Cichociemni – Żołnierze Wyklęci

Cichociemni – Żołnierze Wyklęci

 

Cichociemni byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej

 

---

Spis treści:

• Wstęp
• Organizacja NIE
• Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj
• Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN)
• Inne formacje antykomunistyczne
• Emigracyjne formacje antykomunistyczne
• Cichociemni – żołnierze wyklęci

---

 

Pod koniec oraz po zakończeniu II wojny światowej co najmniej 18 Cichociemnych pozostało w konspiracji w AK lub poza strukturami wojskowymi, m.in. zajmowali się przerzucaniem ludzi na Zachód albo ze wschodu do Polski centralnej i zachodniej. M.in. Cichociemni: kpt. Mieczysław Szczepański oraz ppor. Czesław Rossiński planowali (zaniechany) zamach na przewodniczącego KRN Bolesława Bieruta oraz przewodniczącego PKWN Edwarda Osóbkę-Morawskiego. Obaj Cichociemni zostali zamordowani 12 kwietnia 1945 po północy, na schodach podziemi Zamku w Lublinie.

Co najmniej 63 Cichociemnych jako żołnierze wyklęci walczyło w Polsce antykomunistycznych strukturach wojskowych (NIE, DSZ, WiN, in.), w działaniach błędnie określanych przez niektórych powstaniem antykomunistycznym.

M.in. Cichociemny ppłk Jan Kamieński pod ps. Klimaszewski był inspektorem Inspektoratu Południowego Narodowych Sił Zbrojnych, do 6 sierpnia 1945 pod ps. Litwin komendantem Okręgu Kraków Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Cichociemny płk Marian Gołębiewski od czerwca 1945 był szefem sztabu oraz zastępcą komendanta Okręgu Lublin Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj; działał w opozycji antykomunistycznej aż do 1989. Cichociemny mjr Bogusław Wolniak był szefem łączności technicznej Komendy Głównej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj w Warszawie.

Archiwista – Zestawienie wydarzeń dotyczących kierowania konspiracją w Kraju po Powstaniu Warszawskim
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż, 1973,  nr 26, s. 207 – 216

 

Organizacja „NIE”

Ok. 30 Cichociemnych w 1944 wytypowano i przydzielono do pracy w kadrowej organizacji „NIE”, jej komendantem mianowano Cichociemnego gen. bryg. Leopolda Okulickiego. Nie ma pełnych danych, wiadomo że działali w niej także: mjr Antoni Chmielowski, ppłk Antoni Iglewski,  ppłk Jan Kamieński, por. Jerzy Kowalski, por. Kazimierz Niepla, ppor. Stanisław Mazur, kpt. Stefan Przybylik, mjr Kazimierz Raszplewicz, mjr Adam Trybus, kpt. Michał Wilczewski (samobójstwo 14 lutego 1945 przy próbie aresztowania przez NKWD), por. Roman Wiszniowski. Część z Nich zaangażowała się później w działalność Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj.

Według historyka Janusza Kurtyki, prawdopodobnie wśród Nich byli również CC przydzieleni do pracy w II rzucie Komendy Głównej AK: ppłk Feliks Dzikielewski, kpt. Zdzisław Jeziorański, mjr Bogusław Wolniak, kpt. Elżbieta Zawacka.

 

Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj

43 Cichociemnych zaangażowało się w działalność Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj: rtm. Stefan Bałuk, płk Adam Boryczka, ppor. Przemysław Bystrzycki, por. Bronisław Czepczak-Górecki, por. Kazimierz Czerwiński, mjr. Hieronim Dekutowski, ppłk. Feliks Dzikielewski, kpt. Adolf Gałacki, kpt. Tadeusz Gaworski, płk Marian Gołębiewski, ppłk Antoni Iglewski, mjr Bolesław Jackiewicz, kpt. Henryk Januszkiewicz, ppłk Jan Kamieński, mjr Eugeniusz Kaszyński, por. Tadeusz Kobyliński, por. Edward Kowalik, kpt. Wojciech Lipiński, mjr Benon Łastowski, mjr Adam Mackus, por. Jan Matysko, ppor. Stanisław Mazur, kpt. Jerzy Niemczycki, kpt. Michał Nowakowski, plut. Jan Parczewski, por. Feliks Perekładowski, por. Marian Pokładecki, kpt. Stefan Przybylik, mjr Kazimierz Raszplewicz, ppor. Edwin Scheller-Czarny, mjr Fryderyk Serafiński, ppłk Stanisław Sędziak, por. Zenon Sikorski, mjr Zdzisław Sroczyński, kpt. Tadeusz Starzyński, mjr Piotr Szewczyk, mjr Adam Trybus, mjr Witold Uklański, kpt. Bernard Wiechuła, kpt. Otton Wiszniewski, mjr Bogusław Wolniak, por. Lech Zabierek, kpt. Elżbieta Zawacka, ppor. Tadeusz Żelechowski.

Cichociemny mjr Hieronim Dekutowski ps. Zapora był dowódcą oddziału dywersyjnego DSZ, następnie WiN, przeprowadził wiele akcji bojowych w województwie lubelskim, rzeszowskim, kieleckim. Cichociemny płk Marian Gołębiewski był dowódcą oddziałow w sile ok. 4,5 tys. żołnierzy, szefem sztabu i zastępcą komendanta Okręgu Lublin DSZ, wydawał niepodległościową prasę („Wieści”, „Nowy Zew”), przeprowadzał wiele akcji bojowych, m.in. 21 lutego 1945 akcję na Komunalna Kasę Oszczędności. Cichociemny por. Zenon Sikorski był inspektorem Okręgu Górny Śląsk Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Cichociemny mjr Adam Trybus zwerbował do współpracy kilkunastu funkcjonariuszy bezpieki „władzy ludowej”, 11 czerwca 1945 przeprowadził akcję bojową na areszt PUBP w Pabianicach, uwalniając bez żadnych strat 10 więzionych żołnierzy antykomunistycznej konspiracji.

 

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN)

32 Cichociemnych działało także w strukturach Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość: rtm. Stefan Bałuk, płk Adam Boryczka, ppor. Bernard Bzdawka, mjr Antoni Chmielowski, por. Bronisław Czepczak-Górecki, mjr Hieronim Dekutowski, ppłk Feliks Dzikielewski, kpt. Adolf Gałacki, płk Marian Gołębiewski, ppłk Antoni Iglewski,  mjr Bolesław Jackiewicz, kpt. Henryk Januszkiewicz, por. Edward Kiwer, por. Tadeusz Kobyliński, kpt. Stanisław Kolasiński, por. Stanisław Kujawiński, kpt. Mieczysław Kwarciński, mjr Bohdan Kwiatkowski, mjr Benon Łastowski, por. Jan Matysko, ppor. Stanisław Mazur, płk. Bruno Nadolczak ps. Piast – był autorem raportu WiN o sowieckim ludobójstwie i zsyłkach Polaków, por. Kazimierz Niepla radiooperator Obszaru Północno-Wschodniego, kpt. Michał Nowakowski, kpt. Franciszek Rybka, mjr Fryderyk Serafiński, ppłk Stanisław Sędziak Zastępca Prezesa d/s wojskowych i organizacyjnych III Zarządu WiN, kpt. Tadeusz Starzyński, mjr Piotr Szewczyk, mjr Witold Uklański, kpt. Bernard Wiechuła, por. Lech Zabierek, kpt. Elżbieta Zawacka.

Wspieraną z Zachodu antykomunistyczną (pozorowaną) działalność tzw. V Komendy WiN przerwano po ujawnieniu gry operacyjnej MBP i NKWD, tzw. Operacji „Cezary”. W trakcie tej gry operacyjnej rozpracowywano m.in. CC płk Adama Boryczkę.

 

Inne formacje antykomunistyczne

Cichociemni działali także w innych formacjach antykomunistycznych:

• w Ruchu Oporu Armii Krajowej – mjr Wincenty Ściegienny, mjr Adam Trybus 
• w Obywatelskiej Armii Krajowej – ppłk Stanisław Sędziak
  
• w Narodowych Siłach Zbrojnych – ppłk Jan Kamieński
  
• w Ruchu (1965-1970), Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela (1976-1981) – płk Marian Gołębiewski.

Janusz Kurtyka – Na szlaku AK (NIE, DSZ, WiN)
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż, 1990, zeszyt 94, s. 13-35

 

 

Emigracyjne formacje antykomunistyczne

Cichociemni angażowali się także w organizacjach i strukturach działających na emigracji:

• w Delegaturze Zagranicznej WiN współpracującej z komórką łączności z krajem „Zbiornica” (powołanej po likwidacji Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza oraz Zawiązkiem Sztabu Głównego – płk Adam Boryczka (kurier Delegatury Zagranicznej WiN, 1945-1954), mjr Bohdan Kwiatkowski, mjr Benon Łastowski (zrzucony do Polski w 1952), kpt. Stanisław Kolasiński (na terenie RFN), kpt. Franciszek Rybka (szef placówki łączności w Mannheim), mjr Zdzisław Sroczyński (zrzucony do Polski w 1946),

Wspieraną z Zachodu antykomunistyczną (pozorowaną) działalność tzw. V Komendy WiN przerwano po ujawnieniu gry operacyjnej MBP i NKWD, tzw. Operacji „Cezary”. W trakcie tej gry operacyjnej rozpracowywano m.in. CC płk Adama Boryczkę.

• w zawiązanym przez 15 młodych działaczy (w tym szefa „Zbiornicy”), wywodzących się ze struktur emigracyjnego rządu, Polskim Ruchu Wolnościowym Niepodległość i Demokracja – płk Adam Boryczka, kpt. Jan Nowak-Jeziorański, mjr Jerzy Szymański (łącznik z niejawnym Zawiązkiem Sztabu Głównego).

• w powołanej przez gen. Stanisława Tatara centrali „Hel”, dysponującej m.in. funduszami po Oddziale VI (Specjalnym), ulokowanymi w Fundacji „Drawa” – mjr Kazimierz Bilski (1945-1947), ppor. Leszek Starzyński (1945-1947)
  

• w operacjach specjalnych SIS, OPC oraz CIA – m.in. płk Adam Boryczka, płk Roman Rudkowski, mjr Bohdan Kwiatkowski, mjr Benon Łastowski, kpt. Stanisław Kolasiński, kpt. Jan Nowak-Jeziorański, kpt. Franciszek Rybka, mjr Zdzisław Sroczyński.

• w Radiu „Wolna Europa” – kpt. Jan Nowak-Jeziorański (dyrektor RWE 1952-1976)

 

Cichociemny płk Adam Boryczka działał w WiN od 1945 aż do 1952, kilkakrotnie przyjeżdżał do PRL jako kurier, następnie szef łączności Delegatury Zagranicznej WiN. Był rozpracowywany przez służby specjalne PRL, w ramach gry operacyjnej „Cezary”. Cichociemny mjr Benon Łastowski, działał w WiN od 1945 aż do 1952, prawdopodobnie od lat pięćdziesiątych związał się z amerykańskimi (CIA) lub brytyjskimi (SIS) służbami specjalnymi. Cichociemny mjr Zdzisław Sroczyński w 1946 został zrzucony do Polski w nieustalonych jeszcze okolicznościach, prawdopodobnie w operacji specjalnej amerykańskiego wywiadu, po wykonaniu zadania powrócił do Londynu. Cichociemny mjr Witold Uklański  24 listopada 1945 przyjechał do Polski pod fałszywą tożsamością, trzy dni później aresztowany, 17 marca 1947 skazany na śmierć (po dwóch miesiącach wyrok zmieniono na dożywotnie więzienie), 3 maja 1954 zamordowany w więzieniu we Wronkach…

Cichociemny płk Marian Gołębiewski działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj, potem w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, następnie aż do 1989 w opozycji demokratycznej PRL (m.in. współzałożyciel Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela)…

Wytyczne ideowe Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż, 1979, zeszyt 48, s. 84-87

 

Cichociemni – żołnierze wyklęci:

rtm Stefan Bałuk – DSZ, WiN | płk Adam Boryczka – DSZ, WiN, DZ WiN, NiD, SIS, CIA | ppor. Bernard Bzdawka – WiN | ppor. Przemysław Bystrzycki – DSZ | mjr Antoni Chmielowski – NIE, WiN | por. Bronisław Czepczak-Górecki – DSZ, WiN | por. Kazimierz Czerwiński – DSZ | mjr Hieronim Dekutowski – DSZ, WiN | płk Feliks Dzikielewski – prawd. NIE, DSZ, WiN | kpt. Adolf Gałacki – DSZ, WiN | kpt. Tadeusz Gaworski – DSZ | płk Marian Gołębiewski – DSZ, WiN, ROPCiO | płk Antoni Iglewski – NIE, DSZ, WiN | mjr Bolesław Jackiewicz – DSZ, WiN | kpt. Henryk Januszkiewicz – DSZ, WiN | ppłk Jan Kamieński – NIE, DSZ, NSZ | mjr Eugeniusz Kaszyński – DSZ | por. Edward Kiwer – WiN | por. Tadeusz Kobyliński – DSZ, WiN | kpt. Stanisław Kolasiński – WiN, DZ WiN, SIS, CIA | por. Edward Kowalik – DSZ | por. Jerzy Kowalski – NIE | kpt. Mieczysław Kwarciński – WiN | mjr Bohdan Kwiatkowski – WiN, DZ WiN, SIS, CIA | kpt. Wojciech Lipiński – DSZ | mjr Benon Łastowski – DSZ, WiN, DZ WiN, SIS, CIA | mjr Adam Mackus – DSZ | por. Jan Matysko – DSZ, WiN | ppor. Stanisław Mazur – NIE, DSZ, WiN | płk Bruno Nadolczak – WiN | kpt. Jerzy Niemczycki – DSZ | por. Kazimierz Niepla – WiN | kpt. Jan Nowak-Jeziorański – prawd. NIE, NiD, RWE, SIS, CIA | kpt. Michał Nowakowski – DSZ, WiN | gen. bryg, Leopold Okulicki – NIE | plut. Jan Parczewski – DSZ | por. Feliks Perekładowski – DSZ | por. Marian Pokładecki – DSZ | kpt. Stefan Przybylik – NIE, DSZ | mjr Kazimierz Raszplewicz – DSZ | por. Czesław Rossiński – prawd. NIE | kpt. Franciszek Rybka – WiN, DZ WiN, SIS, CIA | ppor. Edwin Scheller-Czarny – DSZ | mjr Fryderyk Serafiński – DSZ, WiN | ppłk Stanisław Sędziak – DSZ, WiN, OAK | por. Zenon Sikorski – DSZ | mjr Zdzisław Sroczyński – DSZ, DZ WiN, SIS, CIA | kpt. Tadeusz Starzyński DSZ, WiN | kpt. Mieczysław Szczepański – prawd. NIE | mjr Piotr Szewczyk – DSZ, WiN | ppłk dypl. Wincenty Ściegienny – ROAK | mjr Adam Trybus – DSZ, ROAK | mjr Witold Uklański – DSZ, WiN | kpt. Bernard Wiechuła – DSZ, WiN | kpt. Michał Wilczewski – NIE | kpt. Otton Wiszniewski – DSZ | por. Roman Wiszniowski – NIE | mjr Bogusław Wolniak – prawd. NIE, DSZ | por. Lech Zabierek – DSZ, WiN | kpt. Elżbieta Zawacka – prawd. NIE, DSZ, WiN | ppor. Tadeusz Żelechowski – DSZ

 

Zobacz także:

• Cichociemni w operacjach specjalnych SIS/CIA
• Oddział VI (Specjalny)
• Stanisław Tatar – generał zdrajca
• Nie tylko Cichociemni

 

 

CICHOCIEMNI – ŻOŁNIERZE WYKLĘCI

Uwaga: tabelę można przeszukiwać oraz sortować, klikając wybraną kolumnę.
Można wybrać dowolną ilość wierszy, bez wpływu na wynik wyszukiwania.
Klikając w imię i nazwisko można przejść do biogramu na naszym portalu
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków

Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca

Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie

Weryfikacji w/w danych nt. Cichociemnych dokonano poprzez analizę Ich biogramów, opublikowanych wspomnień oraz danych z innych źródeł. Źródła danych dotyczących każdego Cichociemnego wskazano na stronie z Jego biogramem.

 

Witold Bagieński, Działalność wywiadowcza i kontrwywiadowcza
polskich emigrantów w pierwszych latach po II wojnie światowej
w: Biuletyn Informacyjny, wrzesień 2016, nr 09 (317), s. 113-120

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Janusz Kurtyka – Na szlaku AK (NIE, DSZ, WiN), w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1990, zeszyt 94, s. 13-35
• Zygmunt Woźniczka – Środowiska postsanacyjne w Polsce po 1945 r. (zarys problemu), w: Dzieje Najnowsze 1996, nr 2, s. 109-119
• Witold Bagieński – Działalność wywiadowcza i kontrwywiadowcza polskich emigrantów w pierwszych latach po II wojnie światowej, w: Biuletyn Informacyjny, wrzesień 2016, nr 09 (317), s. 113-120
• Zbigniew S. Siemaszko – Działalność generała Tatara (1943-1949), Norbertinum, Lublin 2004, ISBN 83-7222-192-8
• Andrzej Friszke, Jerzy Poksiński – Pomiędzy Londynem a Warszawą. Rozmowa z Marianem Utnikiem, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1994, zeszyt 108, s. 121-138
• Franciszek Grabowski – Ostiary i nie tylko. Lotnicy polscy w operacjach specjalnych SIS, OPC i CIA w latach 1949-1965, w: Pamięć i Sprawiedliwość 2009, nr 8/1 (14), s. 305-341
• Wojciech Frazik – Operacja „Cezary”. Prowokacyjna V Komenda WiN, w: Biuletyn IPN 2008 nr 1-2, s. 167-170
• Filip Musiał – Wierni testamentowi Polski Niepodległej, w: Biuletyn IPN 2008 nr 1-2, s. 3-12
• Wojciech Frazik – Agent „Roman” – członek tzw. V Komendy WiN, w: Aparat represji w Polsce Ludowej 1944-1989, IPN Rzeszów 2011, nr 1 (8-9) s. 139-151
• oprac. Wojciech Frazik – Operacja „Cezary” – ubecka analiza „gry” z WiN-em, Zeszyty Historyczne WiN-u, nr 15/2001
• Andrzej Zaćmiński – Współpraca Delegatury Zrzeszenia WiN za granicą „Dardanele” z Zawiązkiem Sztabu Głównego, w: Ludzie. Idee. Wojny. Studia z dziejów Europy Środkowowschodniej. Księga pamiątkowa z okazji 70. rocznicy urodzin profesora Włodzimierza Jastrzębskiego, Bydgoszcz 2009, s. 124-141
• Arkadiusz Studniarek – Dionizy Sosnowski. Niezłomny z Dołów pod Goniądzem, Towarzystwo Przyjaciół Goniądza, Goniądz / Białystok 2020
• Sprawozdanie Komisji do Rozpatrzenia spraw łączności z Krajem, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1987, zeszyt 79, s. 4-73
• Wniosek ministra sprawiedliwości K. Okulicza o wszczęcie sprawy Bergu przed Sądem Obywatelskim, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1987, zeszyt 79, s. 73-87
• Andrzej Zaćmiński – Emigracja polska w Wielkiej Brytanii wobec wyborów do Sejmu PRL pierwszej kadencji z 26 października 1952 r., w: Dzieje Najnowsze, Rocznik LI – 2019, nr 4, s. 123-144
• Stanisław Jan Rostworowski – Delegatura WiN za granicą (1946-1948), w: Zeszyty Historyczne WiN-u, czerwiec 1993, nr 3, s. 5-27
• Paweł Ziętara – Misja ostatniej szansy. Próba zjednoczenia polskiej emigracji politycznej w latach 1952-1956, w: Przegląd Historyczny 1993, nr 84/2, s. 199-220
• Jerzy Cezary Malinowski – Główne elementy myśli politycznej WiN (1945-1947), w: Czasy Nowożytne 1998 nr 4, s. 189-200
• Filip Musiał – Procesy pokazowe jako forma represji. Rozprawy Zarządów Głównych WiN, w: Zeszyty Historyczne WiN-u, 2006, nr 25, s. 67-76
• red. Leszek Żebrowski – Wywiadowcza i kontrwywiadowcza działalność podziemia narodowego 1944-1956, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Warszawa 2019, ISBN 978-83-953038-6-9
• Archiwista – Zestawienie wydarzeń dotyczących kierowania konspiracją w kraju po Powstaniu Warszawskim, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1973, zeszyt 26, s. 207-216
• Intendent – Kilka uwag o gospodarce pieniężnej polskich władz w Londynie w latach 1944-1946, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1973, zeszyt 26, s. 203-206
• Marian Utnik – Likwidacja Oddziału VI, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1982, zeszyt 62, s. 201-205