Zobacz najnowszą wersję bazy danych nt. zrzutów:
BAZA ZRZUTÓW DLA ARMII KRAJOWEJ
Wśród operacji lotniczych SOE organizowanych przez mjr dypl. Jana Jaźwińskiego, oficera wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, w porozumieniu z tajną brytyjską agendą rządową Special Operations Executive, szczególny charakter miały dwustronne – połączone z lądowaniem – loty łącznikowe do okupowanej Polski. W 1944 przeprowadzono trzy operacje pod kryptonimem „MOST” (planowano jeszcze dwie kolejne), Brytyjczycy nadali im kryptonim „Wildhorn” oraz kolejne rzymskie numery. Jedna miała miejsce na terenie Okręgu Lublin AK, dwie na terenie Okręgu Kraków AK
Postulat takich „lotów dwustronnych” wysunął płk Stefan Rowecki już w 1940 roku. W jego ocenie miał to być podstawowy sposób łączności z okupowaną Polską. W depeszy z 7 maja 1942 gen. Rowecki proponował rozważenie możliwości użycia wodnosamolotów lądujących na polskich jeziorach, a także przylotu ze Szwecji lekkich samolotów pasażerskich z lądowaniem na polach dworskich w Polsce.
Brytyjski Komitet Szefów Sztabu uważał te pomysły za mało uzasadnione oraz raczej nierealne, ze względu na dużą odległość z Wielkiej Brytanii do Polski oraz znikomą ilość samolotów o krótkim starcie i dalekim zasięgu. W wysłanej do Polski depeszy 5256 przekazano opinię Brytyjczyków nt. tej koncepcji, czytamy w niej m.in. – Jedyny typ samolotu z wystarczającym zasięgiem do tego rodzaju zadań to Halifaxy, lecz te maszyny wymagają betonowych wybiegów o długości od 1 200 do 1 400 yardów. Wydaje się, że tego rodzaju wybiegów nie macie panowie do swojej dyspozycji w Polsce (…)
Jedyny wodnopłat z wystarczającym zasięgiem, który mógłby wodować w Polsce, to Catalina. Samolot ten jednak ma szybkość około 100 mil/godz. i z tego powodu nie jest odpowiedni ze względu na czas i godziny nocne (…). Samolotem nadającym się do tego zadania mógłby być Lockheed Hudson, jednak zasięg jego wynosi zaledwie 500 do 600 mil.” Anglicy nie dodali, że samolotów Lockheed Hudson potrzebowali do zwalczania niemieckich łodzi podwodnych oraz ochrony konwojów na Atlantyku.
W końcu wyrażono zgodę na pierwszą operację lotu z lądowaniem, pomiędzy 11 a 18 października 1943, na lotnisko polowe „Biedronka”, 5 km na północny wschod od mostu na Mogielance w Mogielnicy, pomiędzy miesjcowościami Dylew oraz Kozietuły. Później termin pierwszego „Mostu” przesunięto na marzec lub kwiecień 1944. Dzięki kapitulacji Włoch operacje były już możliwe do przeprowadzenia krótszą trasą z Brindisi. Wszystkie trzy „Mosty” zorganizowano w sezonie operacyjnym RIPOSTA.
Przygotowania do tych operacji z winy Anglików trwały długo. W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:
„SPRAWA LOTU DWUSTRONNEGO (Wildhorn)
– L.dz. 2937/Sp. – SOE powiadamia, że Air Ministry zgodziło się na wykonanie operacji dwustronnej w październiku br. (10.IV.1943)
– L.dz. 3285/Sp. kryptonimy dla operacji dwustronnej
— L.dz. 3734/Sp. – pismo HBP/PD/4313 z dn. 5.VII.43 – wyznaczenie terminów operacji na bajor [polowe lądowisko – przyp. RMZ] MUCHA (3) i MRÓWKA (4). Depesza do Kraju z dn. 26.VII.43 (w załączeniu oryginalne foto bajorów MUCHA i MRÓWKA).
– L.dz. 4008/Sp. – Law.1228 z 23.VII – Położenie bajorów WAŻKA i BIEDRONKA
— L.dz. 4164/Sp. – Law. 1375 z 13.VIII. Potwierdzić terminy operacji – jak L.3734/Sp.
– L.dz. 4930/Sp. – z 14.IX.43 do O.SP. [do Oddziału VI (Specjalnego) – przyp RMZ] – HBP/PD/4706 – czy strona polska wyraża zgodę na przeprowadzenie operacji w październiku i czy potrzebne przygotowania są poczynione;
– z 16.IX – do S.O.E. – szczegółowa charakterystyka bajorów MUCHA, MRÓWKA, WAŻKA i BIEDRONKA – Nr. 34, 4, 5, 6 i system sygnalizacji na bajorach i dla uruchomienia bajorów – jak L.dz. 4974/Sp.
— L.dz. 4974/Sp. – Law. 1559 z 8.IX.43 SYGNALIZACJA ŚWIETLNA I OBSŁUGA BAJORA.
– L.dz. 5231/Sp. – z dn. 28.IX. – HBP/PD/4762 – komentarz Air Min. o przydatności bajorów Nr. 3, 4, 5, 6, – wszystkie nie przydatne. Fantastyczne żądanie, aby lądowisko prowizoryczne miało podejścia z 6 kierunków i długość do lądowania ok. 1000 m.,
z dn. 29.IX. – depesza do Lawiny [gen. Tadeusz Komorowski, dowódca AK – przyp. RMZ] o uzupełnienie danych i wyjaśnienie wątpliwości
— L.dz. 5423/Sp. – Law. 1710/1/2/3 z dn. 7.X. – Plan czuwania dla bajoru BIEDRONKA. (18-23.X.43). Wszystkie potrzebne dane.
– L.dz. 5452/Sp. – Law. 1709 z 9.X.43. Z pośród bajorów MUCHA, MRÓWKA, WAŻKA i BIEDRONKA możliwe jest do użycia tylko lądowisko BIEDRONKA,
– do SOE – podanie planu czuwania i żądanie odpowiedzi czy operacja będzie wykonana ( poufnie wiadomo, że nie poczyniono żadnych przygotowań)
– L.dz. 5587/Sp. – z dn. 15.X. – do Law. – Odwołanie operacji na BIEDRONKA – jak L.5423 – na podstawie telefonicznego oświadczenia ppłk Perkinsa (szef sekcji polskiej SOE – przyp RMZ],
– z dn. 18.X. (w pierwszy dzień operacji) – HBP/PD/4833/Sp. odwołanie operacji aż do wiosny 1944 r. Mętne i bez zobowiązania wywody.
W ten sposób jeszcze jedno zobowiązanie brytyjskie zostało nie dotrzymane…” (s. 234/252)
Kajetan Bieniecki – Wildhorn
w: Instytut Literacki Paryż, Zeszyty Historyczne nr 188, s. 81-100, ISBN 2716801185
Dwusilnikowa Dakota FD-419 „I” została doposażona w osiem dodatkowych zbiorników na paliwo, umożliwiających 18 godzin lotu. W nocy z soboty na niedzielę 15/16 kwietnia 1944, po starcie z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi w okupowanej Polsce,o godz. 00.40 na polowym lądowisku „Bąk” (pole koniczyny, położenie: N51°11′ E22° 22′), w okolicach miejscowości Matczyn, 35 km od Lublina wylądował samolot Dakota FD-919 „I” z brytyjską załogą 267 Dywizjonu RAF, współpilotowany przez Bolesława Koprowskiego ze 1586 Eskadry PAF.
Samolotem przylecieli Cichociemni: rtm. Narcyz Łopianowski ps. Sarna oraz ppor. Tomasz Kostuch ps. Bryła. Cichociemni przerzucili dwie walizki z pocztą, dolarami w banknotach, blankietami Kennkart, aparatem filmowym oraz filmami. Z okupowanej Polski do Londynu odlecieli o godz. 00.55: gen. Stanisław Tatar ps. Turski, ppłk. Marian Dorotycz-Malewicz ps. Roch, por. Andrzej Pomian ps. Dowmuntt oraz wysłannik Delegata Rządu Zygmunt Berezowski i przedstawiciel Stronnictwa Ludowego Stanisław Ołtarzewski. Lądowisko obsługiwała radiostacja „Wanda 28”, kórej radiooperatorem był Cichociemny Piotr Nowak ps. Oko.
W nocy z poniedziałku na wtorek 29/30 maja 1944, po starcie z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, na polowym lądowisku „Motyl”, w okolicach wsi Wał – Ruda, 18 km od Tarnowa, nad rzeczką Kisieliną (położenie: N50°08′ E20°47′), wylądował samolot Dakota KG-477 „V” z polską załogą ze 1586 Eskadry PAF. Samolot został dodatkowo wyposażony w cztery zbiorniki paliwa, umożliwiające ok. 14 godzin lotu. Lot miał się odbyć najpierw 24, potem 27 maja, jednak w obu terminach go odwołano z powodu braku eskorty myśliwców, niezbędnej dla bezbronnej „Dakoty” przez ok. dwie godziny lotu, do zapadnięcia zmroku.
Po starcie o godz. 19.35, do zapadnięcia zmroku nieuzbrojoną „Dakotę” eskortowały dwa Liberatory z polskimi załogami, nad Jugosławią samoloty ostrzelała niemiecka lekka artyleria przeciwlotnicza. Dakota uniknęła trafienia dzięki unikom i sprytowi pilota; wreszcie o godz. 00.07 wylądowała na łące porośniętej trawą do kolan. Samolotem przylecieli: Cichociemny mjr Romuald Bielski ps. Bej oraz najstarszy wiekiem Cichociemny gen. dyw. Tadeusz Kossakowski ps. Krystynek. Skoczkowie przerzucili 964 funty (ok. 487 kg) zaopatrzenia dla Armii Krajowej. Po trwającym 7 minut rozładunku, samolot odlecieli do Londynu: Cichociemny płk Roman Rudkowski ps. Rudy, mjr Zbigniew Sujkowski ps. Wyga, emisariusz Stronnictwa Ludowego Jan Domański ps. Bartnicki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy o godz. 04.08, po locie trwającym osiem godzin 33 minuty.
W nocy z wtorku na środę 25/26 lipca 1944 przeprowadzono najsłynniejszą operację MOST III, podczas której samolot Dakota KG-477 „V” z polsko-brytyjską załogą z 267 Dywizjonu RAF oraz 1586 Eskadry PAF wylądował ponownie na polowym lądowisku „Motyl”. Głównym celem operacji było przerzucenie na Zachód z okupowanej Polski zdobytych przez wywiad AK informacji oraz części rakiety V2 (A-4).
Samolotem przylecieli Cichociemni: mjr. Bogusław Wolniak ps. Mięta, por. Kazimierz Bilski ps. Rum, pchor. Leszek Starzyński ps. Malewa, pchor. Zdzisław Jeziorański ps. Zych. Cichociemni przerzucili czternaście walizek oraz pięć paczek (łącznie 970 funtów, ok. 440 kg) z zaopatrzeniem dla Armii Krajowej. Do Londynu z Polski odlecieli: Tomasz Arciszewski ps. Stanisław, wysłannik polityczny: Józef Retinger vel Józef Brzoza, por. Jerzy Chmielewski ps. Rafał, por. Tadeusz Chciuk ps. Celt, por. Czesław Miciński.
Po pięciu minutach od wylądowania samolot był rozładowany i załadowany. Przy starcie w drogę powrotną, koła samolotu ugrzęzły w podmokłej ziemi, dopiero po czwartej próbie udało się wystartować. Samolot wylądował w Campo Casale szczęśliwie, choć bez hamulców, o godz. 05.43, po locie trwającym (wraz z postojem podczas lądowania) dziesięć godzin 15 minut. 28 lipca 1944 samolot z częściami rakiety wylądował na lotnisku RAF Hendon (obecnie siedziba muzeum RAF).
Jan Nowak – Jeziorański: „Rano o dziesiątej dostajemy komunikat meteorologiczny od Anglików, że wszystko jest OK. O dwunastej radiostacja lądowiska daje sygnał gotowości przyjęcia. Jeśli go powtórzy o siedemnastej, szykujecie się do drogi. O dwudziestej samolot idzie w górę z takim wyrachowaniem, by nad terytorium nieprzyjacielskim znaleźć się zaraz po zapadnięciu ciemności, a powrócić przed brzaskiem. Wysyłamy depeszę o waszym starcie, a BBC po dzienniku o godzinie dziewiętnastej potwierdza lot umówioną melodią. Po północy powinniście być na miejscu. Wtedy z kolei oni dają nam znać, że maszyna wystartowała, a my – w parę godzin później – że wróciła w porządku. Na tym kończy się cała historia. (…)
Mieliśmy lecieć nie Liberatorem czy Halifaxem jak skoczkowie, lecz dużo powolniejszą Dakotą, wybraną do tego celu, ponieważ samolot tego typu potrzebował bardzo krótkiego pasa do startu i lądowania. (…) Nasz samolot DC3 był zupełnie nie uzbrojony, miał bardzo małą szybkość. Obciążenie dodatkowymi zbiornikami z benzyną trzeba było zrekompensować nie tylko pozbyciem się uzbrojenia, ale zdjęciem nawet blach osłonowych. (…) wybrano Dakotę do tzw. „siadanych” operacji tylko ze względu na jej wyjątkowo krótki start. Wobec myśliwca była bezbronna jak dziecko. Każde spotkanie z nieprzyjacielem w powietrzu było dla niej śmiertelne. (…)
Z dala przed nami zapala się wreszcie długi, nieforemny prostokąt. Obok niego wielka świetlna strzała, utworzona z palących się ognisk, wskazuje kierunek wiatru. Ze środka prostokąta słabe światełko wysyła w naszym kierunku alfabetem Morse’a literę „M”. Dakota odpowiada literą „K” światłami pozycyjnymi na obu skrzydłach. A więc to już nasze lądowisko. Zataczamy ogromne koło nad cała okolicą i podchodzimy do lądowania. Spod obu skrzydeł maszyny buchnęły snopy oślepiającego światła dwóch potężnych reflektorów. (…)
Podchodzimy do lądowania po raz drugi. Tym razem wszystko odbywa się szczęśliwie. Czujemy dosyć mocny wstrząs. Dakota sunie chwilę po ziemi. Do kabiny wpada polski pilot i wywala drzwi. Wyciągają się z dołu ręce po dwa ciężkie, podłużne worki. Dziewiętnaście ciężkich waliz ze sprzętem wyrzucamy z samolotu w ciągu kilkunastu sekund. (…) Samolot otaczają chłopi, niektórzy na bosaka, uzbrojeni w karabiny, rozpylacze, błyskawice, steny. (…) Każą nam biec przez łąkę pod las w kierunku dwóch czekających furmanek. (…) nasz woźnica z prawdziwie chłopską flegmą objaśnia sytuację. – Tam dalej – wskazał batem kierunek – stoją we wiosce szkopy. Przyśli wczoraj rano, to pewno pójdą dalej o świtaniu. Będzie z dziesięć czołgów i kupa samochodów (…)
Po chwili ktoś do nas przylatuje. Koła samolotu ugrzęzły w ziemi zbyt miękkiej po niedawnym deszczu. Załoga i chłopi podkładają deski. Może za drugim razem uda się ruszyć. Mija minuta za minutą. Ustał wprawdzie hałas motorów, ale głosy i nawoływania ludzkie niesie daleko po nocnej rosie. Jeśli Niemcy są tuż, to dlaczego się nie ruszają? Nasz woźnica wzrusza ramionami – Bo po nocy mają pietra. Albo to mogą wiedzieć, ilu nas tu jest? (…) Tymczasem Dakota zapuszcza znowu motory i próbuje ruszyć, wypuszczając spod skrzydeł dwa snopy światła, które przecinając ostro ciemności sięgają chyba aż po horyzont. Ryk niesamowity. Pilot usiłuje wystartować całą mocą silników. Słuchamy w napięciu. Ruszy wreszcie, czy nie? (…) Niestety po paru minutach motory stanęły znowu. Okazało się, że podłożenie desek nic nie pomogło: maszyna nie może ruszyć. (…) Mija znowu kilkanaście minut i nagle wszyscy odstępują od samolotu. Widocznie załoga będzie próbowała po raz trzeci. Istotnie motory zawarczały znowu i samolot wniósł się wreszcie w powietrze. (…) Z powodu opóźnienia część trasy będą musieli przelecieć nad Bałkanami już przy dziennym świetle (…)”
Jan Nowak-Jeziorański, Kurier z Warszawy, Res Publica, Znak, Warszawa – Kraków 1989, ISBN 8370460720, s. 300-308
F/L (kpt.) Kazimierz Szrajer, pilot: „(…) Poszedłem do pasażerów sprawdzić, czy wszystko jest w porządku i zademonstrować założenie pasów i użycie spadochronów w wypadku gdyby zaszła tego potrzeba .(…) Z powrotem w kabinie, zastąpiłem pilota i przejąłem stery. Piękna gwiaździsta noc, spokój. Co za kontrast z tym, co przeżywaliśmy tylko dwie godziny temu. Za trzy godziny będziemy z powrotem w bazie powracając do normalnego życia dywizjonowego we względnie bezpiecznej atmosferze pomiędzy lotami. Za sobą zostawiliśmy grupę ludzi żyjących w stałym niebezpieczeństwie, walczących już prawie od pięciu lat z okupantem w Kraju, ludzi, którzy od miesięcy przygotowywali się do operacji „Trzeci Most”. Nasz odlot z częściami rakiety V-2 był dla nich kulminacją sukcesu. (…)”
Kazimierz Szrajer – w: „Trzeci Most”, jednodniówka, XV Zjazd (1984), s. 60
W sezonie operacyjnym ODWET zaplanowano zorganizowanie dwóch „Mostów”, jednak żaden nie doszedł do skutku. Operacja Most 4 miała zostać przeprowadzona pod koniec września 1944, na żądanie gen. Tadeusza Bór – Komorowskiego. Planowano przerzucenie podczas tej operacji, z okupowanej Polski do Londynu: redaktora powstańczej radiostacji fonicznej „Błyskawica” – Cichociemnego Zdzisława Jeziorańskiego, oficera łącznikowego przy sztabie gen. Komorowskiego – mjr. dypl. Tadeusza Wardejn – Zagórskiego, zbiegłego z niewoli niemieckiej lotnika RAF, korespondenta „The Tiomes” – Johna Warda oraz jeszcze dwie osoby. W ocenie Kajetana Bienieckiego, „celem Mostu IV” było przekazanie na Zachód świadectwa o Powstaniu Warszawskim”.
Początkowo planowano wykorzystanie lądowiska „Giez” (kieleckie, 11 km na południowy wschód od Secemina) lub „Komar” (kieleckie, 1 km od Secemina). Później miejscem lądowania w tej operacji miało być lądowisko „Świetlik” ,12,75 km na południowy wschód od mostu na Pilicy w Sulejowie, pomiędzy miejscowościami: Ciechomin i Rożenek. Zmieniono także skład ekipy do podjęcia w tej operacji: Zdzisław Jeziorański, emisariusz Cichociemnego, gen. Leopolda Okulickiego oraz przedstawiciele czterech stronnictw politycznych. W tym czasie jednak, po politycznym przesileniu w polskim rządzie (odmowa uznania ustaleń konferencji w Teheranie ws. wschodniej granicy Polski), brytyjski rząd zawiesił loty do Polski w operacjach SOE.
Por Józef Zubrzycki, adiutant operacyjny Głównej Bazy Przerzutowej (Bazy nr 11) w Latiano – do 1 września 1944 dowodzonej przez mjr dypl. Jana Jaźwińskiego – zanotował w swoim dzienniku (SPP, sygn. 16.7), że dowództwo brytyjskiego 267 Dywizjonu RAF… odmówiło przeprowadzenia Mostu nr 4. W tej sytuacji Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza wyznaczył jako dowódcę tego lotu F/L Kazimierza Suszczynskiego z polskiego 301 Dywizjonu Bombowego RAF, później przeniesionego do 267 Dywizjonu RAF w Bari.
Po interwencjach politycznych, 15 grudnia 1944 o godz. 13.45 samolot Dakota KG-446 „?”, wystartował z lotniska Campo Casale w operacji Wildhorn IV (Most 4), w całości z polską załogą z 301 Dywizjonu PAF: piloci F/L Kazimierz Suszczyński, A/C Ludomił Rayski, nawigator F/O Stanisław Kleybor oraz radiooperator W/O Dionizy Budnicki. Samolot miał zaplanowane międzylądowanie w Ankonie w celu uzupełnienia paliwa oraz start do Polski z Ankony o godz. 16.30.
O godz. 14.10 Roman Rudkowski nadał depeszę kodową 333/X w której zgłosił nagłe pogorszenie pogody. Samolot odwołano w trakcie lotu; okoliczności tej decyzji przedstawił później pilot F/L Kazimierz Suszczyński w tzw. „raporcie Suszczyńskiego” (patrz poniżej). W tym czasie w Polsce, lądowisko „Świetlik” będące zaplanowanym miejscem lądowania w tej operacji, ochraniało aż ok dwóch tysięcy żołnierzy AK!
Operacja miała być ponownie przeprowadzona w styczniu 1945, na lądowisko „Pająk” , 11 km na południowy wschód od stacji kolejowej Piotrków Trybunalski, nieopodal miejscowości Łazy – Dąbrowa. Okazała się niemożliwa do przeprowadzenia wskutek ofensywy Sowietów, rozpoczętej 15 stycznia 1945.
Raport F/L Kazimierza Suszczyńskiego dot. operacji Wildhorn IV (Most 4)
źródło: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, sygn. LOT A.V. 64/4/62
Celem operacji Wildhorn V (Most 5) – amerykański kryptonim „Catfish” – miało być podjęcie (przez lotnictwo amerykańskie – 10 Amerykańską Flotę Taktyczną) z lądowiska „Mucha” k. Tymbarku, zestrzelonych alianckich oraz polskich lotników: 17 Amerykanów, 10 Brytyjczyków oraz 6 Polaków. Jeszcze 17 stycznia 1945 w depeszy 152/X informowano Okręg Kraków AK o planowanym wysłaniu po lotników trzech samolotów Dakota, które miały lądować w półgodzinnych odstępach. Jedna z Dakot miała zostać skierowana z Air Rescue Service, druga z 267 Dywizjonu RAF.
Także i ta operacja (podobnie jak Most 4) okazała się niemożliwa do przeprowadzenia wskutek ofensywy Sowietów, rozpoczętej 15 stycznia 1945; już 21 stycznia zajęli Tymbark. Lotnicy alianccy, po zgłoszeniu się do Sowietów, przez Lwów i Kijów zostali odesłani do obozu w Odessie, stamtąd brytyjskimi okrętami ewakuowano ich wiosną 1945.
Znikoma ilość operacji lotniczych połączonych z lądowaniem w Polsce świadczy o alianckich priorytetach oraz słabnącej pozycji Polski. We Francji czy Jugosławii w takich operacjach lądowały dziesiątki samolotów…
Krzysztof Mroczkowski – Mosty, które rozwiesiła noc…
w: Biuletyn informacyjny AK nr 1 (309) styczeń 2016, s. 39 – 44
Publikujemy opracowaną przez nas historię Cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej, z nadzieją, że historia CC na slajdach pomoże przybliżyć wszystkim te piękne karty z dziejów Polski. Staraliśmy się nie pominąć żadnego istotnego szczegółu. Mamy nadzieję, że udało się w atrakcyjnej formie nie tylko zaprezentować skomplikowane losy 316 Cichociemnych, ale także przedstawić ideę, Ich rekrutację, szkolenie, pracę, służbę oraz walkę o wolną Polskę. Tylko Cichociemni byli rekrutowani, selekcjonowani, szkoleni oraz ekspediowani do Polski przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza.
Naszą prezentację można wykorzystywać bezpłatnie do celów edukacyjnych, pod warunkiem zachowania jej pełnej integralności, tj. publikacji całości slajdów bez jakichkolwiek przeróbek. Wszelkie nieautoryzowane zmiany będą stanowiły naruszenie praw autorskich.
Zapraszamy na nasz profil na Facebooku.
„Rakietą w przestrzenie międzyplanetarne” – tak zatytułował swoją broszurę studiujący w Niemczech obywatel Rumunii Hermann Oberth. Jej publikacja w 1923 wywołała wielkie poruszenie, 5 lipca 1927 we Wrocławiu grupa entuzjastów założyła Towarzystwo Podróży Kosmicznych (niem. Verein für Raumschifahrt).
Założycielem i pierwszym prezesem był pionier techniki rakietowej, inż. Johannes Winkler, wśród jego członków byli m.in.: pilot myśliwski Rudolf Nebel, pasjonujący się astronomią student politechniki Wernher von Braun, student i autor publikacji Hermann Oberth, inżynier Siemensa Klaus Riedel, autor publikacji „Dosięgalność ciał niebieskich” Walter Hohmann, pisarz Willy Ley, Hermann Noordung. Stowarzyszenie już we wrześniu miało aż 870 członków, wydawało czasopismo Die Rakete (Rakieta). Herman Obert został doradcą technicznym (Nebel jego asystentem) reżysera Fritza Langa, przy produkcji firmu wytwórni UFA pt. „Kobieta na księżycu”. Filmowa rakieta nie oderwała się jednak od ziemi, choć zbudowano ją w oparciu o dane „Modelu B” z ksiązki Obertha.
Nebel i Riedel odkupili filmową rakietę, przeprowadzali kolejne próby dzięki finansowemu wsparciu rządowego Instytutu Chemii i Techniki Rzeszy. Ober wraz z Braunem pracowali nad silnikiem rakietowym „Kegeldüse” – w lipcu 1930 silnik pracował przez 90 sekund, zużył 6 kg ciekłego tlenu, 1 kg benzyny, osiągnął stały ciąg „rzędu 7 kG”. Od jesieni 1930 VfR przeprowadzało testy na własnej działce, niedaleko obecnego lotniska Berlin-Tegel. Przez rok zorganizowano 270 prób, odpalono co najmniej 87 rakiet. Rakiety Repulsor ich konstrukcji sięgały pułapu 1 km.
W czerwcu 1932 VfR dzięki płk dr inż Karlowi Beckerowi zorganizowało na poligonie Kummersdorf – West, pokaz (nieudany) dla Wermachtu rakiety konstrukcji inż. Rudolfa Nebela. Wzniosła się na 30 m, przechyliła i spadła do pobliskiego lasu. Wojsko sceptycznie oceniło pokaz; jednak pochodzący z majętnej i arystokratycznej rodziny Wernher von Braun przekonał płk Becker’a, profesora Uniwersytetu Berlińskiego. Pułkownik powołał zespół do zbadania wojskowych zastosowań tej techniki, jego szefem wyznaczył kpt. Waltera Dornberger’a. Wermacht zaproponował VfR finansowanie badań i prób pod warunkiem utajnienia i przejęcia kontroli przez armię. Prezes VfR Rudolf Nebel odrzucił ofertę, ale przyjęli ją inni działacze – w tym Wernher von Braun.
W kwietniu 1934 von Braun napisał, 27 lipca 1934 obronił pracę doktorską pt. „Konstrukcyjne, teoretyczne i eksperymentalne przyczynki do problemu rakiety o napędzie płynnym”. Od połowy 1934 niemiecka armia przejęła kontrolę nad dorobkiem VfR. W grudniu 1934 na wyspie Borkum wojsko przeprowadziło udaną próbę odpalenia dwóch rakiet Agregat nr 2, A2 („Max” i „Moritz”) na paliwo płynne; obie wzniosły się znacznie na wysokość ponad 2 tys. metrów..
W 1933 władzę objął Adolf Hitler; w 1934 naziści zakazali grupie Nebela prób rakietowych na Raketenflugplatz, gdy odmówił został aresztowany przez gestapo, osadzony w obozie koncentracyjnym w Budziszynie. W 1936 Wermacht i Luftwaffe rozpoczęły budowę dwóch tajnych ośrodków badań rakietowych na wyspie Usedom (Uznam), niedaleko miejscowości Peenemünde. W 1937 Wernher von Braun wstąpił do NSDAP, w tym roku rozpoczęły pracę dwa niezależne zespoły badawcze. Ośrodek Peenemünde-Wschód podlegał Wermachtowi, pracował nad rakietą pionowego startu (późniejsza V-2), kierował nim gen. Walter Dornberger. Ośrodek Peenemünde-Zachód podlegał Luftwaffe, pracował nad nowymi rodzajami broni lotniczych (późniejszy bezzałogowy pocisk odrzutowy Fi-103, znany jako V-1), kierował nim Wernher von Braun.
W 1939 doświadczalna rakieta A-5, o wadze 1,3 ton, osiągnęła pułap 13 km. Zastosowano w niej nowy rodzaj paliwa – 80% nadtlenek wodoru (H2O2, perhydrol). 3 września 1942 prototyp rakiety A-4 (V-2) o wadze 13 ton, lecący torem balistycznym, osiągnął pułap 83 km, przeleciał 193 km, spadając zaledwie 5 km od zaplanowanego celu. 10 grudnia 1942 do swego pierwszego lotu wystartowała bezpilotowa bomba latająca Fieseler Fi-103 (V-1). W marcu 1943 Hitler zakazał dalszych prób nad projektem rakiet A-4, bo… śniło mu się, że rakieta nie dotrze do Wielkiej Brytanii… Później zmienił decyzję.
Pierwszy meldunek wywiadowczy, zawierający parametry techniczne rakiet, już 2 grudnia 1942 dostarczył aliantom wywiad Armii Krajowej. Pochodził od informatora wywiadu AK w czeskiej hucie Witkowice, w której Niemcy eksperymentowali z produkcją specjalnych łusek ze stalowych bloków 70 x 1200 mm, walcowanych w procesie Mannesmana. W styczniu 1943 wywiad AK ustalił także, że 80 proc. używanej rudy żelaza dostarczano ze szwedzkich kopalń Kiruna i Gellivare statkami do Szczecina, następnie barkami do Raciborza oraz koleją do Witkowic.
Na początku 1943 inż. Jan Szreder ps. Furman meldował o istnieniu tajnego ośrodka na wyspie Uznam, pracującego nad „torpedami powietrznymi”, do którego kierowane są liczne transporty maszyn i materiałów oraz dla którego pracują tysiące więźniów zlokalizowanych tam obozów: koncentracyjnego, jeńców wojennych, pracy.
W meldunkach miesięcznych za luty i marzec 1943 wywiad AK raportował, że w Peenemünde: „centralizuje się ośrodek budowy i prób samolotów rakietowych” o napędzie umożliwiającym osiągnięcie prędkości do 800 km/godz, na jego potrzeby pracuje fabryka zatrudniająca 8 tys. osób, laboratoria i lotnisko doświadczalne, przejazd w promieniu kilku kilometrów od ośrodka możliwy jest jedynie na podstawie specjalnych przepustek.
Wywiad i kontrwywiad Polskiego Państwa Podziemnego w starciu z V-1 i V-2
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,Warszawa 2020, ISBN 978-83-956907-2-3
Cichociemny Stefan Ignaszak ps. Nordyk kierował siatkami wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, które rozpracowywały niemiecki przemysł zbrojeniowy na terenie III Rzeszy oraz Generalnego Gubernatorstwa. Poprzez kierowaną przez siebie sieć wywiadowczą „Bałtyk”, od komórki „Bałtyk 303” uzyskał informacje o niemieckich testach nowej broni „V-1” i „V-2”, dzięki pomocy swojego informatora Romana Trägera ps. As, T-2, Junior, służącego w Wermachcie, w jednostce instalującej łącza telefoniczne na terenie ośrodka w Peenemünde. Był synem jego agenta, Augustyna Trägera ps. Sęk, Tragarz, T-1, polskiego oficera Oddziału II (wywiad) Sztabu Generalnego WP. Roman Träger dostarczył także plan ośrodka w Peenemünde.
Cichociemny Stefan Ignaszak ps. Nordyk osobiście rozpracowywał tereny doświadczeń nad nową bronią III Rzeszy w Pustkowie, Blizne. Zdobył mapę SS Truppenubungsplatz Blizne, wykonał zdjęcia rakiety V2, która nie wybuchając wylądowała w pobliżu wsi Mężenin (k. Sarnak), zdjęcia krateru po wybuchu rakiety V2, zdobył jej części (turbiny, dysze, sprężarki), oraz próbki paliwa – nadtlenku wodoru.
W pierwszej fazie wybuchów pod Sarnakami – wspominał Cichociemny Stefan Ignaszak ps. Nordyk – wysłałem na ten teren A. Pieńkowskiego ps. Klimont, który wkrótce dostarczył do Warszawy różne drobne części rozerwanych rakiet. Później pojechałem z „Klimontem” do Sarnak i w pobliżu jakiejś wsi sfotografowałem krater po pocisku tak głęboki, że musiałem zejść po drabinie. Wracając do Warszawy zabraliśmy próbkę materiału pędnego rakiety, zamelinowaną u miejscowego kowala.” (Michał Wojewódzki – Akcja V-1, V-2, Instytut Wydawniczy PAX 1975, s. 244)
Brytyjski wywiad przeprowadził 22 kwietnia, 14 maja oraz 21 i 23 czerwca 1943 loty rozpoznawcze, które potwierdziły informacje polskiego wywiadu. Brytyjski raport wywiadowczy „German Long-Range Rocket Development” 27 kwietnia 1943 zaakceptował Winston Churchill oraz wydał rozkaz zbombardowania ośrodka.
W trakcie przygotowań do jego wykonania zmieniono trasy przelotów formacji bombowych atakujących Berlin. Wielokrotne przeloty bombowców (co noc) nad ośrodkiem Peenemunde uśpiły czujność obrony przeciwlotniczej oraz niemieckiej Luftwaffe.
W nocy 17/18 sierpnia 1943 aż 597 brytyjskich bombowców przeprowadziło nalot o kryptonimie „Operacja Hydra”. Bezpośrednio przed operacją osiem samolotów Mosquito poleciało nad Berlin w celu upozorowania zbliżającego się kolejnego bombardowania stolicy Niemiec.
Szef sztabu Lufftwafe i najbliższy współpracownik Göringa wysłał nad Berlin 203 niemieckie myśliwce. Tymczasem brytyjskie bombowce zrzuciły na Peenemunde aż 1874 ton bomb – 1593 ton bomb burzących oraz 281 ton bomb zapalających. Częściowo zniszczyły ośrodek, hale fabryczne, osiedle mieszkalne, obóz dla robotników; spowodowały 735 ofiar, w tym 178 Niemców. Zestrzelono 42 brytyjskie samoloty, Luftwaffe straciła 12 samolotów.
Po bombardowaniu V-1 nadal produkowano w Kassel, ale produkcję V-2 przeniesiono do podziemnej fabryki Mittelbau-Dora (filii obozu koncentracyjnego KL Buchenwald) w Nordhausen w górach Harz. Personel naukowy prowadzący próby testowe rakiety, we wrześniu 1943 przeniesiono w rejon Blizny k. Mielca, poligon nazwano Heidelager Blizna, miał kryptonim „Frieda”. Wyrzutnie Fi-103 wycelowano w zamieszkałą przez Polaków miejscowość Wierzbica (8 km od Rejowca, ok. 170,5 km od Blizny). Pierwszą próbę z rakietą A4 na nowym poligonie przeprowadzono 5 listopada 1943.
W tym rejonie funkcjonowała sprawna siatka wywiadowcza Inspektoratu Dębica AK, już we wrześniu 1943 raportowała o powstaniu tego kompleksu doświadczalnego. Po wznowieniu prób rakietowych wywiad AK prowadził rejestr wystrzelonych pocisków wraz z informacją o godzinie wystrzelenia i kierunku lotu, starając się pozyskać części z pocisków upadających początkowo do 15 km, następnie do 150-170 a nawet 250-300 km od poligonu.
24 kwietnia 1944 wywiad AK pozyskał żyrokompas elektromagnetyczny rakiety V-2, która spadła na podwórze i zabudowania Daniela Łopatiuka oraz pastwisko we wsi Klimczyce – Kolonia k. Sarnak. Zdobyto także resztki płynu, po analizie profesora Politechniki Warszawskiej Marcelego Struszyńskiego ustalono iż był 80 proc. stabilizowanym perhydrolem (H2O2, nadtlenkiem wodoru). Żyrokompas ukryto w ulu w ogrodzie Czuryłły, dzięki czemu nie zabrali go Niemcy, którzy wkrótce pojawili się we wsi, zabierając wszystkie znalezione elementy.
20 maja 1944 wywiad AK przejął całą rakietę, która spadła w błotniste wikliny nad brzegiem Bugu w rejonie wsi Mężenin k. Klimczyc. Żołnierze plutonu Tadeusza Jakubskiego ps. Czarny 8 kompanii 22 Pułku Piechoty AK zamaskowali szczątki rakiety sitowiem i wikliną, uniemożliwiając Niemcom jej odnalezienie. Po ok. tygodniu część rakiety przewieziono do Hołowczyc, tam je obejrzano, zmierzono i sfotografowano. Najważniejsze elementy, zapakowane w skrzynie oraz worki, przetransportowano trzema ciężarówkami (przykryte ziemniakami) do Warszawy.
Analizy konstrukcji i rozszyfrowania sposobu działania rakiety dokonali współdziałający w wywiadzie AK inż. Antoni Kocjan inż. Stefan Waciórski oraz prof. dr inż. Janusz Groszkowski. Ustalili, że rakietę napędza silnik na paliwo płynne, składające się z paliwa wlaściwego oraz utleniacza. Rakietą steruje serwomechanizm kierowany przez żyrokompas, a w początkowej fazie lotu możliwe jest sterowanie radiowe.
12 czerwca 1944 oraz 3 lipca 1944 ustalenia te wywiad AK przekazał do Londynu, w depeszach radio nr 366 oraz nr 403/1327. Ogółem wywiad AK przekazał nt. niemieckich prób rakietowych z V-1 i V-2: w 1943 cztery meldunki radiowe i dwa miesięczne oraz w 1944 piętnaście meldunków radiowych i pięć meldunków miesięcznych. Ponadto Polacy z terenu Francji przesłali do Londynu 173 meldunki nt. lokalizacji wyrzutni V-1, pięć meldunków nt. lokalizacji miejsc startu V-2 oraz dwa raporty o miejscach zakwaterowania niemieckiej obsługi wyrzutni.
Grażyna Bołcun – Wyrzutnia pocisków rakietowych V1 i V2 w Bliźnie
we wspomnieniach kpt. Józefa Rządzkiego ps. Boryna
komendanta obwodu AK Kolbuszowa „Kefir”: 1942-1945
w: Rocznik Kolbuszowski 2015 nr 15, s. 7-26
W nocy z wtorku na środę 25/26 lipca 1944 przeprowadzono najsłynniejszą operację MOST 3, podczas której samolot Dakota KG-477 „V” z polsko-brytyjską załogą z 267 Dywizjonu RAF oraz 1586 Eskadry PAF wylądował na polowym lądowisku „Motyl”, w okolicach wsi Wał – Ruda, 18 km od Tarnowa, nad rzeczką Kisieliną (położenie: N50°08′ E20°47′). Głównym celem operacji było przerzucenie na Zachód z okupowanej Polski zdobytych przez wywiad AK informacji oraz części rakiety V2 (A-4).
Oficer wywiadu AK por. Jerzy Chmielewski, ps. Rafał zabrał ze sobą do Londynu siedem najważniejszych części rakiety oraz 30 stron „Meldunku specjalnego 1/R nr 242. Pociski rakietowe”. Później m.in. jako instruktor „Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej” (kamuflaź polskiej szkoły wywiadu) szkolil Cichociemnych – przyszłych oficerów wywiadu Armii Krajowej nt. realiów okupowanej Polski.
Meldunek zawierał:
Po pięciu minutach od wylądowania samolot był rozładowany i załadowany. Jednak przy starcie w drogę powrotną, koła samolotu ugrzęzły w podmokłej ziemi, dopiero po czwartej próbie udało się wystartować. Samolot wylądował w Campo Casale szczęśliwie, choć bez hamulców, o godz. 05.43, po locie trwającym (wraz z postojem podczas lądowania) dziesięć godzin 15 minut. 28 lipca 1944 samolot z raportem wywiadu oraz częściami rakiety wylądował na lotnisku RAF Hendon (obecnie siedziba muzeum RAF).
Andrzej Glass – Akcja V-1 i V-2 – wkład Polaków w rozszyfrowanie tajnych broni niemieckich
w: Polska myśl techniczna w II wojnie światowej
w 70 rocznicę zakończenia działań wojennych w Europie. Materiały pokonferencyjne.
Centralna Biblioteka Wojskowa, ISBN 978-83-63050-28-3, Warszawa 2015, s. 133-149
Jan Nowak – Jeziorański: „Rano o dziesiątej dostajemy komunikat meteorologiczny od Anglików, że wszystko jest OK. O dwunastej radiostacja lądowiska daje sygnał gotowości przyjęcia. Jeśli go powtórzy o siedemnastej, szykujecie się do drogi. O dwudziestej samolot idzie w górę z takim wyrachowaniem, by nad terytorium nieprzyjacielskim znaleźć się zaraz po zapadnięciu ciemności, a powrócić przed brzaskiem. Wysyłamy depeszę o waszym starcie, a BBC po dzienniku o godzinie dziewiętnastej potwierdza lot umówioną melodią. Po północy powinniście być na miejscu. Wtedy z kolei oni dają nam znać, że maszyna wystartowała, a my – w parę godzin później – że wróciła w porządku. Na tym kończy się cała historia. (…)
Mieliśmy lecieć nie Liberatorem czy Halifaxem jak skoczkowie, lecz dużo powolniejszą Dakotą, wybraną do tego celu, ponieważ samolot tego typu potrzebował bardzo krótkiego pasa do startu i lądowania. (…) Nasz samolot DC3 był zupełnie nie uzbrojony, miał bardzo małą szybkość. Obciążenie dodatkowymi zbiornikami z benzyną trzeba było zrekompensować nie tylko pozbyciem się uzbrojenia, ale zdjęciem nawet blach osłonowych. (…) wybrano Dakotę do tzw. „siadanych” operacji tylko ze względu na jej wyjątkowo krótki start. Wobec myśliwca była bezbronna jak dziecko. Każde spotkanie z nieprzyjacielem w powietrzu było dla niej śmiertelne. (…)
Z dala przed nami zapala się wreszcie długi, nieforemny prostokąt. Obok niego wielka świetlna strzała, utworzona z palących się ognisk, wskazuje kierunek wiatru. Ze środka prostokąta słabe światełko wysyła w naszym kierunku alfabetem Morse’a literę „M”. Dakota odpowiada literą „K” światłami pozycyjnymi na obu skrzydłach. A więc to już nasze lądowisko. Zataczamy ogromne koło nad całą okolicą i podchodzimy do lądowania. Spod obu skrzydeł maszyny buchnęły snopy oślepiającego światła dwóch potężnych reflektorów. (…)
Podchodzimy do lądowania po raz drugi. Tym razem wszystko odbywa się szczęśliwie. Czujemy dosyć mocny wstrząs. Dakota sunie chwilę po ziemi. Do kabiny wpada polski pilot i wywala drzwi. Wyciągają się z dołu ręce po dwa ciężkie, podłużne worki. Dziewiętnaście ciężkich waliz ze sprzętem wyrzucamy z samolotu w ciągu kilkunastu sekund. (…) Samolot otaczają chłopi, niektórzy na bosaka, uzbrojeni w karabiny, rozpylacze, błyskawice, steny. (…) Każą nam biec przez ląkę pod las w kierunku dwóch czekających furmanek. (…) nasz woźnica z prawdziwie chłopską flegmą objaśnia sytuację. – Tam dalej – wskazał batem kierunek – stoją we wiosce szkopy. Przyśli wczoraj rano, to pewno pójdą dalej o świtaniu. Będzie z dziesięć czołgów i kupa samochodów (…)
Po chwili ktoś do nas przylatuje. Koła samolotu ugrzęzły w ziemi zbyt miękkiej po niedawnym deszczu. Załoga i chłopi podkładają deski. Może za drugim razem uda się ruszyć. Mija minuta za minutą. Ustał wprawdzie hałas motorów, ale głosy i nawoływania ludzkie niesie daleko po nocnej rosie. Jeśli Niemcy są tuż, to dlaczego się nie ruszają? Nasz woźnica wzrusza ramionami – Bo po nocy mają pietra. Albo to mogą wiedzieć, ilu nas tu jest? (…) Tymczasem Dakota zapuszcza znowu motory i próbuje ruszyć, wypuszczając spod skrzydeł dwa snopy światła, które przecinając ostro ciemności sięgają chyba aż po horyzont. Ryk niesamowity. Pilot usiłuje wystartować całą mocą silników. Słuchamy w napięciu. Ruszy wreszcie, czy nie? (…) Niestety po paru minutach motory stanęły znowu. Okazało się, że podłożenie desek nic nie pomogło: maszyna nie może ruszyć. (…) Mija znowu kilkanaście minut i nagle wszyscy odstępują od samolotu. Widocznie załoga będzie próbowała po raz trzeci. Istotnie motory zawarczały znowu i samolot wniósł się wreszcie w powietrze. (…) Z powodu opóźnienia część trasy będą musieli przelecieć nad Bałkanami już przy dziennym świetle (…)”
Jan Nowak-Jeziorański, Kurier z Warszawy, Res Publica, Znak, Warszawa – Kraków 1989, ISBN 8370460720, s. 300-308
F/L (kpt.) Kazimierz Szrajer, pilot: „(…) Poszedłem do pasażerów sprawdzić, czy wszystko jest w porządku i zademonstrować założenie pasów i użycie spadochronów w wypadku gdyby zaszła tego potrzeba .(…) Z powrotem w kabinie, zastąpiłem pilota i przejąłem stery. Piękna gwiaździsta noc, spokój. Co za kontrast z tym, co przeżywaliśmy tylko dwie godziny temu. Za trzy godziny będziemy z powrotem w bazie powracając do normalnego życia dywizjonowego we względnie bezpiecznej atmosferze pomiędzy lotami. Za sobą zostawiliśmy grupę ludzi żyjącycli w stałym niebezpieczeństwie, walczących już prawie od pięciu lat z okupantem w Kraju, ludzi, którzy od miesięcy przygotowywali się do operacji „Trzeci Most”. Nasz odlot z częściami rakiety V-2 był dla nich kulminacją sukcesu. (…)”
Kazimierz Szrajer – w: „Trzeci Most”, jednodniówka, XV Zjazd (1984), s. 60
Kazimierz Iranek Osmecki – Meldunek specjalny 1/R. Nr 242. Pociski rakietowe
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1972, zeszyt 22, s. 65-81
V-1 o długości 8,3 m, masie całkowitej 2 200 kg (830 kg ładunku wybuchowego, 650 kg paliwa) osiągała prędkość 580-640 km/gpdz., miała zasięg 300 km. Wymagała tylko 240 godz pracy przy produkcji, jej koszt wynosił 5 tys. marek. Niemcy wyprodukowały 30 tys. rakiet V-1, użyto 22 tys. (w tym wystrzelono na Wielką Brytanię 10 492, na Londyn 2419), do celu dotarło ok. 75 proc.
V-2 o długości 14 m, masie całkowitej 12 700 kg (980 kg ładunku wybuchowego, 5000 kg płynnego tlenu, 3500 kg spirytusu) osiągała prędkość 5 tys. km/godz, wysokość lotu 90 km, miała zasięg 300 km oraz czas lotu 5 min. Wymagała 13 tys. godzin pracy podczas produkcji, jej koszt wynosił ok. 100 tys RM.
Niemcy wyprodukowały 5,6 tys. rakiet V-2, użyto 5,5 tys., w tym w celach bojowych ok. 5 tys. Na Wielką Brytanię wystrzelono 3170 rakiet (1359 na Londyn), na Belgię 1664, na Francję 73.
Prowadzono prace nad rakietą V-4b o zasięgu zwiększonym do 600 km, a także nad dwustopniową rakietą A-9/A-10 do bombardowania USA, o zasięgu 5 tys. km.
Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49
Tł..
Armia Krajowa była najliczniejszą, najdłużej działającą, a także stosującą najbardziej zróżnicowane formy walki formacją zbrojną w okupowanej Europie. Była podziemnym Wojskiem Polskim. Niezwykłe jest także to, że Jej prymatem była walka o niepodległość Polski ponad partyjnymi i politycznymi uprzedzeniami.
Armia Krajowa składała się wyłącznie z ochotników, w szczytowym okresie swego istnienia liczyła aż 390 tys. żołnierzy! Liczebnie była liczniejsza niż Wojsko Polskie na początku 1939. Przerzucani do Polski Cichociemni ? wysokiej klasy specjaliści, przeszkoleni w wywiadzie, sabotażu, dywersji, łączności ? obejmowali w Armii Krajowej odpowiedzialne funkcje we wszystkich pionach oraz na rozmaitych szczeblach dowodzenia, z funkcją Dowódcy Armii Krajowej włącznie.
Aż 92 Cichociemnych służyło w strukturach Komendy Głównej AK, m.in. pełnili funkcje:
W Kedywie Cichociemni obsadzili m.in. 10 stanowisk szefów lub zastępców szefów Kedywu w obszarach, okręgach i jednym podokręgu, ponadto liczne stanowiska inspektorów oraz oficerów dywersji, w inspektoratach i obwodach, a także kierowników ośrodków dywersyjnych. Organizowali samoobronę przed UPA na Wołyniu, dowodzili oddziałami dyspozycyjnymi AK, m.in. Bolesław Kontrym dowodził oddziałem Sztafeta-Podkowa, Egzekutywa (Wilno), własnymi oddziałami dowodzili Hieronim Dekutowski ps. Zapora, Józef Czuma ps. Skryty.
Cichociemni dowodzili także zwartymi oddziałami partyzanckimi, m.in. Jan Piwnik był dowódcą Zgrupowania Ponurego, Eugeniusz Kaszyński dowodził 2 Batalionem 2 Pułku Piechoty Legionów na Kielecczyźnie. Cichociemny Antoni Iglewski dowodził Samodzielnym Batalionem Suszarnia, jego zastępcą był Walery Krokay). W Krakowskiem funkcje dowódcze w Batalionie Skała pełnili Cichociemni: Ryszard Nuszkiewicz, Maksymilian Klinicki, Henryk Januszkiewicz.
Cichociemny kpt. Adam Boryczka ps. Brona dowodził 6 Brygadą Partyzancką AK, jej oficerem dywersji oraz specjalistą minerstwa był kpt. Marian Mostowiec ps. Lis. Cichociemny mjr Adolf Pilch ps. Góra, Dolina był dowódcą Zgrupowania Stołpeckiego AK, kpt Franciszek Rybka ps. Kula był jego zastępcą; dowódcami oddziałów Zgrupowania byli por. Ezechiel Łoś ps. Ikwa, por. Lech Rydzewski ps. Grom. Zgrupowanie było jednym z najdłużej walczących oddziałów partyzanckich, stoczyło ok 230 bitew i potyczek, w jego szeregach walczyło ok. 1950 żołnierzy.
Cichociemny kpt. Tadeusz Klimowski ps. Ostoja jako oficer oferacyjny oraz: por. Walery Krokay ps. Siwy, por. Michal Fijałka ps. Sokół, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Zbigniew Twardy ps. Trzask dowodzili oddziałami 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty.
Cichociemni kpt. Antoni Nosek ps. Kajtuś dowodził skadrowanym dywizjonem artylerii 106 Dywizji Piechoty AK. Cichociemny rtm Stanisław Raczkowski ps. Bułany był dowódcą 2 batalionu 3 Pułku Piechoty 2 Dywizji Piechoty Legionów AK. Cichociemny Fryderyk Serafiński ps. Drabina dowodził 1 kompanią szturmową 1 batalionu „Las” 74 Pułku Piechoty 7 Dywizji Piechoty AK. Cichociemny rtm Jan Skrochowski ps. Ostroga był dowódcą 2 szwadronu 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Hetmana J.K. Chodkiewicza. Cichociemny mjr Maksymilian Klinicki ps. Wierzba dowodził oddziałem partyzanckim „Grom”, ppor. Lech Łada ps. Żagiew oddziałem partyzanckim „Gryzonie”.
Cichociemny por. Zbigniew Twardy ps. Trzask dowodził batalionem partyzanckim „Błyskawica”, Cichociemny por. Wiktor Wiącek ps. Kanarek dowodzil 5 Wileńską Brygadą AK, Cichociemny kpt. Michał Wilczewski ps. Uszka był dowódcą Oddziału Specjalnego Dywersyjno-Dyspozycyjnego 40 Pułku Piechoty AK, Cichociemny kpt. Stanisław Winter ps. Stanley dowódcą 2 batalionu 78 Pułku Piechoty AK, Cichociemny kpt. Jan Woźniak ps. Kwaśny dowódcą kompanii szturmowej 7 batalionu 77 Pułku Piechoty AK.
95 Cichociemnych w Powstaniu Warszawskim pelniło wiele funkcji dowódczych na różnych szczeblach.
Marek Ney – Krwawicz – Bezpieczeństwo służby a życie codzienne żołnierza Armii Krajowej
na przykładzie Komendy Sił Zbrojnych w Kraju
w: Dzieje Najnowsze, rocznik LI – 2019, nr 3, s. 179-209, ISSN 0419-8824
Cichociemni byli żołnierzami Związku Odwetu, Wachlarza, Kedywu, walczyli w oddziałach partyzanckich wszystkich okręgów.
W powołanym rozkazem płk Stefana Roweckiego ps. Grot z 20 kwietnia 1940 Związku Odwetu walczyło 6 Cichociemnych, od lutego 1942 zastępcą komendanta był cichociemny mjr Henryk Krajewski ps. Trzaska.
W utworzonym w lecie 1941 Wachlarzu walczyło 27 Cichociemnych, tj. połowa z zrzuconych wówczas do Polski. Dowodzili wszystkimi Odcinkami:
W Kedywie walczyło ogółem 146 Cichociemnych, w tym 6 ze Związku Odwetu, 27 z Wachlarza oraz 20 w oddziałach partyzanckich. Organizatorem, pierwszym dowódcą specjalnego oddziału do walki z Gestapo – wydzielonej kompanii Agat, później Pegaz, następnie batalionu ?Parasol? byl Cichociemny Adam Borys ps. Pług.
Cichociemni: por. Ryszard Nuszkiewicz ps. Powolny oraz por. Henryk Januszkiewicz ps. Spokojny zorganizowali i przeprowadzili (niestety nieudany) zamach na generalnego gubernatora Hansa Franka. Cichociemni: Jan Piwnik ps. Ponury, Jan Rogowski ps. Czarka, Michał Fijałka ps. Kawa, Wacław Kopisto ps. Kra przeprowadzili 18 stycznia 1943 brawurową akcję na więzienie w Pińsku, uwalniając 40 więźniów, w tym żołnierzy Wachlarza.
Cichociemny Ludwik WIechuła ps. Jeleń przygotował akcję na więzienie w Końskich, przeprowadzoną 5 czerwca 1944, w wyniku której uwolniono ok. 70 więźniów. Cichociemny mjr Franciszek Pukacki ps. Gzyms w akcji sabotażowej (1943) zniszczył pięć bombowców nurkujących Junkers Ju-87D.
zobacz także – Cichociemni w dywersji
Łączność Armii Krajowej stanowiło ok. 57 radiostacji o kryptonimie „Wanda” (oznaczonych numerem), w tym 10 radiostacji Komendy Głównej AK i Komendy Obszaru Warszawa AK (Wanda 1, 2, 3, 4, 7, 9, 13, 62, 96), 25 radiostacji w Komendach Okręgów lub Inspektoratów AK, 10 radiostacji w sieci lotniczej (o numerach 300 i nast.) oraz 5 radiostacji przy dużych oddziałach partyzanckich.
W sieci łączności AK pracowało 50 Cichociemnych, obsługiwali zdecydowaną większość radiostacji AK. 12 Cichociemnych służyło w łączności Powstania Warszawskiego, pracujac na wszystkich funkcjonujących, 9 radiostacjach.
M.in. cichociemny kpt. Tadeusz Burdziński ps. Malina dowodził kompanią radiołączności ?Kram? Oddzialu V Komendy Głównej AK, jego zastępcą był Cichociemny Czesław Pieniak ps. Bór.
zobacz także – Cichociemni łacznościowcy
Szefem wywiadu ofensywnego Komendy Głównej AK był Cichociemny płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki ps. Makary.
W wywiadzie ofensywnym AK służyło 37 Cichociemnych m.in. zdobyli plany prototypów nowych niemieckich czołgów Panther, ręcznej broni przeciwpancernej Panzerfaust, zlokalizowali fabryki części do samolotów Focke-Wulf, umozliwiając ich zbombardowanie.
Przede wszystkim przyczynili się do rozpracowania niemieckiej bomby latającej V-1 oraz V-2. Oficerem polskiego wywiadu odpowiedzialnym za realizację tego zadania był Cichociemny por. Stefan Ignaszak ps. Nordyk.
zobacz także – Cichociemni w wywiadzie
W strukturze Oddziału II Komendy Głównej AK funkcjonował Wydział Techniki i Legalizacji, którego zadaniem było przygotowywanie fałszywych dokumentów dla oficerów wywiadu (głównie AK) działających w okupowanej Europie, ?pakowanie? konspiracyjnej poczty KG AK wysyłanej do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie oraz wykonywanie stacjonarnych i przenośnych skrytek na materiały wywiadowcze AK.
Od kwietnia 1942 wydziałem kierował Cichociemny por. Stanisław Jankowski ps. Agaton. Od grudnia 1942 szefem Wydziału Legalizacji (Centralne Biuro Legalizacji) KG AK, działającego pod kryptonimami: ?Park?, ?Leta?, ?Izba? był Cichociemny kpt. Julian Kozłowski ps. Cichy. Zastępcą szefa wydziału, nadzorującym komórki techniczne był Cichociemny por. Witold Strumpf ps. Sud. Pracownikiem, następnie kierownikiem Pracowni ?Dokumenty Podróży? w tym wydziale był Cichociemny por. Wilhelm Pluta ps. Lupa.
Mariusz Olczak, Archiwum Akt Nowych – Wydział Legalizacji i Techniki Oddziału II KG AK
Kryptonimy 198, C-8, 518, Wd-68, 218, Agaton
źródło: stanislawjankowskiagaton.pl
Dziękujemy Rodzinie kpt. cc Stanisława Jankowskiego za życzliwą zgodę na udostępnienie prezentacji na naszym portalu
Komendantem szkoły dywersji Kedywu AK o kryptonimie ?Zagajnik? (przeszkolono w niej do lipca 1944 ok. 1200 żołnierzy AK) był Cichociemny mjr Henryk Krajewski ps. Trzaska, a instruktorami m.in. Cichociemni: rtm Jerzy Sokołowski ps. Mira, por. Stanisław Kotorowicz ps. Crown, por. Zbigniew Bąkiewicz ps. Zabawka, por. Jan Piwnik ps. Ponury, kpt. Alfred Paczkowski ps. Wania, por. Jan Rogowski ps. Czarka, por. Jan Marek ps. Walka, por. Ewaryst Jakubowski ps. Brat, por. Zbigniew Piasecki ps. Orlik
Komendantem Leśnej Szkoły Młodszych Dowódców Piechoty ?Młodnik? był Cichociemny Jan Grycz ps. Dziadzio. Cichociemny kpt. Bronisław Grun ps. Szyb był instruktorem w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty ?Agrykola?. Cichociemny por. Roman Romaszkan ps. Tatar był nstruktorem wyszkolenia w Centrali Zaopatrzenia Terenu „Start I” oraz w Powstańczych Oddziałach Specjalnych „Jerzyki”.Cichociemny mjr Tadeusz Stocki ps. Ćma byl inspektorem oraz wykładowcą na kursach kwatermistrzowskich KG AK Cichociemny por. Tadeusz Śmigielski ps. Ślad był instruktorem wywiadu na kursach KG AK.
146 Cichociemnych walczących w Kedywie było także instruktorami dywersji na swoim terenie.
Cichociemni byli także kierownikami Centrali Zaopatrzenia Terenu, wspierającej jednostki AK poprzez uzupełnienie ich w ludzi, broń, sprzęt, lekarstwa itp. – pierwszym został Cichociemny mjr Henryk Krajewski ps. Trzaska. Od przełomu kwietnia i maja 1944 kierownikiem CZT był mjr cc Tadeusz Runge ps. Witold. Oficerem CZT był także m.in. Cichociemny ppor Stanisław Harasymowicz ps. Lalka.
Cichociemny gen. dyw. Tadeusz Kossakowski ps. Krystynek kierował zespołem ok. 800 osób produkujących środki walki, m.in. wyprodukowano ok. 35 tys. sztuk granatów, kilka dział szturmowych, miotacze płomieni, naprawiali karabiny, broń palna krótką i maszynową. Współpracował z nim Cichociemny, kpt. Mirosław Kryszczukajtis ps. Szary.
Cichociemny mjr Tadeusz Stocki ps. Ćma kierował produkcją sprzętu dywersyjnego dla Związku Odwetu, następnie Kedywu KG AK.
Cichociemni dostarczali pieniądze na potrzeby Armii Krajowej, a także Polskiego Państwa Podziemnego. Dostarczyli łącznie ponad 31 mln dolarów w banknotach i złocie oraz ok. 15,5 mln marek. Kurierzy byli wstanie dostarczyć jedynie 3,9 mln USD oraz 4,5 mln RM.
Uwaga – wykaz w opracowaniu
(wykaz sporządzono w oparciu o kwerendę
z dwóch źródeł biograficznych, stale aktualizowany)
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków
Autor wykazu ? Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca
Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie
Stopień | Foto | Nazwisko imię | Pseudonim | Przydział w AK |
---|---|---|---|---|
kpt. | Adrian Florian | Liberator | Referat Informacyjno - Wywiadowczy Wydziału Lotniczego Oddziału II Konendy Głównej AK, referat lotniczy Komendy Okręgu Kielce AK |
|
gen. bryg. | Bałuk Stefan | Starba | pracownia foto Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK | |
por. lot. | Bator Ignacy | Opór | Zastępca kierownika Referatu Łączności Lotniczej Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
ppłk. | Bazała Leon | Striwiąż | Komenda Obszaru Lwów AK | |
mjr | Bąkiewicz Zbigniew | Zabawka | "Wachlarz", instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik”, Oddział VI Komendy Głównej AK |
|
ppor. | Benedyk Tadeusz | Zahata | Kedyw Obszaru Zachodniego AK | |
kpt. | Benrad Adam | Drukarz | Kedyw Okręgu Łódź AK | |
ppor. | Bernaczyk - Słoński Kazimierz | Rango | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
płk | Bętkowski Jacek | Topór 2 | Komendant Wojskowej Służby Ochrony Powstania 2 i 3 Rejonu, dowódca odcinka taktycznego „Topór” | |
płk. pil. | Biały Jan | Kadłub | Szef służb lotniczych Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
ppor. | Bichniewicz Jerzy | Błekitny | poległ podczas lotu do Polski | |
kpt. | Bidziński Niemir | Ziege Karol | przeniesiony karnie do rezerwy lub w Fundacji ks. Stanisława Staszica | |
st. sierż. lot. | Biedrzycki Stanisław | Opera | radiotelegrafista Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
ppłk. sap. | Bielski Romuald | Bej | Oddział III Komendy Głównej AK, Wydział Broni Szybkich | |
ppor. | Bienias Jan | Osterba | Dowódca plutonu w kompanii kpt.cc Tomasza Wierzejskiego ps. „Zgoda 2”, następnie w kompanii kpt. „Piotra” w batalionie „Czata 49” Zgrupowania „Radosław” | |
ppor. lot. cw | Bieżuński Jan | Orzyc | Wydział Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
mjr sap. | Bilski Kazimierz | Rum | dowódca Batalionu Szturmowego „Rum” | |
płk. | Boryczka Adam | Brona | Wachlarz (V Odcinek), instruktor szkolenia patroli dywersyjnych bazy „Miód” w Wilnie oraz Werkach, dowódca Kedywu Okręgu Wilno AK, dowódca 6 Wileńskiej Brygady AK | |
ppłk. | Borys Adam | Pług | Kedyw Komendy Głównej AK, dowódca oddziału "Agat", "Pegaz", "Parasol" | |
mjr łączn. | Burdziński Tadeusz | Malina | dowódca kompanii radiołączności „Kram” Oddzialu V Komendy Głównej AK | |
por. piech. | Busłowicz Michał | Bociek | Komenda Obszaru Białystok AK | |
por. | Buyno Jerzy | Gżegżółka | Okręg Nowogródek AK, 7 batalion 77 Pułku Piechoty | |
ppor. | Bystrzycki Przemysław | Grzbiet | dowódca radiostacji 1 Pułku Piechoty Strzelców Podhalańskich AK | |
ppor. łączn. | Bzdawka Bernard | Siekiera | instruktor 2 kompanii 1 batalionu 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK | |
mjr sap. | Cetys Teodor | Wiking | Komenda Okręgu Wilno AK, szef sztabu oddziałów partyzanckich Okręgów: Wilno i Nowogródek | |
ppor. łączn. | Chmieloch Ryszard | Błyskawica | radiotelegrafista Obszaru Lwów AK | |
mjr | Chmielowski Antoni | Wołk | Wydział Kontrwywiadu i Bezpieczeństwa (Referat "993/G") Komendy Głównej AK, szef wywiadu wojskowego Komendy Obszaru Lwów AK | |
por. | Chyliński Eugeniusz | Frez | Kedyw Okręgu Wilno AK | |
kpt. piech. | Cieplik Franciszek | Hatrak | Okręg Nowogródek AK | |
mjr | Czaykowski Andrzej | Garda | Komenda Główna AK, Oddział I | |
por. łączn. | Czepczak Górecki Bronisław | Zwijak | radiotelegrafista 1 Batalionu 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK | |
por. br. panc. | Czerwiński Kazimierz | Bryzga | Komenda Okręgu Kraków AK | |
por. | Człapka Kazimierz | Pionek | radiotelegrafista Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
por. | Czuma Józef | Skryty | Kedyw Okręgu Warszawa AK, dowódca oddziału "Skrytego" | |
ppor. piech. | Dąbrowski Adam | Puti | Komenda Okręgu Warszawa AK | |
płk. | Dekutowski Hieronim | Zapora | Kedywu Okręgu Lublin AK, dowódca oddziałów partyzanckich | |
kpt. piech. | Dmowski Stanisław | Podlasiak | 1 batalion 1 Pułk Strzelców Podhalańskich AK | |
kpt. | Dziadosz Rudolf | Zasaniec | Okręg Kraków AK, oficer wyszkolenia oddziału partyzanckiego "Skrzetuski", 106 Dywizji Piechoty AK | |
ppłk. łącz. | Dzikielewski Feliks | Oliw | Dowództwo Wojsk Łączności Komendy Głównej AK | |
por. | Eckhardt Mieczysław | Bocian | Wachlarz (III Odcinek) | |
płk. piech. | Emir Hassan Jerzy | Turek 2 | Okręg Łódź AK | |
por. | Farenholc Oskar | Sum | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, kierownik ekspozytury śląskiej Referatu "Zachód" | |
kpt. | Fijałka Michał | Kawa, Sokół | Okręg Wołyń AK, zastępca inspektora Inspektoratu Rejonowego Kowel, dowódca oddziału "Sokół", dowódca 1 Batalionu 50 Pułku Piechoty 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK | |
ppor. | Flont Władysław | Grandziarz | radiotelegrafista Komendy Okręgu Łódź AK | |
kpt. piech. | Fortuna Ludwik | Siła | szef sztabu Okręgu Nowogródek AK | |
por. łączn. | Fuhrman Kazimierz | Zaczep | Okręg Wołyń AK, oficer radiołączności, szef łączności taktycznej 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, dowódca 3 batalionu 50 Pułku Piechoty AK | |
kpt. | Gałacki Adolf | Maszop | wywiad morski, Oddział II, Komenda Główna AK, oficer sieci wywiadu morskiego | |
kpt. | Garczyński Marian | Skała | Kedyw Okręgu Brześć AK | |
kpt. | Gaworski Tadeusz | Lawa | Dowódca specjalnego plutonu lotniczego Wydziału Lotnictwa Oddziału III, Komenda Główna AK | |
mjr kaw. | Gilowski Stanisław | Gotur | zastępca szefa Kedywu Obszaru Lwów AK | |
ppor. łączn. | Godzik Władysław | Skrzat | dowódca plutonu radiołączności Podokręgu Piotrków AK | |
kpt. sł. zdr. | Golarz Teleszyński Marian | Góral 2 | szef służby medycznej oraz adiutant dowódcy 82 Pułku Piechoty AK 30 Poleskiej Dywizji Piechoty AK | |
płk. piech. | Gołębiewski Marian | Ster | dowódca Kedywu Inspektoratu Rejonowego Zamość AK | |
ppor. | Gołuński Norbert | Bombram | wywiad ofensywny (morski), Oddział II, Komenda Główna AK, inspektor sieci wywiadu morskiego | |
mjr sap. | Górski Jan | Chomik | m.in. szef sztabu, następnie komendant Obszaru Białystok AK | |
ppor. | Górski Stefan | Brzeg | Kedyw Okręgu Łódź AK | |
mjr kaw. | Grodzicki Krzysztof | Jabłoń | Okręg Kraków AK | |
kpt. | Gromnicki Zygmunt | Gula | wywiad morski, Oddział II, Komenda Główna AK, oficer sieci wywiadu morskiego | |
kpt. piech. | Grun Bronisław | Szyb | Kedyw Komendy Głównej AK, instruktor w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agrykola” | |
ppor. piech. | Grycz Jan | Dziadzio | Kedyw Okręgu Polesie AK, komendant Leśnej Szkoły Młodszych Dowódców Piechoty „Młodnik” | |
ppor. art. | Harasymowicz Stanisław | Lalka | m.in. poleska baza "Start II" Centrali Zaopatrzenia Terenu "Czata" 30 Dywizji Piechoty AK | |
ppor. lot. | Hauptman Władysław | Gapa | radiotelegrafista Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
ppor. | Heczko Kalinowski Gustaw | Skorpion | Okręg Nowogródek AK, zastępca dowódcy 1 kompanii 7 batalionu 77 Pułku Piechoty Okręgu Nowogródek AK, | |
por. | Hencel Stanisław | Pik | poległ podczas lotu do Polski | |
mjr łączn. | Hoffman Teodor | Bugaj | Komenda Okręgu Łódź AK | |
ppor. | Hörl Jan | Frog | Okręg Lublin AK | |
ppłk. | Iglewski Antoni | Ponar | Komenda Okręgu Kraków AK, dowódca Samodzielnego Batalionu Szturmowego „Suszarnia” 106 Dywizji Piechoty AK | |
rtm. kaw. | Ignaszak Stefan | Drozd | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, Wydział Wywiadowczy ekspozytury Lombard, inspektor sieci wywiadowczych | |
kpt. | Ipohorski Lenkiewicz Wiesław | Zagroda | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, ośrodek wywiadowczy w Kijowie | |
płk. | Iranek Osmecki Kazimierz | Heller | szef wywiadu ofensywnego (Oddział II) Komendy Głównej AK, szef Oddziału IV KG AK | |
mjr pil. | Iszkowski Jerzy | Orczyk | zastępca szefa referatu lotnictwa Oddziału III Komendy Okręgu Lublin AK | |
mjr piech. | Jabłoński Bolesław | Kalia | szef wywiadu Komendy Okręgu Łódź AK | |
por. piech. | Jachciński Henryk | Kret | Kedyw Obszaru Zachodniego AK | |
mjr | Jackiewicz Bolesław | Łabędź | Komenda Okręgu Radom - Kielce AK | |
por. | Jagielski Stanisław | Gacek | dowódca Kedywu Inspektoratu Rejonowego Lublin i Puławy AK | |
por. | Jakubowski Ewaryst | Brat | Kedyw Okręgu Kielce AK, instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik” | |
kpt. | Jankowski Stanisław | Agaton | wywiad ofensywny, Oddział II, Komenda Główna AK, szef Wydziału Techniczno - Legalizacyjnego | |
kpt. | Januszkiewicz Henryk | Spokojny | Kedyw Okręgu Kraków AK, dowódca 2 kompanii Samodzielnego Batalionu Partyzanckiego "Skała" | |
por. art. | Jarosz Janusz | Szermierz | Okręg Białystok AK | |
ppor. | Jasieński Stefan | Alfa | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, m.in. ośrodek wywiadowczy w Wilnie, Referat "Wschód" | |
por. piech. | Jastrzębski Antoni | Ugór | Kedyw Okręgu Kielce AK. | |
ppor. | Jaworski Tadeusz | Gont | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
kpt. piech. | Jaworski Tadeusz Stanisław | Bławat | m.in. dowódca plutonu oraz 2 kompanii dyspozycyjnej batalionu „Iwo” | |
mjr pil. | Jokiel Jan | Ligota | wywiad ofensywny (Oddział II) Komenda Główna AK, m.in. kierownik referatu lotniczego Oddziału III Komendy Okręgu Kraków AK | |
rotm. | Jurecki Marian | Orawa | poległ w dniu skoku do Kraju | |
ppor. | Jurkiewicz Longin | Mysz | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK,ośrodek wywiadowczy w Wilnie | |
ppłk. | Kalenkiewicz Maciej | Kotwicz | m.in. kierownik referatu operacyjnego Oddziału III Komendy Głównej ZWZ, dowódca partyzancki w Okręgu Nowogródek | |
ppłk. | Kamieński Jan | Cozas | Oddział III Komendy Głównej AK | |
ppor. piech. | Kamiński Bronisław | Golf | Kedyw Podokręgu Rzeszów AK | |
mjr piech. | Kaszyński Eugeniusz | Nurt | zastępca dowódcy Kedywu Okręgu Radom-Kielce AK, zastępca dowódcy, następnie dowódca Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, dowódca Oddziałów Partyzanckich 2 Pułku Piechoty Legionów AK | |
sierż. | Kazimierczak Stanisław | Ksiądz | radiotelegrafista Komendy Głównej AK | |
por. piech. | Kiwer Edward | Biegaj | Kedyw Okręgu Radom-Kielce AK | |
por. | Klimowicz Władysław | Tama | Związek Odwetu Okręgu Śląsk AK | |
mjr piech. | Klimowski Tadeusz | Klon | m.in. dowódca II Odcinka Wachlarza, komendant Inspektoratu Rejonowego Równe AK, szef Oddziału III Komendy Okręgu Wołyń AK, szef sztabu 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK | |
mjr piech. | Klinicki Maksymilian | Wierzba 2 | Kedyw Okręgu Kraków AK, dowódca oddziału partyzanckiego "Grom", dowódca 3 kompanii Samodzielnego Batalionu Partyzanckiego "Skała" | |
por. | Klocek Niewęgłowski Włodzimierz | Garłuch | Kedyw Okręgu Lublin AK | |
por. | Kobyliński Tadeusz | Hiena | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, Referat "Wschód" | |
płk. dypl. piech. | Kobyliński Wacław | Dziad | Podczas skoku doznał urazu stopy, ewakuowany na leczenie | |
por. | Kochański Jan | Jarema | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK | |
kpt. | Kochański Władysław | Bomba | II Odcinek "Wachlarza", Kedyw, Inspektorat Rejonowy Równe Okręgu Wołyń AK | |
mjr | Kolasiński Stanisław | Śmiga, Ulewa | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
mjr | Konik Bronisław | Sikora | Obszar Lwów AK | |
ppor. piech. | Konstanty Ignacy | Szmaragd | Okręg Lublin AK | |
mjr | Kontrym Bolesław | Żmudzin | m.in. dowódca III Odcinka "Wachlarza", szef służby śledczej Polskiego Państwa Podziemnego, dowódca oddziału dyspozycyjnego Delegatury Rządu Na Kraj "Sztafeta" - "Podkowa" ("Pilawa") | |
mjr | Kopisto Wacław | Kra | dowódca Kedywu Inspektoratu Rejonowego Łuck Okręg Wołyń AK | |
mjr | Koprowski Franciszek | Dąb | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK,m ośrodek wywiadowczy w Wilnie | |
gen. dyw. | Kossakowski Tadeusz | Krystynek | szef produkcji środków walki Komendy Podobwodu Śródmieście Południowe oraz Komendy Okręgu Warszawa AK | |
ppłk. dypl. br. panc. | Kostuch Tomasz | Bryła | Komenda Obszaru Warszawa AK | |
por. sap. | Kotorowicz Stanisław | Kron | Oddział III, Kedyw Komendy Głównej AK, instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik” | |
por. łączn. lot. | Kowalik Edward | Ciupuś | radiomechanik, radiotelegrafista, instruktor łączności Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
por. sap. | Kowalski Jerzy | Baba | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
ppor. sap. | Kowalski Ryszard | Benga | Okręg Wołyń AK, komendant Obwodu Zdołbunów (Inspektorat Rejonowy Równe) | |
kpt. piech. | Kozłowski Julian | Cichy | szef Wydziału Legalizacji (Centralne Biuro Legalizacji) "Park", "Leta", "Izba" Komendy Głównej AK | |
kpt. dypl. | Kożuchowski Henryk | Hora | szef Oddziału III Komendy Okręgu Łódź AK | |
ppłk. | Krajewski Henryk | Trzaska | m.in. zastępca szefa Związku Odwetu Komendy Głównej ZWZ-AK, kierownik Centrali Zaopatrzenia Terenu, organizator szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik”, dowódca 30 Poleskiej Dywizji AK | |
ppor. | Krasiński Adam | Szczur | Okręg Brześć AK | |
ppłk. piech. | Krizar Leopold | Czeremosz | poległ podczas skoku do Polski | |
kpt. piech. | Krokay Walery | Siwy | Kedyw Komendy Okręgu Wołyń AK, zastępca dowódcy Samodzielnego Batalionu Szturmowego „Suszarnia” 106 Dywizji Piechoty AK, dowódca 2 batalionu 43 Pułku Piechoty 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK | |
kpt. sap. | Kryszczukajtis Mirosław | Szary | kierownik referatu materiałów i sprzętu zrzutowego Biura Badań Technicznych Wydziału Saperów Oddziału III Komendy Głównej AK, instruktor Kedywu | |
mjr | Krzymowski Stanisław | Kostka | Komenda Główna AK, dowódca Oddziału VII Lotniczego Komendy Okręgu ZWZ Kielce-Radom | |
ppor. | Kuczyński Marian | Zwrotnica | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
por. łączn. | Kujawiński Stanisław | Wodnik | Okręg Lublin AK | |
kpt. art. | Kułakowski Aleksander | Rywal | Obszar Lwów AK, I Odcinek "Wachlarza", Kedywu Okręgu Tarnopol AK | |
kpt. piech. | Kwarciński Mieczysław | Ziut | Kedyw Okręgu Lublin AK, m.in. dowódca łączności 3 Dywizji Piechoty Legionów AK | |
mjr br. panc. | Kwiatkowski Bohdan | Lewar | instruktor w ośrodku pancernym Komendy Obszaru Warszawa AK, oficer do zleceń Komendanta Głównego AK | |
mjr | Lech Jan | Granit | m.in. szef Oddziału III Komendy Obszaru Lwów AK, szef sztabu Komendy Okręgu Lwów AK, II zastępca komendanta Okręgu Lwów AK | |
ppor. piech. | Lech Włodzimierz | Powiślak | Kedyw Podokręgu Rzeszów AK | |
kpt. łącz. | Leśkiewicz Marian | Wygoda | radiotelegrafista sztabu 2 Dywizji Piechoty Okręgu Kielce AK, sztabu 2 Pułku Piechoty Legionów AK | |
st. sierż. | Lewandowski Aleksander | Wiechlina | 82 Pułk Piechoty 30 Poleskiej Dywizji Piechoty AK | |
ppor. | Lewko Kazimierz | Palec | poległ podczas lotu do Polski | |
mjr lot. | Lewkowicz Bronisław | Kurs | Wydział Lotnictwa, Oddział III, Komenda Główna AK | |
por. kaw | Linowski Artur | Karp | zastępca szefa Kedywu Okręgu Łódź AK | |
kpt. piech. | Lipiński Wojciech | Lawina | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, ośrodek wywiadowczy w Smoleńsku, komórka berzpieczeństwa Referatu "Wschód" | |
kpt. piech. | Luszowicz Zdzisław | Szakal | instruktor Kedywu Komendy Głównej AK, 27 Wołyńska Dywizja Piechoty AK, | |
ppor. | Łada Lech | Żagiew | II Odcinek "Wachlarza", dowódca oddziału partyzanckiego "Gryzonie" | |
kpt. | Łagoda Hieronim | Lak | komendant Inspektoratu Rejonowego Łomża AK | |
st. sierż. | Łakomy Albin | Twornik | Komenda Okręgu Lublin AK | |
mjr | Łastowski Benon | Łobuz | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, oficer techniczny | |
mjr uzbr. | Łojkiewicz Adolf | Ryś | Szefostwo Uzbrojenia, Komenda Główna AK | |
ppłk. kaw. | Łopianowski Narcyz | Sarna | zastępca dowódcy Ośrodka Pancernego Komendy Obszaru Warszawskiego AK | |
por. | Łoś Ezechiel | Ikwa | Kedyw Okręgu Nowogródek AK, m.in. zastępca dowódcy batalionu stołpeckiego | |
mjr br. panc. | Mackus Adam | Prosty | 1 Pułk Piechoty Strzelców Podhalańskich AK, następnie oficer łącznikowy Sztabu Naczelnego Wodza przy Komendzie Głównej AK | |
por. | Majewicz Stefan | Hruby | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, Referat "Zachód" | |
ppłk. | Majorkiewicz Felicjan | Iron | oficer operacyjny Oddział III Komendy Głównej AK | |
ppor. łączn. | Makagonow Makagon Aleksander | Wschód | radiotelegrafista Podokręgu Piotrków Trybunalski AK | |
mjr łączn. | Makarenko Anatol | Tłok | Komenda Obszaru Warszawa AK | |
por. art. | Maksyś Władysław | Azot | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, Referat "Zachód", inspektor sieci wywiadowczych ekspozytury "Lombard" | |
mjr dypl. piech. | Malik Franciszek | Piorun 2 | dowódca Batalionu "Zaremba-Piorun" | |
kpt. piech. | Marecki Władysław | Żabik 2 | instruktor Kedywu, dowódca 3 kompanii "Tobruk" Samodzielnego Batalionu Szturmowego "Suszarnia" 106 Dywizji Piechoty AK | |
por. | Marek Jan | Walka | Kedyw Komendy Głównej AK, instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik”, | |
kpt. lot. | Marynowski Edmund | Sejm | Komenda Główna AK | |
por. piech. | Matula Zbigniew | Radomyśl | Okręg Kraków AK | |
por. łączn. | Matysko Jan | Oskard | Okręg Kraków AK | |
ppor. łączn. | Mazur Stanisław | Limba | dowódca radiostacji 40 C placówki zrzutowej | |
por. | Messing Janusz | Bekas | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, Biuro Studiów Referatu "Wschód" | |
kpt. | Mich Stefan | Jeż | szef Oddziału III Komendy Obszaru Warszawa AK, instruktor Szkoły Młodszych Dowódców Piechoty | |
kpt. uzbr. | Michalczewski Wincenty | Mir | szef uzbrojenia Oddziału IV Komendy Obszaru Lwów AK | |
por. | Miciek Władysław | Młot | Kedyw Podokręgu Rzeszów AK | |
mjr | Milewicz Zygmunt | Róg | zastępca kierownika referatu odbioru zrzutów Wydziału Przerzutów Powietrznych "Syrena", "Import", "M II Grad" Komendy Głownej AK | |
kpt. piech. | Mostowiec Marian | Lis | instruktor Kedywu garnizonu miasta Wilna, oficer dywersji i specjalista minerstwa 6 Wileńskiej Brygady AK | |
por. piech. | Motylewicz Piotr | Grab | IV Odcinek "Wachlarza", zastępca dowódcy Kedywu Okręgu Wilno AK | |
por. | Mrazek Zbigniew | Aminius | komórka "Kratka" Komendy Głównej AK (łączność z więźniami Pawiaka) | |
płk. piech. | Nadolczak Bruno | Piast | zastępca szefa Oddziału II Podokręgu Piotrków Okręgu Łódź AK | |
płk. piech. | Nakoniecznikoff Klukowski Przemysław | Kruk 2 | komendant Okręgu Kraków AK | |
ppor. | Niedzielski Rafał | Mocny | I Odcinek "Wachlarza", Kedyw Obszaru Lwów AK | |
kpt. piech. | Niemczycki Jerzy | Janczar | Kedyw Podokręgu Rzeszów AK | |
ppor. | Niepla Kazimierz | Kawka | radiotelegrafista Komendy Okręgu Wilno AK | |
mjr art. | Nosek Antoni | Kajtuś | Okręg Kraków AK, dowódca dywizjonu artylerii 106 Dywizji Piechoty AK | |
kpt. | Nowacki Józef | Horyń | Komenda Główna AK, instruktor Inspektoratu Rejonowego Piotrków Trybunalski Okręgu Łódź AK | |
ppor. łączn. | Nowak Piotr | Oko | radiotelegrafista, instruktor łączności Komendy Głównej AK | |
kpt. art. | Jeziorański Nowak Jan | Zych | Biuro Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK | |
kpt. piech. | Nowakowski Michał | Harpun | Komenda Główna AK | |
ppor. kaw. | Nowobilski Tadeusz | Dzwon | Okręg Nowogródek AK, 7 batalion 77 Pułku Piechoty | |
kpt. art. | Nowodworski Cezary | Głóg | dowódca kompanii "Zgody" w batalionie "Czata 49", | |
mjr | Nuszkiewicz Ryszard | Powolny | Kedyw Okręgu Kraków AK | |
ppor. art. | Odrowąż Szukewicz Bolesław | Bystrzec | poległ podczas skoku do Polski | |
gen. bryg. | Okulicki Leopold | Niedźwiadek | m.in. szef sztabu Komendy Głównej AK, ostatni komendant główny AK | |
ppłk. piech. | Olszewski Stanisław | Bar | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
kpt. | Ossowski Stanisław | Jastrzębiec 2 | dowódca kompanii szturmowej oraz zastępca dowódcy batalionu, na odcinku taktycznym „Bogumił | |
ppor. łączn. | Ostrowiński Henryk | Smyk | radiotelegrafista Komendy Głównej AK | |
por. piech. | Osuchowski Kazimierz | Rosomak | Komenda Główna AK | |
ppłk. | Paczkowski Alfred | Wania | dowódca III Odcinka "Wachlarza", dowódca Kedywu Obszaru Białystok AK, instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik” | |
sierż. | Parada Michał | Mapa | radiotelegrafista Komendy Głównej AK | |
plut. | Parczewski Jan | Kraska | Okręg Kraków AK | |
por. piech. | Pentz Karol | Skała 2 | 6 kompania „Wawer” Zgrupowania IX Batalionu „Kiliński” | |
por. piech. | Perekładowski Feliks | Przyjaciel 2 | Kedyw Okręgu Kraków AK | |
ppor. łączn. | Peszke Zdzisław | Kaszmir | radiotelegrafista Komendy Głównej AK | |
mjr sap. | Pękała Górski Mieczysław | Bosak | szef wywiadu Okręgu Łódź AK | |
por. | Piasecki Zbigniew | Orlik | III Odcinek "Wachlarza", Kedyw Okręgu Kielce-Radom AK, instruktor w szkole dywersji „Zagajnik”, kierownik oddziału Wydziału Kontrwywiadu i Bezpieczeństwa "999-Korweta" Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK | |
kpt. | Piątkowski Bohdan | Mak | Wachlarz (Odcinek IV), komendant bazy w Mińsku | |
ppor. | Pic Witold | Cholewa | Kedyw Obszaru Lublin AK | |
kpt. art. | Piekarski Aleksander | Turkuć | II zastępca komendanta Obwodu Białystok AK | |
por. łączn. | Pieniak Czesław | Bór | zastępca dowódcy kompanii radiołączności "Kram" batalionu "Iskry" Komendy Głównej AK, instruktor łączności Komendy Okręgu Warszawa AK | |
mjr tech lot. | Pijanowski Wacław | Dym | Kierownik Referatu Techniczno - Zaopatrzeniowego Wydziału Lotnictwa, Komenda Główna AK | |
mjr | Pilch Adolf | Góra | Okręg Nowogródek AK, dowódca Zgrupowania Stołpecko – Nalibockiego | |
mjr | Piotrowski Edward | Mema | Okręg Łódź AK, komendant Obwodu Piotrków Trybunalski AK | |
kpt. piech. | Piotrowski Julian | Rewera 2 | Zgrupowanie „Kryska” , adiutant dowódcy odcinka taktycznego „Topór” | |
płk. | Piwnik Jan | Ponury | szef odbioru zrzutów w Komórce Przerzutów Powietrznych "Syrena" Komendy Głównej AK, dowódca II Odcinka "Wachlarza", instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik”, dowódca Zgrupowań Partyzanckich AK, dowódca 7 batalionu 77 Pułku Piechoty Okręgu Nowogródek AK, dowódca 2 Pułku Piechoty Legionów AK | |
por | Pluta Wilhelm | Pion | Wydział Legalizacji (Centralne Biuro legalizacji) Oddziału I Komendy Głównej AK ("Park", "Leta", "Izba"), kierownik Pracowni "Dokumenty Podróży", instruktor Kedywu Okręgu Śląsk AK | |
por. lot. | Pokładecki Marian | Zoll | Instruktor Oddziału III (operacyjnego) Okręgu Kielce AK, instruktor łączności | |
kpt. piech. | Pokultinis Alfred | Fon | Wydział Łączności z Obozami Jenieckimi Oddziału I Komendy Głównej AK | |
kpt. | Policiewicz Zygmunt | Świerk | Wydział Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK, Obszar Lwów AK | |
por. | Poliszuk Jarosław | Arab | aresztowany przez gestapo podczas aklimatyzacji po skoku do Kraju | |
kpt. | Polończyk Bolesław | Kryształ | zastępca kierownika Oddziału III Komendy Okręgu Lublin AK, kierownik komórki odbioru zrzutów Okręgu Lublin AK | |
mjr piech. | Pospieszalski Antoni | Curie | oficer łącznikowy, radiotelegrafista brytyjskiej misji "Freston" | |
ppor. piech. | Poznański Jan | Pływak | Kedyw Okręgu Śląsk AK, Kedyw Okręgu Lublin AK | |
rtm. kaw. | Prądzyński Janusz | Trzy | wywiad ofensywny (Oddział II), Komenda Główna AK, inspektor sieci wywiadowczych | |
rotm. | Bogusławski Prus Andrzej | Pancerz | instruktor broni pancernej Oddziału III (operacyjnego) Komendy Okręgu Lublin AK | |
ppor. | Przetocki Jacek | Oset | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
kpt. łączn. | Przybylik Stefan | Gruch | Komenda Główna AK, dowódca plutonu łączności radio 25 Pułku Piechoty Ziemi Piotrkowskiej | |
ppor. piech. | Psykała Mieczysław | Kalwadosik | Komenda Okręgu Białystok AK | |
mjr | Pukacki Franciszek | Gzyms | II Odcinek "Wachlarza", dowódca oddziału "Gzyms", 27 Wołyńska Dywizja Piechoty AK | |
kpt. br. panc. | Rachwał Bronisław | Glin | referent wyszkolenia Oddziału III Komendy Głównej AK, Wydział Broni Szybkich | |
rotm. | Raczkowski Stanisław | Bułany | Komenda Okręgu Kielce AK, dowódca 2 batalionu 3 Pułku Piechoty 2 Dywizji Piechoty Legionów AK | |
mjr piech. | Raszplewicz Kazimierz | Tatar 2 | 1 batalion 1 Pułk Strzelców Podhalańskich AK | |
ppor. piech. | Ratajski Leszek | Żal | Kedyw Okręgu Nowogródek AK, Komenda Okręgu Nowogródek AK | |
ppor. | Riedl Adam | Rodak | adiutant komendanta Okręgu Kielce AK | |
por. | Rogowski Jan | Czarka | zastępca dowódcy II Odcinka "Wachlarza", oficer Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury, instruktor szkoły dywersji Kedywu "Zagajnik" | |
por. | Romaszkan Roman | Tatar | "Wachlarz" (V Odcinek), Kedyw Okręgu Kielce AK, Kedyw Komendy Głównej AK, instruktor wyszkolenia w Centrali Zaopatrzenia Terenu "Start I" oraz w Powstańczych Oddziałach Specjalnych "Jerzyki" | |
ppor. | Rossiński Czesław | Kozioł | Okręg Lublin AK, szef Kedywu Inspektoratu Rejonowego Radzyń Podlaski AK | |
por. | Rostek Jan | Dan | wywiad ofensywny (Oddzial II) Komendy Głównej AK, ośrodek wywiadowczy w Kijowie | |
ppor. | Rostworowski Jan | Mat | wywiad ofensywny (Oddział II) Komendy Głównej AK, Referat "Zachód" | |
mjr kaw. | Różycki Jan | Busik | Podokręg Piotrków AK | |
płk. pil. dypl. | Rudkowski Roman | Rudy | m.in. szef Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
ppłk. | Runge Tadeusz | Osa | Kedyw Komendy Głównej AK, kierownik Centrali Zaopatrzenia Terenu, dowódca batalionu „Czata 49″ | |
kpt. | Rybka Franciszek | Kula | Okręg Nowogródek AK, zastępca dowódcy Zgrupowania Stołpeckiego AK | |
por. piech. | Rydzewski Lech | Grom | Okręg Nowogródek AK, dowódca 2 kompanii Zgrupowania Stołpeckiego AK | |
por. | Rzepka Kazimierz | Ognik | Kedyw Okręgu Lwów AK | |
kpt. | Sawicki Zygmunt | Samulik | Zastępca kierownika Referatu Łączności Lotniczej Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
ppor. | Scheller Czarny Edwin | Fordon | wywiad ofensywny (Oddział II) Komenda Główna AK, m.in. Referat "Centralny i Kolejowy" | |
por. łączn. | Seeman Tadeusz | Garbus | Okręg Wołyń AK, oficer łączności Inspektoratu Rejonowego Łuck AK | |
kpt. piech. | Serafin Jan | Czerchawa | poległ podczas skoku do Polski | |
mjr | Serafiński Fryderyk | Drabina | Okręg Radom - Kielce AK, m.in. dowódca 1 kompanii szturmowej 1 batalionu "Las" 74 Pułku Piechoty 7 Dywizji Piechoty AK | |
ppłk. | Sędziak Stanisław | Warta | szef sztabu Okręgu Nowogródek AK | |
ppor. łączn. | Siakiewicz Władysław | Mruk | poległ podczas lotu do Polski | |
por. piech. | Sikorski Zenon | Pożar | Okręg Radom - Kielce AK | |
por. piech. | Skowron Marian | Olcha 2 | Okręgu Kraków AK | |
ppor. łączn. | Skowroński Ryszard | Lechita | poległ podczas lotu do Polski | |
kpt. | Skowroński Stanisław | Widelec | Komenda Główna AK, Okręg Wilno AK | |
rotm. | Skrochowski Jan | Ostroga | Okręg Nowogródek AK, m.in. dowódca 2 szwadronu 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Hetmana J.K. Chodkiewicza | |
mjr lot. | Skwierczyński Leopold | Aktor | Referat Informacyjno - Wywiadowczy Wydziału Lotniczego Oddziału III Komendy Głównej AK | |
kpt. | Smela Jan | Wir | zastępca dowódcy V Odcinka "Wachlarza" | |
kpt. art. | Smolski Kazimierz | Sosna | "Wachlarz" (IV Odcinek) | |
mjr | Sokołowski Jerzy | Mira | Komenda Główna AK, "Wachlarz" (IV Odcinek), instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik” | |
mjr dypl. | Sokołowski Tadeusz | Trop | dowódca IV "Odcinka Wachlarza" | |
por. piech. | Sokół Tadeusz | Bug 2 | Okręg Kielce AK, instruktor dywersji | |
por. piech. | Sołtys Stanisław | Sowa | dowódca Kedywu Obwodu Nisko-Stalowa Wola AK, oficer odbioru zrzutów Komendy Okręgu Kraków AK | |
kpt. art. | Specylak Skrzypecki Zbigniew | Tur 2 | Zgrupowanie „Sławbora” Podobwodu Śródmieście – Południe, zastępca dowódcy Zgrupowania „Kryska” oraz dowódca 1 Batalionu „Tur” | |
płk. piech. | Spychalski Józef | Grudzień | Komenda Główna AK, oficer łącznikowy Naczelnego Wodza przy Komendancie Głównym AK, komendant Okręgu Kraków AK | |
mjr piech. sap. | Sroczyński Zdzisław | Kompresor | instruktor minerstwa 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK | |
por. łączn. | Starzyński Leszek | Malewa | radiotelegrafista Komendy Obszaru Warszawskiego AK | |
kpt. piech. | Starzyński Tadeusz | Ślepowron | zastępca kierownika Wydziału Kontrwywiadu i Bezpieczeństwa "997/R" Komendy Głównej AK | |
mjr int. | Stocki Tadeusz | Ćma | Kedyw Komendy Głównej AK, kierownik produkcji sprzętu dywersyjnego, wykładowca na kursach kwatermistrzowskich KG AK | |
ppor. | Stołyhwo Olgierd | Stewa | Kedyw Okręgu Białystok AK | |
mjr kaw. | Stpiczyński Aleksander | Klara | wywiad ofensywny Komendy Głównej AK | |
por. | Straszyński Zdzisław | Meteor | Okręg Kraków AK, dowódca oddziału partyzanckiego | |
kpt. piech. | Strumpf Witold | Sud | zastępca kierownika Wydziału Legalizacji ("Park", "Leta", "Izba") Komendy Głównej AK | |
kpt. art. | Szczepański Mieczysław | Dębina | Okręg Nowogródek AK, 7 batalion 77 Pułk Piechoty AK | |
mjr piech. | Szewczyk Piotr | Czer | Kedyw Okręgu Lwów AK, komendant miasta Lwowa | |
por. | Szpakowicz Wiesław | Pak | poległ podczas lotu do Polski | |
płk. | Szternal Kazimierz | Zryw | szef sztabu, następnie (krótko) dowódca pułku „Baszta”, dowódca 10 Dywizji Piechoty AK | |
ppor. łączn. | Sztrom Jerzy | Pilnik | radiotelegrafista Okręgu Nowogródek AK | |
kpt. art. | Szubiński Władysław | Dach | wywiad ofensywny (Oddział II) Komendy Głównej AK, Referat "Wschód" | |
ppor. | Szwiec Waldemar | Robot | Związek Odwetu, Kedyw Okręgu Kielce AK, inspektor dywersji w Obwodzie Końskie Inspektoratu Rejonowego Starachowice, komendantem Zgrupowania nr 2 Świętokrzyskich Zgrupowań AK | |
ppłk. | Szydłowski Adam | Poleszuk | komendant Podokręgu Nowogródek AK | |
ppłk. | Szymański Jerzy | Boga | wywiad ofensywny (Oddział II) Komendy Głównej AK, Oddział III Komendy Głównej AK | |
ppłk. dypl. | Ściegienny Wincenty | Las | szef sztabu oraz zastępca komendanta Komendy Okręgu Białystok AK | |
sierż. łączn. | Śliwa Kazimierz | Strażak | Okręg Radom - Kielce AK, radiotelegrafista 2 Dywizji Piechoty Legionów AK | |
ppor. | Śmietanko Władysław | Cypr | radiotelegrafista Komendy Obszaru Warszawa AK | |
por. sap. | Śmigielski Tadeusz | Ślad | wywiad ofensywny (Oddział II) Komendy Głównej AK, instruktor wywiadu na kursach KG AK | |
kpt. | Świątkowski Andrzej | Amurat | poległ w dniu skoku do Kraju | |
mjr pil. | Tajchman Michał | Mikita | Wydział Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK | |
mjr | Tarnawski Aleksander | Upłaz | Podokręg Nowogródek AK, 3 kompania 7 batalionu 77 Pułku Piechoty | |
ppor. | Tomaszewski Tadeusz | Wąwóz | pluton „Motyla”, Batalion „Czata 49”, Zgrupowanie „Radosław” | |
kpt. piech. | Trojanowski Czesław | Litwos | instruktor dywersji w Inspektoracie Rejonowym Mielec AK | |
mjr piech. | Trondowski Stanisław | Grzmot 2 | dowódca 82 Pułku Piechoty 30 Poleskiej Dywizji Piechoty AK | |
mjr piech. | Trybus Adam | Gaj | dowódca Kedywu Inspektoratu Rejonowego Piotrów Trybunalski AK, dowóidca Kedywu Okręgu Łódź AK | |
por. art. | Twardy Zbigniew | Trzask | Komenda Okręgu Wołyń AK, dowódca partyzanckiego batalionu „Błyskawica”, dowódca 3 Batalionu 50 Pułku Piechoty 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK | |
mjr kaw. | Uklański Witold | Herold | Okręg Kraków AK | |
ppłk. | Ulm Zygmunt | Szybki | adiutant dowódcy Zgrupowania "Róg" | |
kpt. sap. | Walter Jan | Cyrkiel | szef służb saperskich Oddziału III Komendy Okręgu Lublin AK | |
kpt. piech. | Waruszyński Zbigniew | Dewajtis 2 | Kedyw Okręgu Kraków AK | |
ppor. | Wątróbski Józef | Jelito | Kedyw Podokręgu Rzeszów AK | |
por. kaw. | Whitehead Alfred | Dolina 2 | Okręg Brześć AK, 30 Poleska Dywizja Piechoty AK | |
por. piech. | Wiącek Wiktor | Kanarek | Instruktor dywersji, zastępca dowódcy, dowódca 5 Wileńskiej Brygady AK | |
kpt. sap. | Wiechuła Bernard | Maruda | m.in. instruktor Kedywu bazy kieleckiej "Start IV", instruktor dywersji Inspektoratu Rejonowego Częstochowa AK, zastępca dowódcy plutonu batalionu "Tygrys" | |
por. sap. | Wiechuła Ludwik | Jeleń | Okręg Radom - Kielce AK | |
mjr sap. | Wierzejski Tomasz | Zgoda 2 | dowódca plutonu kadrowego batalionu "Czata 49" | |
kpt. | Wilczewski Michał | Uszka | m.in. dowódca Kedywu Okręgu Stanisławów AK, dowódca Oddziału Specjalnego Dywersyjno-Dyspozycyjnego 40 Pułku Piechoty AK | |
ppor. | Wilczkiewicz Zbigniew | Kij | dowódca plutonu batalionu "Kiliński" | |
por. piech. | Winiarski Zdzisław | Przemytnik | Zgrupowanie Batalionu "Kiliński" | |
kpt. | Winter Stanisław | Stanley | Okręg Nowogródek AK, m.in. dowódca 2 batalionu 78 Pułku Piechoty AK | |
kpt. piech. | Wiszniewski Otton | Topola | Komenda Główna AK, zastępca dowódcy kompanii radiotelegraficznej Komendy Okręgu Warszawa AK | |
por. | Wiszniowski Roman | Harcerz | radiotelegrafista, instruktor łączności Obszaru Lwów AK | |
ppor. piech. | Wiśniewski Władysław | Wróbel | Okręg Kraków AK, instruktor dywersji Kedywu Okręgu Kraków AK | |
kpt. art. | Witkowski Ludwik | Kosa | zastępca komendanta Kedywu Okręgu Warszawa AK, m.in. dowódca oddziału dyspozycyjnego tzw. Batalionu Saperów Praskich, dowódca oddziału "Kolegium B" | |
mjr | Wolniak Bogusław | Mięta | Komenda Główna AK | |
kpt. | Woźniak Jan | Kwaśny | Okręg Nowogródek AK, dowódca 4 kompanii szturmowej 7 batalionu 77 Pułku Piechoty AK | |
rotm. | Zabielski Józef | Żbik | pomocnik kierownika referatu lotniczego w Oddziale III Komendy Głównej AK, następnie emisariusz Komendanta Głównego AK do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie | |
por. piech. | Zabierek Lech | Wulkan | Kedyw Obszaru Zachodniego AK | |
kpt. łączn. cw | Zachmost Henryk | Zorza | zastępca szefa łączności Komendy Okręgu Białystok AK | |
por. piech. | Zając Józef | Kolanko | Okręg Warszawa AK, zastępca dowódcy 9 kompanii Batalionu Kiliński | |
por. | Zalewski Janusz | Chinek | wywiad ofensywny (Oddział II) Komendy Głównej AK, ośrodek wywiadowczy w Kijowie | |
kpt. art. | Zaorski Wacław | Ryba | "Wachlarza" (IV Odcinek) | |
ppor. łączn. | Zapotoczny Stanisław | Płomień | radiotelegrafista Komendy Okręgu Wilno AK | |
mjr kaw. | Zarembiński Wiktor | Zrąb | zastępca komendanta Inspektoratu Rejonowego Lwów Miasto AK | |
gen. bryg. | Zawacka Elżbieta | Zo | Dział Łączności Zagranicznej Oddziału Łączności Konspiracyjnej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej, kurierka Komendy Głównej AK, szefowa Wojskowej Służby Kobiet KG AK | |
por. | Zawadzki Alfred | Kos | Oddział III Komendy Okręgu Śląsk AK | |
ppłk. | Zub Zdanowicz Leonard | Ząb | dowódca 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ, szef sztabu Brygady Świętokrzyskiej NSZ (podporządkowany Dowódcy Okręgu Lublin AK w wyniku umowy scaleniowej AK - NSZ) | |
por. | Zyga Ryszard | Lelum | aresztowany przez gestapo podczas aklimatyzacji po skoku do Kraju | |
ppor. łączn. | Żaak Franciszek | Mamka | radiotelegrafista Komendy Głównej AK, Obszaru Lwów AK | |
por. łączn. | Żakowicz Józef | Tabu | radiotelegrafista Komendy Głównej AK, Obszaru Warszawa AK | |
ppor. | Żelechowski Tadeusz | Ring | Obszar Lwów AK | |
mjr piech. | Żelkowski Bronisław | Dąbrowa | Obszar Lwów AK | |
kpt. mar. cw | Żórawski Bogusław | Mistral | wywiad ofensywny (morski), Oddział II Komendy Głównej Armii Krajowej, zastępca kierownika Wydziału Wywiadowczego ekspozytury "Lombard", szef inspektorów sieci wywiadu morskiego | |
ppor. art. | Żychiewicz Antoni Piotr | Przerwa | Kedyw Obszaru Zachodniego AK |
Podczas II wojny światowej olbrzymia większość Cichociemnych służyła w Armii Krajowej. Jednym z nielicznych CC, który walczył z wrogiem, początkowo formalnie poza strukturami AK był Cichociemny Leonard Zub-Zdanowicz ps. Ząb, początkowo dowódca 1 Pułku Legii Nadwiślańskiej NSZ, następnie szef sztabu Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Podkreślić należy, że współpracował z AK, przeprowadzał wspólne akcje bojowe z AK, zaś znaczna część NSZ podporządkowała się dowództwu Armii Krajowej.
Cichociemny Zbigniew Piasecki ps. Orlik, działając w Kedywie AK, w latach 1942-1943 działał także jako dowódca ?piątki? dywersyjnej Związku Syndykalistów Polskich. Cichociemny Jan Marek ps. Walka nawiązał kontakt z Konfederacją Narodu, od 1942 dowódca Uderzeniowego Batalionu Szturmowego, wstąpił do Uderzeniowych Batalionów Kadrowych (17 sierpnia 1943 włączono je w skład AK).
Zobacz także: Cichociemni – Żołnierze Wyklęci
Od 22 grudnia 1943 do końca 1944 z tego lotniska startowały samoloty w operacjach SOE, którymi przerzucono do okupowanej przez Niemców i Sowietów Polski 133 Cichociemnych oraz w kilkudziesięciu kolejnych operacjach lotniczych zaopatrzenie dla Armii Krajowej (zrzuty materiałowe).
W okresie niecałych czterech lat wystartowało do Polski 868 samolotów, w tym 483 wykonały zadanie zrzutem lub lądowaniem, stracono 70 samolotów. Przeprowadzono 81 operacji, podczas których przerzucono do Polski 316 Cichociemnych.
Początkowo Cichociemnych przerzucano z brytyjskich lotniosk RAF: Foulsham (2), Linton-on-Ouse (2), Leakenheath (9), Newmarket (2), Stradishall (6). Kilku prawdopodobnie przerzucono z lotniska RAF Grottaglie. Od 27 marca 1942 do 21 września 1943 w 43 operacjach lotniczych z tajnego lotniska RAF Temspford przerzucono do Polski 158 Cichociemnych. W pozostałych operacjach lotniczych SOE Cichociemnych oraz zaopatrzenie dla Armii Krajowej przerzucano do okupowanej Polski z lotniska Campo Casale (Brindisi)
Z różnych powodów (technicznych, problemów nawigacyjnych i in.) część lotów ze skoczkami do Polski kończyła się niepowodzeniem i samoloty musiały zawracać do bazy. Niektóre ekipy CC zrzucono do Polski dopiero po trzecim, nawet po czwartym locie.
Z lotniska Campo Casale startowały samoloty 148 Special Duty Squadron (Dywizjonu Specjalnego Przeznaczenia) RAF oraz polskiej 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia do ALbanii, Austrii, Bułgarii, Czechosłowacji, Grecji, Jugosławii, Rumunii, Węgier, północnych Włoch oraz Polski.
źródło: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
źródło: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
źródło: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
zobacz:
Początkowo Cichociemnych przerzucano z brytyjskich lotnisk RAF: Foulsham (2), Linton-on-Ouse (2), Leakenheath (9), Newmarket (2), Stradishall (6). Kilku Cichociemnych prawdopodobnie przerzucono z lotniska RAF Grottaglie.
Od 27 marca 1942 do 21 września 1943 z tego lotniska, w 43 operacjach lotniczych SOE startowały samoloty, którymi przerzucono do okupowanej przez Niemców i Sowietów Polski 158 Cichociemnych oraz w kilkudziesięciu kolejnych operacjach lotniczych zaopatrzenie dla Armii Krajowej (zrzuty materiałowe).
Ostatni lot ze zrzutem materiałowym z tego lotniska miał miejsce w nocy 20/21 października 1943 (operacja lotnicza Cottage 10) – Liberator BZ-860 „U” z polską załogą zrzucił 6 zasobników na placówkę odbiorczą (bastion) Chochla 507, zlokalizowaną w rejonie miejscowości Łubiec, 27 km od Warszawy, w Puszczy Kampinoskiej.
W pozostałych operacjach lotniczych SOE, od 22 grudnia 1943 do końca 1944, Cichociemnych oraz zaopatrzenie dla Armii Krajowej przerzucano do okupowanej Polski samolotami startującymi z lotniska Campo Casale (Brindisi)
Z różnych powodów (technicznych, problemów nawigacyjnych i in.) część lotów ze skoczkami do Polski kończyła się niepowodzeniem i samoloty musiały zawracać do bazy. Niektóre ekipy CC zrzucono do Polski dopiero po trzecim, nawet po czwartym locie.
Podczas II wojny światowej, we wsi Tempsford, 75 km na północ od centrum Londynu, w lipcu 1940 rozpoczęto budowę tajnego lotniska. Wg. źródeł brytyjskich, lotnisko zostało oddane do użytku 10 sierpnia 1941, było wyposażone w trzy pasy startowe, przy czym z najkrótszego pasa nie mógł wystartować samolot z pełnym obciążeniem.
W październiku 1941 gotowe lotnisko przejęła 3 Grupa RAF, odpowiedzialna za lotnicze operacje specjalne. Na lotnisku Tempsford od 14 marca 1942 stacjonował 138 oraz od 11 kwietnia 1942 – 161 Dywizjon Specjalnego Przeznaczenia RAF (138 and 161 Special Duty Squadron RAF). Lotnisko funkcjonowało jako obiekt SOE do 4 marca 1945.
Lotnisko RAF Tempsford było tajnym obiektem brytyjskiego Kierownictwa Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE) którego zadaniem było wspieranie ruchów oporu w okupowanej Europie, aby „podpalić” okupowaną przez Niemców Europę.
Z Tempsford startowały samoloty RAF do Algieru, Austrii, Belgii, Czechosłowacji, Danii, Francji, Holandii, Norwegii, Prus Wschodnich, Włoch oraz do Polski. Aby wprowadzić w błąd niemieckie rozpoznanie lotnicze, w Tempsford wybudowano tzw. „Gibraltar Farm”. Budynek wyglądał jak zwykła brytyjska stodoła w gospodarstwie rolnym. Murowany budynek pokryto od zewnątrz drewnem.
Do okupowanej Polski przerzucano Cichociemnych spadochroniarzy AK oraz broń i zaopatrzenie dla Armii Krajowej samolotami Handley Page Halifax II oraz V 138 Dywizjonu Specjalnego Przeznaczenia.
Lotnisko RAF Tempsford – Gibraltar Farm
źródło: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
Agnieszka Polończyk, Krzysztof Polończyk – Anglia i Szkocja. Śladami Cichociemnych
Dziękujemy za wyrażenie zgody na publikację 🙂
Zobacz także – RAF Tempsford
zobacz: