Archiwa UB - Cichociemni elita dywersji

Cichociemni w niewoli „Polski Ludowej”

Cichociemni byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej

Spis treści:

Wstęp
Komunistyczne represje wobec Cichociemnych
Cichociemni torturowani
Cichociemni skazani na śmierć
Cichociemni zamordowani w „Polsce Ludowej”
Cichociemni represjonowani przez władze „Polski Ludowej”
Rozpracowanie Cichociemnych przez komunistyczny aparat represji

29_wiezienie-Warszawa-Mokotow-2-250x167 Cichociemni w niewoli "Polski Ludowej"

Cela więzienia Warszawa Mokotów

Organy represji „Polski Ludowej” (od 1952 PRL), głownie UB, SB, represjonowały 103 Cichociemnych, w procesach będących parodią prawa skazano 40 Cichociemnych, 15 torturowano, 9 (lub 10) zamordowano (6 w więzieniu Warszawa-Mokotów, 3 w więzieniu na Zamku w Lublinie), 77 aresztowano (w tym 13 aresztowało NKWD, 5 wspólnie NKWD i UB), 19 skazano na śmierć, co najmniej 2 na dożywotnie pozbawienie wolności, 22 na więzienie.

Czasy powojenne nie były dla Nich wcale lepsze: 32 Cichociemnych pozostało na emigracji poza Polską (głównie w Wielkiej Brytani), aż 59 zmuszonych było uciekać z PRL (po jakimś czasie 21 powróciło).

Wronki-300x178 Cichociemni w niewoli "Polski Ludowej"

Więzienie we Wronkach

Cichociemnych pozostałych w Polsce ścigały organy represji, niejednokrotnie wraz z sowieckim NKWD. Po wojnie w Polsce (od 1952 PRL) represjonowano aż 103 Cichociemnych, aresztowano 77 Cichociemnych, w tym 13 aresztowało NKWD i przekazało UB, 5 CC aresztowało wspólnie UB i NKWD. Niektórzy Cichociemni doświadczali represji kolejno: od Niemców, Sowietów, funkcjonariuszy „Polski Ludowej”…

W polskich więzieniach (w tym Warszawa Mokotów) pozbawiono wolności 58 Cichociemnych, w procesach będących parodią prawa skazano 40 Cichociemnych, w tym aż 20 CC skazano na śmierć, co najmniej 2 skazano na dożywocie, co najmniej 15 torturowano, 9 (lub 10) zamordowano. Nieliczni Cichociemni byli „tylko” szykanowani przez PRL-owską bezpiekę…

Komunistyczne represje wobec Cichociemnych

CC-prezentacja-43-250x188 Cichociemni w niewoli "Polski Ludowej"

slajd – Historia Cichociemnych na slajdach

Komunistyczne władze Polski w latach 1945-1954 więziły i zamordowały w więzieniu Warszawa Mokotów (ul. Rakowiecka 37) sześciu Cichociemnych. Co najmniej trzech z Nich torturowano: Stefana Górskiego ps. Brzeg (1948, o Jego smierci powiadomiono rodzinę dopiero po ok. 11 latach!), Stanisława Wintera ps. Stanley (1945) oraz Hieronima Dekutowskiego ps. Zapora. W chwili śmierci, choć miał tylko 30 lat, wyglądał jak starzec – z siwymi włosami, wybitymi zębami, połamanymi rękami, nosem i żebrami oraz zerwanymi paznokciami. Jego ostatnie słowa brzmiały: „Przyjdzie zwycięstwo! Jeszcze Polska nie zginęła!”

Także w więzieniu przy Rakowieckiej władze Polski zamordowały Cichociemnych: Andrzeja Czaykowskiego ps. Garda (1953), Bolesława Kontryma ps. Żmudzin (1953), Witolda Uklańskiego ps. Herold (1954). W więzieniu na Zamku w Lublinie oprawcy „Polski Ludowej” zamordowali Cichociemnych: Aleksandra Kułakowskiego ps. Rywal (1944), Czesława Rossińskiego ps. Kozioł (1945), Mieczysława Szczepańskiego ps. Dębina (1945). Prawdopodobnie na polecenie SB został zamordowany Cichociemny Roman Romaszkan 14 lutego 1956 śmiertelnie potrącony przez samochód ciężarowy braci Inglorów.

Warszawa-Mokotow-300x200 Cichociemni w niewoli "Polski Ludowej"

Warszawa – Mokotów, ul. Rakowiecka 37

Cichociemny Adam Boryczka ps. Brona spędził za kratami komunistycznych więzień 13 lat, Cichociemny Piotr Szewczyk ps. Czer był osadzony za kratami więzień 11 lat. Cichociemny Marian Gołębiewski ps. Ster był za kratami więzienia 10 lat. Antoni Chmielowski ps. Wołk został aresztowany przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i… zesłany do łagrów nad Kołymą oraz w Magadanie, powrócił po 10 latach. Cichociemny Antoni Iglewski ps. Ponar był osadzony w więzieniu 9 lat. Cichociemny Bolesław Jabłoński ps. Kalia był w komunistycznych więzieniach 6 lat, Jego żonę podczas wizyty w więzieniu „przypadkowo” zastrzelił funkcjonariusz NKWD.

Cichociemny Tadeusz Żelechowski ps. Ring, aresztowany przez Státní Bezpečnost (czeska bezpieka) był za kratami 6 lat… Cichociemny Bronisław Czepczak-Górecki ps. Zwijak był dwukrotnie aresztowany, skazany i więziony, najpierw 3 lata (1945-1947), później 6 lat (1950-1956).

Zamek-Lubelski-300x192 Cichociemni w niewoli "Polski Ludowej"

Zamek Lubelski – więzienie

Cichociemny Jan Różycki ps. Busik został aresztowany przez UB w Krakowie oraz oskarżony m.in…. spowodowanie katastrofy samolotu, w której zginął tragicznie gen. Władysław Sikorski. Jego syn Bohdan, harcerz Szarych Szeregów, jako 13-latek uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. W 1950 reaktywował organizację samokształceniową licealistów, aby zbrojnie odbić ojca z więzienia. Wraz z przyjacielem przeprowadził dwie akcje rozbrojenia milicjantów, w kwietniu 1950 trzecią, nieudaną w pobliżu Wawelu. Bohdan Różycki zginął w strzelaninie z MO, jego przyjaciela z liceum Marka Kubińskiego po brutalnym śledztwie skazano na śmierć…

Cichociemni: Henryk Krajewski ps. Trzaska oraz Ludwik Wiechuła ps. Jeleń zostali uwolnieni z łap oprawców przez żołnierzy Armii Krajowej…

15 Cichociemnych torturowanych:

19 Cichociemnych skazanych na śmierć:

10 Cichociemnych zamordowanych w „Polsce Ludowej”, PRL:

Weryfikacji w/w danych dot. Cichociemnych dokonano poprzez analizę Ich biogramów, opublikowanych wspomnień oraz danych z innych źródeł. Poniżej lista Cichociemnych – represjonowanych przez władze „Polski Ludowej” (od 1952 PRL), aresztowanych przez UB. NKWD, więzionych, torturowanych, zamordowanych…

Cichociemni represjonowani przez władze „Polski Ludowej” (od 1952 PRL)
aresztowani przez UB, NKWD, więzieni, torturowani,
skazani na śmierć, zamordowani:

UWAGA! tabela ma więcej niż jedną stronę, wyświetla po 15 wierszy na stronie
(Kliknij wybraną kolumnę, aby posortować / kliknij w nazwisko, aby przejść do biogramu / wpisz, aby wyszukać)
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków

Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca

Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie

Stopień	Nazwisko imię	Pseudonim	Dane nt. represji
gen. bryg.	Bałuk Stefan	Starba	Aresztowany przez UB, więzienie: Warszawa, skazany (1945 - 1947)
ppłk.	Bazała Leon	Striwiąż	Nękany przez UB (1954 - 1955)
kpt.	Benrad Adam	Drukarz	Aresztowany przez UB (1945)
płk. pil.	Biały Jan	Kadłub	Aresztowany przez UB, więzienie: Bytom, Katowice (1952 - 1953)
ppor. lot. cw	Bieżuński Jan	Orzyc	Nękany przez UB (1946)
płk.	Boryczka Adam	Brona	Aresztowany przez UB, więzienie: Warszawa - Mokotów, torturowany, skazany na śmierć (1954 - 1967)
ppłk.	Borys Adam	Pług	Aresztowany przez UB, więzienie: Warszawa - Mokotów (1945), Nękany przez UB (1950 - 1952)
ppor.	Bystrzycki Przemysław	Grzbiet	Aresztowany przez UB, skazany (1945 - 1946)
ppor. łączn.	Bzdawka Bernard	Siekiera	Aresztowany przez UB, więziony (1945 - 1946)
mjr	Chmielowski Antoni	Wołk	Aresztowany przez MBP, więzienie Warszawa Mokotów, skazany na śmierć, przekazany sowieckiemu MGB (1945 - 1955)
mjr	Czaykowski Andrzej	Garda	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, skazany na śmierć, zamordowany (1951 - 1953)
por. łączn.	Czepczak Górecki Bronisław	Zwijak	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, skazany (1945 - 1947), Aresztowany, więzienie Wronki, skazany (1950 - 1956)
płk.	Dekutowski Hieronim	Zapora	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, torturowany, skazany na śmierć, zamordowany (1947 - 1949)
kpt. piech.	Dmowski Stanisław	Podlasiak	Aresztowany przez UB, zwolniony (1946)
ppłk. łącz.	Dzikielewski Feliks	Oliw	Aresztowany przez UB, zwolniony, szykanowany (1950 - 1951)
płk. piech.	Emir Hassan Jerzy	Turek 2	Aresztowany przez NKWD, więzienie WUBP Łódź, skazany, po zwolnieniu z więzienia szykanowany (1945)
kpt.	Fijałka Michał	Kawa	Aresztowany przez UB, więzienie Lublin, skazany (1944 - 1945)
ppor.	Flont Władysław	Grandziarz	Aresztowany przez NKWD, więzienie w Łodzi (1945 r.)
kpt.	Gaworski Tadeusz	Lawa	Aresztowany przez UB, zwolniony (1945)
kpt. sł. zdr.	Golarz Teleszyński Marian	Góral 2	Aresztowany przez UB i NKWD, obóz Brześć, więzienie Warszawa Mokotów, wykupiony (1944 - 1946)
płk. piech.	Gołębiewski Marian	Ster	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, skazany na śmierć, dwukrotnie na dożywocie (1946 - 1956) Aresztowany przez SB, skazany, więziony, szykanowany (1970 - 1974) Zatrzymany 13 grudnia 1981
ppor.	Górski Stefan	Brzeg	Aresztowany przez UB, torturowany, więzienie Warszawa Mokotów, skazany na śmierć, zamordowany (1947 - 1948)
kpt.	Gromnicki Zygmunt	Gula	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, zwolniony (1952 -1953)
mjr łączn.	Hoffman Teodor	Bugaj	Rozpracowywany przez UB, SB od 1945, wielokrotnie namawiany do współpracy
ppłk.	Iglewski Antoni	Ponar	Aresztowany przez UB, więziony, skazany (1947 - 1956)
rtm. kaw.	Ignaszak Stefan	Drozd	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, skazany na śmierć (1945 - 1951)
mjr pil.	Iszkowski Jerzy	Orczyk	Aresztowany przez NKWD, więzienie Lublin, skazany na śmierć (1945 - 1947) Rozpracowywany przez UB (1948 - 1956)
mjr piech.	Jabłoński Bolesław	Kalia	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, torturowany, skazany (1949 - 1955)
mjr	Jackiewicz Bolesław	Łabędź	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów (1945 - 1947)
kpt.	Januszkiewicz Henryk	Spokojny	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, torturowany, skazany, po zwolnieniu z więzienia szykanowany przez UB (1945 - 1950)
mjr piech.	Klinicki Maksymilian	Wierzba 2	Aresztowany przez UB, zwolniony (1945)
płk. dypl. piech.	Kobyliński Wacław	Dziad	Aresztowany przez NKWD, więzienie Łódź, zwolniony (1945) Szykanowany przez UB (1945 - 1954, od 1950) Aresztowany przez UB więzienie Warszawa Mokotów (1955 - 1956)
kpt.	Kochański Władysław	Bomba	Rozpracowywany przez WUdsBP Kraków, Departament II ds. BP MSW, szykanowany (1956 - 1962)
mjr	Konik Bronisław	Sikora	Aresztowany przez UB i NKWD, wywieziony do łagrów (1944 - 1945)
ppor. piech.	Konstanty Ignacy	Szmaragd	Rozpracowywany przez MBP (1949 - 1954), zwerbowany jako TW
mjr	Kontrym Bolesław	Żmudzin	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, skazany na śmierć, zamordowany (1948 - 1953)
mjr	Kopisto Wacław	Kra	Rozpracowywany przez UB
ppłk. dypl. br. panc.	Kostuch Tomasz	Bryła	Aresztowany przez GZI, więzienie Warszawa Mokotów, torturowany, skazany na dożywocie (1952 - 1956)
por. łączn. lot.	Kowalik Edward	Ciupuś	Aresztowany przez NKWD, więzienie Łódź, Moskwa (1945)
ppłk.	Krajewski Henryk	Trzaska	Aresztowany przez UB, NKWD, torturowany, skazany, uwolniony z transportu przez DSZ (1944 - 1945)
mjr	Krzymowski Stanisław	Kostka	Aresztowany przez UB, więzienie Łódź, torturowany, skazany na śmierć (1945) Aresztowany przez UB, więzienie Kielce, uciekł (1946). Rozpracowywany przez MBP od lat 50-tych
por. łączn.	Kujawiński Stanisław	Wodnik	Aresztowany przez NKWD, więzienia: Łubianka, Butyrki (Rosja), Warszawa Mokotów, Wronki (1944 - 1945)
kpt. art.	Kułakowski Aleksander	Rywal	Aresztowany przez IW, więzienie Lublin, skazany na śmierć, zamordowany (1944)
kpt. piech.	Kwarciński Mieczysław	Ziut	List gończy, skazany na śmierć (przebywał na emigracji)
kpt. łącz.	Leśkiewicz Marian	Wygoda	Rozpracowywany przez IW, SB, podjęto próbę zwerbowania (1946 - 1960)
kpt. piech.	Lipiński Wojciech	Lawina	Rozpracowywany przez MBP, MSW (1945 - 1950), od 1950 zwerbowany jako TW
kpt. piech.	Luszowicz Zdzisław	Szakal	Aresztowany przez UB i NKWD, zesłany do lagrów (1944 - 1945)
st. sierż.	Łakomy Albin	Twornik	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, skazany (1952 - 1954)
mjr	Łastowski Benon	Łobuz	Rozpracowywany przez MSW na terenie Wielkiej Brytanii
por.	Łoś Ezechiel	Ikwa	Rozpracowywany przez UB, SB (1951 - 1958)
mjr br. panc.	Mackus Adam	Prosty	Aresztowany przez UB, więzienie Kraków, skazany (1945 - 1946)
ppłk.	Majorkiewicz Felicjan	Iron	Rozpracowywany przez IW, UB (1947 - 1953), od 1953 zwerbowany do współpracy jako TW
ppor. łączn.	Makagonow Makagon Aleksander	Wschód	Rozpracowywany przez SB (1956 - 1957), od 1966 podjął współpracę jako TW
por. łączn.	Matysko Jan	Oskard	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Praga, Warszawa Mokotów, torturowany, skazany (1945 - 1948)
kpt. piech.	Mostowiec Marian	Lis	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów (1950 - 1951)
por.	Mrazek Zbigniew	Aminius	Aresztowany przez UB, szykanowany (m.in. konfiskata mieszkania, zakaz wykonywania zawodu), (1950)
mjr art.	Nosek Antoni	Kajtuś	Aresztowany przez UB, zwolniony (1945)
ppor. łączn.	Nowak Piotr	Oko	Aresztowany przez NKWD, więzienia Łubianka (Moskwa), Łódź (1945)
kpt. piech.	Nowakowski Michał	Harpun	Aresztowany przez UB, więzienie Inowrocław, uciekł (1946) Rozpracowywany przez UB (1951) Aresztowany przez UB, więziony, skazany (Warszawa, 1952 - 1954), Aresztowany, zmarł w więzieniu (Warszawa, Kamińsk, Barczewo, 1959 - 1961)
mjr	Nuszkiewicz Ryszard	Powolny	Aresztowany przez UB (1945), Rozpracowywany przez UB (1951 - 1953), Aresztowany, więzienie Kraków, naklaniany do współpracy jako TW (1955), Rozpracowywany przez UB (1957 - 1974)
mjr sap.	Pękała Górski Mieczysław	Bosak	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa III, skazany, więziony w Rawiczu (1948 - 1954)
kpt. art.	Piekarski Aleksander	Turkuć	Aresztowany przez UB (1951)
por. łączn.	Pieniak Czesław	Bór	Szykanowany przez UB (1945)
mjr	Piotrowski Edward	Mema	Aresztowany przez UB (1946) Rozpracowywany przez MBP (od 1949)
kpt. piech.	Piotrowski Julian	Rewera 2	Szykanowany przez UB (1947 - 1950), od 1950 zwerbowany do współpracy jako TW
por. lot.	Pokładecki Marian	Zoll	Aresztowany przez UB, więzienie Łódź, torturowany (1945) Szykanowany przez UB 1950 - 1952)
kpt.	Polończyk Bolesław	Kryształ	Rozpracowywany przez SB (1967)
rtm. kaw.	Prądzyński Janusz	Trzy	Szantażowany przez SB, zwerbowany do współpracy jako TW (1946 - 1957)
kpt. łączn.	Przybylik Stefan	Gruch	Aresztowany przez UB, więzienie Łódź, uniewinniony (1945) Rozpracowywany przez UB, GZI (1948 - 1958), SB (1961 - 1988)
ppor. piech.	Psykała Mieczysław	Kalwadosik	Rozpracowywany przez UB (od lat 50-tych)
por.	Romaszkan Roman	Tatar	Szykanowany przez SB (1949), prawdopodobnie zamordowany na polecenie SB (1956)
ppor.	Rossiński Czesław	Kozioł	Aresztowany przez NKWD, więzienie Lublin, skazany na śmierć, zamordowany (1944 - 1945)
mjr kaw.	Różycki Jan	Busik	Aresztowany przez UB, skazany, uniewinniony (1949 - 1953)
płk. pil. dypl.	Rudkowski Roman	Rudy	Aresztowany przez SMIERSZ, więzienie Łódź, zwolniony (1945 - 1946) Poszukiwany przez UB (1946 - 1949)
kpt.	Rybka Franciszek	Kula	Poszukiwany przez UB, wyemigrował
ppor.	Scheller Czarny Edwin	Fordon	Aresztowany przez UB, więzienie Gdańsk, umiewinniony (1945 - 1946), po uniewinnieniu szykanowany przez UB
mjr	Serafiński Fryderyk	Drabina	Aresztowany przez UB, więzienie Częstochowa, zwolniony (1945)
ppłk.	Sędziak Stanisław	Warta	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, torturowany, skazany na śmierć, więziony Wronki, Rawicz, Strrzelce Opolskie (1947 - 1957)
por. piech.	Sikorski Zenon	Pożar	Aresztowany przez UB, skazany, więzienia Katowice, Mysłowice, Wronki (1945 - 1949), od 1958 zwerbowany do współpracy jako TW
por. piech.	Skowron Marian	Olcha 2	Aresztowany przez UB (1945)
kpt.	Skowroński Stanisław	Widelec	Poszukiwany przez NKWD i UB, wyemigrował
mjr lot.	Skwierczyński Leopold	Aktor	Aresztowany przez NKWD, więzienie Kraków, Bytom, Toszek, Gliwice, Katowice (1945)
por. piech.	Sokół Tadeusz	Bug 2	Aresztowany przez UB, skazany (1945 - 1947)
kpt. art.	Specylak Skrzypecki Zbigniew	Tur 2	Aresztowany przez UB, więziony (1948)
kpt. piech.	Starzyński Tadeusz	Ślepowron	Aresztowany przez UB, torturowany, skazany na śmierć, więzienie Warszawa Mokotów, Wronki (1945 - 1955)
mjr int.	Stocki Tadeusz	Ćma	Rozpracowywany przez UB, szykanowany (1949 - 1956)
kpt. art.	Szczepański Mieczysław	Dębina	Aresztowany przez NKWD, więzienie Lublin, skazany na śmierc, zamordowany (1945)
mjr piech.	Szewczyk Piotr	Czer	Aresztowany przez UB, więzienie Warszawa Mokotów, Wronki, torturowany, skazany na śmierć (1945 - 1956)
ppłk. dypl.	Ściegienny Wincenty	Las	Aresztowany przez NKWD, więzienie Białystok, Warszawa Mokotów (1945)
sierż. łączn.	Śliwa Kazimierz	Strażak	Aresztowany przez UB, więzienie Kielce, skazany na śmierć (1945 - 1948)
mjr piech.	Trybus Adam	Gaj	Aresztowany przez UB, torturowany, skazany, więzienia Łódź, Wronki (1950 - 1955) Rozpracowywany przez SB (1956 - 1963), zatrzymany (1970), aresztowany przez SB 13 grudnia 1981
mjr kaw.	Uklański Witold	Herold	Aresztowany przez UB, więzienie Kraków, Warszawa Mokotów, Wronki, skazany na śmierć, zamordowany (1945 - 1954)
kpt. sap.	Walter Jan	Cyrkiel	Aresztowany przez UB, więzienie Lublin, zesłany do łagru (1944 - 1947)
por. sap.	Wiechuła Ludwik	Jeleń	Aresztowany przez NKWD, więzienie Kielce, uwolniony przez oddział AK (1945)
kpt.	Winter Stanisław	Stanley	Aresztowany przez GZI, torturowany, skazany na śmierć, zamordowany (1945)
kpt. piech.	Wiszniewski Otton	Topola	Aresztowany przez UB, szykanowany, nakłaniany do współpracy (1945)
ppor. piech.	Wiśniewski Władysław	Wróbel	Rozpracowywany przez UB (1947)
kpt. art.	Witkowski Ludwik	Kosa	Szykanowany przez UB (lata 50-te)
mjr	Wolniak Bogusław	Mięta	Aresztowany przez UB więzienie, zwolniony (1945)
por. piech.	Zabierek Lech	Wulkan	Szykanowany przez SB, pozbawiony emerytury
gen. bryg.	Zawacka Elżbieta	Zo	Aresztowana przez UB, więzienie Fordon, Grudziądz, Bojanów, skazana (1951 - 1955)
ppor.	Żelechowski Tadeusz	Ring	Aresztowany przez Státní bezpečnost (czeska bezpieka), więzienie Sosnowiec, Warszawa Mokotów, Wronki, Rawicz, skazany (1948 - 1954), zwerbowany przez SB do współpracy jako TW
ppor. art.	Żychiewicz Antoni Piotr	Przerwa	Poszukiwany, prześladowany przez UB

Weryfikacji w/w danych nt. Cichociemnych dokonano poprzez analizę Ich biogramów, opublikowanych wspomnień oraz danych z innych źródeł. Źródła danych dotyczących każdego Cichociemnego wskazano na stronie z Jego biogramem.

Rozpracowanie Cichociemnych przez komunistyczny aparat represji

UWAGA – dane osobowe CC mających współpracować ze służbami specjalnymi „Polski Ludowej”
pochodzą z mało rzetelnej publikacji dr Krzysztofa A. Tochmana (patrz poniżej)
nie sposób ich zweryfikować (autor tylko w kilku przypadkach podał bliższe dane)
brak podanego kontekstu społecznego i osobistego ewentualnego podjęcia takiej współpracy
ponadto rzetelność tego autora może budzić uzasadnione wątpliwości:
patrz Rocznica pełna błędów, Odpowiedź na artykuł Krzysztofa Tochmana

Podane osoby mogą być bezpodstawnie wskazane jako współpracownicy służb…

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157

Filip Musiał – Trudna prawda
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 54 – 59

zobacz:

Zobacz także:

Cichociemni w KL Auschwitz

Źródła:

informacje własne
Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. I. FKM Oleśnica, ISBN 83-902499-0-1
Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. II. ABRES Rzeszów, ISBN 83-902499-5-2
Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. III. OS Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, ISBN 83-910535-4-7
Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. IV. OS Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, 978-83-933857-0-6

Elżbieta Zawacka – Cichociemna

ps.: „Zelma”, „Sulica”, „Zo”

vel Elisabeth Kubitza, vel Elise Riviere, vel Elizabeth Watson, vel Elżbieta Grochowska, vel Elżbieta Nowak, vel Elizabeth van Braunug

Zawacka-Elzbieta-KOL_023_0326-179x250 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

gen. Elżbieta Zawacka

ur. 19 marca 1909 w Toruniu, zm. 10 stycznia 2009 w Toruniu – generał brygady, profesor nauk humanistycznych, nauczycielka, żołnierz Wojska Polskiego, oficer Działu Łączności Zagranicznej Oddziału Łączności Konspiracyjnej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej, kurierka Komendy Głównej AK, w sztabie Wojskowej Służby Kobiet KG AK, oficer Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, uczestniczka obrony Lwowa, Powstania Warszawskiego, więzień UB (Fordon, Grudziądz, Bojanów, 1951-1955), działaczka na rzecz praw kobiet, kurierka – uznawana za jedyną cichociemną

Znajomość języków: niemiecki; szkolenia (kursy): spadochronowy. W dniu wybuchu wojny miała 30 lat; w dacie skoku do Polski 34 lata. Córka urzędnika sądowego

Spis treści:

II wojna światowa
Cichociemna
Powstanie Warszawskie
Po wojnie
Awanse i odznaczenia
Życie rodzinne

cc-Zawacka-234x350 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

Elżbieta Zawacka
kolor – Mirosław Szponar

W latach 1915 – 1922 uczyła się w niemieckiej szkole wydziałowej, następnie w Miejskim Gimnazjum Żeńskim w Toruniu. W 1927 zdała egzamin dojrzałości, następnie na Wydziale Matematyczno – Przyrodniczym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W czerwcu 1935 zdobyła dyplom magistra filozofii w zakresie matematyki.

Od września 1931 nauczycielka matematyki, fizyki i ćwiczeń cielesnych w średniej szkole niemieckiej w Sompolnie k. Konina. Od września 1934 w szkole średniej sióstr Urszulanek w Otorowie (pow. Szamotuły). W latach 1935-1936 nauczycielka fizyki i gramatyki, opiekunka koła sportowego w Miejskim Gimnazjum Żeńskim w Toruniu. W latach 1936-1937 nauczycielka matematyki w Państwowym Gimnazjum Żeńskim i Liceum Raciborzanek w Tarnowskich Górach. Od 1930 społeczna instruktorka i komendantka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, w powiatach: Koło, Szamotuły, Tarnowskie Góry. Od 1938 komendantka Rejonu Śląskiego PWK.

Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej przygotowuje pełnometrażowy film fabularny o jedynej kobiecie Cichociemnej

II wojna światowa

elzbieta_zawacka_1943 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

Elżbieta Zawacka, 1943 r. źródło: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej

We wrześniu 1939 zmobilizowana jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet, 2 września wraz z drużyną instruktorek ewakuowana z Katowic. Pieszo, m.in. przez Olkusz, Racławice, Sandomierz, Kraśnik dotarła 8 września do Lublina. Przydzielona do Lwowa, początkowo jako komendantka Kobiecej Służby Przeciwlotniczej Komitetu Obywatelskiego Obrony Lwowa, następnie przy produkcji przeciwczołgowych butelek zapalających w drużynach ppanc. Lwowskiego Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej.

Po kapitulacji Lwowa, w październiku 1939 powróciła do Torunia. Pod koniec października dotarła do Warszawy, wstąpiła do Służby Zwycięstwu Polsce. Zaprzysiężona 2 listopada 1939, pod pseudonimem „Zelma”, przydzielona na Śląsk, z ok. setki członkiń PWK zbudowała siatkę konspiracyjną SZP. Wraz z Organizacją Orła Białego współorganizatorka Zagłębiowskiego Podokręgu SZP-ZWZ, szef łączności w jego sztabie, następnie szef łaczności Okręgu ZWZ Śląsk. Osobista kurierka jego dowódcy, ppłk Henryka Kowalówki, ps. Oset, Topola. Współorganizowała tajne nauczanie w Zagłębiu Dąbrowskim.

ZAWACKA_Zo-182x300 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

książka Katarzyny Minczykowskiej pt. Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016

Od grudnia 1940 w Dziale Łączności Zagranicznej Oddziału Łączności Konspiracyjnej Komendy Głównej ZWZ, pod pseudonimem „Zo”. Jako kurierka wyjeżdżała co kilka tygodni do Berlina. Do kwietnia 1942 posługując się fałszywymi dokumentami przekroczyła granice ponad sto razy. Podczas pobytów w Warszawie uczestniczyła w tajnym nauczaniu, w latach 1941 – 1942 studiowała pedagogikę społeczną na tajnych kompletach Wolnej Wszechnicy Polskiej. Od wiosny 1942 ponownie na Śląsku, objęła dodatkowo funkcję kierowniczki referatu Komendy Okręgu Śląskiego Armii Krajowej. Pod ps. „Sulica” zorganizowała struktury obwodu WSK, rozpoczęła szkolenia.

Jako kurierka Komendanta Głównego AK kontaktowała się z rezydentem polskiego wywiadu w Berlinie kpt. Alfonsem Jakubiańcem, ps. Kuba, ekspediującym przekazywaną pocztę przez Szwecję do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Uczestniczyła w wielu brawurowych akcjach, m.in. 22 maja 1942, śledzona przez agentów gestapo od punktu kontaktowego w Sosnowcu musiała wyskoczyć z pędzącego pociągu w rejonie Żyrardowa. Poszukiwana listem gończym (Fahndungsbuch nr 237).

Od czerwca 1942 emisariuszka Komendanta Głównego AK, 20 grudnia wyruszyła do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie z zadaniami polepszenia łączności, w tym kurierskiej oraz poprawy sytuacji kobiet – żołnierzy w AK. Przez Berlin i Strasburg dotarła do Paryża, z powodu „spalenia” trasy przerzutu w grudniu 1942 r powróciła do Warszawy.

17 lutego 1943 wyruszyła ponownie z dwoma meldunkami KG AK dla Naczelnego Wodza. Dotarła do Paryża, następnie przez Vichy, Tuluzę, Foix i Tarascom do granicy z Andorą, następnie z Hiszpanią. 29 marca w konsulacie angielskim w Barcelonie nawiązała kontakt ze Sztabem NW w Londynie. Koleją dojechała do Bristolu, 4 maja 1943 zameldowała się w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Przecz cztery miesiące pobytu w Wielkiej Brytanii przekonywała do uznania kobiet za żołnierzy służby zasadniczej, odwiedzała także kobiece jednostki angielskie i belgijskie.

„Zo” Elżbieta Zawacka, IPN tv Bydgoszcz 2016 r.

Cichociemna

STS20 Chalfont St Giles

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

Tempsford-300x222 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

Lotnisko RAF, Tempsford

Elżbieta Zawacka nie była Cichociemną, lecz kurierką. Uznawana jest za Cichociemną, ponieważ po wojnie Cichociemni przyjęli Ją do swego grona. Ukończyła kurs spadochronowy. Oczekiwała na lot do Polski w ośrodku SOE w Pollards Park House, Chalfont, St. Giles, Buckinghamshire, gdzie znajdowały się: stacja wyczekiwania (na lot do Polski) „Marta” (STA XXA) oraz Specjalna Szkoła Treningowa (STS 20B), szkoląca m.in. w zakresie „czarnej propagandy”. Przez dziesięć dni mieszkała tam w jednym pokoju z Sue Ryder, pozostały przyjaciółkami do końca życia.

Skoczyła ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 9/10 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 4” (dowódca operacji: S/L Stanisław Król, ekipa skoczków nr: XXIX), z samolotu Halifax JD-171 „P” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – W/O Stanisław Kłosowski, pilot – W/O Wincenty Mąka / nawigator – S/L Stanisław Król / radiotelegrafista – W/O Henryk Ptasiewicz / mechanik pokładowy – Sgt. Stanisław Masłoń / strzelec – F/S Janusz Barcz / despatcher – W/O Józef Chodyra). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka

Start o godz. 18.15 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Solnica” 107 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Osowiec, Podkowa Leśna, 7 km na południe od Grodziska Mazowieckiego. Razem z nią skoczyli: por. Bolesław Polończyk ps. Kryształ, ppor. Fryderyk Serafiński ps. Drabina. Skoczkowie przerzucili 252 tys. dolarów w banknotach oraz 100 tys. marek na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników i jedną paczkę. W drodze na zrzutowisko samolot został ostrzelany nad Danią przez niemiecką artylerie przeciwlotniczą, w drodze powrotnej zaatakowały go dwa niemieckie myśliwce – Messerschmitty. Podziurawiony Halifax, na resztkach paliwa, szczęśliwie powrócił jednak na tajne lotnisko RAF Tempsford.

Handley Page Halifax

Mechanik pokładowy Stanisław Masłoń: „Parę minut przed startem przyjechała limuzyna ze (…) skoczkami, w tym jedna kobieta, piękna blondynka. Cichociemni zajęli swoje miejsce i o godz. 18.15 nastąpił start (…) Mijaliśmy snem pogrążone wioski i miasteczka, aż dotarliśmy do miejsca placówki. Trzy światełka w trójkącie, wymiana sygnałów i przelot z zrzutami, najpierw skoczków, a za drugim zasobniki. Zadanie wykonane, ostry skręt na kurs do Anglii (…).

Trasa powrotna biegła przez Danię i tu rozpoczęły się kłopoty. Zostaliśmy zaatakowani przez dwa myśliwca (…) Strzelali jak do kaczki, pociski przeszywały kadłub i płaty skrzydeł, które miały dźwięk, jakby ktoś rzucał garściami grochu o ścianę. Lecieliśmy na resztkach paliwa i trzeba było przełączyć na zapasowe zbiorniki, by silniki nie przestały równo grać, co zrobiłem z dużym trudem, bo samolotem rzucało a zawory były umieszczone za tylnym wzmocnieniem skrzydeł. (…) Naszym ocaleniem były małe chmurki, umiejętność pilota i duża doza szczęścia. (…) Z trudnością dowlekliśmy się do bazy w Tempsford (…)”. Masłoń, „Królewska załoga”, Jednodniówka, XV Zjazd Lotników, 1984, w: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6, s. 86

Elżbieta Zawacka: „(…) Nad Danią nasz Halifax został ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą. Od wybrzeży szwedzkich zeszliśmy na wysokość około 300 metrów przelatując dawniejszą granicę Polski. Pod nami była wstęga Wisły, która miała nas doprowadzić do miejsca zrzutu. Wkrótce samolot zatoczył łuk, szukając świateł na polanie. Było nas troje „ptaszków”. Jako jedyna kobieta miałam skakać pierwsza. Otworzono klapę w podłodze, nad którą usiadłam oczekując rozkazu. Równocześnie z okrzykiem sierżanta: Go! zsunęłam się w ciemność. Po kilku sekundach, silne szarpnięcie i ujrzałam nad sobą olbrzymią czaszę spadochronu. Opadałam powoli w dół i wkrótce dotknęłam stopami polskiej ziemi. W ciemności słychać było głosy biegnących żołnierzy placówki AK. Dowódca (przyjętym zwyczajem) chwytał w objęcia ludzi stamtąd. Ściskając mnie odskoczył nagle z okrzykiem – Kobieta!” Kopf, „Zo”, Kobieta i życie 1981 nr 31, w: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6, s. 86-87

zobacz – Kontrowersje: Elżbieta Zawacka – Cichociemna czy agent?

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Dn. 9.IX. wszedł w życie Plan Startu – wariant 7 lotów – to zn. na wszystkie placówki przyjęte przez Air Min. na dzień 9.IX.43. Plan ten jest następujący: – op. Nr. 53/76, Neon 1 – (3-6-1), plac. odb. GARNEK lub SITO, nawig. kpt. ZBUCKI, op. Nr. 54/77, Neon 4 – (3-6-1), plac. odb. Solnica lub Latarnia II, nawig. mjr KRÓL, – op. Nr. 58/78, FLAT 1 – (0-6-6), plac. odb. KILIM lub SERWETKA, nawig. por. FREYER, – op. Nr. 59/79, FLAT 2 – (0-6-6), plac. odb. Lichtarz lub Łuczywo, nawig. por. KRYWDA. – op. Nr. 60/80, FLAT 6 – (0-6-6), plac. odb. Bast. RYGIEL lub Klamka, nawig. kpt. KUŹMICKI, – op. Nr. 61/81, FLAT 7 – (0-6-6), plac. odb. Bast. RYGIEL lub Klamka, nawig. por. MALINOWSKI, – op. Nr. 62/82, FLAT 8 – (0-6-6), plac. odb. POKRYWA lub OBRAZ, nawig. kpt. Gębik.

W czasie od godz. 18.05 do godz. 18.43 wystartowały wszystkie loty, za wyjątkiem lotu Nr. 61/81 – nawalili mechanicy bryt. – za późno przygotowali samolot. W ten sposób zostal niewykorzystany Bast. RYGIEL.

Dn. 10.IX. Wynik operacji: – wykonano loty Nr. 54/76, 58/78, 59/79 i 62/92. – na plac. odb. zasadn. SOLNICA, KILIM, LICHTARZ i POKRYWA. – zawrócił z drogi lot Nr. 60

/80 – rozbity zbiornik z benzyną – z konwoju na Baltyk o lot Nr. 53/76 – nawigator skalkulował, że braknie mu czasu na powrót w nocy. (…)

W ekipie Neon 1 przerzuceni zostali skoczkowie: Kryształ, Drabina i Zofja (1-sza kobieta – skoczek). Pieniądze – dol. am. 252000, rmk. 100000. .” (s. 191)

Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

Ponownie przydzielona do działu łączności Komendy Głównej AK. Po jego dezorganizacji wskutek aresztowania przez gestapo ok stu osób (marzec 1944), zagrożona aresztowaniem otrzymała rozkaz ukrycia się w klasztorze sióstr Niepokalanek w Szymanowie k. Sochaczewa. Od lipca 1944 w Warszawie, jako szefowa Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej AK.

Aleksandra Pietrowicz – Legendarna „Zo”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 18 – 28

Elżbieta Skerska – Operacja „Neon 4”
w: Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej 2017 (nr 67), s. 86 – 91

Powstanie Warszawskie

W Powstaniu Warszawskim, m.in. jako referentka w sztabie Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej AK (II rzut). Awansowana na stopień kapitana 2 października 1944, tego dnia wyruszyła z Warszawy do Krakowa, aby odtworzyć łączność KG AK. W grudniu 1944 zorganizowała przerzut do Szwajcarii emisariusza „Zycha”, czyli Zdzisława Jeziorańskiego vel Jana Nowaka oraz jego żony „Grety” (Jadwiga Wolska vel Zaleska). Wytyczyła szlaki kurierskie przez południowe Niemcy i Austrię do Szwajcarii. Zorganizowała pomocnicze placówki kurierskie w Katowicach, Sosnowcu i Wiedniu.

W ostatniej trasie kurierskiej w styczniu 1945 przewiozła pocztę Komendanta Głównego AK gen. Leopolda Okulickiego ps. Niedźwiadek do bazy w Kappel k. Freiburga. Powróciła z kurierką Wacławą Zastocką ps. Baśka, przez Wiedeń do Sosnowca, następnie do Częstochowy i Krakowa. Tam zdemobilizowana.

zobacz publikację IPN – Generał brygady Elżbieta Zawacka (1909 – 2009):

Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

Po wojnie

Tablica_pamiątkowa_gen_Zawacka_ul_Gagarina_132-138_Torun-269x300 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

tablica na budynku przy ul. Gagarina 132-138 w Toruniu

W lutym 1945 powróciła do Torunia, następnie wyjechała do Warszawy. Nawiązała kontakt z mjr Zofią Franio ps. Doktor, szefową łączności i kolportażu Obszaru Centralnego Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Mianowana szefem łączności i kolportażu Obszaru Zachodniego DSZ, od marca 1945 w Poznaniu, zorganizowała komórkę DSZ, kolportaż prasy podziemia niepodległościowego m.in. w Ostrowie, Lesznie, Gnieźnie, Środzie, Wrześni, Łodzi, Gdyni, Toruniu, Bydgoszczy i Szczecinie. Na przełomie sierpnia i września 1945 podjęła nieudaną próbę wyjazdu do polskich środowisk kobiecych na Zachodzie. Do czerwca 1946 kolportowała niepodległościową prasę WIN.

Pod koniec 1946 podjęła studia z pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Od czerwca 1946 referentka szkolenia w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Gdańsku i Warszawie. Od 1947 komendantka Centrum Wyszkolenia Instruktorek. Od stycznia 1948 nauczycielka matematyki w szkołach dla dorosłych w Łodzi, Toruniu oraz w liceum w Olsztynie. W latach 1948 – 1951 podjęła studia doktoranckie.

Elżbieta Zawacka – „Przejście” (fragmenty wspomnień, Toruń czerwiec 2007 r.)
w: Biuletyn IPN nr 1 – 2 (96-97) styczeń – luty 2009, s. 176 – 183

Wojciech Markert – Służba kurierska Elżbiety Zawackiej ps. „Zo”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 1 (321) styczeń 2017, s. 20 – 25

Elżbieta_Zawacka_zd_15 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

źródło: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej

5 września 1951 aresztowana przez funkcjonariuszy UB w Olsztynie, po roku śledztwa oskarżona o kontakt z Cichociemnym mjr Andrzejem Czaykowskim ps. Garda, jako „jedna z agentek siatki szpiegowskiej Czaykowskiego” oraz… przechowywania „banknotu 10-cio dolarowego”. 23 stycznia 1952 wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie skazana na pięć lat więzienia. Po rewizji Naczelnego Prokuratora Wojskowego oraz ponownym rozpatrzeniu sprawy 26 sierpnia skazana na 7 lat więzienia. Po skardze rewizyjnej obrońcy (na korzyść) oraz Naczelnej Prokuratury Wojskowej (na niekorzyść), 23 października ponownie uchylono wyrok.

Po rozpoznaniu sprawy po raz trzeci, wyrokiem z 28 listopada przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazana na dziesięć lat więzienia. Osadzona początkowo w więzieniu w Fordonie, następnie w Grudziądzu i Bojanowie. Po amnestii zwolniona 24 lutego 1955.

Do 1965 nauczycielka, min. w szkołach w Toruniu. W 1995 obroniła stopień doktora nauk humanistycznych, wykładowca, adiunkt w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku (późniejszy Uniwersyt Gdański). Do 1975 obroniła habilitację oraz zdobyła docenturę. Do sierpnia 1978 docent na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, Mianowana profesorem nauk humanistycznych w 1996. Represjonowana przez funkcjonariuszy bezpieki.

Od 1 września 1978 na emeryturze, zaangażowana w dokumentowanie wojennej historii konspiracji pomorskiej, także działań kobiet na frontach II wojny światowej. Od 1981 wiceprzewodnicząca Rady Kombatantów przy NSZZ „S” w Gdańsku, szefowa Komisji Historycznej. W stanie wojennym represjonowana.

W 1986 inicjatorka powstania Klubu Historycznego AK, pod koniec 1988 współzałożycielka Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej, późniejszego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. W 1989 założycielka fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, od 2002 pod nazwą Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek”, od marca 2002 Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek.

Dożyła prawie stu lat, po śmierci pochowana na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.

prof. zw. dr hab. Józef Półturzycki – Spór o Elżbietę Zawacką – żołnierza i pedagoga
[recenzja książki: Katarzyna Minczykowska, Cichociemna generał Elżbieta Zawacka Zo, OW Rytm, 2014]
w: Rocznik andragogiczny nr 21, Uniwersytet Warszawski, s. 317-331

Generał Elżbieta Zawacka

Awanse

kapitan – 2 października 1944
podpułkownik – 17 kwietnia 1996
pułkownik – 1 października 1999
generał brygady – 3 maja 2006

Odznaczenia

Order Orła Białego – 1995
Krzyż Srebrny Virtuti Militari – 10 września 1943, 2 października 1944
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1993
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 1990
Krzyż Walecznych – 11 listopada 1941, 1942 oraz trzykrotnie 1943
Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – 1944
Krzyż Wolności i Solidarności – 2017 (pośmiertnie)
Medal Wojska – czterokrotnie 1970
Krzyż Armii Krajowej – 1970
Krzyż Czynu Bojowego PSZnZ – 1991

Upamiętnienie

Elżbieta_Zawacka_pomnik_Torun-300x225 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

pomnik Elżbiety Zawackiej ps. Zo, odsłonięty w Toruniu 23 września 2014 r.

cichociemni_Zychiewicz-300x199 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

Cichociemni po wojnie: (od lewej) Julian Piotrowski, Kazimierz Bernaczyk-Słoński, Bronisław Czepczak-Górecki, Elżbieta Zawacka, Antoni Żychiewicz, Zdzisław Straszyński. W drugim rzędzie: Alojzy Józekowski, Stefan Przybylik, Antoni Nosek, Bronisław Konik, Zdzisław Luszowicz, Zygmunt Ulm, Stefan Bałuk

W styczniu 1993 Rada Miejska Torunia nadała Jej tytuł Honorowego Obywatela Miasta.

W 2002 otrzymała od prezesa IPN nagrodę „Kustosz Pamięci Narodowej”.

9 marca 2002 Fundacja „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek”. przyjęła nazwę Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej. „Archiwum i Muzeum Pomorskie AK oraz Wojskowej Służby Polek”.

W 2005 powstał film dokumentalny pt. „Elżbieta Zawacka. Miałam szczczęśliwe życie” (zobacz film na You Tube) Fundacji Filmowej Armii Krajowej dla Muzeum Powstania Warszawskiego.

W 2008 została Honorowym Obywatelem Piastowa.

W 2009 imię gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej przyjęły: Biblioteka Pedagogiczna w Toruniu (4 listopada), Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych w Zegrzu (8 listopada); 19 marca 2010 Gimnazjum nr 2 w Toruniu oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1 i Technikum nr 1 w Zespole Szkół Ekonomicznych w Toruniu.

W 2013 Jej imię otrzymał Region Wsparcia Teleinformatycznego w Bydgoszczy (11 czerwca) oraz nowy most drogowy w Toruniu (24 października).

Tablica_most_Elzbieta_Zawacka_Torun-300x225 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

tablica na moście drogowym im. Elżbiety Zawackiej w Toruniu

23 września 2014 odsłonięto w Toruniu pomnik Elżbiety Zawackiej ps. Zo.

W 2014 Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej oraz Oficyna Wydawnicza „Rytm” opublikowała biografię gen. Elżbiety Zawackiej, autorstwa Jej wieloletniej współpracowniczki Katarzyny Minczykowskiej, w książce pt. Cichociemna. Generał Elżbieta Zawacka 1909-2009. Publikacja otrzymała nagrodę Klio I stopnia w kategorii autorskiej.

W 2014 w Toruniu odsłonięto pamiątkową tablicę na budynku przy ul. Gagarina 132-138, w którym mieszkała gen. prof. Elżbieta Zawacka.

We wrześniu 2016 IPN Bydgoszcz opublikował film pt. „Zo” Elżbieta Zawacka (zobacz na You Tube)

cc-Zawacka-scan_049-300x214 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

Z paszportu „Cichociemni”, żródło: PWPW

W grudniu 2016 Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych dla uczczenia pamięci 316 Cichociemnych wyprodukowała w limitowanej serii stu egzemplarzy paszport testowy „Cichociemni”.

W marcu 2018 Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej wyprodukowała poświęcony gen. Elżbiecie Zawackiej teaser pt. „Emisariuszka„, obecnie przygotowuje o Niej pełnometrażowy film fabularny (zobacz stronę Fundacji).

4 października 2018 Regionalne Centrum Informatyki Bydgoszcz przyjęło imię gen. Elżbiety Zawackiej ps. „Zo” jako patrona.

1 marca 2019 imię Generał Elżbiety Zawackiej nadano 8 Kujawsko – Pomorskiej Brygadzie Obrony Terytorialnej.

Życie rodzinne

Torun_grob_gen_Zawacka-225x300 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

grób gen. prof. Elżbiety Zawackiej na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu

Córka Władysława, urzędnika Sądu Powiatowego oraz Marii z domu Nowak. Rodziny nie założyła.

Zobacz:

reportaż Żanety Walentyn o ELżbiecie Zawackiej pt. „Bo ja nazywam się cichociemna”, Polskie Radio (nagranie dźwiękowe – wywiad z gen. prof. Elżbietą Zawacką)
film dokumentalny o prof. dr hab. Elżbiecie Zawackiej pt. „Elżbieta Zawacka. Miałam szczczęśliwe życie” (zobacz film na You Tube)
film IPN tv Bydgoszcz pt. „Zo” Elżbieta Zawacka (zobacz na You Tube)
audycja TV Trwam pt. Elżbieta Zawacka. „Zelna”, „Sulica”, „Zo” (zobacz na You Tube)
zbiory Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej on-line w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej

Miałam szczęśliwe życie

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

pomnik-cc-warszawa-761x642-300x253 Elżbieta Zawacka - Cichociemna

Pomnik CC w Warszawie

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

sala-tradycji-grom Elżbieta Zawacka - Cichociemna

Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM

Źródła:

informacje własne (archiwum portalu)
Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0326
Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 123-131, Rzeszów 2002, Ostoja, ISBN 83-910535-4-7
Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
Katarzyna Minczykowska – Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016
Katarzyna Minczykowska – Elżbieta Zawacka. „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, wyd. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2016 – publikacja elektroniczna (jęz. ang.), pdf do pobrania – Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej
biogram na stronie zawacka.pl

Zobacz także – biogram w Wikipedii

Ludwik Witkowski – Cichociemny

ps.: „Kosa”, „Pocisk”, „Michał”

vel Ludwik Wiertek vel Jan Konstanty Kobudziński vel Michał Gładysz

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0114, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1573

Witkowski-Ludwik-KOL_023_0316-179x250 Ludwik Witkowski - Cichociemny

Kpt. Ludwik Witkowski

ur. 5 czerwca 1914 w Niwce (obecnie dzielnica Sosnowca), zm. 23 lutego 2004 w Warszawie – kapitan dyplomowany artylerii, oficer dyplomowany Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, zastępca komendanta Kedywu Okręgu Warszawa AK, m.in. dowódca oddziału dyspozycyjnego tzw. Batalionu Saperów Praskich, dowódca oddziału dyspozycyjnego „B”, uczestnik Powstania Warszawskiego, więzień niemieckich obozów jenieckich: Lamsdorf, Murnau (1944-1945), cichociemny

Znajomość języków: niemiecki, angielski; szkolenia (kursy): m.in. dywersyjno – strzelecki (STS 25, Garramour), podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), spadochronowy (STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End), i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat; w dacie skoku do Polski 28 lat. Syn urzędnika pocztowego.

Spis treści:

II wojna światowa
Cichociemny
Powstanie Warszawskie
Po wojnie
Awanse i odznaczenia
Życie rodzinne

cc-Witkowski-Lidwik-1937-223x300 Ludwik Witkowski - Cichociemny

Ludwik Witkowski, 1937

37-1194-208x300 Ludwik Witkowski - Cichociemny

Ludwik Witkowski, plik NAC

Od 1919 w Warszawie, w 1927 ukończył tam szkołę powszechną. W związku ze śmiercią ojca (1926), po ukończeniu szkoły wyjechał do stryja do Sosnowca, w 1934 uzyskał tam świadectwo dojrzałości.

Od września 1934 do marca 1935 na kursie unitarnym Szkoły Podchorążych Piechoty w Różanie nad Narwią, od kwietnia 1935 przydzielony do 31 Pułku Artylerii Lekkiej. Od 16 lipca w Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu. Po jej ukończeniu 11 listopada 1937 awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 1 października 1937. Przydzielony jako dowódca plutonu, później baterii do 10 Pułku Artylerii Ciężkiej w Przemyślu.