Kazimierz Fuhrmann – Cichociemny
ps.: „Bratek”, „Zaczep”, „Bączek”, „Kazik”
Kazimierz Tadeusz Fuhrmann po wojnie Marek Lachowicz vel Kazimierz Czekański
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1751
por. cc Kazimierz Fuhrmann
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 1 stycznia 1917 w Sanoku, zm. 17 września 1978 w Warszawie – porucznik łączności, oficer Wojska Polskiego, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Wołyń AK, uczestnik kampanii wrześniowej, więzień sowieckich łagrów: Buchta Nachodka, Piwiek (1939-1941), łącznościowiec, Cichociemny
Znajomość języków: rosyjski; szkolenia – kursy specjalne m.in: zasadnicze: dywersyjny, spadochronowy, odprawowy (STS 43, Audley End); specjalnościowe: łączności (Ośrodek Wyszkoleniowy Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza, Anstruther), i in. W dniu wybuchu wojny miał 22 lata 7 miesięcy; w dacie skoku do Polski 26 lat 8 miesięcy. Syn właściciela restauracji
po wojnie wg. Tochmana tajny współpracownik SB, TW Kazik, Marek Lachowicz
Spis treści:
Uczył się w gimnazjum w Stryju, po ukończeniu 6 klas, od września 1932 w Szkole Podoficerskiej dla Małoletnich nr 2 w Śremie. Po jej ukończeniu awansowany na stopień kaprala 1 kwietnia 1935, zamieszkał w Stryju, przydzielony jako podoficer zawodowy do 53 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych w Stryju.
II wojna światowa
GUŁ-ag – mapa zesłań, pracy i straceń Polaków
W kampanii wrześniowej 1939 w kompanii karabinów maszynowych 53 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych 11 Dywizji Piechoty, w składzie Armii „Karpaty”. Uczestniczył w walkach w rejonie Jasła, Przemyśla (11-13 września), w Lasach Janowskich oraz nad Wereszycą (16 -18 września). Od 20 września w osłonie sztabu frontu południowego, wyróżnił się w walkach pod Lelechówką – Brzuchowicami, ranny.
Po agresji sowieckiej na Polskę, 21 listopada 1939 we Lwowie aresztowany przez NKWD, osadzony w więzieniu na Zamarstynowie. 28 października 1939 przez Kijów, Charków, Irkuck wywieziony do Buchty Nachodki k. Władywostoku. Tam zachorował na zapalenie płuc, później wywieziony do Piwieka na Półwysep Czukocki, do niewolniczej pracy w odkrywce platyny i ołowiu oraz w kopalni węgla.
Represje sowieckie wobec Polaków
źródło: pamiec.pl
Po układzie Sikorski – Majski zwolniony, statkiem „Sachalin” przez Cieśninę i Morze Beringa, następnie Morze Ochockie, Japońskie dopłynął do Władywostoku, następnie pociągiem dotarł do Irkucka i Buchary. Skierowany do pracy w kołchozie przy uprawie bawełny oraz jako pomocnik geologa. Zachorował na tyfus plamisty, przeniesiony do szpitala w Samarkandzie.
Po dotarciu do Krasnowodska, 7 marca 1942 wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa. Ewakuowany wraz z armią do Pahlevi i Teheranu (Iran), przydzielony do Szkoły Podchorążych jako dowódca plutonu oraz szef 2 kompanii 24 Pułku Piechoty 8 Dywizji Piechoty. Awansowany na stopień sierżanta 13 kwietnia 1942.
Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40
Z portu Bender Szhpur nad Zatoką Perską przez Morze Arabskie i Czerwone dotarł do El Khasa (Palestyna), następnie z Suezu statkiem m/s „Mauretania” dopłynął do Durbanu i Pietiermaritzburga (Afryka Południowa). Statkiem m/s „Sobieski” ewakuowany z Afryki, 24 września 1942 dotarł do Glasgow (Wielka Brytania).
Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106
Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w łączności radiowej, od 5 października 1942 do 15 września 1943 przydzielony do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza. Zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 10 lipca 1943 w Audley End, awansowany na stopień podporucznika 30 października 1943, ze starszeństwem od 14 września 1943.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 14/15 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 7” (dowódca operacji: F/O Antoni Freyer, ekipa skoczków nr: XXX), z samolotu Halifax JD-362 „L” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Henryk Bober, pilot – F/S Stanisław Kozłowski / nawigator – F/O Antoni Freyer / radiotelegrafista – Sgt. Alfred Pawlitta / mechanik pokładowy – Sgt. Jan Prymus / strzelec – Sgt. Jan Wernikowski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 17.55 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Spodek” 209 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Mariańskie Porzecze, Łucznica, 8 km od stacji kolejowej Garwolin. Razem z nim skoczyli: ppor. Roman Wiszniowski ps. Harcerz oraz ppor. Franciszek Żaak ps. Mamka. Skoczkowie przerzucili 252 tys. dolarów w banknotach, 100 tys. marek na potrzeby AK oraz pas z pieniędzmi dla Delegatury Rządu na Kraj. Zrzucono także sześć zasobników oraz jedną paczkę. Samolot powrócił do bazy po locie trwającym 10 godzin 45 minut. Skoczków podjęli wspólnie: oddział Armii Krajowej oraz Batalionów Chłopskich z rejonu Wilga, dowodzony przez komendanta rejonu Wacława Rybarczyka ps. Opór.
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:
„Dn. 14.IX. uruchomiony został Plan Startu – wariant 12 samolotów: Lot Nr. 53/83, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Żyto I, zapasowa Żyto II, nawigator por. Gębik (V), godz. startu 18.23, paczki zestaw OW-X2, Lot Nr. 54/84, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Groch I, zapasowa Groch II, nawigator kpt. Zbucki (Z), godz. startu 18.21, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 65/85, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Proso II, zapasowa Proso II, nawigator S/L Pitt (S), godz. startu 18.32, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 66/86, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza KOC I, zapasowa Koc II, nawigator por. Wasilewski (T), godz. startu 18.09, pieniądze 348.000 dol, paczki zestaw DR 50/16, MD-EU, Lot Nr. 67/87, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza CZAJNIK, zapasowa Patelnia, nawigator por. Malinowski (W), godz. startu 18.06, pieniądze 417.000 dol. 100.000 Rm., paczki zestaw OW-EU, Lot Nr. 68/88, zawartość 0-6-1, placówka zasadnicza KUFER, zapasowa Teczka, nawigator F/L Hart (k), godz. startu 17.59, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 69/89, zawartość 0-6-1, placówka zasadnicza KUFER, zapasowa Teczka, nawigator F/S James (E), godz. startu 17.53, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 70/90, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza SPODEK, zapasowa Waza, nawigator por. Freyer (L), godz. startu 17.55, pieniądze 252.000 dol. 100.000 Rm., paczki zestaw DR 51/16 OWB-SA-PLT 16, Lot Nr. 71/91, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza PIERZYNA, zapasowa Kołdra, nawigator F/L Milno (Q), godz. startu 18.04, pieniądze 423.000 dol., paczki zestaw OWB-SA-SF, Lot Nr. 72/92, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza PIERZYNA, zapasowa Kołdra, nawigator F/L Parris (M), godz. startu 17.59, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 73/93, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza WANNA, zapasowa Dywan, nawigator por. Krywda (A), godz. startu 17.57, pieniądze 333.000 dol. 1425 dol. zł. 2800 Rm. zł o 240 rb. zł. , paczki zestaw OW-SF, Lot Nr. 74/94, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza WANNA, zapasowa Dywan, nawigator P/O armstrong (D) – nie wystartował (paczki zestaw Flat 14-OW-Pl),
Pogoda startu bardzo ładna. Wiatr pomyślny. Jednak duży niepokój. Szef Wydz. „S” stwierdził w samolotach „T, W, L, Q i A”, że zestawy zaczepiono wg. planu załad. Sygnał – melodia – nadany prawidłowo [przez BBC]. Żadnych depesz o spaleniu plac. odb. wzgl. odwołaniu czy zmianach.
Dn. 15.IX. Wynik lotu – bardzo niepomyślny – bardzo duże straty. – wykonane loty (Nr. – plac. odb.): 64/94 – GROCH I, 65/85 – PROSO II, 66/86 – KOC I, 67/87 – CZAJNIK, 70/80 – SPODEK i 75/95 – DYWAN. Razem sześć: 5 – polskie załogi i jedna – angielska załoga. – zaginione loty (missing): 63/83 – ŻYTO, 68/88 – KUFER, 69/89 – KUFER, 71/91 – PIERZYNA. Razem – cztery; jedna polska (doskonały nawigator por. Gębik) i trzy angielskie (najlepsze w Dyonie 138). – wrócił: – nie znalazł plac. odb. – 72/92 – PIERZYNA – załoga angielska. – nie wystartował: 74/94 – WANNA – załoga angielska. Nic nie wiadomo, czy z pośród zaginionych i ile samolotów wykonało zadanie – gdzie zostało zestrzelonych – w drodze do Polski czy z powrotem.” (s. 195)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał u p. Rządkowskich przy ul. Chmielnej 18.
Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich
w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski
w: „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty”, IPN, Warszawa 2012, s. 15 – 25
Od października 1943 przydzielony do Oddziału V Okręgu Wołyń AK jako oficer radiołączności, na miejsce przydziału (do Kowla) dotarł wraz z Cichociemnym ppor. Tadeuszem Seemanem ps. Nasturcja. Od 16 stycznia 1944 szef łączności taktycznej 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. W dniach 25-27 marca 1944 w składzie delegacji dowódcy 2 Dywizji Piechoty AK na rozmowy z sowieckim dowódcą korpusu gen. Siergiejewem.
Od 18 kwietnia 1944 dowódca 3 batalionu 50 Pułku Piechoty AK. Uczestniczył w zasadzce na Węgrów oraz Niemców na skrzyżowaniu dróg Mielniki – Huta Ratneńska, m.in zdobyto tabory, spalono dwa czołgi oraz wzięto 18 jeńców. 3 maja 1944 odznaczony Virtuti Militari, awansowany na stopień porucznika. 21 lipca 1944 wraz z batalionem zdobył Lubartów, na żądanie Sowietów batalion przeszedł do Kozłówki, następnie do Skrobowa, tam 25 lipca 1944 rozbrojony.
Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Bartłomiej Szyprowski – Cichociemny „Mamka” przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK
Przegląd Historyczno – Wojskowy 2013 r., nr 14 965)/3 (245), s. 202 – 206
Po wojnie
Od 25 lipca 1944 używał nazwiska Lachowicz, wyjechał do Lublina, podjął pracę jako geodeta przy parcelacji majatków, od października w powiecie Garwolin. Od lutego 1945 w Bydgoszczy, od 2 lutego 1952 w Wojewódzkim Biurze Geodezyjnym w Koszalinie, od 1964 w Powiatowym Biurze Geodezji w Sławnie, następnie w Mrągowie, od 1971 na rencie.
Od 1974 mieszkał w Lublinie, w 1975 przeprowadził się do Płocka. Inwigilowany przez UB od 1953, więziony pod zarzutem fałszowania danych geodezyjnych. Podjął współpracę z SB jako TW „Kazik”, w latach 1958-1968 pobierając wynagrodzenie. W 1969 SB zaniechała współpracy, choć usiłowano wykorzystać go w kombinacjach operacyjnych przeciwko pracownikom brytyjskiej ambasady oraz Polakom mieszkającym w Wielkiej Brytanii.
Filip Musiał – Trudna prawda
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 54 – 59
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72
Twórczość
Autor książki „Wspomnienia cichociemnego”, wstęp i opracowanie Krzysztof Tochman, wyd. IPN Oddział Rzeszów, 2011, ISBN 9788376293097.
Zmarł 17 września 1978, pod nazwiskiem Marek Lachowicz pochowany na Cmentarzu Komunalnym Północnym w Warszawie – kw. W-IV-4, rz. 2, gr. 18
Awanse
- kapral – 1 kwietnia 1935
- sierżant – 13 kwietnia 1942
- podporucznik – 30 października 1943, ze starszeństwem od 14 września 1943
- porucznik – 3 maja 1944
Odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 3 maja 1944
- Krzyż Walecznych
Życie rodzinne
Syn Andrzeja właściciela restauracji oraz Stefanii z domu Sołtysik. Zawarł związek małżeński z Pauliną z domu Kinasz. Mieli syna Andrzeja (ur. 1940).
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0049)
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1. Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 39-41, ISBN 8390249901
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 87-90, 370, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 311, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 170
- Cichociemni z ziemi sanockiej rodem (I) – Gazeta Sanocka „Autosan”, s. 5, Nr 7 (478) 1-10 marca 1989, Sanocka Fabryka Autobusów
- Justyna Daniluk – Jak Polacy Żydów pogromili, Dziennik Polski
- Krzysztof Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji, w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60-72
- Krzysztof Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych, w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131157
Ludwik Fortuna – Cichociemny
ps.: „Siła”, „Nadzieja”
Józef Ludwik Fortuna vel Michał Zabiełło
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0786
kpt. dypl. cc Ludwik Fortuna
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 20 marca 1913 w Żurawicy (powiat przemyski), zm. 1999 – kapitan dyplomowany piechoty, oficer dyplomowany Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, szef sztabu Okręgu Nowogródek AK, więzień NKWD (1944-1946), sowieckich łagrów: Ostaszków, Morszańsk (1946-1947), Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy; uzupełniający: Wyższa Szkoła Wojenna, i in. W dniu wybuchu wojny miał 26 lat 5 miesięcy; w dacie skoku do Polski 31 lat 1 miesiąc. Pochodził z rodziny rzemieślniczej, syn kołodzieja
po wojnie wg. Tochmana zarejestrowany jako współpracownik UB, TW Snarski
Spis treści:
Uczył się w szkole powszechnej, następnie w Państwowym Gimnazjum nr 1 w Jarosławiu. W 1931 zdał egzamin dojrzałości. W latach 1932-1934 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Różanie nad Narwią, od 1932 w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi – Komorowie. Po jej ukończeniu 15 sierpnia 1934 awansowany na stopień podporucznika. Przydzielony jako dowódca plutonu do 54 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Awansowany na stopień porucznika 19 marca 1938, następnego dnia objął dowództwo kompanii zwiadu 54 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych.
II wojna światowa
W kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca kompanii zwiadu 54 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych, na szlaku bojowym Skarżysko – Kamienna – Iłża – Solec. Później wraz z Warszawską Brygadą Pancerno – Motorową. 13 października zdemobilizował swój 130 osobowy oddział. 8 grudnia 1939 przekroczył granicę polsko-węgierską, internowany, osadzony w cytadeli w Budapeszcie.
Przez Jugosławię, północne Włochy dotarł do Francji, 26 marca 1940 w Camp de Carpiagne wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Przydzielony jako dowódca 6 kompanii 7 Pułku Piechoty 3 Dywizji Piechoty.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany do Wielkiej Brytanii, dotarł do Plymouth 23 czerwca 1940. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako dowódca 8 kompanii 3 batalionu strzelców 1 Brygady Strzelców; później jako dowódca oddziału rozpoznawczego.
Cichociemny
Consolidated B-24 Liberator
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Po przeszkoleniu ze specjalnością w dywersji zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 7 kwietnia 1942 w Londynie, przeniesiony do Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza. Od 4 kwietnia 1943 uczestnik kursu przygotowawczego, od 10 lipca słuchacz Wyższej Szkoły Wojennej (III Kurs) w Eddieston. Po jej ukończeniu 18 grudnia 1943, mianowany oficerem dyplomowanym. Po praktyce w Oddziale III Sztabu Naczelnego Wodza, instruktor kursu dla cichociemnych. Przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy).
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 19/20 maja 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 18” (dowódca operacji: F/L Kazimierz Wünsche, ekipa skoczków nr: LII), z samolotu Liberator BZ-965 „S” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Zbigniew Szostak, pilot – P/O Jacek Błocki / nawigator – F/L Kazimierz Wünsche / radiotelegrafista – F/S Józef Witek / mechanik pokładowy – Sgt. Stanisław Wileniec / strzelec – F/S Stanisław Malczyk / despatcher – F/S Stanisław Jarecki). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Jaśmin” 302 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach Opatkowic (9 km od Puław). Podczas skoku zginął kpt. dypl. Jan Serafin, wskutek nieotwarcia spadochronu. Razem z nim skoczyli: por. Rudolf Dziadosz ps. Zasaniec, st. sierż. Aleksander Lewandowski ps.Wiechlina, kpt. dypl. Jan Serafin ps. Czerchawa, ppor. Zdzisław Winiarski ps. Przemytnik oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj strz. Franciszek Klima ps. Oszczep. Zrzucono także dwanaście zasobników oraz sześć paczek, wraz ze skoczkami w czterech nalotach na placówkę odbiorczą, w godz. 00.10 – 00.35. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy, po locie trwającym 9 godzin 10 minut.
„Dnia 14.V.44 SOPIA [mjr dypl. Jan Jaźwiński] nadał depeszę L.744: (…) W czasie wizyty Gubbinsa [gem. Colins Gubbins, szef SOE] przedstawiłem wraz z Królem [mjr naw. Stanisław Król, dowódca 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia] nast. najpilniejsze postulaty. 1. danie etatu dla [polskiego] dyonu spec. 301, 2. Wyposażenie dyonu 301 w Liberatory, 3/ wstrzymanie przezbrojenia dynonu bryt. 148 [148 Dywizjon Specjalnego przeznaczenia RAF] 4/ zapewnienie uzbrojenia niem, wyłącznie dla Kraju. Poza tym umotywowałem celowość i możność akcji 2301 [zrzutów] bez przerwy letniej. Gubbins doradził działać ad. pkt. 1-3 przez MAAF [Mediterranean Allied Air Forces, dowództwo Śródziemnomorskich Alianckich Sił Powietrznych] i obiecał poprzeć w rozmowie z marsz. Slessor [brytyjski minister lotnictwa]. (…)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
źródło: Indeks Represjonowanych
GUŁ-ag – mapa zesłań, pracy i straceń Polaków
Po skoku od 26 czerwca 1944 przydzielony jako szef sztabu Okręgu Nowogródek AK. Uczestnik operacji „Ostra Brama”, planowany jako szef sztabu 19 Dywizji Piechoty AK.
17 lipca 1944 w Boguszach aresztowany przez sowietów, osadzony w więzieniu w Wilnie na Łukiszkach, następnie w siedzibie NKWD w Wilnie przy ul. Ofiarnej. Od października 1946 zesłany do łagru w Ostaszkowie, od czerwca 1947 w łagrze w Morszańsku.
Zbigniew S. Siemaszko – Wileńsko-Nowogródzkie telegramy. Lato 1944
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1985, zeszyt 73, s. 109-147
[Teodor Cetys, Ludwik Fortuna, Maciej Kalenkiewicz, Adolf Pilch, Jan Piwnik, Stanisław Sędziak
Kazimierz Szternal, Adam Szydłowski, Aleksander Tarnawski, Stanisław Winter]
Po wojnie
Represje sowieckie wobec Polaków, źródło: pamiec.pl
Powrócił do Polski w lipcu 1947, od listopada urzędnik w Okręgowym Urzędzie Likwidacyjnym w Rzeszowie, następnie w latach 1949-1970 pracował w Rejonowym Przedsiębiorstwie Przemysłu Paszowego „Bacutil” w Katowicach jako kolejno: kierownik bhp, starszy technik ds. wynalazczości i racjonalizacji, kierownik służby inwestycyjnej.
6 czerwca 1954 zwerbowany jako tajny współpracownik SB ps. Snarski. Wg. okresowej oceny „w okresie współpracy z organami BP [bezpieczeństwa publicznego] nie podał ciekawszych materiałów, do współpracy odnosi się niechętnie, często zrywa spotkania i opóźnia się, zadania wykonuje opieszale (…) jest niesprawdzonym, uzyskane od niego materiały są o charakterze informacyjnym, nie nadające się do wykorzystania (…) jest człowiekiem inteligentnym, przebiegłym, jednak nie posiada chęci do współpracy, tłumaczy się zanikiem pamięci oraz że nie posiada zdolności w tym kierunku pracy, nie tkwi on w żadnej sprawie, zna język angielski i rosyjski”. 22 maja 1956 wyrejestrowany, rozpracowywany co najmniej do 2 lutego 1957.
Pracował następnie w: Zarządzie Inwestycji Produkcyjnych Śląskiego Zjednoczenia Budownictwa Miejskiego w Katowicach jako kierownik działu inwestycji i przygotowania produkcji (1970-1972), Chorzowskim Przedsiębiorstwie Produkcji Materiałów Budowlanych (1972-1973), Ośrodku Rozwojowo-Badawczym Śląskiego Zjednoczenia Budownictwa Miejskiego w Katowicach (1973-1978). Od 1978 na emeryturze.
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157
Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.
Awanse
- podporucznik – 15 sierpnia 1934
- porucznik – 19 marca 1938
- oficer dyplomowany – 18 grudnia 1943
- kapitan dyplomowany – 1 marca 1944
Odznaczenia
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Życie rodzinne
Syn Józefa kołodzieja oraz Franciszki z domu Hnatowskiej. W 1939 zawarł związek małżeński z Janiną Malską (ur. 1913). Mieli córkę Zofię, po mężu Woźniak (ur. 1949, zm. 22 czerwca 2023).
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0048)
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 38-39, ISBN 8390249901
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 163-166, 405, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 310, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 224-225
- Filip Musiał – Trudna prawda, w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 54- 59
- Krzysztof Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych, w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131-157
Władysław Flont – Cichociemny
ps.: „Grandziarz”, „Grandziarzon”, „Klawiszon”
Zwykły Znak Spadochronowy nr 2640, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1985
ppor. cc Władysław Flont
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 3 stycznia 1915 w Radomiu, zm. 1 lutego 1988 w Jedlni-Letnisku – podporucznik łączności, podoficer Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Sztabu Naczelnego Wodza, Armii Krajowej, radiotelegrafista Komendy Okręgu Łódź AK, uczestnik kampanii francuskiej, więzień UB (Łódź 1945), łącznościowiec, Cichociemny
Znajomość języków: francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); specjalnościowe: łączności (Ośrodek Wyszkoleniowy Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza, Polmont), i in. W dniu wybuchu wojny miał 24 lata 7 miesięcy; w dacie skoku do Polski 29 lat 9 miesięcy. Syn stolarza
Spis treści:
Uczył się w szkole powszechnej, od 1924 w Gimnazjum Realnym w Radomiu, od 1928 w Miejskiej Szkole Rzemieślniczo – Przemysłowej w Radomiu. W 1931 podjął pracę w dziale mechanicznym, później montażowym, następnie broni strzeleckiej w Państwowej Wytwórni Prochu w Pionkach. Od 1936 ślusarz brygadzista na budowie fabryki celulozy w Niedomicach.
Od 1936 w 1 Dywizjonie Pociągów Pancernych, w 1937 ukończył szkołę podoficerską. Od 16 marca 1939 zmobilizowany, przydzielony do 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
II wojna światowa
Camp Coetquidian
W kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca patrolu rozpoznawczego w szwadronie rozpoznawczym motocyklistów 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii Pancernej. M.in. uczestniczył w nocnych patrolach w rejonie Kulikowa i Lwowa z późniejszym Cichociemnym rtm. Adamem Mackusem.
19 września wraz z Brygadą przekroczył granicę z Węgrami, internowany w Petlen Puszta k. Kapuvaru. Uciekł, przez Jugosławię dotarł do Francji. 4 stycznia 1940 w Camp de Coëtquidan wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do plutonu motocyklowego 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
Uczestnik walk w kampanii francuskiej, m.in. w rejonie Champaubert (12 czerwca 1940) oraz w nocnych walkach w Montbard o przechwycenie Kanału Burgundzkiego. 18 czerwca ranny, w niewoli niemieckiej, osadzony w szpitalu w Avalon, z pomocą Francuzów uciekł, dotarł do nieokupowanej części Francji
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Od stycznia 1941 w Oranie (Algieria), w drodze do Casablanki, aresztowany przez żandarmerię francuską, internowany w koszarach Legii Cudzoziemskiej w Saida. W listopadzie 1941 uczestniczył w ucieczce ok. dwustu osób z koszar, zatrzymany, wywieziony do obozu na Saharze, pracował przy budowie linii transsaharyjskiej Mediterana – Niger. Po inwazji anglosaskiej w Afryce Północnej, w listopadzie 1941 uwolniony, 6 grudnia 1941 dotarł do Wielkiej Brytanii. wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Od 20 stycznia w Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Cichociemny
Consolidated B-24 Liberator
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w radiotelegrafii i dywersji, m.in. jako uczestnik półrocznego kursu radiotelegrafistów Ośrodka Wyszkoleniowego Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień plutonowego ze starszeństwem od 1 stycznia 1944, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 19 stycznia 1944 w Chicheley przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Przeniesiony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi we Włoszech. Awansowany na stopień sierżanta ze starszeństwem od 18 października 1944.
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 października 1944 w sezonie operacyjnym „Odwet”, w operacji lotniczej „Wacek 1” (dowódca operacji: F/L Roman Chmiel, ekipa skoczków nr: LX), z samolotu Liberator KG-994 „R” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Edmund Ladro, pilot – Sgt. Zenon Przybylak / nawigator – F/L Roman Chmiel / radiotelegrafista – W/O Edward Gągała / mechanik pokładowy – Sgt. Henryk Zientek / strzelec – W/O Antoni Lewkonowicz / despatcher – W/O Stanisław Zieliński). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 16.45 z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Newa” 611 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Tomawa, Żerechowa Kolonia, 19 km od Piotrkowa Trybunalskiego. Razem z nim skoczyli: ppor. Władysław Godzik ps. Skrzat, kpt. Teodor Hoffman ps. Bugaj, płk. dypl. Wacław Kobyliński ps. Dziad, mjr Mieczysław Pękala ps. Bosak, rtm. Jan Różycki ps. Busik. Był to drugi lot tej ekipy, w poprzednim (7/8 października) nie można było wykonać zadania. Skoczkowie przerzucili 544,8 tys. dolarów w banknotach oraz 7,2 tys. dolarów w złocie na potrzeby AK. Zrzucono także 12 zasobników oraz 3 paczki. Zrzutu dokonano w pięciu nalotach na placówkę, w godz. 21-50 – 22.00: najpierw sprzęt, potem skoczkowie.
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych, mieszkał w Piotrkowie Trybunalskim u p. Węgorzewskich, przy ul. Pokrzyckiej 18. Od 18 października 1944 przydzielony jako radiotelegrafista oraz instruktor radio do Oddziału V Okręgu Łódź AK, w dyspozycji oficera radiołączności „Bugaja”, do 30 grudnia 1944 25 Pułk Piechoty AK. Od 1 stycznia 1945 w Piotrkowie Trybunalskim jako radiotelegrafista radiostacji „Wanda 54” Komendy Okręgu Łódź AK.
Kazimierz Stępień – Cichociemni na Ziemi Piotrkowskiej
w: Biuletyn informacyjny AK nr 10 (198) październik 2006, s. 39 – 43
Po wojnie
9 marca 1945 aresztowany przez NKWD, osadzony w Łodzi, nikogo nie wydał pomimo kilkumiesięcznego śledztwa, zwolniony po ogłoszeniu amnestii 8 października 1945. Wyjechał z kraju, 11 kwietnia 1946 dotarł do stacjonującej w Niemczech 1 Dywizji Pancernej gen. Klemensa Rudnickiego, 21 kwietnia 1946 zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Przydzielony do Ośrodka Zapasowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, do 23 grudnia 1946.
W 1947 powrócił do Polski po narzeczoną, został w kraju. Podjął pracę przy odbudowie fabryk papierniczych: Klucze k. Olkusza, „Natronag” w Krapkowicach, Malczycach, fabryki celulozy w Kostrzyniu, Jeleniogórskich Zakładów Papierniczych.
W 1951 otrzymał nakaz opuszczenia Ziem Zachodnich, zamieszkał w Jedlini Letnisku k. Radomia. Od grudnia 1956 jako pracownik fizyczny w Przedsiębiorstwie Transportowym Handlu Wewnętrznego w Radomiu, później w Zjednoczeniu Instalacji Sanitarnych Budownictwa Miejskiego, jako chałupnik w spółdzielczości pracy, następnie na rencie inwalidzkiej. Zmarł 1 lutego 1988 w Jedlini Letnisku.
Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.
Awanse
- plutonowy – ze starszeństwem od 1 stycznia 1944
- sierżant – ze starszeństwem od 18 października 1944
- podporucznik
Odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Juliana stolarza w PKP i Antoniny z domu Tuszyńskiej. W 1947 zawarł związek małżeński z Zofią z domu Kuczyńską (1918-1987). Mieli czworo dzieci: Barbarę zamężną Mańkę (ur. 1948) technika ekonomistę, Marię zamężną Staszewską (ur. 1951) mgr inż. fizyki technicznej i matematyki stosowanej na Politechnice Warszawskiej, Ewę zamężną Markhauser (ur. 1953) oraz syna Władysława (ur. 1956) technika mechanika.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0047)
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 40-42, ISBN 8390249952
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 310-317, 452, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 309. ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 252-253
Michał Fijałka – Cichociemny
ps. „Pompa”, „Kawa”, „Wieśniak”, „Sokół”
vel Michał Gładysz vel Michał Gawlikowski, vel Michał Wojdanowski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1079, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1641
kpt. cc Michał Fijałka
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 5 października 1915 w Izdebkach (powiat brzozowski), zm. 20 września 1983 w Lublinie – kapitan piechoty, nauczyciel, żołnierz Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Wołyń AK, uczestnik kampanii wrześniowej, więzień UB, skazany (1944-1945), Cichociemny
Znajomość języków: angielski, niemiecki, ruski, ukraiński; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy, walki konspiracyjnej (STS 38, Briggens); uzupełniające: podstaw wywiadu (STS 34, Bealieu), łączności (Dundee), sabotażu przemysłowego i kolejowego (STS 17, Brickendonbury Manor), narciarski (Higland), i in. W dniu wybuchu wojny miał 23 lata 10 miesięcy; w dacie skoku do Polski 26 lat 10 miesięcy. Pochodził z rodziny chłopskiej
Po wojnie wg. Tochmana zarejestrowany jako tajny współpracownik UB-SB ps. Osiecki
Spis treści:
- II wojna światowa
- Cichociemny
- Album Fotograficzny 27. WDP AK
- Po wojnie
- Kontrowersje
- Awanse i odznaczenia
- Życie rodzinne
- Upamiętnienie
Michał Fijalka jako Michał Gładysz
Urodził się 5 października 1915 w Izdebkach, w rodzinie chłopskiej. Od 1923 mieszkał w Brzozowie, od 1928 w Sanoku, od 1935 w Przemyślu. Uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. 31 maja 1935 zdał egzamin dojrzałości.
Od 21 września 1936 do 20 września 1937 uczestnik kursu podchorążych rezerwy piechoty przy 5 Pułku Strzelców Podhalańskich 22 Dywizji Piechoty Górskiej w Przemyślu. Od 23 września 1938 do 2 listopada 1938 uczestnik ćwiczeń rezerwy.
Od października 1937 pracował w Zarządzie Głównym Związku Szlachty Zagrodowej w Przemyślu, potem jako instruktor oświatowy Związku Szlachty Zagrodowej w powiecie Turka nad Stryjem oraz w Dobromilu.
II wojna światowa
Gen. Sikorski odznacza Michała Fijałkę Virtuti Militari, Audley End, 28 sierpnia 1942
Michał Fijałka, źródło: teatrNN.pl
W lipcu 1939 zmobilizowany, w kampanii wrześniowej 1939 przydzielony do 5 Pułku Strzelców Podhalańskich.
20 października 1939 przez Sanok, Lesko, Baligród – Wetlina wyruszył na Węgry, przekroczył granicę polsko – węgierską, internowany. Ok. 25 lub 26 października dotarł do Budapesztu, później w obozie polskich uchodźców w Szob, następnie po otrzymaniu paszportu przez Jugosławię i Włochy przedostał się do Francji.
17 listopada 1939 we Francji, w koszarach Bessieres (Paryż) wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Przydzielony do kompanii przeciwpancernej 4 Pułku Piechoty 2 Dywizji Strzelców Pieszych.
Karta Identyfikacyjna Michała Fijałki, źródło: teatrNN.pl
W kampanii francuskiej jako dowódca plutonu stacjonującej w Irais kompanii przeciwpancernej 4 Pułku Piechoty. Od 26 maja 1940 kompania włączona w skład francuskiej 11 Dywizji Piechoty w Reims. Z początkiem czerwca na pozycjach obronnych ok. 80 km na północny zachód od Paryża, od 8 czerwca udział w ciężkich bojach, m.in. w rejonie Compiegne (9 czerwca 1940), lasu Crepi en Valois, następnie 11 czerwca na linii obronnej Wyganda Viellers Cotterets, 13 czerwca w rejonie Bezu Saint Germain.
Za udział w kampanii francuskiej odznaczony przez gen. Władysława Sikorskiego orderem Virtuti Militari. Odznaczony także Krzyżem Walecznych i francuskim Croix de Guerre.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
źródło: teatrNN.pl
źródło: teatrNN.pl
18 czerwca 1940 dotarł nad brzeg Atlantyku w La Rochelle, następnie omijając od południa Bordeaux przedostał się do portu Le Verdon sur Mer, stamtąd 25 czerwca 1940 dotarł do Wielkiej Brytanii.
28 czerwca w Biggar wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich formowanej 1 Brygady Strzelców. Od 14 września jako zastępca dowódcy plutonu 3 kompanii.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Lotnisko RAF, Tempsford
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, w sabotażu (STS XVII), w sierpniu 1941 uczestnik szkolenia spadochronowego w Leven, w ośrodku 4 Brygady Kadrowej Strzelców, póżniej przeformowanej na 1 Samodzielną Brygad Spadochronową. We wrześniu 1941 uczestnik szkolenia dywersyjno – strzeleckiego w Inverlochy Castle k. Fort William (STS 25,hrabstwo Highland, Szkocja, Wielka Brytania). Podczas szkolenia zaprzyjaźnił się z Cichociemnymi: Władysławem Kochańskim, Wacławem Kopisto, Bolesławem Kontrymem, Hieronimem Łagodą, Adolfem Pilchem, Franciszkiem Rybką, Stanisławem Winterem, Janem Wożniakiem. Od 15 października 1941 do 31 listopada 1941 uczestnik kursu walki konspiracyjnej w STS 38 w Briggens. Na początku grudnia 1941 uczestnik kursu posługiwania się szyframi, atramentem utajnionym, podrabiania kluczy itp.
pismo PCK s. poszukiwań Michała Fijałki, skan: Fundacj dla Demokracji, źródło: JW GROM
Handley Page Halifax
Od 11 grudnia uczestnik kursu spadochronowego w Wilmslow i w ośrodku Ringway pod Manchesterem. Od 5 stycznia do 14 lutego uczestnik kursu łączności w Dubdee. Od 21 lutego do 5 marca 1942 uczestnik szkolenia narciarskiego w Highland (Szkocja). Po zakończeniu szkoleń staż w kompanii łączności 1 Brygady Strzelców, następnie od 14 marca przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 7 kwietnia 1942. Od 6 do 19 kwietnia uczestnik kursu odprawowego, następnie na stacji wyczekiwania STA XVIII. Od 28 lipca do 18 sierpnia 1942 uczestnik rozszerzonego kursu odprawowego w STS 43 w Audley End, prowadzonego przez współtwórcę Cichociemnych kpt. Jana Górskiego.
źródło: teatrNN.pl
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 1/2 września 1942 sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej Smallpox (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa XI), z samolotu Halifax W-7773 „S” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Julian Pieniążek, pilot – F/O Krzysztof Dobromirski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Franciszek Pantkowski / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – F/S Tadeusz Madejski, F/S Wacław Żuk). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.45 z lotniska RAF Tempsford, zrzut w dwóch nalotach na placówkę odbiorczą „Rogi”, na terenie nadleśnictwa Łoś-Rogatki, w okolicach miejscowości Bogatki, 16 km na północny wschód od Grójca. Razem z nim skoczyli: por. Mieczysław Eckhardt ps. Bocian, kpt. Bolesław Kontrym ps. Żmudzin, por. Hieronim Łagoda ps. Lak, por. Wacław Kopisto ps. Kra, por. Leonard Zub – Zdanowicz ps. Ząb. Samolot leciał przez trzy godziny w bardzo silnej burzy z wyładowaniami elektrycznymi, nad Danią został ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą. Halifax szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 5 minut.
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:
„Dnia 30.VIII. Air Ministry zarządziło „red warning” dla trzech samolotów – trzech ekip. Gotowość ekip do wyjazdu na lotnisko uzyskano według planu – godz. 14.30. O godz. 14.30 lot został odwołany na skutek niepomyślnych warunków atmosferycznych.
Dnia 1.IX. – o godz. 12.oo – „yellow warning”, który trwał do godz. 16.10. Ekipy czekały w pełnej gotowości. O godz. 16.30 zarządzono lot. Ekipy udały się na lotnisko. Na skutek tak długiego wyczekiwania, odprawa ekip na lotnisku odbyła się w bardzo pospiesznym tempie. (…)
Michał Fijałka i Franciszek Rybka przebrani za kobiety. W środku Józef Hartman
(…) Duch ekip – doskonały. Załogi – jak zawsze – wspaniałe. (…) – lot 12/16 – por. obs. Wodzicki – dokonał zrzutu wprost na plac. odb. „Rogi”. Sygnał świetlny plac. odb. dobrze widoczny. Wszystkie spadochrony rozwinęły się. Samolot wykonał dwa okrążenia. Samolot lądował o godz. 06.50. Czas lotu – 12. godz. 06 minut..” (s. 91)
źródło: teatrNN.pl
18 stycznia 1943 pod dowództwem Jana Piwnika ps. Ponury uczestniczył w brawurowej akcji uwolnienia grupy dywersyjnej Wachlarza z więzienia w Pińsku razem z Cichociemnymi: Janem Rogowskim ps. Czarka, Wacławem Kopisto ps. Kra. Akcję przeprowadzono 18 stycznia 1943 o godz. 17.oo, zakończyła się sukcesem, po 15 minutach uwolniono ok. 40 więźniów, m.in. Cichociemnego kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. Wania. Za akcję odznaczony Krzyżem Walecznych po raz drugi.
Zobacz – Teatr NN – m.in. Akcja na więzienie w Pińsku
Wojciech Lewicki – Spisani na straty
w: Kombatant, biuletyn UdSKiOR, styczeń 2013 r. nr 1 (265) s. 20 – 22
spis depozytu Michała Fijałki w SNW, skan: FDD, źródło: JW GROM
Od lutego 1943 zastępca inspektora Inspektoratu Rejonowego Kowel Okręgu Wołyń AK. Od lata 1943, pod pseudonimem „Sokół” walczył w obronie polskiej ludności Wołynia przed UPA. 10 listopada 1943 ciężko ranny w walkach w rejonie Rużyna, leczony konspiracyjnie w Kowlu.
W nocy 29/30 stycznia 1944, z oddziałami partyzanckimi: Cichociemnych por. Walerego Krokay ps. Siwy oraz por. Zbigniewa Twardego ps. Trzask, a także por. Władysława Czermińskiego ps. Jastrząb oraz N.N. ps. Łuny, w akcji obronnej przeciw Ukraińcom we wsi Babie pod Szczurzynem, następnie 2 lutego 1944 w ataku na wieś Budyszcze przeciwko silnym oddziałom UPA. Od lutego 1944 dowódca 1 batalionu 50 Pułku Piechoty 27 Wołyńskiej Dywizji AK, z którą przeszedł cały szlak bojowy.
Feliks Budzisz – Cichociemny „Sokół” [Michał Fijałka]
w: Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Wołyński
czerwiec 2004 nr 2 (82), s. 24 – 28
Henryk Świderski – Historie wojenne
w: Niepodległość i Pamięć 1995, t. 2 nr 3 (4), s. 221 – 244
Album Fotograficzny 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK
Album 27. WDP AK udostępniony przez inicjatora jego digitalizacji
mgr inż Grzegorza Fijałkę – syna Cichociemnego Michała Fijałki
Kalendarium działań 27 WDP AK
Po wojnie
odpowiedź SNW do PCK, skan: Fundacja dla Demokracji, źródło: JW GROM
28 listopada 1944 aresztowany przez UB w Lublinie, w mieszkaniu przy ul. Wyszyńskiego (później ul. Sławińskiego), pod fałszywym nazwiskiem Michał Gawlikowski. Więziony na Zamku w Lublinie, w śledztwie podał, iż nazywa się Michał Wojdanowski. Oskarżony o dezercję z LWP, skazany przez Wojskowy Sąd Garnizonu Lubelskiego na 10 lat więzienia. Od maja 1945 w więzieniu we Wronkach.
19 września 1945 po amnestii zwolniony z więzienia. Po wyjściu na wolność w Trzebiczu, ujawnił się, podjął pracę w cukrowni w Szamotułach.
Pracował następnie w szkolnictwie rolniczym, kończąc inżynierskie studia rolnicze i pedagogiczne na UMCS w Lublinie. Prześladowany przez komunistów, wyrzucany z pracy.
Zmarł podczas pracy nad monografią 27 Wołyńskiej Dywizji AK. Książka ukazała się pośmiertnie w 1986, wydana przez Instytut Wydawniczy PAX (ISBN 83-211-0734-6).
Kontrowersje
dokument Koła AK, skan: FDD, źródło: JW GROM
Plan akcji na więzienie w Pińsku
Według mało wiarygodnej publikacji Krzysztofa A. Tochmana, od 16 lutego 1956 do 14 grudnia 1965 miał jako tajny informator ps. Osiecki współpracować ze Służbą Bezpieczeństwa. W tym zakresie „ustalenie” Krzysztofa A. Tochmana jest nierzetelne oraz nie jest oparte na dokumentach – jest wynikiem niewiarygodnych interpretacji.
Autor tej publikacji skompromitował się nierzetelnością m.in. w publikacji pt. Cichociemni 1941 – 1945. W 80 rocznicę pierwszego skoku bojowego do Polski, IPN Oddział w Rzeszowie, Rzeszów 2021 – patrz Rocznica pełna błędów.
Grzegorz Fijałka – Odpowiedź na artykuł Krzysztofa Tochmana
Michał Fijałka (1915-1983), tajny współpracownik UB-SB o pseudonimie „Osiecki”,
w: Aparat represji w Polsce Ludowej 1944 – 1989, Warszawa 2020, nr 1 (18)/2020 – pdf do pobrania
UWAGA – dane osobowe CC mających współpracować ze służbami specjalnymi „Polski Ludowej”
pochodzą z mało rzetelnej publikacji dr Krzysztofa A. Tochmana (patrz poniżej)
nie sposób ich zweryfikować (autor tylko w kilku przypadkach podał bliższe dane)
brak podanego kontekstu społecznego i osobistego ewentualnego podjęcia takiej współpracy
ponadto rzetelność tego autora może budzić uzasadnione wątpliwości:
patrz Rocznica pełna błędów, Odpowiedź na artykuł Krzysztofa Tochmana
Podane osoby mogą być bezpodstawnie wskazane jako współpracownicy służb…
Krzysztof A. Tochman – Michał Fijałka (1915-1983), cichociemny, żołnierz AK,
tajny współpracownik UB-SB o pseudonimie „Osiecki”
w: IPN, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989, Warszawa 2009, nr 1(7), s. 483-493
Filip Musiał – Trudna prawda
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 54 – 59
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 20 października 1941
- porucznik
- kapitan – 23 lipca 1944
Odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
- Krzyż Walecznych – trzykrotnie
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
- Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
- Złoty Krzyż Zasługi
- Krzyż Wojenny (Francja)
Życie rodzinne
Syn Józefa rolnika i Marii z domu Hućko. W 1944 roku ożenił się z Antoniną Leśniewską (1922-2014), łączniczką AK z Wołynia. Mieli czworo dzieci: Marię zamężną Rymar, dr nauk medycznych (ur. 1945), Tadeusza, inżyniera (ur. 1947), Danutę, mgr inż. ogrodnictwa, zamężną Bańko (ur. 1949) i Grzegorza, mgr. inż. (ur. 1951).
Dziękuję Rodzinie kpt cc Michała Fijałki za pomoc w opracowaniu niniejszego biogramu
Upamiętnienie
23 kwietnia 1990 roku odsłonięto tablicę poświęconą jego pamięci w kościele św. Jadwigi Królowej w Krakowie.
20 września 1992 szkoła podstawowa w Kodniu nad Bugiem otrzymała imię kpt. Michała Fijałki „Sokoła” i nowy sztandar.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0046
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t 2, Rzeszów 1996, s. 37-40, ISBN 8390249952
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 46-47, 354, ISBN 83-86225-10-6
- Krzysztof Tochman – „Michał Fijałka. W obronie Wołynia”, Zwierzyniec-Rzeszów 2004
- Józef Turowski – Pożoga. Walki 27 Wołyńskiej Dywizji AK, Warszawa: PWN, 1990, ISBN 83-01-08465-0,
- Cichociemni z ziemi sanockiej rodem (II). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 8 (479) 10-20 marca 1989.
- Krzysztof Tochman -Michał Fijałka (1915-1983), cichociemny, żołnierz AK, tajny współpracownik UB-SB o pseudonimie „Osiecki” w: Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989. 2009, nr 1 /7/ Rzeszów 2009.
Zobacz:
- Teatr NN – Michał Fijałka
- Teatr NN – m.in. Akcja na więzienie w Pińsku
Posłuchaj relacji z archiwum Radia Wolna Europa (cykl Walki i prace Armii Krajowej):
Oskar Farenholc – Cichociemny
ps.: „Sum”, „Rosomak”
Oskar Wacław Czesław Farenholc
vel Franz Henzel, vel John Oskar Kennedy, vel Jerzy Stawicki, vel Wacław Sławiński
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1694
por. cc Oskar Farenholc
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 1 stycznia 1918 w Kijowie (Ukraina), zamordowany w KL Mauthausen – Gusen 5 kwietnia 1945 – porucznik artylerii, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, więzień gestapo, więziony i zamordowany w obozie koncentracyjnym KL Mauthausen, Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, francuski, angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: spadochronowy (STS 51, Ringway), odprawowy (STS 43, Audley End); specjalnościowe: wywiadu (Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej, Glasgow); uzupełniające: oficerski kurs motoryzacji, i in. W dniu wybuchu wojny miał 21 lat 7 miesięcy; w dacie skoku do Polski 25 lat 2 miesiące. Syn lekarza wojskowego. Kuzyn Cichociemnego Wiesława Ipohorskiego – Lenkiewicza
Spis treści:
Po śmierci ojca w wojnie polsko – bolszewickiej z matką przyjechał do Polski, zamieszkali w Warszawie. Od 1927 uczył się w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, w 1937 zdał tam egzamin dojrzałości.
Od września 1937 jako ochotnik w Szkole Podchorążych Artylerii w Zambrowie, następnie od września 1938 w Szkole Podchorążych Artylerii Przeciwlotniczej w Trauguttowie k. Brześcia nad Bugiem. Awansowany na stopień podporucznika służby stałej w korpusie osobowym oficerów artylerii, ze starszeństwem od 1 września 1939.
II wojna światowa
W kampanii wrześniowej 1939 przydzielony jako dowódca plutonu dział 40 mm 3 baterii Ośrodka Zapasowego Artylerii Przeciwlotniczej nr 2 w Brześciu, walczył na szlaku: Brześć – Trauguttów – Krzemieniec – Tarnopol. 19 września wraz z żołnierzami baterii przekroczył przez Przełęcz Tatarską granicę z Węgrami, od 21 września internowany w obozie Lengyeltoti nad Balatonem. 2 października uciekł, po otrzymaniu paszportu w Budapeszcie 20 października przekroczył w Modane granicę z Francją.
23 października 1939 w koszarach Bessieres w Paryżu wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Przydzielony do Ośrodka Artylerii Przeciwlotniczej w Ancenis, od 5 marca w Pontchateau, następnie w zgrupowaniu artylerii w St. Nazaire.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany z St. Nazaire 18 czerwca, statkiem dotarł 21 czerwca 1940 do Plymouth (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako oficer zwiadu 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej.
Od 1 października w 1 dywizjonie pociągów pancernych, w obsadzie pociągu pancernego „4 E” w Broughton. Od lutego 1942 ponownie w 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Plot.
Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176
dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org
Cichociemny
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, m.in. podczas Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej (polska szkoła wywiadu, zwana przez Cichociemnych „kursem gotowania na gazie”). W wystawionej podczas szkolenia opinii, kpt. M. Woroniec stwierdził – „Duża ideowość i odwaga predystynują go do najryzykowniejszych zadań”. Od września do października 1942 uczestnik kursu spadochronowego. Od 28 grudnia 1942 w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza. Zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 29 grudnia 1942 w Audley End, awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1943.
Stefan Mayer – relacja nt. szkolenia Cichociemnych oficerów wywiadu
źródło: Instytut Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja akt Stefana Mayera, zespół nr 100, teczka nr 709/100/113
Handley Page Halifax
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 13/14 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Tile” (dowódca operacji: F/O Karol Gębik, ekipa skoczków nr: XXIV), z samolotu Halifax DT-725 „J” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Jan Miszewski, pilot – F/O Stanisław Machej / nawigator – F/O Karol Gębik, F/O Jerzy Polkowski / radiotelegrafista – F/S Janusz Antoniewicz / mechanik pokładowy – Sgr. March – RAF / strzelec – F/S Marian Koc / despatcher – F/S Kazimierz Pacut). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Lotnisko RAF, Tempsford
Start o godz. 18.30 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Olcha” 606 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), ok. 9 km od Kielc. Razem z nim skoczyli: por. Janusz Prądzyński ps. Trzy, ppor. Jan Rostworowski ps. Mat, ppor. Edwin Scheller-Czarny ps. Fordon. Skoczkowie przerzucili 616,5 tys. dolarów w banknotach oraz 547 tys. marek na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników oraz dwie paczki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 16 minut.
skan własny, źródło: JW GROM
„Dnia 13.III.43. uruchomiony został Plan Startu – wariant „osiem 2103” [zrzutów]; jak następuje: Lot Nr.: 36/47, ekipa BRICK, ludzi: Dąb plus 3 (…) placówka zasadn. Wół, zapas. Żaba, nawigator squ/ldr Boxer, załoga brytyjska, start godz. 18.40; Lot Nr.: 37/38, ekipa WINDOW, ludzi: Wołk plus 3 (…) placówka zasadn. Żbik, zapas. Hiena, nawigator kpt. obs. Kużnicki, załoga polska, start godz. 18.35; Lot Nr.: 38/49, ekipa TILE, ludzi: Sum plus 3 (…) placówka zasadn. Olcha, zapas. rej.3, nawigator por. obs. Gembik, załoga polska, start godz. 18.30; Lot Nr.: 39/50, ekipa STOCK, ludzi: Antoni plus 3 (…) placówka zasadn. Koza, zapas. Bratek, nawigator kpt. obs. Ławreńczuk, załoga polska, start godz. 18.50; Lot Nr.: 40/51, ekipa DOOR, ludzi: Ulewa plus 3 (…) placówka zasadn. Kra, zapas. Bat, nawigator F/Lt.. Austin, załoga brytyjska, start godz. 18.45; Lot Nr.: 41/52, SLATE, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, PLT, R. (…) placówka zasadn. Wrona, nawigator F/o Wynne, załoga brytyjska, start godz. 19.05; Lot Nr.: 42/53, YARD, 6 paczek: 01, 02, 03, 04, 05, R. (…) placówka zasadn. Kaczka, nawigator F/o Foster, załoga brytyjska, start godz. 19.00; Lot Nr.: 43/54, AREA, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, 05, R. (…) placówka zasadn. Kot, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 18.55;”.
spis depozytu, skan własny, źródło: JW GROM
Nastrój załóg, ekip i Wydz. „S”: w r e s z c i e w y s t a r t o w a l i ś m y. Łącznie przerzucono, w sześciu wykonanych lotach – na placówki: 20 ludzi, 2.748.000 dol., 673.000 Rmk., 10.000 peset, trzy poczty (…) i 6 paczek mat. ” (s. 164)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Jerzy Straszak – „Szkoła szpiegów”
w: Zeszyty Historyczne nr 115, s. 122 – 144, Instytut Literacki, Paryż 1996
KL Mathausen, Bundesarchiv, Bild 192-269
Po skoku i aklimatyzacji do realiów okupacyjnych przydzielony do Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK jako oficer referatu „Zachód”, kierownik śląskiej ekspozytury wywiadowczej, działającej pod kryptonimami „1AW”, następnie „51KK”. M.in. pozyskał informacje nt. sposobu produkcji stali do produkcji tzw. kieszonkowych łodzi podwodnych.
Informacja z bazy danych Mauthausen Memorial, 13-09-2023
Od września 1943 w ekspozyturze wywiadowczej „Lombard”. Miał za zadanie odbudować struktury polskiego wywiadu po dekonspiracji całego ośrodka wywiadowczego AK, funkcjonującego pod kryptonimem „WW-72”. Prawdopodobnie była ona efektem operacji niemieckiego kontrwywiadu wojskowego Abwehry oraz działań agenta w szeregach AK Ludwika Kalksteina. W jej efekcie 13 stycznia 1943 w Kijowie Niemcy aresztowali m.in. Jego kuzyna – Cichociemnego Wiesława Ipohorskiego – Lenkiewicza, którego los po 8 marca 1943 jest nieznany.
6 października 1943 ranny podczas przypadkowej strzelaniny w rejonie Alei Szucha 12 w Warszawie. Jego dokumenty sprawdzał warszawski gestapowiec SS-Sturmschafurer Herbert Kolbe. Miał przy sobie dokumenty: Reichsdeutscha Franz’a Henzel’a oraz kenkartę Polaka Jerzego Stawickiego. Został aresztowany przez SD (Sicherheitsdienst des Reichsführers SS, Służba Bezpieczeństwa Reichsführera SS). Grał rolę oficera brytyjskiego wywiadu John’a Kennedy’ego, syna angielskiego pułkownika.
Pawiak
Według publikacji Reginy Domańskiej pt. Pawiak. Więzienie gestapo. Kronika 1939-1944 (Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s. 360) 6 października 1944 osadzony w więzieniu na Pawiaku. Wg. innych źródeł osadzony w izolatce, na I oddziale (tzw. niemieckim). Dotąd sądzono, że prawdopodobnie w lipcu 1944 został wywieziony ostatnim transportem z Pawiaka do obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen lub zginął 3 sierpnia 1944.
Informacja z bazy danych Mauthausen Memorial, 13-09-2023
Według dokumentów, jakie uzyskałem w czerwcu 2022 (patrz pdf) w Arolsen Archives – największym na świecie archiwum ofiar niemieckiego bestialstwa, zawierającego dokumenty dotyczące ok. 17,5 mln osób – Oskar Farenholc, jako John Oskar Kennedy został wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Mathausen (nr więźnia: 113389) – prawdopodobnie tam zginął po 15 grudnia 1944.
Relacja współwięźnia z KL Mauthausen, Milosa Stransky;ego, Mauthausen Memorial, 13-09-2023
Aktualizacja:
dzięki kwerendzie przeprowadzonej w Mauthausen Memorial przez dr Bartłomieja Szyprowskiego (bardzo dziękuję 🙂 oraz przy mojej niewielkiej współpracy, 13 września 2023 udało się ustalić, że wg. relacji współwięźnia Milosa Stransky’ego (Czechosłowaka), Cichociemny Oskar Farenholc jako więzień polityczny pracował przez co najmniej trzy miesiące w karnej kompanii (Strafkompanie) obozu koncentracyjnego Mauthausen, wykonując bardzo ciężką pracę transportu bloków granitu z kamieniołomu.
Oskar Farenholc został zamordowany (zastrzelony) w trakcie akcji „14f13” w kamieniołomie KL Mauthausen 5 kwietnia 1945, decyzją zbrodniarza hitlerowskiego SS-oberstumfuhrer Karl’a Schulz’a – szefa obozowego gestapo: Politische Abteilung („Wydziału Politycznego”). W obozowych dokumentach przy nazwisku „John Kennedy” (Oskar Farenholc) wpisano adnotację „przeniesiony”… Dokładnie miesiąc później, 5 maja 1945, obóz został wyzwolony przez żołnierzy amerykańskich…
W nocy 2/3 maja 1945 niemiecki zbrodniarz Karl Schulz uciekł z obozu, następnie ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem. Aresztowany w 1966, skazany 30 października 1967 przez sąd w Koloni (LandGericht Koln) na zaledwie 15 lat więzienia m.in. za mordowanie więźniów obozu koncentracyjnego KL Mauthausen.
dokumenty z kwerendy w Arolsen Archives (czerwiec 2022)
Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49
Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 r. nr 10, s. 149-165
Wkład polskiego wywiadu w 1945 ocenił oficer łącznikowy MI6 (1940-1946) komandor Wilfred Dunderdale:
„Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów,
22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…)
Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy
i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin,
wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów.”
W 2004 oraz w 2005 opublikowano obszerne ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej
pt. Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej
(wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, 2005 ISBN 83-89115-11-5 oraz ISBN 83-89115-37-9.
W 2005 roku brytyjski rząd oficjalnie potwierdził
że ok. połowa tajnych raportów dla aliantów z okupowanej Europy pochodziła od Polaków.
W wywiadzie AK pełniło służbę 37 Cichociemnych
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 1 września 1939
- porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1943
Odznaczenia
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Życie rodzinne
Syn Ludwika, lekarza oraz Wandy z domu Oleckiej. Rodziny nie założył.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych
w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę Pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0045)
- dokumenty z kwerendy w Arolsen Archiwes
- dokumenty z kwerendy w Mauthausen Memorial
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 36-37, ISBN 8390249952
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 65-67, 362, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 308, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 142-143
Zobacz:
Jerzy Emir-Hassan – Cichociemny
ps. „Turek 2”, „Łepek 2”, „Żuk”
Jerzy Jan Emir – Hassan (Emersajłów)
vel Piotr Kiławiec, vel Jerzy Wrzosek, vel Jerzy Zakrzewski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 4430
płk cc Jerzy Emir – Hassan
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 14 stycznia 1906 w Warszawie, zm. 27 maja 1998 w Opaczy (powiat piaseczyński) – podpułkownik, oficer Wojska Polskiego, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Łódź AK, instruktor taktyki dywersji w Ośrodku Wyszkoleniowym w Ostuni (Włochy), więzień sowieckich łagrów: m.in. Iwdiel (1939-1941), NKWD, UB (Łódź, 1945), potomek tureckiego emira, wysłannika sułtana na Krym, Cichociemny
Znajomość języków: brak danych; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: instruktor taktyki dywersyjnej (OW nr 10, Ostuni), spadochronowy, odprawowy; uzupełniające: dowódców pododdziałów broni pancernej, instruktor i wykładowca kursów dla oficerów Centrum Wyszkolenia Armii, i in. W dniu wybuchu wojny miał 33 lata 7 miesięcy; w dacie skoku do Polski 38 lat 9 miesięcy. Syn handlowca, właściciela dwóch sklepów. Potomek tureckiego emira, wysłannika sułtana na Krym, w trzecim pokoleniu urodzonych w Polsce
Spis treści:
Odznaka absolwenta SPP
Był jednym z co najmniej osiemnastu Cichociemnych, wywodzących się z warstw najwyższych, nierzadko arystokratycznych. Byli to potomkowie: księżniczki katalońskiej i hiszpańskiego admirała, tureckiego emira, wojewody malborskiego, pomorskiego i kasztelana chełmińskiego, szambelana papieskiego, siostrzeńcy: premiera R.P. i generała; bratanek prezydenta Warszawy, także pochodzący z uznanych rodów szlacheckich, rodzin wielkich przedsiębiorców i naukowców: światowej sławy antropologa, córki Emila Wedla, wicedyrektora „Książnica-Atlas” S.A., posłów na Sejm R.P., itp.
Archiwum UW sygn. WL/RP 17688
Od 1915, jako dziewięciolatek rozpoczął naukę w klasie wstępnej Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, w czerwcu 1924 zdał egzamin dojrzałości. Wakacje spędzał w podwarszawskich willach lub w dobrach hrabiego Grocholskiego, którego plenipotentem był jego wuj. Od czwartej klasy interesował się medycyną, w domu m.in. anatomii uczył go doktor Jasielewicz. W 1924 podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Jako lekarz uczestniczył w patrolu przy ul. Czerniakowskiej podczas zamachu majowego.
W życiorysie napisanym jako załącznik do wniosku o przyjęcie na studia podkreślił: „Muszę zaznaczyć, że chociaż mam nazwisko rosyjskie, to żaden z moich przodków Rosjaninem nie był: mój pradziadek przywędrował do Warszawy z Krymu i tu w kościele św. Krzyża ochrzcił się; przedtem był wyznania mahometańskiego. Ja już jestem nie tylko wyznania rzymsko – katolickiego ale i Polakiem.”
Od 1926, po rezygnacji ze studiów ze względów rodzinnych, w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie – Ostrowi Mazowieckiej. Po jej ukończeniu 15 sierpnia 1929 awansowany na stopień podporucznika, przydzielony jako dowódca plutonu 13 Pułku Piechoty w Modlinie. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1933, przydzielony jako dowódca kompanii 21 Pułku Piechoty 8 Dywizji Piechoty, następnie jako zastępca komendanta dywizyjnego kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty, później dowódca Szkoły Podoficerskiej 32 Pułku Piechoty w Modlinie 8 Dywizji Piechoty. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 19 marca 1938, przydzielony jako wykładowca broni chemicznej Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie – Ostrowi Mazowieckiej.
II wojna światowa
GUŁ-ag – mapa zesłań, pracy i straceń Polaków
W kampanii wrześniowej 1939 dowódca 4 kompanii strzeleckiej 114 Pułku Piechoty Grupy Operacyjnej „Wyszków”. W dniach 5-6 września uczestnik walk nad Narwią w rejonie Różanu, 8 września nad dolnym Bugiem, później w rejonie Chełma, Kowla, nad Tanwią oraz w rejonie Biłgoraja. M.in. dowódca kompanii Legii Oficerskiej, ranny w bitwie pod Wyszkowem. Walczył w obronie Wołynia w Grupie „Kowel”.
Represje sowieckie wobec Polaków
źródło: pamiec.pl
16 listopada 1939 aresztowany przez NKWD, pod fałszywą tożsamością Piotr Kiławiec, podczas próby przekroczenia granicy z Węgrami. 24 grudnia 1939 zesłany w głąb Rosji, wiosną 1940 skazany na dziesięć lat łagru. Do jesieni 1940 osadzony w więzieniu w Nikołajewie nad Morzem Czarnym, następnie zesłany do miejscowości Iwdiel, potem za rzekę Soźwę (dopływ Obu) do niewolniczej pracy przy wyrębie lasu.
Po układzie Sikorski-Majski zwolniony. Przez Omsk, Swierdłowsk, Pawłodar nad Irtyszem w listopadzie 1941 dotarł do Buzułuku. Wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa, przydzielony jako instruktor oraz komendant kursu unitarnego Szkoły Podchorążych Piechoty, następnie pełnił obowiązki komendanta Ośrodka Chemicznego oraz dowódcy kompanii chemicznej nad Czyrczykiem niedaleko Taszkientu.
Od stycznia 1942 w Uzbekistanie, po ewakuacji Armii do Iraku i Iranu instruktor i wykładowca na kursach dla oficerów w Centrum Wyszkolenia Armii. Od lata 1943 w Palestynie (Gedera), następnie w Aleksandrii, Algierze, z portu Filvid na przełomie października i listopada 1943 dotarł do Włoch.
Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40
Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106
Cichociemny
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Początkowo instruktor taktyki działań dywersyjnych w Ośrodku Wyszkoleniowym (Baza nr 10) dla cichociemnych w Ostuni (Włochy). Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 29 lutego 1944 w Ostuni przez komendanta Ośrodka Wyszkolenia ppłk Leopolda Krizara ps. Czeremosz. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień majora 18 października 1944.
Consolidated B-24 Liberator
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 października 1944 w sezonie operacyjnym „Odwet”, w operacji lotniczej „Poldek 1” (dowódca operacji: F/O Stanisław Kleybor, ekipa skoczków nr: LX), z samolotu Liberator KH-151 „S” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – W/O Henryk Jastrzębski, pilot – F/S Ludwik Skoczylas / nawigator – F/O Stanisław Kleybor / radiotelegrafista – P/O Zygmunt Nowicki / mechanik pokładowy – F/S Emil Szczerba / strzelec – F/O Józef Bednarski / despatcher – F/S Antoni Imielski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi (Włochy), zrzut na zapasową placówkę odbiorczą „Newa” 611 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Tomawa, Żerechowa – Kolonia, 19 km od Piotrkowa Trybunalskiego. Razem z nim skoczyli: ppłk. Leopold Krizar ps. Czeremosz, kpr. Aleksander Makagonow ps. Wschód, por. Bruno Nadolczak ps. Piast, ppor. Stefan Przybylik ps. Gruch, płk. Roman Rudkowski ps. Rudy. Skoczkowie przerzucili 528 tys. dolarów w banknotach oraz 7,2 tys. dolarów w złocie na potrzeby AK. Zrzucono także 12 zasobników oraz 4 paczki. Podczas skoku wskutek nieotwarcia spadochronu, w okolicy miejscowości Dziebałtów (gmina Końskie) zginął ppłk Leopold Krizar ps. Czeremosz, został tam pochowany.
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych, następnie przydzielony do Okręgu Łódź AK (z siedzibą w Piotrkowie Trybunalskim). Od listopada szef sztabu okręgu, także zastępca komendanta okręgu Michała Stempkowskiego. Pod koniec stycznia 1945 w Częstochowie uczestnik narady z Cichociemnym gen. Leopoldem Okulickim ps. Niedźwiadek, Komendantem Głównym AK.
Kazimierz Stępień – Cichociemni na Ziemi Piotrkowskiej
w: Biuletyn informacyjny AK nr 10 (198) październik 2006, s. 39 – 43
Po wojnie
Łódź, Andstata – więzienie gestapo i UB
W marcu 1945 w Łodzi, w lokalu konspiracyjnym swojej żony i łączniczki Zofii Owsianko, aresztowany przez NKWD. Od maja 1945 więziony przez WUBP w Łodzi, w dawnym więzieniu gestapo. potem WUBP przy ul. Andstata, zmuszany przez Mieczysława Moczara, szefa WUBP w Łodzi do publicznego potępienia działalności Armii Krajowej. Osadzono w nim w tym czasie także Cichociemnych: płk dypl. Wacława Kobylińskiego ps. Dziad, mjr Stanisława Krzymowskiego ps. Kostka, ppor. Mariana Pokładeckiego ps. Zoll, ppor. Władysława Hauptmanna ps. Gapa, por.Edwarda Kowalika ps. Edward.
Dwukrotnie próbował popełnić samobójstwo, rozgryzając kapsułkę z cyjankali oraz podcinając sobie żyły, uratowany. 24 sierpnia 1945 przez Wojskowy Sąd Okręgowy w Łodzi skazany na dziesięć lat więzienia, od września 1945 osadzony w więzieniu we Wronkach. Po zawieszeniu wykonania pozostałej części wyroku zwolniony 30 października 1945. Zamieszkał w Warszawie, represjonowany przez UB, wzywany na przesłuchania, inwigilowany, bez pracy do 1954.
Więzienie we Wronkach
Od stycznia 1946 współwłaściciel sklepu bławatnego „Józef Pawłowski i S-ka” w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej. Od 1954 roku referent i sekretarz Gromadzkiej Rady Narodowej w Opaczy. Od 1959 starszy technolog w Spółdzielni Papierniczo-Poligraficznej „Zjednoczenie” w Warszawie. Od sierpnia 1975 na emeryturze. Działał społecznie, m.in. jako sekretarz i członek prezydium Rady Spółdzielni, prezes Kasy Wzajemnej Pomocy. W latach 1973-1975 jako przewodniczący komisji rewizyjnej Związku Poligrafów w Spółdzielni Papierniczo-Poligraficznej „Zjednoczenie” w Warszawie.
Od 1978 przewodniczący Zespołu Historycznego Cichociemnych, działał w środowisku żołnierzy AK Okręgu Łódzkiego. W 1989 współzałożyciel Stowarzyszenia Żołnierzy AK. W 1993 awansowany na stopień podpułkownika, następnie pułkownika. Zmarł 27 maja 1998 w miejscowości Opacz nieopodal Warszawy.
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72
Awanse
- podporucznik – 15 sierpnia 1929
- porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1933
- kapitan – ze starszeństwem od 19 marca 1938
- major – 18 października 1944
- podpułkownik
- pułkownik
Odznaczenia
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie
- Polonia Mater Nostra Est
Archiwum UW sygn. WL/RP 17688
Życie rodzinne
Syn Józefa Emersajłowa, handlowca, właściciela dwóch sklepów oraz Dominiki z domu Stańczyk, znanej rodziny działaczy PPS. Potomek tureckiego emira, wysłannika sułtana na Krym, w trzecim pokoleniu urodzonych w Polsce.
Zawarł związek małżeński z Zofią z domu Owsianko (ur. 1903), nauczycielką, łączniczką AK. Aresztowana przez NKWD w marcu 1945, więziona w obozie NKWD w Rembertowie, potem CWK Rawicz, zwolniona w październiku 1945. Mieli wychowanka Grzegorza (ur. 1959).
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0044
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 36-39, Zwierzyniec – Rzeszów, 2002, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 8390249952
- Kajetan Bieniecki -Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 310-317, 452, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 308, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 256, Wojskowy Instytut Historyczny, Warszawa 1984
