Jan Rostek – Cichociemny
ps.: „Aga”, „Bob”, „Dan”
vel Jan Rossowski, vel Stefan Andruszczak
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0960
por. cc Jan Rostek
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 12 maja 1918 w Pysznicy (powiat stalowowolski), poległ prawdopodobnie zamordowany przez Abwehrę po 8 marca 1943 w Kijowie (Ukraina) – porucznik kawalerii, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, uczestnik kampanii wrześniowej, więziony i prawdopodobnie zamordowany przez Abwehrę (1943), Cichociemny
Znajomość języków obcych: francuski, angielski, niemiecki, ukraiński; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: spadochronowy; specjalnościowy: wywiadu (Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej, Glasgow); uzupełniające: prowadzenia pojazdów mechanicznych (samochód osobowy, ciężarowy, motocykl), i in. W dniu wybuchu wojny miał 21 lat 3 miesiące; w dacie skoku do Polski 23 lata 10 miesięcy. Syn rolnika
Spis treści:
Dwa lata po jego urodzeniu umarł mu ojciec, wychowywany samotnie przez matkę. Uczył się w domu, po zdaniu egzaminu od 1936 w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym w Nisku. W 1936 zdał egzamin dojrzałości. Uprawiał lekką atletykę, pływanie. 20 września 1936 wstąpił jako ochotnik do Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, od września 1937 do czerwca 1939 w Szkole Podchorążych Kawalerii. Praktyka w 12 Pułku Ułanów Podolskich w Białokrynicy. Mianowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 1 sierpnia 1939.
II wojna światowa
Jan Rostek na jednym z kursów cc
W kampanii wrześniowej 1 września 1939 walczył w składzie Wołyńskiej Brygady Kawalerii, ranny w prawą skroń podczas ciężkich walk pod Mokrą. Leczony w szpitalu w Łodzi, 4 września ewakuowany wraz ze szpitalem do Równego, następnie do Białokrynicy.
Po agresji Sowietów na Polskę, wraz z por. Ruszowskim oraz rtm. Siemiątkowskim 19 września przekroczył granicę z Węgrami. Do 27 grudnia w obozie Jolsza na granicy słowackiej, później w Budapeszcie.
1 stycznia 1940 przekroczył granicę z Francją, dotarł do Paryża (Bessieres), od 6 stycznia w obozie oficerskim kawalerii w Sables d’Or. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, od 1 kwietnia dowódca plutonu w szkole podoficerskiej w Bollene, przydzielony do 24 Pułku Ułanów 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Ewakuowany wraz z Brygadą do Wielkiej Brytanii.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
25 czerwca 1940 wraz z Brygadą dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, do 31 marca 1941 dowódca 1 plutonu szwadronu szkolnego 24 Pułku Ułanów.
Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176
dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org
Cichociemny
Prawdopodobna siedziba szkoły wywiadu w Glasgow
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, od 1 kwietnia do 10 stycznia 1942 uczestnik „Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej” (kamuflaż polskiej szkoły wywiadu, zwanej przez Cichociemnych „kursem gotowania na gazie”). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 13 stycznia 1942 w Londynie. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 27 marca 1942.
Stefan Mayer – relacja nt. szkolenia Cichociemnych oficerów wywiadu
źródło: Instytut Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja akt Stefana Mayera, zespół nr 100, teczka nr 709/100/113
Handley Page Halifax
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 27/28 marca 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Boot” (dowódca operacji: F/O Antoni Voelnagel, ekipa skoczków nr: V), z samolotu Halifax L-9613 „V” (załoga: pilot – F/O Ryszard Zygmuntowicz, pilot – F/O Krzysztof Dobromirski / nawigator – F/O Antoni Voelnagel / radiotelegrafista – Sgt. Leon Wilmański / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Mądracki / strzelec – Sgt. Mieczysław Wojciechowski, F/S Wacław Żuk / despatcher – Sgt. Jerzy Sołtysiak). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Piątek 27 marca 1942 był długo wyczekiwany przez dwie polskie załogi samolotów latających w specjalnych operacjach lotniczych SOE (Special Operations Executive, ang. Kierownictwo Operacji Specjalnych). Po lotach w operacjach do Austrii i Czechosłowacji zaplanowano dziewiąty lot do okupowanej Polski, od trzech lat pierwszy do Polski dla załogi pilota Ryszarda Zygmuntowicza. Były też inne powody do radości: z internowania w Szwecji powróciła trzecia polska załoga, 14 marca brytyjski 138 Dywizjon RAF przeniesiono ze Stradishall na nowe, ściśle tajne lotnisko RAF Tempsford k. Bedford pod Londynem, Polacy dostali też nowego „Halifaxa”, na którego czekano sześć tygodni.
Lotnisko RAF, Tempsford
Start z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Trawa” w okolicach miejscowości Przyrów, 34 km od Częstochowy. Zrzutu dokonano o godz. 02.00, wskutek zbyt dużej prędkości samolotu skoczkowie oraz zasobniki rozrzucone na obszarze 3 km. Razem z nim skoczyli: por. Zbigniew Bąkiewicz ps. Zabawka, ppor. Lech Łada ps. Żagiew, ppor. Rafał Niedzielski ps. Mocny, por. Tadeusz Śmigielski ps. Ślad oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj ppor. Leszek Janicki ps. Maciej. Był to drugi lot tej ekipy, w poprzednim (27/28 lutego) zadanie nie mogło zostać wykonane.
Samolot miał problemy techniczne, bowiem nie działał szybkościomierz, pilot zmniejszył prędkość „na wyczucie” wypuszczając dodatkowo klapy (które obniżały prędkość). Po zrzucie okazało się, że wskutek awarii hydraulicznej klap nie można schować, więc starannie obliczono czy wystarczy paliwa na powrót. Udało się powrócić, ale najpierw nad Kopenhagą samolot oświetliły niemieckie reflektory przeciwlotnicze i samolot musiał robić uniki przed ostrzałem, a potem, ok 20 mil od lądu napotkał siedem Messerschmittów na patrolu linii brzegowej. Na szczęście ukryli się w niewielkich chmurkach i Niemcy ich nie zauważyli. O godz. 8 rano załoga samolotu pomyślnie wylądowała – ale bez hamulców, bo te także zawiodły – na lotnisku Leconfield k. Hull (hrabstwo York).
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:
Dnia 27.III. – doszedł do skutku 9-ty lot do Polski (…). Według relacji nawigatora kpt. Voelnagla – zrzut został dokonany wprost na plac. „Trawa”. (…).
W dniu 28.III. przybył mjr. Wilkinson [SOE] i zdał relację z przebiegu starań o samoloty typu Liberator [na potrzeby zrzutów do Polski]. Dnia 26.III. miało miejsce posiedzenie Imperialnego Gabinetu Obrony [Imperial War Cabinet] (obecnie: premier Churchill, min. lotnictwa Sinclair, marsz. Portal, gen. Brooke oraz minister blokady lord Selborne wraz z brig. Gubbinsem). Premier dał wyraz ważności operacyj lotniczych do Polski mówiąc, że „lepiej jest zrzucić 5 ton materiału w Polsce, niż 5 ton bomb w Niemczech” (niezbyt to silny wyraz). Jednak pozycja Air Ministry jest taka, że w tej chwili nie można uzyskać Liberatorów. Tak niewielka ilość samolotów tego typu, którą dysponuje Marynarka Wojenna jest użyta do zwalczania łodzi podwodnych. Sytuacja na Atlantyku jest b. krytyczna. Z tego względu zadecydowano, że jest niemożliwością zabrać Liberatory od Marynarki Wojennej (…) ustalono, że Air Ministry wyda rozkaz dla Bomber Command, że Halifaxy dyonu 138 [realizującego zrzuty m.in. do Polski] są najważniejszymi maszynami w Bomber Command. (…) Mjr. Wilkinson ubolewał w imieniu brig. Gubbinsa, że inicjatywa Szefa Sztabu N.W. [Naczelnego Wodza] dała tak nikłe wyniki. (s. 57-58)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Jerzy Straszak – „Szkoła szpiegów”
w: Zeszyty Historyczne nr 115, s. 122 – 144, Instytut Literacki, Paryż 1996
Od lewej: płk. dypl. Stefan Mayer, ppor. Jan Rostek, NN, ppor. Stefan Majewicz, ppor. Bolesław Jabłoński
Po skoku przydzielony jako oficer wywiadu do Referatu „Wschód” Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK, skierowany do Ośrodka O III w Kijowie (Ukraina).
Wskutek zdrady oraz dekonspiracji całego ośrodka. aresztowany przez niemiecki kontrwywiad wojskowy Abwehrę, 13 stycznia 1943 w Kijowie, w punkcie kontaktowym przy ul. Marino Błagowieszczańskiej, wraz z Cichociemnymi: por. Wiesławem Ipohorskim- Lenkiewiczem ps. Zagroda oraz por. Januszem Zalewskim ps. Chinek.
Aresztowanie było wynikiem operacji niemieckiego kontrwywiadu wojskowego Abwehry przeciwko sieci wywiadowczej Armii Krajowej, funkcjonującej pod kryptonimem „WW-72”. Prawdopodobnie operacja była wynikiem działań agenta gestapo w szeregach AK Ludwika Kalksteina. Do 8 marca 1943 więziony w Kijowie, dalsze losy nieznane, prawdopodobnie zamordowany. Miał 25 lat…
Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49
Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 r. nr 10, s. 149-165
Bartłomiej Szyprowski – Sprawa kradzieży pieniędzy cichociemnych z placówki „Trawa”
i rozwiązanie jej przez podziemny wymiar sprawiedliwości
w: Przegląd Historyczno-Wojskowy 16 (67)/1 (251) 2015 r., s. 158-178
Wkład polskiego wywiadu w 1945 ocenił oficer łącznikowy MI6 (1940-1946) komandor Wilfred Dunderdale:
„Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów,
22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…)
Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy
i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin,
wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów.”
W 2004 oraz w 2005 opublikowano obszerne ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej
pt. Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej
(wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, 2005 ISBN 83-89115-11-5 oraz ISBN 83-89115-37-9.
W 2005 roku brytyjski rząd oficjalnie potwierdził
że ok. połowa tajnych raportów dla aliantów z okupowanej Europy pochodziła od Polaków.
W wywiadzie AK pełniło służbę 37 Cichociemnych
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 1 sierpnia 1939
- porucznik – ze starszeństwem od 27 marca 1942
Odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Walentego rolnika oraz Zofii z domu Haliniak, ojciec umarł dwa lata po jego urodzeniu, wychowywany przez matkę. Miał brata. Rodziny nie założył.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Piotr Niemiec – Dalsze losy nieznane
w: Gość Niedzielny Sandomierz, nr 40/730, 25 października 2008 r.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0237
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 150-151, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 301, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
- Paweł Maria Lisiewicz – Bezimienni. Z dziejów wywiadu Armii Krajowej, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987, ISBN 83-202-0478-X
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Czesław Rossiński – Cichociemny
ps.: „Kozioł”, „Jaskółka”, „Jemioła”
vel Czesław Jaskiel, vel Graduchowski, vel Kozłowski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0167
ppor. cc Czesław Rossiński
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 2 sierpnia 1907 w Buzułuku (Buzuługski Bór, Rosja), poległ zamordowany przez „władzę ludową” 12 kwietnia 1945 w Lublinie – podporucznik piechoty, inżynier, leśnik, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Lublin AK, szef Kedywu Inspektoratu Rejonowego Radzyń Podlaski AK, prawdopodobnie oficer organizacji NIE, żołnierz wyklęty, więzień NKWD i UB, zamordowany przez władze „Polski Ludowej” (Lublin, 1944-1945), Cichociemny
Znajomość języków obcych: rosyjski, białoruski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: STS 25 (Inverlochy), spadochronowy; uzupełniające: sabotażu przemysłowego (STS 17, Brickendonbury), prawo jazdy (samochód osobowy, ciężarowy, motocykl), i in. W dniu wybuchu wojny miał 32 lata; w dacie skoku do Polski 35 lat 7 miesięcy. Syn nadleśniczego
Spis treści:
Był jednym z 26 spośród 316 Cichociemnych, urodzonych poza granicami II R.P. Do 1920 z rodziną we Włodzimierzu nad Klaźmą (Rosja), w 1921 powrócił do Polski, zamieszkał w Warszawie. Od 1 września 1924 uczył się tam w Państwowym Gimnazjum im. Tadeusza Reytana, w czerwcu 1927 zdał egzamin dojrzałości typu matematyczno – przyrodniczego.
Archiwum UP Poznań
Od 1931 w Poznaniu, podjął studia na Wydziale Rolniczo – Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego im. A. Mickiewicza. Podczas studiów należał m.in. do „Bratniej Pomocy” Towarzystwa Studentek i Studentów Uniwersytetu Poznańskiego oraz do Koła Leśników Stowarzyszenia Studentów Uniwersytetu Poznańskiego. 16 listopada 1933 zdobył dyplom inżyniera leśnictwa, po obronie pracy pt. O”sika w leśnictwie Moszuki [na Polesiu – RMZ], nadleśnictwa Radziwiłłmontowskiego ordynacji Nieświesko – Kleckiej, Albrechta ks. Radziwiłła”. Według oceny dr Ryszarda Biehlera, Praca była „jednym z nielicznych, w literaturze leśnej, przyczynków do badań nad osiką (…)”.
1927
W latach 1933-1935 pracował w Dyrekcji Lasów w Warszawie, następnie jako pomocnik leśniczego w Leśnictwie Olkienniki, od 1934 w Nadleśnictwie w Nowo-Święcianach, następnie od 1936 jako nadleśniczy Nadleśnictwa Państwowego w Lidzie. Uprawiał myślistwo, sporty motorowo – samochodowe.
II wojna światowa
Camp Coetquidian
W kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany, przydzielony do 4 kompanii batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza „Orany”, walczył m.in. w bitwach z sowietami pod Oranami oraz Grodnem. 24 września 1939 przekroczył w Szabanach granicę z Litwą, internowany do 14 października w obozie Olita. Uciekł, 16 października dotarł do Kowna, uzyskał paszport.
1 listopada wyruszył z Litwy przez Rygę (Łotwa), Tallin (Estonia), Sztokholm (Szwecja), Bergen (Norwegia), Londyn (Wielka Brytania) dotarł do Francji. 15 grudnia w Paryżu wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, od 31 grudnia przydzielony do 3 Pułku 1 Dywizji Grenadierów. Od 15 kwietnia 1940 w Szkole Podchorążych w Camp de Coëtquidan, kontuzjowany w walkach.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Archiwum UP Poznań
Archiwum UP Poznań
Po upadku Francji ewakuowany, dotarł do Wielkiej Brytanii 31 lipca 1940. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od 1 lipca przydzielony do 3 batalionu 1 Brygady Strzelców.
Od 22 stycznia uczestnik kursu Szkoły Podchorążych Piechoty w Dundee, po jej ukończeniu 12 kwietnia 1941 mianowany podchorążym, przydzielony ponownie do 3 batalionu 1 Brygady Strzelców. Od 16 kwietnia 1942 instruktor jazdy samochodem w 16 Batalionie Samochodowym oraz lekkim oddziale wsparcia 16 Brygady Pancernej, następnie w dyspozycji wojsk brytyjskich.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Lotnisko RAF, Tempsford
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. w STS 25 (Inverlochy), STS 17 (Brickendonbury). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 31 stycznia 1943 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 13 marca 1943.
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 13/14 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Stock” (dowódca operacji: F/O Bohdan Ławreńczuk, ekipa skoczków nr: XXIV), z samolotu Halifax DT-726 „H” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Bronisław Hułas, pilot – F/O Tadeusz Ginter / nawigator – F/O Bohdan Ławreńczuk / radiotelegrafista – F/S Eugeniusz Krzeczewski / mechanik pokładowy – Sgt. Dent A.N. – RAF / strzelec – Sgt. Piotr Bednarski / despatcher – Sgt. Franciszek Ułasiuk). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Miejsce zrzutu cc, placówka „Koza”
Start o godz. 18.50 z lotniska RAF Tempsford, zrzut ok. 15 km poza planowaną placówkę odbiorczą „Koza” 608 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Karpiska, Celestynów oraz Pilawa (nawigator pomylił światła stacji kolejowej ze światłami placówki odbiorczej). Razem z nim skoczyli: ppor. Jan Hörl ps. Frog, płk. dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki ps. Heller, ppor. Witold Strumpf ps. Sud. Skoczkowie przerzucili 450 tys. dolarów w banknotach oraz 10 tys. peset na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników oraz dwie paczki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 35 minut. Niestety, stracono zasobniki oraz pieniądze.
„Dnia 13.III.43. uruchomiony został Plan Startu – wariant „osiem 2103” [zrzutów]; jak następuje: Lot Nr.: 36/47, ekipa BRICK, ludzi: Dąb plus 3 (…) placówka zasadn. Wół, zapas. Żaba, nawigator squ/ldr Boxer, załoga brytyjska, start godz. 18.40; Lot Nr.: 37/38, ekipa WINDOW, ludzi: Wołk plus 3 (…) placówka zasadn. Żbik, zapas. Hiena, nawigator kpt. obs. Kużnicki, załoga polska, start godz. 18.35; Lot Nr.: 38/49, ekipa TILE, ludzi: Sum plus 3 (…) placówka zasadn. Olcha, zapas. rej.3, nawigator por. obs. Gembik, załoga polska, start godz. 18.30; Lot Nr.: 39/50, ekipa STOCK, ludzi: Antoni plus 3 (…) placówka zasadn. Koza, zapas. Bratek, nawigator kpt. obs. Ławreńczuk, załoga polska, start godz. 18.50; Lot Nr.: 40/51, ekipa DOOR, ludzi: Ulewa plus 3 (…) placówka zasadn. Kra, zapas. Bat, nawigator F/Lt.. Austin, załoga brytyjska, start godz. 18.45; Lot Nr.: 41/52, SLATE, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, PLT, R. (…) placówka zasadn. Wrona, nawigator F/o Wynne, załoga brytyjska, start godz. 19.05; Lot Nr.: 42/53, YARD, 6 paczek: 01, 02, 03, 04, 05, R. (…) placówka zasadn. Kaczka, nawigator F/o Foster, załoga brytyjska, start godz. 19.00; Lot Nr.: 43/54, AREA, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, 05, R. (…) placówka zasadn. Kot, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 18.55;”.
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, od maja 1943 przydzielony do Okręgu Lublin AK, jako szef Kedywu Inspektoratu Rejonowego Radzyń Podlaski AK, później dowódca grupy dywersyjnej w Obwodzie Lublin – Miasto AK.
Stanisław Chojnowski – Operacje lotnicze – zrzuty cichociemnych
w Obwodzie „Mewa-Kamień” podczas drugiej wojny światowej
w: Rocznik Mińsko-Mazowiecki 2012, nr 20 s. 59-75
Odznaka 8 PPLeg.
Archiwum UP Poznań
Od maja 1944 dowódca kadrowego 3 plutonu 8 Pułku Piechoty Legionów AK, utworzonego z części wydzielonych z oddziałów ppor. Aleksandra Sarkisowa ps. Szaruga oraz ppor. Henryka Grochowskiego ps. Henryk. Organizator i uczestnik wielu akcji bojowych, przeprowadzanych kilkuosobowymi patrolami, m.in. wykolejenia transportów kolejowych na szlaku Łuków – Dęblin (18 listopada) oraz Łuków – Brześć (21 listopada), likwidacji oficera SS Beckera w Lublinie, warty z Zamku w Bramie Grodzkiej. 19 lipca uczestniczył w nieudanej akcji na załogę niemiecką w majątku Kłodnica Dolna (gmina Wilkołaz).
Po wkroczeniu Sowietów oraz rozbrojeniu żołnierzy zgrupowania 8 Pułku Piechoty Legionów AK, uciekł z konwoju w drodze do Chełma.
Bartłomiej Szyprowski – Porucznik cc Witold Strumpf „Sud” przed sądem podziemia
w: Przegląd Historyczno – Wojskowy nr 2 (240), Warszawa 2012, s. 207 – 218
Po wojnie
Pozostał w konspiracji, prawdopodobnie w organizacji NIE. Od września 1944 dowódca konspiracyjnego 8 Pułku Piechoty Legionów AK. W związku z nękaniem Okręgu Lublin AK ciągłymi aresztowaniami NKWD oraz UB, m.in. wraz z Cichociemnym kpt. Mieczysławem Szczepańskim ps. Dębina, w dniu 5 oraz 12 listopada 1944 uczestniczył w spotkaniach, na których omawiano projektowany (12 listopada zaniechany) zamach na przewodniczącego KRN Bolesława Bieruta oraz przewodniczącego PKWN Edwarda Osóbkę-Morawskiego.
więzienie – Zamek Lublin
22 grudnia 1944 aresztowany przez NKWD pod zarzutami „kierowania grupą terrorystyczną organizacji AK, tj. związku mającego na celu obalenie istniejącego demokratycznego ustroju Państwa Polskiego”, uchylania się od służby wojskowej, „obmyślenia zamachu na Przewodniczącego KRN ob. Bieruta i Przewodniczącego PKWN ob. Osóbki-Morawskiego (…)„, nakłaniania „do popełnienia tego przestępstwa (…) przy czym (…) zamierzonego przestępstwa nie usiłowano dokonać (…)„, przechowywania broni „bez prawnego zezwolenia władzy”.
Po brutalnym śledztwie 9 kwietnia 1945 w trybie doraźnym skazany na śmierć wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w Lublinie pod przewodnictwem sędziego Konstantego Krukowskiego.
Maciej Gelberg – Straceńcza ucieczka skazanych na stracenie
w: Kombatant – biuletyn UdSKiOR, luty 2015, nr 2 (290) s. 15 – 18
12 kwietnia 1945 po północy zamordowany na schodach podziemi Zamku w Lublinie wraz z 10 żołnierzami AK, w tym min. Cichociemnym kpt. Mieczysławem Szczepańskim ps. Dębina. Prawdopodobnie pochowany we wspólnej mogile na cmentarzu przy ul. Unickiej. Zrehabilitowany i uniewinniony postanowieniem Izby Karnej Sądu Najwyższego z 11 maja 1990.
Andrzej Bogusławski – Jeszcze o „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 101, s. 212 – 217, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.
Awanse
- podchorąży – 12 kwietnia 1941
- podporucznik – ze starszeństwem od 13 marca 1943
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Virtuti Militari – 15 lipca 1944
Życie rodzinne
Syn Wacława, nadleśniczego oraz Klementyny z domu Lipińskiej. W 1932 zawarł związek małżeński z Heleną z domu Mazaraki (1908-1983).
Miał brata Bolesława (1903-1995), inżyniera, absolwenta Politechniki Warszawskiej, profesora specjalizującego się w budowie fundamentów. Od października 1943 w AK jako zastępca dowódcy (swojego brata) oddziału dywersyjnego Inspektoratu Rejonowego Radzyń Podlaski AK. 14 października 1944 aresztowany przez UB w Lublinie, 19 stycznia 1945 skazany na śmierć przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w Lublinie. 26 stycznia 1945 marszałek LWP M. Rola Żymierski zmniejszył wyrok do 10 lat więzienia. 4 marca 1946 prezydent B. Bierut zmniejszył wyrok do 2 lat, 24 września wykonanie wyroku zawieszono, 28 października 1946 zwolniony z więzienia we Wronkach.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0236
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 147-150, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 398, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 148-149
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Roman Romaszkan – Cichociemny
ps.: „Tatar”, „Wesoły”, „Maria”
Roman Antoni Karol Romaszkan
vel Konstanty Kostewicz, vel Antoni Romański
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0053
por. cc Roman Romaszkan
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 14 lipca 1910 we Lwowie (obecnie Ukraina), zm. 14 lutego 1956 w Goczałkowicach (powiat pszczyński) – urzędnik Banku Gospodarstwa Krajowego, porucznik artylerii, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, V Odcinka „Wachlarza”, Kedywu Okręgu Kielce AK, Kedywu Komendy Głównej AK, uczestnik kampanii wrześniowej, instruktor wyszkolenia w Centrali Zaopatrzenia Terenu „Start I” oraz w Powstańczych Oddziałach Specjalnych „Jerzyki”, więzień UB, represjonowany i prawdopodobnie zamordowany przez PRL-owską bezpiekę (1956), Cichociemny
Znajomość języków obcych: niemiecki; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy (STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, zaprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniające: łączności dla oficerów 1 SBS (Ośrodek Wyszkolenia Łączności), prowadzenia pojazdów mechanicznych (samochód, motocykl, parowóz), i in. W dniu wybuchu wojny miał 29 lat 1 miesiąc; w dacie skoku do Polski 31 lat 8 miesięcy. Syn dyrektora w Banku Gospodarstwa Krajowego
Spis treści:
Urodził się w rodzinie ormiańskiej. Do 1918 czył się w szkole powszechnej we Lwowie, następnie do 1924 w gimnazjum humanistycznym w Bielsku, w 1931 zdał egzamin dojrzałości. Od 1935 do wybuchu wojny mieszkał w Katowicach, od 1936 pracował w tym mieście jako urzędnik w oddziale Banku Gospodarstwa Krajowego. W latach 1932 – 1933 słuchacz Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Awansowany na stopień podporucznika 1 stycznia 1935.
II wojna światowa
por. Roman Romaszkan
źródło: NAC
W lipcu 1939 zmobilizowany, przydzielony do 6 Pułku Artylerii Lekkiej 6 Dywizji Piechoty. Walczył w składzie Armii „Kraków” w rejonie Brzeźc, Pszczyny, Ćwiklic, Oświęcimia, Spytkowic, Skawiny, Wieliczki,Niepołomic, Biskupic, Dąbrowy Tarnowskiej, Szczucina, Baranowa, Tarnobrzegu, Niska, Zarzecza, Janowa Lubelskiego, Biłgoraja, Aleksandrowa, Susiec, Naroli, Werchatry, do kapitulacji 20 września w rejonie Cieszanowa.
Od 21 września w niewoli niemieckiej, 30 września uciekł, dotarł do Krakowa. Od drugiej połowy listopada wyruszył do Francji, przez Słowację, Węgry, tam internowany. Następnie przez Jugosławię i Włochy w styczniu 1940 dotarł do Francji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do 4 Pułku Artylerii Lekkiej 4 Dywizji Piechoty.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji, od drugiej połowy czerwca 1940 w Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 4 Brygady Kadrowej Strzelców, późniejszej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. w STS 25 (Inverlochy). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 13 stycznia 1942 w Londynie, przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 8 kwietnia 1942.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Cravat” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: VIII), z samolotu Halifax L-9618 „W” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Julian Pieniążek, pilot – F/S Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 19.35 z lotniska RAF Tempsford, zrzut o godz. 01.20 na placówkę odbiorczą „Łąka”, w okolicach miejscowości Guźnia, Drzewicz, 10 km od Łowicza. Razem z nim skoczyli: por. Adam Boryczka ps. Brona, kpt. dypl. Teodor Cetys ps. Wiking, kpt. dypl. Henryk Kożuchowski ps. Hora, kpt. dypl. Stefan Mich ps. Jerz, por. dypl. Alfred Zawadzki ps. Kos. Samolot zrzucił skoczków oraz jedną paczkę w pierwszym nalocie na placówkę odbiorczą, o godz. 01.20. Cztery zasobniki miały zostać zrzucone w drugim nalocie, jednak placówka odbiorcza wygasiła światła.
W drodze powrotnej samolot ok. godz. 02.55 w rejonie Szczecina został silnie ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą, jednak szczęśliwie powrócił na lotnisko RAF Tempsford o godz. 05.15, po locie trwającym 12 godzin 15 minut. Był to ostatni zrzut w pierwszym, próbnym sezonie operacyjnym.
(…) L.dz.1342/VI, od Kal.L.284 – „Łąka zrzut przyjęła. Dwu containerów szukają, reszta w porządku. Zrzucono z wiatrem.” (s. 60)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Edward M. Tomczak – Zrzuty lotnicze i ich odbiór
na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941-1944)
w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2001, nr 7/2 s. 63-122
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, następnie przydzielony jako dowódca patrolu dywersyjnego oraz członek sztabu V Odcinka organizacji dywersyjnej „Wachlarz”, obejmującej rejon Wilno – Dyneburg – Połock – Ryga.
Od 31 maja 1942 w Wilnie, m.in. szkolił żołnierzy w rejonie Opsa – Pelikany. Od 19 grudnia 1942 z powodu choroby poza odcinkiem, w Warszawie. Od wiosny 1943 w Kedywie Okręgu Kielce AK, od maja do czerwca 1943 w bazie kieleckiej AK, kwatermistrz Zgrupowania Cichociemnego por. Jana Piwnika ps. Ponury.
Od września 1943 przydzielony do Kedywu Komendy Głównej AK jako instruktor wyszkolenia w Centrali Zaopatrzenia Terenu „Start I” (baza wołyńska w Warszawie) oraz instruktor wyszkolenia w Powstańczych Oddziałach Specjalnych „Jerzyki” (135 osób). Od grudnia 1943 uczestniczył w nieudanej próbie dyslokacji oddziału z Józefowa k. Otwocka w kierunku na Wołyń, został częsciowo rozbity w Lasach Cegłowskich k. Mińska Mazowieckiego.
Bartosz Nowożycki – Centrala Zaopatrzenia Terenu 1943-1944 r. [Tadeusz Runge]
w: Biuletyn informacyjny AK nr 12 (212), grudzień 2007, s. 49-52
Grzegorz Rutkowski – Techniki przerzutu zaopatrzenia dla AK
w: Biuletyn informacyjny AK nr 1 (309), styczeń 2016, s. 13 – 19
Oficerowie 27 WDP AK, od lewej: rtm. Józef Ostoja-Gajewski, mjr Tadeusz Sztumberk-Rychter, por. Roman Romaszkan, ppor Ryszard Pietrasz, Kozłówka, lipiec 1944
Od czerwca 1944 oficer szwadronu kawalerii, następnie oficer łącznikowy pomiędzy KG AK oraz 27 Wołyńską Dywizją Piechoty AK. 25 lipca 1944 w Skrobowie 27 WDP otoczyły sowieckie oddziały, żołnierzy zmuszono do złożenia broni. Dywizję rozformowano, oficerów i żołnierzy aresztowano, cześć zesłano w głąb Rosji. Uniknął aresztowania, wyruszył w celu dołączenia do Powstania Warszawskiego.
Nie dotarł do powstańczej Warszawy, 26 grudnia 1944 aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa na Pradze (dzielnica Warszawy), przy ul. Stalowej 35. Osadzony w więzieniu MBP w Otwocku, przesłuchiwany w ciężkim śledztwie. Oskarżony o próbę przepłynięcia wpław Wisły w celu dotarcia do objętej Powstaniem Warszawy oraz o… przynależność „do A.K. mającego na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa Polskiego”, a także o… „posługiwanie się fałszywą kenkartą”.
20 lutego 1945 skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w Warszawie na 6 lat więzienia. Po ogłoszeniu amnestii 2 sierpnia 1945 wyrok zmniejszono początkowo do 5 lat więzienia w zawieszeniu na 2 lata, następnie zmniejszono wyrok do roku. 5 grudnia 1945 zwolniony z więzienia we Wronkach.
Po wojnie
10 grudnia 1945 ujawnił się jako żołnierz AK przed tzw. Komisją Likwidacyjną, zamieszkał w Białej, od 1 stycznia 1949 podjął pracę w miejscowym oddziale Banku Gospodarstwa Krajowego. Szykanowany przez UB, zwolniony z banku, pracował m.in. w przedsiębiorstwie transportowym w Pszczynie.
14 lutego 1956 zginął w Goczałkowicach, wracając z pracy do domu, śmiertelnie potrącony przez samochód ciężarowy braci Inglorów. Rodzina i przyjaciele podejrzewali morderstwo UB. Według relacji Krzysztofa Tochmana jest prawdopodobne, iż była to zbrodnia, inspirowana przez bezpiekę… Pochowany został na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Cmentarnej w Białej.
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157
Awanse
- podporucznik – 1 stycznia 1935
- porucznik – ze starszeństwem od 8 kwietnia 1942
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Artura, dyrektora w Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Zofii z domu Lewandowskiej. Zawarł związek małżeński z Marią z domu Piekło (ur. 1913). Mieli dwie córki: Barbarę po mężu Zawadzką (ur. 1946) oraz Marię po mężu Ćwiękałę (ur. 1947).
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0235
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 113-115, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 398, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 70
Zobacz także:
Jan Rogowski – Cichociemny
ps.: „Czarka”, „Kacz”
vel Jan Szulak, vel Piotr Jaczyński, vel Julian Koba, vel Zbigniew Plecki, vel Piotr Pomerski, vel Stefan Zawidzki
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0033
por. cc Jan Rogowski
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 21 listopada 1913 w Warszawie, poległ zamordowany przez Niemców z gestapo 16 lutego 1944 w Radomiu – ziemianin, porucznik artylerii, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych, Armii Krajowej, zastępca dowódcy II Odcinka „Wachlarza”, oficer Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury, uczestnik kampanii wrześniowej, instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik”, zastępca dowódcy akcji na więzienie w Pińsku, więziony i zamordowany przez gestapo (1944), Cichociemny
Znajomość języków obcych: francuski, białoruski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy; uzupełniające: łączności dla oficerów 4 BKS (Ośrodek Wyszkolenia Łączności), prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl, parowóz, łódź motorowa), i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat 9 miesięcy; w dacie skoku do Polski 28 lat 3 miesiące. Syn ziemianina, właściciela majątków: Hołyków, Łomańczyce, Ojdapol
Spis treści:
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
Był jednym z co najmniej osiemnastu Cichociemnych, wywodzących się z warstw najwyższych, nierzadko arystokratycznych. Byli to potomkowie: księżniczki katalońskiej i hiszpańskiego admirała, tureckiego emira, wojewody malborskiego, pomorskiego i kasztelana chełmińskiego, szambelana papieskiego, siostrzeńcy: premiera R.P. i generała; bratanek prezydenta Warszawy, także pochodzący z uznanych rodów szlacheckich, rodzin wielkich przedsiębiorców i naukowców: światowej sławy antropologa, córki Emila Wedla, wicedyrektora „Książnica-Atlas” S.A., posłów na Sejm R.P., itp.
Wychowywał się w majątku rodziców Łomańczyce (powiat nowouszycki) na Podolu. Po śmierci ojca 11 sierpnia 1916, wraz z matką zamieszkał w Kamieniu Podolskim. W związku z rewolucją bolszewicką od 1919 w Rumunii, następnie ponownie w Polsce, zamieszkali w Zakopanem. Uczył się od 1923 w gimnazjum humanistycznym w Zakopanem, od 1925 w Gimnazjum im. J. Zamoyskiego w Warszawie. Uprawiał narciarstwo.
por. Jan Rogowski, NAC
Od czwartej klasy, od 1926 uczył się w Korpusie Kadetów nr 3 w Rawiczu, 19 maja 1932 zdał tam egzamin dojrzałości. Podjął studia na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Warszawskiej. Działał w Stronnictwie Narodowym oraz Obozie Wielkiej Polski, a także w Towarzystwie Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Warszawskiej. Od 17 września 1933 w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, po jej ukończeniu od 30 czerwca 1934 na stażu w 1 baterii 13 Pułku Artylerii Lekkiej w Równem. 25 listopada 1936 awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1936.
W trakcie studiów w latach 1935-36 pracował m.in. w Państwowych Zakładach Inżynierii, Fabryce Samochodów w Ursusie. W 1936 podjął studia na Wydziale Leśnym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, przerwał je w kwietniu 1933. Do 1939 jako współwłaściciel administrował majątkiem Chinocze.
II wojna światowa
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
W kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany, przydzielony jako dowódca plutonu artylerii 50 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo w Kowlu, do 11 września w grupie „Włodzimierz” gen. bryg. Kazimierza Sawickiego, osadzony w niewoli sowieckiej. Uciekł, następnie w oddziale partyzanckim mjr dypl. Leona Fudakowskiego.
19 listopada przekroczył granicę z Węgrami, w styczniu 1940 dotarł do Francji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony jako oficer ogniowy 3 baterii 3 Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Piechoty.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
Po upadku Francji od 17 lipca w Wielkiej Brytanii, Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony od 21 lipca 1940 do 1 Dywizjonu Artylerii Lekkiej. Od 8 sierpnia do 19 września 1941 uczestnik III kursu łączności dla oficerów 4 Brygady Kadrowej Strzelców, 9 października przemianowanej na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. w STS 25 (Inverlochy). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 28 listopada 1941 w Londynie. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 3 marca 1942.
lotnisko RAF Stradishall
Szkic miejsca zrzutu
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942 w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Jankowski ps. Agaton, por. Jan Kochański ps. Jarema, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane.
„Dnia 3/4.III. – odbył się 8-my lot (5-ta ekspedycja). Według relacji nawigatora i strzelca ogonowego zrzut nastąpił wprost na plac. „Pole”. Pogoda wspaniała. Nawigator – por. Wodzicki i kpt. Król (jako doradca).
Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku od marca 1942 przydzielony jako zastępca dowódcy II Odcinka organizacji dywersyjnej Wachlarz, obejmującego swym zasięgiem województwo wołyńskie oraz kierunek wschodni (Równe – Zwiahel – Żytomierz – Kijów), Cichociemnego por. Jana Piwnika ps. Ponury oraz jako dowódca patroli dywersyjnych.
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
W lipcu 1942 aresztowany przez żandarmerię niemiecką w Zwiahlu wraz ze swym dowódcą, Cichociemnym por. Janem Piwnikiem ps. Ponury. Uciekli po kilku tygodniach, skrajnie wyczerpani w końcu września dotarli do Warszawy.
1 stycznia 1943 mianowany zastępcą por. Jana Piwnika ps. Ponury – dowódcy akcji uwolnienia z więzienia w Pińsku żołnierzy Wachlarza, m.in. Cichociemnego kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. Wania. Brawurową akcję przeprowadzono 18 stycznia 1943 o godz. 17.oo, zakończyła się sukcesem, po 15 minutach uwolniono ok. 40 więźniów. Uczestniczyli w niej także Cichociemni: Michał Fijałka ps. Kawa oraz Wacław Kopisto ps. Kra. Za jej przeprowadzenie, wraz z Janem Piwnikiem ps. Ponury, odznaczony Orderem Virtuti Militari, 13 lutego 1943 przez gen. Stefana Roweckiego ps. Grot, w mieszkaniu Danuty Chądzyńskiej w Warszawie, przy ul. Rakowieckiej 59A.
Wojciech Lewicki – Spisani na straty
w: Kombatant, biuletyn UdSKiOR, styczeń 2013 r. nr 1 (265) s. 20 – 22
Po rozwiązaniu „Wachlarza” od marca m.in. instruktor szkoły dywersji o kryptonimie „Zagajnik”, zorganizowanej przez Cichociemnego ppłk. Henryka Krajewskiego ps. Trzaska. Szkoła funkcjonowała do lipca 1944, przeszkolono w niej ok. 1200 żołnierzy AK. Oprócz Niego instruktorami byli także m.in. Cichociemni: rtm Jerzy Sokołowski ps. Mira, por. Stanisław Kotorowicz ps. Crown, por. Zbigniew Bąkiewicz ps. Zabawka, por. Jan Piwnik ps. Ponury, kpt. Alfred Paczkowski ps. Wania, por. Jan Marek ps. Walka, por. Ewaryst Jakubowski ps. Brat, por. Zbigniew Piasecki ps. Orlik.
Halina Czermińska-Żelaźniewicz ps. Urszula – Ludzie z „Zagajnika” 1942-1944
w: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej,
teczka 492/WSK: Czermińska-Żelaźniewicz Halina ps. Urszula, s. 11 – 40
Kujawsko – Pomorska Biblioteka Cyfrowa
(bardzo dziękujemy Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej za życzliwą zgodę na publikację):
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
Od 4 czerwca 1943 jego przyjaciel por. Jan Piwnik ps. Ponury został mianowany szefem Kedywu Okręgu Kielce AK oraz dowódcą „Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury” o liczebności przeciętnie ok. 350 żołnierzy. Bazą wypadową Zgrupowania stała się tradycyjna baza partyzancka, ok. 35 ha trudnodostępnego terenu na wzniesieniu 326 w Puszczy Świętokrzyskiej – Wykus.
W skład Zgrupowań wchodziły:
- Zgrupowanie nr 1 pod dowództwem Cichociemnego – por. Eugeniusza Kaszyńskiego ps. Nurt
- Zgrupowanie nr 2 pod dowództwem Cichociemnego – por. Waldemara Szwieca ps. Robot
- Zgrupowanie nr 3 pod dowództwem por. Stanisława Pałaca ps. Mariański
Oficer sztabu „Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury”, dowódca 1 plutonu „warszawskiego” w Zgrupowaniu nr 2 dowodzonym przez Cichociemnego – por. Waldemara Szwieca ps. Robot.
Wojciech Borzobohaty – Zgrupowanie Partyzanckie „Ponury” „Nurt”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 08 (328) sierpień 2017, s. 21 – 31
Marek Jedynak – Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” – „Nurt”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 08 (328) sierpień 2017, s. 64 – 71
Michniów
W nocy z 2 na 3 lipca wraz z żołnierzami Zgrupowania uczestniczył w akcji dywersyjnej między stacjami Suchedniów i Łączna na dwa niemieckie pociągi. 12 lipca, w odwecie za tą akcję, Niemcy spacyfikowali wieś Michniów.
Michniów
W odpowiedzi partyzanci zatrzymali w pobliżu Michniowa pociąg osobowy na trasie Skarżysko – Kielce oraz zabili prawie wszystkich jadących nim Niemców. Podczas tej akcji zostaje ciężko ranny, przeszyty serią z niemieckiego karabinu maszynowego. Leczony w obozie partyzanckim na Wykusie, następnie w Warszawie. Po tej akcji pozostaje Mu niedowład prawej ręki. W odwecie, 13 lipca Niemcy ponownie, jeszcze bardziej krwawo spacyfikowali Michniów – spalili wszystkie zabudowania oraz wymordowali aż 204 mieszkańców.
Waldemar Kowalski – Pacyfikacja Michniowa – symbol martyrologii wsi polskiej
w: Kombatant – biuletyn UdSKiOR, lipiec – sierpień 2018 r., nr 7-8 (331-332) s. 30 – 33
Białobrzegi – miejsce zasadzki gestapo
W związku z pozostałym po akcji niedowładem prawej ręki, od września 1943 przydzielony jako dowódca bazy kieleckiej o kryptonimie „Start IV”, zaopatrującej oddziały Zgrupowania por. Jana Piwnika ps. Ponury, współpracującej z kierowaną przez Cichociemnego ppłk. Henryka Krajewskiego ps. Trzaska Centralą Zaopatrzenia Terenu o kryptonimach – „Zegar”, „Stadion”, „Czata”, której zadaniem było wsparcie jednostek AK poprzez uzupełnienie ich w ludzi, broń, sprzęt, lekarstwa itp. W tym okresie współpracował ze swym starszym bratem Jerzym ps. Wir.
4 stycznia 1944, wskutek zdrady aresztowany przez gestapo na drodze pomiędzy Radomiem a Białobrzegami, w zasadzce na moście rzeki Pilicy pod Białobrzegami, podczas transportowania z Warszawy w kierunku Opatowa pięciu ton zaopatrzenia dla Zgrupowania: mundurów, odzieży, bielizny, butów, skóry, noży kieszonkowych, lin konopnych, plecaków itp. Wraz z Nim aresztowano także ppor. Andrzeja Orwida Eljaszewicza ps. Ala, Waszkiewicz.
Osadzony w siedzibie gestapo w Radomiu, pomimo tortur nikogo nie wydał, 16 lutego 1944 rozstrzelany, śmierć orzekł sąd doraźny niemieckiej policji bezpieczeństwa Sicherheitspolizei (SiPo) w Radomiu (akta IV A 2-c Nr.10004/44).
Cichociemny Fryderyk Serafiński wspominał po wojnie: „Z por. Czarką, który był mym przełożonym, widziałem się ostatni raz w połowie grudnia 1943 r., gdy wyznaczył mnie i innym spotkanie po Bożym Narodzeniu 1943 r. w Warszawie. Mówił wtedy, że wyjeżdża służbowo w międzyczasie poza Warszawę. Gdy w umówiony dzień Czarka nie odprawę nie przyszedł i powtórzyło się to 3 dni po kolei, wtedy zrozumieliśmy, że coś mu się złego stało i zmieniliśmy „melinę”. W jakieś dwa tygodnie po tym ppor. Brat (ppor Jakubowski Ewaryst) powiedział mi, że por. Czarka został aresztowany przez Niemców przy przewożeniu samochodem ekwipunku dla AK.”
Według późniejszych ustaleń, za dwukrotną pacyfikację Michniowa, obławy na partyzantów Zgrupowania, atak na młyn, atak we Wsi Wielkiej, śmierć Cichociemnych: Waldemara Szwieca ps. Robot oraz Jana Rogowskiego ps. Czarka, wykrycie fabryki stenów w Suchedniowie oraz inne akcje Niemców odpowiedzialny jest zdrajca w szeregach AK. Był nim łącznik Zgrupowania „Ponurego” z KG AK, uczestnik akcji w Pińsku, szef transportu Zgrupowań AK Ponury – Nurt, ppor. Jerzy Wojnowski ps. Motor, od 14 lutego 1943 współpracujący z gestapo pod pseudonimami „Mercedes”, „Garibaldi”.
28 stycznia 1944 na polecenie kontrwywiadu KG AK, agent gestapo Jerzy Wojnowski został przez Cichociemnego Eugeniusza Kaszyńskiego ps. Nurt na kwaterze w Milejowicach aresztowany i przesłuchany. Potem został wyprowadzony na drogę do Przełęczy Witosławskiej i tam zastrzelony przez jednego z najstarszych żołnierzy Zgrupowań chor. Tomasza Wagę ps. Szort. Ciało zdrajcy zakopano przy drodze twarzą do dołu…
kpt. Edward Paszkiel ps. „Pozew” – Ostatnie chwile „Motora”
Awanse
- podporucznik – 29 listopada 1936, ze starszeństwem od 1 stycznia 1936
- porucznik – ze starszeństwem od 3 marca 1942
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 3 lutego 1943
- Krzyż Walecznych
Życie rodzinne
Syn Bolesława, ziemianina, właściciela majątków: Hołykowa (powiat czehryński), Łomańczyce (powiat nowouszycki), Ojdapol pod Humaniem, oraz Julii z domu Lipkowskiej. Rodziny nie założył.
Miał brata Jerzego (1907-1995), ps. Wir, członka ZWZ, współpracownika „Wachlarza”, podporucznika AK, od października 1943 zastępcę dowódcy bazy kieleckiej AK.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Białobrzegi – Głaz pamięci
3 maja 1993 przed kościołem parafialnym św. Trójcy w Białobrzegach odsłonięto Głaz pamięci, na którym umieszczono tablicę. Monument upamiętnia Cichociemnego por. Jana Rogowskiego ps. Czarka oraz ppor. Andrzeja Orwida Eljaszewicza ps. Ala, Waszkiewicz.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn.Kol.023.0234
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 112-113, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 397, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 54 – 55
Zobacz także
- Jan M. Długosz. 70. rocznica brawurowej akcji polskiego podziemia
Posłuchaj relacji z archiwum Radia Wolna Europa (cykl Walki i prace Armii Krajowej):
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. I
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. II
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. III
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. IV
- Odbicie więzienia w Pińsku
- Śmierć Jana Piwnika (relacja 1)
- Śmierć Jana Piwnika (relacja 2)
- Przebieg uroczystości żałobnych Jana Piwnika
Adam Riedl – Cichociemny
ps.: „Rodak”, „Krata”
Adam Paweł Riedl
vel Adam Krawicz, vel Jerzy Matliński
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0159
ppor. cc Adam Riedl
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 13 grudnia 1916 we Lwowie (obecnie Ukraina), poległ prawdopodobnie po 27 kwietnia 1944 zamordowany przez Niemców w obozie koncentracyjnym KL Gross-Rosen – podporucznik piechoty, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, adiutant komendanta Okręgu Kielce AK, uczestnik kampanii norweskiej i bitwy o Narwik, więzień gestapo, obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen, zamordowany (1944), Cichociemny
Znajomość języków: angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniające: sabotażu przemysłowego (STS 17, Brickendonbury Manor), i in. W dniu wybuchu wojny miał 22 lata 6 miesięcy; w dacie skoku do Polski 26 lat 2 miesiące
Spis treści:
W 1937 zdał egzamin dojrzałości we Lwowie (obecnie Ukraina), do 1939 studia w Akademii Handlu Zagranicznego we Lwowie. Od 1937 przez rok uczestnik dywizyjnego kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 48 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych 11 Karpackiej Dywizji Piechoty w Stanisławowie.
II wojna światowa
skan własny, źródło: JW GROM
W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany. Przekroczył granicę z Rumunią 9 września 1939, dotarł do Francji 15 listopada 1939.
Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do 3 kompanii 2 batalionu Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich.
Uczestniczył w walkach kampanii norweskiej oraz bitwie o Narwik, odznaczony Krzyżem Walecznych po raz pierwszy.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany 22 czerwca 1940 dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, do 5 stycznia 1941 przydzielony do batalionu podchorążych, następnie do 1 kompanii przeciwpancernej 1 Brygady Strzelców. Awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 20 października 1941.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. STS 25 (Inverlochy), uczestnik kursu sabotażu przemysłowego w STS 17 (Brickendonbury), Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 31 stycznia 1943 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 13/14 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Door” (dowódca operacji: F/L Austin J.B., ekipa skoczków nr: XXIV), z samolotu Halifax BB-281 „O” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/L Austin J.B. / i in. ). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.58 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Kra” 602 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), 8 km od Zwolenia, w Puszczy Kozienickiej. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Kolasiński ps. Ulewa, ppor. Lech Zabierek ps. Wulkan oraz Węgier (radiotelegrafista) Ivan Szabo ps. Hun. Skoczkowie przerzucili 395 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników i dwie paczki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym dwanaście godzin 33 minuty.
„Dnia 13.III.43. uruchomiony został Plan Startu – wariant „osiem 2103” [zrzutów]; jak następuje: Lot Nr.: 36/47, ekipa BRICK, ludzi: Dąb plus 3 (…) placówka zasadn. Wół, zapas. Żaba, nawigator squ/ldr Boxer, załoga brytyjska, start godz. 18.40; Lot Nr.: 37/38, ekipa WINDOW, ludzi: Wołk plus 3 (…) placówka zasadn. Żbik, zapas. Hiena, nawigator kpt. obs. Kużnicki, załoga polska, start godz. 18.35; Lot Nr.: 38/49, ekipa TILE, ludzi: Sum plus 3 (…) placówka zasadn. Olcha, zapas. rej.3, nawigator por. obs. Gembik, załoga polska, start godz. 18.30; Lot Nr.: 39/50, ekipa STOCK, ludzi: Antoni plus 3 (…) placówka zasadn. Koza, zapas. Bratek, nawigator kpt. obs. Ławreńczuk, załoga polska, start godz. 18.50; Lot Nr.: 40/51, ekipa DOOR, ludzi: Ulewa plus 3 (…) placówka zasadn. Kra, zapas. Bat, nawigator F/Lt.. Austin, załoga brytyjska, start godz. 18.45; Lot Nr.: 41/52, SLATE, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, PLT, R. (…) placówka zasadn. Wrona, nawigator F/o Wynne, załoga brytyjska, start godz. 19.05; Lot Nr.: 42/53, YARD, 6 paczek: 01, 02, 03, 04, 05, R. (…) placówka zasadn. Kaczka, nawigator F/o Foster, załoga brytyjska, start godz. 19.00; Lot Nr.: 43/54, AREA, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, 05, R. (…) placówka zasadn. Kot, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 18.55;”.
Nastrój załóg, ekip i Wydz. „S”: w r e s z c i e w y s t a r t o w a l i ś m y. Łącznie przerzucono, w sześciu wykonanych lotach – na placówki: 20 ludzi, 2.748.000 dol., 673.000 Rmk., 10.000 peset, trzy poczty (…) i 6 paczek mat. ” (s. 164)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
skan własny, źródło: JW GROM
Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych, od maja 1943 przydzielony do Okręgu Kielce AK, jako adiutant komendanta płk. dypl. Stanisława Dworzaka ps. Daniel, Przemysław.
W trzeciej dekadzie stycznia (według Tochmana) albo 7 lub 8 marca 1944 (według Jędrzeja Tucholskiego) w siedzibie komendy okręgu w Skarżysku aresztowany przez gestapo pod fałszywą tożsamością Jerzy Matliński.
Wraz z Nim aresztowano dowódcę ochrony sztabu ppor. Antoniego Zboińskiego ps. Adzik, szefa komórki bezpieczeństwa ps. Grad oraz członków komendy Podobwodu Skarżysko AK. Prawdopodobnie po przesłuchaniu i torturach wywieziony do obozu koncentracyjnego KL Gross-Rosen, tam prawdopodobnie zamordowany.
Awanse
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Virtuti Militari – 2 października 1944 (pośmiertnie)
- Krzyż Walecznych
Życie rodzinne
Syn Romana oraz Janiny z domu Motylewskiej (wg. Tochmana: Olgi z domu Hawryszkiewicz).
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0233
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 146-147, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 397
Zobacz także
Leszek Ratajski – Cichociemny
ps.: „Żal”, „Wróg”
Leszek Medard Ignacy Ratajski po wojnie: Leszek Leszczyński
vel Leszek Partyka, vel Lech Michalik, vel Lech Leszczyński,
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0081, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1631
ppor. cc Leszek Ratajski
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 8 czerwca 1916 w Trzebini, zm. 17 maja 1975 w Gliwicach – podporucznik piechoty, żołnierz Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Nowogródek AK, Komendy Okręgu Nowogródek AK, Cichociemny
Znajomość języków obcych: francuski, angielski, niemiecki; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniające: podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl), i in. W dniu wybuchu wojny miał 23 lata; w dacie skoku do Polski 26 lat. Syn urzędnika skarbowego
Spis treści:
Od 1928 mieszkał we Lwowie uczył się tam w gimnazjum, w 1934 zdał egzamin dojrzałości. Podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, w czerwcu 1939 obronił dyplom magistra praw. Należał do klubu piłkarskiego Czarni Lwów.
W latach 1937 – 1938 w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu. Awansowany na stopień kaprala podchorążego 15 lipca 1938. Społeczny komendant obrony przeciwlotniczej biernej VI dzielnicy Lwowa (Nowy Świat).
II wojna światowa
Camp Coetquidian
W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany. Od 13 do 17 września ochotniczo uczestniczył w obronie Lwowa. 21 września przekroczył granicę z Rumunią w Zaleszczykach.
Od 18 stycznia 1940 we Francji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony jako zastępca dowódcy plutonu w 3 Pułku Piechoty (późniejszym 3 Pułku Grenadierów Śląskich). Od 14 kwietnia do 13 czerwca uczestnik kursu aspirantów w Coëtquidan, następnie przydzielony jako dowódca drużyny w 3 batalionie 7 Pułku Piechoty 3 Dywizji Piechoty.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany do Wielkiej Brytanii, dotarł do Plymouth 25 czerwca 1940. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako dowódca drużyny do Oddziału Rozpoznawczego 1 Brygady Strzelców. Od listopada 1941 w batalionie ckm I Korpusu Polskiego.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. w STS 25 (Inverlochy), STS 31 (Bealieu). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 24 sierpnia 1942 w Audley And przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 16 lutego 1943.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 lutego 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Rasp” (dowódca operacji: F/O Rutledge A.J.D., ekipa skoczków nr: XX), z samolotu Halifax DT-726 „H” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Rutledge A.J.D. / i in.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.19 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Sum” 711 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Machory, Maleniec, 14 km od Końskich. Razem z nim skoczyli: kpt. Marian Mostowiec ps. Lis, por. Stanisław Olszewski ps. Bar oraz kurier ppor. Tadeusz Samotus ps. Lis-2. Skoczkowie przerzucili 228 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK, zasobników nie zrzucono. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 13 godzin 16 minut.
„16.II. Po raz pierwszy w b. okresie operacyjnym S.O.E. zapowiedziało pogotowie do lotu: początkowo dla 5 ekip, a następnie dla 4 ekip. Odprawa ekip na STS 20 i stacji ubierania się odbyła się w miłym spokoju (…) Komunikat MET z godz. 16.oo pomyślny, zarządzono start.
17.II. Wynik operacji jest, wg. meldunków nawigatorów, następujący: = lot 23/31 i lot 26/33 doskonale na plac. zasadnicze, 1944 [sygnały świetlne placówki odbiorczej] dobrze widoczne, = lot 27/34 wykonany częściowo, tylko skoczkowie na =1602 [rejon zrzutu] plac. SUM, = lot 24/32 zawrócił znad Danii, nawalił jeden a następnie drugi motor (…) .” (s. 151)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, początkowo przydzielony do Okręgu Wołyń AK, przypadkowo aresztowany. Po zwolnieniu przydzielony do Kedywu Okręgu Nowogródek AK. Od 15 września 1943 dowódca Kedywu Obwód Szczuczyn (Ośrodek „Łąka”), uczestniczył w akcjach bojowych, m.in. trzykrotnie w wysadzeniu transportów kolejowych na trasie Różanka – Żołudek – Mosty.
Od stycznia 1944 oficer Oddziału VII (saperów) Komendy Okręgu Nowogródek AK. Od czerwca do lipca zastępca dowódcy, następnie dowódca 2 kompanii saperów 7 batalionu 77 Pułku Piechoty AK „Bohdanka” Zgrupowania „Nadniemeńskiego” Okręgu Nowogródek AK. Do listopada 1944 w Obwodzie Szczuczyn.
Po wojnie
Nie ujawnił się po wojnie jako żołnierz AK, wyjechał jako repatriant przez Białystok, od 1946. prowadził gospodarstwo rolne w Ostrówce k. Chodzieży. Działał w PSL, do 1957 radca prawny w starostwie w Chodzieży i Zielonej Górze. Od 1958 w Gliwicach, radca prawny w DOKP Katowice, od 1965 radca prawny w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Budownictwa Miejskiego w Gliwicach. W 1968 przeszedł na emeryturę. Zmarł 17 maja 1975 w Gliwicach.
Awanse
- kapral podchorąży – 15 lipca 1938
- podporucznik – ze starszeństwem od 16 lutego 1943
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie
- Medal Wojska – trzykrotnie
Życie rodzinne
Syn Ignacego, urzędnika skarbowego oraz Franciszki z domu Partyka. W 1943 zawarł związek małżeński z Wandą z domu Leszkiewicz (1920-1987), łączniczką AK w Obwodzie Szczuczyn. Mieli troje dzieci: Iwonę (ur. 1944), Andrzeja (ur. 1947) wykładowcę etyki, antropologii kultury i sztuki, autora ok. 200 rozpraw i szkiców oraz Krzysztofa (ur. 1956) technika rolnictwa.
Upamiętnienie
26 października 2016 w Gliwicach, od strony ul. Dworcowej odsłonięto ponad dwumetrowy pomnik z granitu. Na tablicy umieszczono napis: „Gliwiccy cichociemni, spadochroniarze Armii Krajowej, elita Polski Walczącej” oraz imiona i nazwiska: Edwarda Kiwera ps. Biegaj, Bolesława Polończyka ps. Kryształ, Leszka Ratajskiego ps. Żal, Bogusława Wolniaka ps. Mięta, Antoniego Żychiewicza ps. Przerwa.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0232
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 4, Zwierzyniec – Rzeszów, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, 2011, s. 185-186, ISBN 978-83-933857-0-6
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 396, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 116-117
