnym obowiązku wojskowym z 9 kwietnia 1938 kobiety w wojsku (także w Armii Krajowej) mogły służyć jedynie w pomocniczej służbie wojskowej, nie mogły wydawać rozkazów ani być awansowane na stopnie wojskowe. Opowieści, że Zawacka została rzekomo „cichociemną” podczas pobytu w Londynie są kompletną bzdurą także i z tego powodu, że zgodnie z ówczesnym prawem nie była nawet pełnoprawnym żołnierzem lecz służyła w formacji pomocniczej. Sytuację prawną kobiet unormował dopiero dekret Prezydenta R.P. z 27 października 1943 o ochotniczej służbie kobiet, dopuszczający je do pełnienia służby zasadniczej w Wojsku Polskim.
„Zo” Elżbieta Zawacka, IPN tv Bydgoszcz 2016 r.
Kurierka do Oddziału VI (Specjalnego)
STS20 Chalfont St Giles
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Lotnisko RAF, Tempsford
Elżbieta Zawacka nie była Cichociemną, lecz kurierką. Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza, który rekrutował, szkolił i ekspediował żołnierzy do służby specjalnej w Armii Krajowej nie mógł traktować jej jako „cichociemnej”, ponieważ jej nie zrekrutował, nie przeszkolił ani nie przydzielił żadnych zadań wojskowych. Co więcej – Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza nie znał nawet jej danych osobowych, bo… arogancko odmówiła ich podania, dodatkowo kłamiąc iż jest żoną oficera (kapitana).
Ponadto, zgodnie z prawem, Zawacka nie była nawet wówczas pełnoprawnym żołnierzem Armii Krajowej – lecz służyła w formacji pomocniczej. Sytuację prawną kobiet w wojsku unormował dopiero dekret Prezydenta R.P. z 27 października 1943 o ochotniczej służbie kobiet, dopuszczający je do pełnienia służby zasadniczej w Wojsku Polskim.
Uznawana jest grzecznościowo za Cichociemną, ponieważ po wojnie Cichociemni przyjęli Ją do swego grona. Ukończyła kurs spadochronowy. Wg. jej własnej relacji szkolenie spadochronowe „poszło jej dobrze”. W rzeczywistości to kłamstwo – „poszło” bowiem bardzo fatalnie – po pierwszym skoku ćwiczebnym skręciła obie kostki, bowiem skakała w nieodpowiednim (chybotliwym) obuwiu. Skręcenie obu kostek w normalnych warunkach spowodowałoby wyeliminowanie jej z kursu, ale w tym przypadku zakończyło się dla niej pomyślnie.
Oczekiwała na lot do Polski w ośrodku SOE w Pollards Park House, Chalfont, St. Giles, Buckinghamshire, gdzie znajdowały się: stacja wyczekiwania (na lot do Polski) „Marta” (STA XXA) oraz Specjalna Szkoła Treningowa (STS 20B), szkoląca m.in. w zakresie „czarnej propagandy”. Przez dziesięć dni mieszkała tam w jednym pokoju z Sue Ryder. Rzeczy osobiste (m.in. torebka, piżama, bielizna i in.) zdała do depozytu 14 grudnia 1943 w STS 46 (Chicheley) jako Elizabeth Watson. Przed odlotem jako „Zo” otrzymała odprawę pieniężną: zaliczkę na diety i koszty podróży – 20 złotych, 25 marek niemieckich, 40 dolarów USA oraz odprawę bezzwrotną – 50 dolarów USA w banknotach i 40 dolarów USA w złotych monetach. Na dokumencie odnotowano m.in. „(…) Ob. Zo jest na uposażeniu krajowym (…)” (Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0326.26).
Na skok do Polski ubrała się w sukienkę zakupioną w Wielkiej Brytanii, naturalnie z brytyjskimi potnikami, co mogło zdekonspirować ją podczas ewentualnego aresztowania i rewizji. Katarzyna Minczykowska – hagiografka Zawackiej – twierdzi w książce, nie podając racjonalnych podstaw tego wywodu, że nie były to brytyjskie potniki (wkładki pod pachami), lecz ponoć… brytyjska metka sukienki. Twierdzi także, że odpowiedzialna za to zagrożenie nie jest Zawacka, lecz… oficer który przed skokiem niewystarczająco dokładnie ją sprawdził. Jednym tchem hagiografka Zawackiej jednak przyznaje, że Zawacka nie chciała się ona poddać drobiazgowej rewizji przed skokiem… Czyli oficer rzekomo „niedokładnie sprawdził” chociaż Zawacka odmówiła poddania się takiemu sprawdzeniu… Podobnie winą za niewłaściwe obuwie podczas pierwszego, ćwiczebnego skoku spadochronowego (w konsekwencji za skręcenie obu kostek) obarczona została nie Zawacka, która założyła prywatne obuwie – lecz… prowadzący szkolenie spadochronowe…
Jak zauważa Józef Borzyszkowski – „skorzystała z jedynej możliwości powrotu do kraju – zrzutu lotniczego razem z „cichociemnymi” po wcześniejszym przeszkoleniu spadochronowym. Stąd jako jedyna kobieta zaistniała w naszej powojennej świadomości historycznej jako „cichociemny w spódnicy”, choć niezgodnie z rzeczywistością…” (Elżbieta Zawacka (1909-2009), Acta Cassubiana 2009, nr 11, s.486-487)
Skoczyła ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 9/10 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 4” (dowódca operacji: S/L Stanisław Król, ekipa skoczków nr: XXIX), z samolotu Halifax JD-171 „P” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – W/O Stanisław Kłosowski, pilot – W/O Wincenty Mąka / nawigator – S/L Stanisław Król / radiotelegrafista – W/O Henryk Ptasiewicz / mechanik pokładowy – Sgt. Stanisław Masłoń / strzelec – F/S Janusz Barcz / despatcher – W/O Józef Chodyra). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.15 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Solnica” 107 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Osowiec, Podkowa Leśna, 7 km na południe od Grodziska Mazowieckiego. Razem z nią skoczyli: por. Bolesław Polończyk ps. Kryształ, ppor. Fryderyk Serafiński ps. Drabina. Skoczkowie przerzucili 252 tys. dolarów w banknotach oraz 100 tys. marek na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników i jedną paczkę. W drodze na zrzutowisko samolot został ostrzelany nad Danią przez niemiecką artylerie przeciwlotniczą, w drodze powrotnej zaatakowały go dwa niemieckie myśliwce – Messerschmitty. Podziurawiony Halifax, na resztkach paliwa, szczęśliwie powrócił jednak na tajne lotnisko RAF Tempsford.
Handley Page Halifax
Mechanik pokładowy Stanisław Masłoń: „Parę minut przed startem przyjechała limuzyna ze (…) skoczkami, w tym jedna kobieta, piękna blondynka. Cichociemni zajęli swoje miejsce i o godz. 18.15 nastąpił start (…) Mijaliśmy snem pogrążone wioski i miasteczka, aż dotarliśmy do miejsca placówki. Trzy światełka w trójkącie, wymiana sygnałów i przelot z zrzutami, najpierw skoczków, a za drugim zasobniki. Zadanie wykonane, ostry skręt na kurs do Anglii (…).
Trasa powrotna biegła przez Danię i tu rozpoczęły się kłopoty. Zostaliśmy zaatakowani przez dwa myśliwca (…) Strzelali jak do kaczki, pociski przeszywały kadłub i płaty skrzydeł, które miały dźwięk, jakby ktoś rzucał garściami grochu o ścianę. Lecieliśmy na resztkach paliwa i trzeba było przełączyć na zapasowe zbiorniki, by silniki nie przestały równo grać, co zrobiłem z dużym trudem, bo samolotem rzucało a zawory były umieszczone za tylnym wzmocnieniem skrzydeł. (…) Naszym ocaleniem były małe chmurki, umiejętność pilota i duża doza szczęścia. (…) Z trudnością dowlekliśmy się do bazy w Tempsford (…)”. Masłoń, „Królewska załoga”, Jednodniówka, XV Zjazd Lotników, 1984, w: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6, s. 86
Elżbieta Zawacka: „(…) Nad Danią nasz Halifax został ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą. Od wybrzeży szwedzkich zeszliśmy na wysokość około 300 metrów przelatując dawniejszą granicę Polski. Pod nami była wstęga Wisły, która miała nas doprowadzić do miejsca zrzutu. Wkrótce samolot zatoczył łuk, szukając świateł na polanie. Było nas troje „ptaszków”. Jako jedyna kobieta miałam skakać pierwsza. Otworzono klapę w podłodze, nad którą usiadłam oczekując rozkazu. Równocześnie z okrzykiem sierżanta: Go! zsunęłam się w ciemność. Po kilku sekundach, silne szarpnięcie i ujrzałam nad sobą olbrzymią czaszę spadochronu. Opadałam powoli w dół i wkrótce dotknęłam stopami polskiej ziemi. W ciemności słychać było głosy biegnących żołnierzy placówki AK. Dowódca (przyjętym zwyczajem) chwytał w objęcia ludzi stamtąd. Ściskając mnie odskoczył nagle z okrzykiem – Kobieta!” Kopf, „Zo”, Kobieta i życie 1981 nr 31, w: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6, s. 86-87
zobacz – Kontrowersje: Elżbieta Zawacka – Cichociemna czy agent?
zobacz – Ogniska ignorancji oraz Lans na kłamstwach i po trupach…
Feministyczne kłamstwa
„Dn. 9.IX. wszedł w życie Plan Startu – wariant 7 lotów – to zn. na wszystkie placówki przyjęte przez Air Min. na dzień 9.IX.43. Plan ten jest następujący: – op. Nr. 53/76, Neon 1 – (3-6-1), plac. odb. GARNEK lub SITO, nawig. kpt. ZBUCKI, op. Nr. 54/77, Neon 4 – (3-6-1), plac. odb. Solnica lub Latarnia II, nawig. mjr KRÓL, – op. Nr. 58/78, FLAT 1 – (0-6-6), plac. odb. KILIM lub SERWETKA, nawig. por. FREYER, – op. Nr. 59/79, FLAT 2 – (0-6-6), plac. odb. Lichtarz lub Łuczywo, nawig. por. KRYWDA. – op. Nr. 60/80, FLAT 6 – (0-6-6), plac. odb. Bast. RYGIEL lub Klamka, nawig. kpt. KUŹMICKI, – op. Nr. 61/81, FLAT 7 – (0-6-6), plac. odb. Bast. RYGIEL lub Klamka, nawig. por. MALINOWSKI, – op. Nr. 62/82, FLAT 8 – (0-6-6), plac. odb. POKRYWA lub OBRAZ, nawig. kpt. Gębik.
Dn. 10.IX. Wynik operacji: – wykonano loty Nr. 54/76, 58/78, 59/79 i 62/92. – na plac. odb. zasadn. SOLNICA, KILIM, LICHTARZ i POKRYWA. – zawrócił z drogi lot Nr. 60
/80 – rozbity zbiornik z benzyną – z konwoju na Baltyk o lot Nr. 53/76 – nawigator skalkulował, że braknie mu czasu na powrót w nocy. (…)
W ekipie Neon 1 przerzuceni zostali skoczkowie: Kryształ, Drabina i Zofja (1-sza kobieta – skoczek). Pieniądze – dol. am. 252000, rmk. 100000. .” (s. 191)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku ponownie przydzielona do działu łączności Komendy Głównej AK. W marcu 1944 utworzona przez nią siatka uległa kompletnej dezorganizacji wskutek aresztowania przez gestapo jednej osoby, następnie aż ok. stu siedemdziesięciu osób (sic!). Jak można przypuszczać, sieć zorganizowana była z naruszeniem podstawowych zasad konspiracji oraz sygnalizacji, skoro aresztowanie zaledwie jednej osoby doprowadziło do tak gigantycznej fali aresztowań i paraliżu sieci. Zagrożona aresztowaniem ukryła się w klasztorze sióstr Niepokalanek w Szymanowie k. Sochaczewa. Od lipca 1944 ponownie w Warszawie, jako referentka w sztabie Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej AK.
Aleksandra Pietrowicz – Legendarna „Zo”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 18 – 28
Elżbieta Skerska – Operacja „Neon 4”
w: Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej 2017 (nr 67), s. 86 – 91
Powstanie Warszawskie
W Powstaniu Warszawskim nadal jako referentka w sztabie Wojskowej Służby Kobiet KG AK (II rzut). Najpierw oczekiwała na jakikolwiek przydział bojowy, potem – także według własnej relacji – „kontrolowała kuchnie i punkty sanitarne”. Nie ma żadnej racjonalnej informacji gdzie i po co przeprowadzała te domniemane „kontrole”, ile ich było oraz co z nich miało wyniknąć. Według jej własnej relacji, udział Zawackiej w Powstaniu miał charakter „incydentalny”. Obecnie rozpowszechniane są rażąco nieprawdziwe opowieści, jakoby Elżbieta Zawacka rzekomo „odegrała wiodącą rolę w Powstaniu Warszawskim oraz wyzwoleniu Polski”… Fundacja gen. Zawackiej nie raczy prostować tych niedorzecznych enuncjacji… Zobacz artykuł – Lans na kłamstwach i po trupach.
Według jej własnej relacji awansowana na stopień kapitana 2 października 1944. Tego dnia wyruszyła z Warszawy do Krakowa, aby „odtworzyć łączność kurierską KG AK” (łączność radiowa funkcjonowała bez większych problemów). W grudniu 1944 zorganizowała przerzut do Szwajcarii emisariusza „Zycha”, czyli Zdzisława Jeziorańskiego vel Jana Nowaka oraz jego żony „Grety” (Jadwiga Wolska vel Zaleska). Wytyczyła szlak kurierski przez południowe Niemcy i Austrię do Szwajcarii. Dzięki koleżankom z WSK miała zorganizować pomocnicze placówki kurierskie w Katowicach, Sosnowcu i Wiedniu.
W ostatniej trasie kurierskiej w styczniu 1945, przewiozła pocztę Komendanta Głównego AK gen. Leopolda Okulickiego ps. Niedźwiadek do bazy w Kappel k. Freiburga. Powróciła z kurierką Wacławą Zastocką ps. Baśka, przez Wiedeń do Sosnowca, następnie do Częstochowy i Krakowa. Tam zdemobilizowana.
zobacz publikację IPN – Generał brygady Elżbieta Zawacka (1909 – 2009):
Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Po wojnie
tablica na budynku przy ul. Gagarina 132-138 w Toruniu
W lutym 1945 powróciła do Torunia, następnie wyjechała do Warszawy. Nawiązała kontakt z mjr Zofią Franio ps. Doktor, szefową łączności i kolportażu Obszaru Centralnego Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Mianowana szefem łączności i kolportażu Obszaru Zachodniego DSZ, od marca 1945 w Poznaniu, zorganizowała komórkę DSZ, kolportaż prasy podziemia niepodległościowego m.in. w Ostrowie, Lesznie, Gnieźnie, Środzie, Wrześni, Łodzi, Gdyni, Toruniu, Bydgoszczy i Szczecinie. Na przełomie sierpnia i września 1945 podjęła nieudaną próbę wyjazdu do polskich środowisk kobiecych na Zachodzie. Do czerwca 1946 kolportowała niepodległościową prasę WIN.
Pod koniec 1946 podjęła studia z pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Od czerwca 1946 referentka szkolenia w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Gdańsku i Warszawie. Od 1947 komendantka Centrum Wyszkolenia Instruktorek. Od stycznia 1948 nauczycielka matematyki w szkołach dla dorosłych w Łodzi, Toruniu oraz w liceum w Olsztynie. W latach 1948 – 1951 podjęła studia doktoranckie.
Elżbieta Zawacka – „Przejście” (fragmenty wspomnień, Toruń czerwiec 2007 r.)
w: Biuletyn IPN nr 1 – 2 (96-97) styczeń – luty 2009, s. 176 – 183
Wojciech Markert – Służba kurierska Elżbiety Zawackiej ps. „Zo”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 1 (321) styczeń 2017, s. 20 – 25
5 września 1951 aresztowana przez funkcjonariuszy UB w Olsztynie, po roku śledztwa oskarżona o kontakt z Cichociemnym mjr Andrzejem Czaykowskim ps. Garda, jako „jedna z agentek siatki szpiegowskiej Czaykowskiego”. Oskarżona także o… przechowywanie „banknotu 10-cio dolarowego”. 23 stycznia 1952 wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie skazana na pięć lat więzienia. Po rewizji Naczelnego Prokuratora Wojskowego oraz ponownym rozpatrzeniu sprawy 26 sierpnia skazana na 7 lat więzienia. Po skardze rewizyjnej obrońcy (na korzyść) oraz Naczelnej Prokuratury Wojskowej (na niekorzyść), 23 października ponownie uchylono wyrok.
Po rozpoznaniu sprawy po raz trzeci, wyrokiem z 28 listopada przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazana na dziesięć lat więzienia. Osadzona początkowo w więzieniu w Fordonie, następnie w Grudziądzu i Bojanowie. Po amnestii zwolniona 24 lutego 1955.
Do 1965 nauczycielka, min. w szkołach w Toruniu. W 1995 obroniła stopień doktora nauk humanistycznych, wykładowca, adiunkt w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku (późniejszy Uniwersytet Gdański). Do 1975 obroniła habilitację oraz zdobyła docenturę. Do sierpnia 1978 docent na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Mianowana profesorem nauk humanistycznych w 1996. Represjonowana przez funkcjonariuszy bezpieki.
Od 1 września 1978 na emeryturze, zaangażowana w dokumentowanie wojennej historii konspiracji pomorskiej, głównie działań kobiet na frontach II wojny światowej. Od 1981 wiceprzewodnicząca Rady Kombatantów przy NSZZ „S” w Gdańsku, szefowa Komisji Historycznej. W stanie wojennym represjonowana.
W 1986 inicjatorka Klubu Historycznego AK, pod koniec 1988 współzałożycielka Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej, późniejszego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. W 1989 założycielka fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, od 2002 pod nazwą Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek”, od marca 2002 Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek. Dożyła prawie stu lat, po śmierci pochowana na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.
Uwaga – biografia Elżbiety Zawackiej (właściwie bardziej adekwatnym sformułowaniem byłoby: „hagiografia”) została napisana przez Katarzynę Minczykowską, jej podwładną w Fundacji Generał Zawackiej, w większości na podstawie (często wewnętrznie sprzecznych) niespójnych relacji ustnych Elżbiety Zawackiej oraz sfinansowana m.in. przez fundację imienia Zawackiej. Książka ta nie respektuje podstawowych zasad krytycznej analizy źródeł historycznych.
Również biogram Elżbiety Zawackiej w Wikipedii został napisany… przez wolontariusza Fundacji Generał Zawackiej, na podstawie tej samej książki K. Minczykowskiej (czyli na podstawie bezkrytycznego powtórzenia wewnętrznie sprzecznych opowieści Zawackiej). Reasumując – oba kluczowe biogramy powstały w znacznej mierze na podstawie niespójnych opowieści (nawet kłamstw) Elżbiety Zawackiej o niej samej.
Gdy relacje te są wzajemnie sprzeczne, zarówno Fundacja jak i Zawacka „wybierały” najbardziej korzystną dla niej wersję. Zawacka niejednokrotnie relacjonowała zupełnie odmiennie – sprzecznie ze sobą – różne wydarzenia ze swego życia lub też pomijała niekorzystne dla siebie wątki; w jej biografii nie zawsze to odnotowano.
Przez wiele lat podczas wojny oraz po wojnie Elżbieta Zawacka uważała samą siebie za „kogoś lepszego niż cichociemny”, gdy jednak opinia publiczna wyżej oceniała cichociemnych od kurierów, zaczęła uważać się za „cichociemną”…
Reasumując, biografia Elżbiety Zawackiej w sporej mierze jest efektem różnych zabiegów „koloryzacyjnych”, podkreślających jej domniemane zasługi. Nie odmawiając Zawackiej zasług należy podkreślić, że niestety, jej biografia nie jest napisana rzetelnie, a zasługi te są w dużym stopniu znacznie wyolbrzymione…
prof. zw. dr hab. Józef Półturzycki – Spór o Elżbietę Zawacką – żołnierza i pedagoga
[recenzja książki: Katarzyna Minczykowska, Cichociemna generał Elżbieta Zawacka Zo, OW Rytm, 2014]
w: Rocznik andragogiczny nr 21, Uniwersytet Warszawski, s. 317-331
Generał Elżbieta Zawacka
Awanse
- kapitan – 2 października 1944
- podpułkownik – 17 kwietnia 1996
- pułkownik – 1 października 1999
- generał brygady – 3 maja 2006
Odznaczenia
- Order Orła Białego – 1995
- Krzyż Srebrny Virtuti Militari – 10 września 1943, 2 października 1944
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1993
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 1990
- Krzyż Walecznych – 11 listopada 1941, 1942 oraz trzykrotnie 1943
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – 1944
- Krzyż Wolności i Solidarności – 2017 (pośmiertnie)
- Medal Wojska – czterokrotnie 1970
- Krzyż Armii Krajowej – 1970
- Krzyż Czynu Bojowego PSZnZ – 1991
Upamiętnienie
pomnik Elżbiety Zawackiej ps. Zo, odsłonięty w Toruniu 23 września 2014
Cichociemni po wojnie: (od lewej) Julian Piotrowski, Kazimierz Bernaczyk-Słoński, Bronisław Czepczak-Górecki, Elżbieta Zawacka, Antoni Żychiewicz, Zdzisław Straszyński. W drugim rzędzie: Alojzy Józekowski, Stefan Przybylik, Antoni Nosek, Bronisław Konik, Zdzisław Luszowicz, Zygmunt Ulm, Stefan Bałuk
W styczniu 1993 Rada Miejska Torunia nadała Jej tytuł Honorowego Obywatela Miasta.
W 2002 otrzymała od prezesa IPN nagrodę „Kustosz Pamięci Narodowej”.
9 marca 2002 Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek”. przyjęła nazwę Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek”.
W 2005 powstał film dokumentalny pt. „Elżbieta Zawacka. Miałam szczęśliwe życie” (zobacz film na You Tube) Fundacji Filmowej Armii Krajowej dla Muzeum Powstania Warszawskiego.
W 2008 została Honorowym Obywatelem Piastowa.
W 2009 imię gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej przyjęły: Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu (4 listopada), Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych w Zegrzu (8 listopada); 19 marca 2010 Gimnazjum nr 2 w Toruniu oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1 i Technikum nr 1 w Zespole Szkół Ekonomicznych w Toruniu.
W 2013 Jej imię otrzymał Region Wsparcia Teleinformatycznego w Bydgoszczy (11 czerwca) oraz nowy most drogowy w Toruniu (24 października).
tablica na moście drogowym im. Elżbiety Zawackiej w Toruniu
23 września 2014 odsłonięto w Toruniu pomnik Elżbiety Zawackiej ps. Zo. W tym samym roku Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej oraz Oficyna Wydawnicza „Rytm” opublikowała hagiograficzną „biografię” gen. Elżbiety Zawackiej, autorstwa jej podwładnej oraz wieloletniej współpracowniczki Katarzyny Minczykowskiej, w książce pt. Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka 1909-2009. Publikacja otrzymała nagrodę Klio I stopnia w kategorii autorskiej.
W 2014 w Toruniu odsłonięto pamiątkową tablicę na budynku przy ul. Gagarina 132-138, w którym mieszkała gen. prof. Elżbieta Zawacka.
We wrześniu 2016 IPN Bydgoszcz opublikował film pt. „Zo” Elżbieta Zawacka (zobacz na You Tube)
Z paszportu „Cichociemni”, żródło: PWPW
W grudniu 2016 Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych dla uczczenia pamięci 316 Cichociemnych wyprodukowała w limitowanej serii stu egzemplarzy paszport testowy „Cichociemni”.
W marcu 2018 Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej wyprodukowała poświęcony gen. Elżbiecie Zawackiej teaser pt. „Emisariuszka„, obecnie przygotowuje pełnometrażowy film fabularny (zobacz stronę Fundacji).
4 października 2018 Regionalne Centrum Informatyki Bydgoszcz przyjęło imię gen. Elżbiety Zawackiej ps. „Zo” jako patrona.
1 marca 2019 imię Generał Elżbiety Zawackiej nadano 8 Kujawsko – Pomorskiej Brygadzie Obrony Terytorialnej.
Życie rodzinne
grób gen. prof. Elżbiety Zawackiej na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu
Córka Władysława, urzędnika Sądu Powiatowego oraz Marii z domu Nowak. Rodziny nie założyła.
Zobacz:
- reportaż Żanety Walentyn pt. „Bo ja nazywam się cichociemna”, Polskie Radio (nagranie dźwiękowe – wywiad z gen. prof. Elżbietą Zawacką)
- film dokumentalny pt. „Elżbieta Zawacka. Miałam szczczęśliwe życie” (zobacz film na You Tube)
- film IPN tv Bydgoszcz pt. „Zo” Elżbieta Zawacka (zobacz na You Tube)
- audycja TV Trwam pt. Elżbieta Zawacka. „Zelna”, „Sulica”, „Zo” (zobacz na You Tube)
- zbiory Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej on-line w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej
Miałam szczęśliwe życie
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0326
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 123-131, Rzeszów 2002, Ostoja, ISBN 83-910535-4-7
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Józef Borzyszkowski – Elżbieta Zawacka (1909-2009), Acta Cassubiana 2009, nr 11, s. 484-492
- Katarzyna Minczykowska – Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016
- Katarzyna Minczykowska – Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016 – publikacja elektroniczna (jęz. ang.), pdf do pobrania – Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
- biogram na stronie zawacka.pl
Zobacz także – biogram w Wikipedii
