Cichociemni w łagrach

Cichociemni w łagrach

 

Cichociemni byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej

 

---

Spis treści:

• Wstęp
• Cichociemni udręczeni
• Cichociemni zamordowani
• Cichociemni osadzeni dwukrotnie w łagrach
• Cichociemni zesłani do sowieckich łagrów oraz więzień
• Niemieckie obozy i sowieckie łagry
• Inicjatywy badawcze

---

 

Organy represji ZSRR, głównie NKWD, pozbawiły wolności aż 122 Cichociemnych (2 SMIERSZ), w tym do sowieckich łagrów zesłano aż 83 Cichociemnych (7 dwukrotnie),  6 zamordowano. Gen. Leopold Okulicki ps. Niedźwiadek był aresztowany dwukrotnie (1941, 1945), po drugim aresztowaniu zamordowany w moskiewskim więzieniu NKWD na Łubiance.

Do sowieckich łagrów bezpośrednio przed II wojną światową, w trakcie wojny oraz po wojnie, według niepełnych danych zesłano 153 tys. Polaków! Wśród nich  zesłano aż 83 Cichociemnych, aż 7 dwukrotnie! Część z nich aresztowano jeszcze zanim zostali Cichociemnymi, w latach 1939 – 1941: przy próbie przekroczenia granicy z Rumunią lub po zajęciu  Kresów przez Armię Czerwoną. Odzyskiwali wolność dzięki układowi Sikorski – Majski wstępowali do Armii Andersa, zgłaszali się do służby w Kraju.

Druga fala aresztowań i zsyłek miała miejsce pod koniec wojny oraz po jej zakończeniu, wraz z przejmowaniem Polski jako obszaru sowieckiej strefy wpływów…

Wielu z Nich zadręczono na śmierć na tej nieludzkiej ziemi, podobnie jak setki tysięcy innych Polaków… Według najnowszych ustaleń, Polacy trafiali do ponad 60 obozów NKWD.  Nie zawsze wiadomo do których z nich zesłano Cichociemnych…

Nie sposób odnaleźć nawet Ich grobów – za życia byli tylko numerem w ewidencji NKWD, po śmierci chowano Ich w bezimiennych mogiłach z drewnianymi tabliczkami, na których umieszczano (inny) numer z ewidencji zmarłych. Do dzisiaj te ewidencje są tajne…

 

Cichociemni udręczeni

Wśród Cichociemnych udręczonych przez Sowietów był także syn zesłańca syberyjskiego z Tomska – Cezary Nowodworski ps. Głóg. Według relacji Kazimierza Iranka – Osmeckiego został aresztowany przez NKWD 21 września 1944, po przeprawieniu się w Warszawie (Praga) na drugi brzeg Wisły. Wg. jednej wersji rozstrzelano Go 22 września 1944, według innej więziony był w więzieniu w Odessie…

Wśród Cichociemnych był także syn zesłańca syberyjskiego z Nowosybirska – Longin Jurkiewicz ps.  Mysz. Jego ojciec został skazany na dziesięć lat łagrów, od 1940 więziony pod Nowosybirskiem, zwolniony po układzie Sikorski – Majski. Jego matka wywieziona wraz z trójką najmłodszych dzieci w 1940 do Kazachstanu, po układzie Sikorski – Majski zaginęła w niewyjaśnionych okolicznościach. Jego dwaj kilkuletni bracia: Jurek oraz Zbyszek zmarli na zesłaniu w Uzbekistanie. Jego brat Adam, harcerz, aresztowany pod koniec 1940 przez NKWD w lipcu 1941 zamordowany i spalony przez NKWD w więzieniu w Tarnopolu…

Niektórzy z Cichociemnych uniknęli tragicznych konsekwencji spotkania z Sowietami, m.in. Antoni Nosek w 1939, po kapitulacji Lwowa nie poszedł na punkt zborny Sowietów, rzekomo po przepustkę na powrót do domu. Dzięki temu uniknął zamordowania w Katyniu. Adolf Pilch ps. Góra, Dolina uniknął sowieckiej niewoli, wyrywając się z sowieckiego okrążenia w 1944, Jego kolegów Sowieci wywieźli do więzienia na Łubiance (Moskwa). Kazimierz Bernaczyk oraz Bronisław Konik nie zgłosili się na zorganizowaną przez Sowietów „odprawę” 31 lipca 1944 w gmachu przy ul. Kochanowskiego 27 oraz w pałacu Biesiadeckich we Lwowie, dzięki czemu uniknęli aresztowania.  Stanisław Sędziak nie stawił się na organizowaną przez Sowietów 17 lipca 1944 w Boguszach „odprawę” dla oficerów AK z okręgów Wilno i Nowogródek, unikając aresztowania przez NKWD. Piotr Szewczyk ps. Czer uniknął aresztowania przez NKWD, nie stawiając się na „odprawę” dla oficerów AK, zorganizowaną 31 lipca 1944, po której ok. 60 oficerów AK zesłano w głąb ZSRR wraz z ponad 2 tys. innych aresztowanych Polaków.

 

Pierwsza lista Cichociemnych  (z brytyjskiego archiwum SOE)
aresztowanych przez NKWD  – większość zesłano do łagrów GUŁAGU:

 

zobacz:  gulag online

 

 

Cichociemni zamordowani:

Adam Krasiński ps. Szczur (1945 lub 1946) |  Aleksander Kułakowski ps. Rywal (1944) |  Cezary Nowodworski ps. Głóg (1944) |  Leopold Okulicki ps. Niedźwiadek (1946) |  Czesław Rossiński ps. Kozioł (1945) |  Mieczysław Szczepański ps. Dębina (1945)

 

Cichociemni osadzeni dwukrotnie w łagrach:

Bronisław Konik ps. Sikora – Kandałaksza (1939 – 1941), Stalinogorsk (1944 – 1945) |  Zdzisław Luszowicz ps. Szakal –  Skola, Starobielsk (1939 – 1941), Stalinogorsk (1944 – 1945) |  Kazimierz Niepla ps. Kawka – Bieriezowsk (1940 – 1942), Norylsk (1944 – 1954) |  Tadeusz Seeman ps. Garbus – Iwdiel (1940 – 1941), Workuta, Inta, Olżeras (1944 – 1953) |  Stanisław Skowroński ps. Widelec – Swierdłowsk, Czelabińsk (1941 – 1942), Magdalinowka (1945) |  Roman Wiszniowski ps. Harcerz –  Workuta (1939 – 1941), Workuta (1947 – 1955) |  Henryk Zachmost ps. Zorza – łagry (miejsce nieznane): (1940 – 1942, 1944 – 1948)

 

 

 

Cichociemni zesłani do sowieckich łagrów oraz więzień,
aresztowani przez Sowietów, NKWD

UWAGA! tabela ma więcej niż jedną stronę, wyświetla po 15 wierszy na stronie
(Kliknij wybraną kolumnę, aby posortować / kliknij w nazwisko, aby przejść do biogramu / wpisz, aby wyszukać)
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków

Autor wykazu ? Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca

Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie

Weryfikacji w/w danych nt. Cichociemnych dokonano poprzez analizę Ich biogramów, opublikowanych wspomnień oraz danych z innych źródeł, m.in. bazy danych zesłańców – indeks represjonowanych, powstałej dzięki pracy Ośrodka Karta (obecnie prowadzonego przez IPN). Źródła danych dotyczących każdego Cichociemnego wskazano na stronie z Jego biogramem.

 

Jedna z pierwszych list polskich żołnierzy wywiezionych do łagrów
skan: Fundacja dla Demokracji, w zbiorach JW GROM

 

 

Cichociemni aresztowani przez NKWD, SMIERSZ
w większości zesłani do łagrów ZSRR:

 

Stefan Bałuk ps. Starba| Leon Bazała  ps. Striwiąż | Jacek Bętkowski ps. Topór | Jan Biały ps. Kadłub | Przemysław Bystrzycki ps. Grzbiet | Bernard Bzdawka ps. Siekiera | Teodor Cetys ps. Wiking | Ryszard Chmieloch ps. Błyskawica | Antoni Chmielowski ps. Wołk | Eugeniusz Chyliński ps. Frez | Andrzej Czaykowski ps. Garda | Bronisław Czepczak-Górecki ps. Zwijak | Jerzy Emir-Hassan ps. Turek 2 | Władysław Flont ps. Grandziarz | Ludwik Fortuna ps. Siła | Kazimierz Fuhrman ps. Zaczep |  Adolf Gałacki ps. Maszop |  Tadeusz Gaworski ps. Lawa | Władysław Godzik ps. Skrzat | Marian Golarz-Teleszyński ps. Góral 2 | Krzysztof Grodzicki ps. Jabłoń | Władysław Hauptman ps. Gapa | Antoni Iglewski ps. Ponar | Stefan Ignaszak ps. Drozd | Jerzy Iszkowski ps. Orczyk | Bolesław Jabłoński ps. Kalia | Edward Kiwer ps. Biegaj | Władysław Kochański ps. Bomba | Bronisław Konik ps. Sikora (dwukrotnie) | Wacław Kopisto ps. Kra | Franciszek Koprowski ps. Dąb | Edward Kowalik ps. Ciupuś | Jerzy Kowalski ps. Baba | Henryk Krajewski ps. Trzaska | Adam Krasiński ps. Szczur | Stanisław Kujawiński ps. Wodnik (dwukrotnie) | Aleksander Kułakowski ps. Rywal | Marian Leśkiewicz ps. Wygoda | Aleksander Lewandowski ps. Wiechlina | Kazimierz Lewko ps. Palec | Bronisław Lewkowicz ps. Kurs | Zdzisław Luszowicz ps. Szakal (dwukrotnie) | Adolf Łojkiewicz ps. Ryś | Narcyz Łopianowski ps. Sarna |  Ezechiel Łoś ps. Kawa | Stefan Majewicz ps. Hruby | Aleksander Makagonow ps. Wschód | Anatol Makarenko ps. Tłok | Franciszek Malik ps. Piorun 2 | Zbigniew Matula ps. Radomyśl |  Stanisław Mazur ps. Limba| Marian Mostowiec ps. Lis |  Bruno Nadolczak ps. Piast | Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski ps. Kruk 2 | Kazimierz Niepla ps. Kawka (dwukrotnie) | Józef Nowacki ps. Horyń | Piotr Nowak ps. Oko | Michał Nowakowski ps. Harpun | Tadeusz  Nowobilski ps. Dzwon |  Cezary Nowodworski ps. Głóg | Leopold Okulicki ps. Niedźwiadek (dwukrotnie) | Stanisław Olszewski ps. Bar | Stanisław Ossowski ps. Jastrzębiec 2 | Henryk Ostrowiński ps. Smyk | Alfred Paczkowski ps. Wania | Jan Parczewski ps. Kraska | Karol Pentz ps. Skała 2 | Feliks Perekładowski ps. Przyjaciel 2 | Zdzisław Peszke ps. Kaszmir |  Czesław Pieniak ps. Bór | Jarosław Poliszuk ps. Arab |  Alfred Pokultinis ps. Fon | Bolesław Polończyk ps. Kryształ (dwukrotnie) | Antoni Pospieszalski ps. Curie | Janusz Prądzyński ps. Trzy | Stefan Przybylik ps. Gruch | Mieczysław Psykała ps. Kalwadosik | Franciszek Pukacki ps. Gzyms | Kazimierz Raszplewicz ps. Tatar 2 | Czesław Rossiński ps. Kozioł | Roman Rudkowski ps. Rudy | Lech Rydzewski ps. Grom | Tadeusz Seeman ps. Garbus (dwukrotnie) | Władysław Siakiewicz ps. Mruk | Marian Skowron ps. Olcha 2 | Ryszard Skowroński ps. Lechita | Stanisław Skowroński ps. Widelec (dwukrotnie) | Leopold Skwierczyński ps. Aktor |  Jan Smela ps. Wir | Tadeusz Sokół ps. Bug 2 | Zbigniew Specylak ps. Tur | Józef Spychalski ps. Grudzień | Mieczysław Szczepański ps. Dębina |  Jerzy Sztrom ps. Pilnik | Adam Szydłowski ps. Poleszuk | Wincenty Ściegienny ps. Las  | Kazimierz Śliwa ps. Strażak | Władysław Śmietanko ps. Cypr | Czesław Trojanowski ps. Litwos | Stanisław Trondowski ps. Grzmot 2 | Witold Uklański ps. Herod | Jan Walter ps. Cyrkiel | Zbigniew Waruszyński ps. Dewajtis 2 | Alfred Whitehead ps. Dolina 2 | Wiktor Wiącek ps. Kanarek | Ludwik Wiechuła ps. Jeleń | Tomasz Wierzejski ps. Zgoda 2 |  Michał Wilczewski ps. Uszka | Stanisław Winter ps. Stanley |  Roman Wiszniowski ps. Harcerz (dwukrotnie) | Henryk Zachmost ps. Zorza (dwukrotnie) | Stanisław Zapotoczny ps. Płomień | Ryszard Zyga ps. Lelum | Franciszek Żaak ps. Mamka | Józef Żakowicz ps. Tabu | Tadeusz Żelechowski ps. Ring |

 

Jedna z pierwszych list polskich żołnierzy wywiezionych do łagrów, skan: Fundacja dla Demokracji, w zbiorach JW GROM

 

Wzruszający list z 1941, napisany przez 19 polskich rodzin wywiezionych do obwodu archangielskiego w 1930
skan Fundacja dla Demokracji, w zbiorach JW GROM

 

Niemieckie obozy i sowieckie łagry

Niemieckie obozy i sowieckie łagry
w: Biuletyn IPN, kwiecień 2009, nr 4 (99)

 

dr Marciniak Wojciech Franciszek (UŁ) – Problematyka pracy w łagrach na Kołymie w relacjach polskich więźniów
w: Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2008. Referaty, Warszawa 2009, s. 80?89

 

 

Inicjatywy badawcze

 

Wiedza, jaką dysponujemy na temat Cichociemnych zesłanych w głąb byłego ZSRR jest bardzo nikła. Aby to zmienić, m.in. projekt Cichociemni aresztowani przez Sowietów i zesłani na Wschód w 2018 podjęli: prof. zw. dr hab. Krzysztof Hejke z Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr Bogdan Rowiński, prezes Fundacji im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej.

Losy 94 Cichociemnych zesłanych w głąb ZSRR  [wg. ustaleń naszego portalu prof. Hejke się myli, „w głąb ZSRR” tj. do łagrów zesłano 83 Cichociemnych] są do dziś niezbadane. Używani jako niewolnicza siła robocza, zamiast nazwisk zaopatrzeni jedynie w numery namalowane na roboczych drelichach, pracowali Oni do kresu sił w najcięższych kopalniach wraz z milionami innych Bezimiennych, za życia pozbawionych wszystkiego co ludzie, a po śmierci chowanych w cichych mogiłach z drewnianymi tabliczkami z zachowaniem szczególnej uwagi, aby zmienić ich numery obozowe na numery z kartoteki umarłych, pod którymi byli chowani… – pisze prof. Krzysztof Hejke.

Efekty tego projektu zaprezentowano m.in. na wystawach w Warszawie i Krakowie oraz na spotkaniu 9 stycznia 2018 w Auli Małej Audytorium Maximum na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po naszej weryfikacji okazało się, że Cichociemni wskazywani przez prof. Hejke jako „zesłani w głąb ZSRR” to lista nierzetelna. Oprócz faktycznie zesłanych do łagrów także Cichociemni aresztowani przez NKWD, niektórzy byli więzieni w Polsce, niektórzy w Moskwie, niektórzy uciekli, niektórych rozstrzelano, zatem żadnego z Nich nie można uznać jako „zesłanego w głąb ZSRR”.

 

Portal elitadywersji.org stale podejmuje działania, aby przybliżyć te nieznane karty naszej tragicznej historii. Udało się m.in. sporządzić unikalny wykaz  Cichociemnych represjonowanych przez NKWD i inne sowieckie organy represji, a także w oparciu o publikacje, relacje, wspomnienia, dane ośrodka „Karta” ustalić miejsca zesłania kilkunastu Cichociemnych. Rzetelna, zweryfikowana lista Cichociemnych – zesłanych do łagrów, aresztowanych oraz w niewoli sowieckiej znajduje się (patrz powyżej) w opublikowanej bazie danych portalu.

 

Wystawa – Cichociemni aresztowani przez Sowietów i zesłani na Wschód:

 

zobacz:

• Cichociemni w obozach koncentracyjnych
• Cichociemni w niewoli PRL
• Cichociemni wielu wrogów

 

Zobacz także:

• Nika Kłosowska-Wohlman – Wspomnienia. Dwa lata więzienia  Instytut Literacki, Zeszyty Historyczne 116 (pdf)
• Wojciech Marciniak – Problematyka pracy w łagrach na Kołymie w relacjach polskich więźniów z lat 1944 – 1956 (pdf)

 

Polecamy publikacje:

• Przemysław Bystrzycki – Wiatr Kuszmurumu. Opowieść autobiograficzna
• Wacław Kopisto – Droga Cichociemnego do łagrów Kołymy
• Narcyz Łopianowski – Rozmowy z NKWD

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. I. FKM Oleśnica, ISBN 83-902499-0-1
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. II. ABRES Rzeszów, ISBN 83-902499-5-2
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. III. OS Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, ISBN 83-910535-4-7
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. IV. OS Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, 978-83-933857-0-6
• baza danych zesłańców – indeks represjonowanych