Tag Archives: Stanisław Krzymowski

Stanisław Krzymowski – Cichociemny

ps.: „Kostka”, „Kwitek”

Stanisław Kostka Krzymowski vel Stefan Zaporski, vel Karol Chudzicki, vel Przedpełski

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0001, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1962

po wojnie wg. Tochmana tajny współpracownik wywiadu PRL

 

ur. 13 listopada 1899  w Wąwolnicy (powiat puławski), zm. 7 sierpnia 1969 w Montrealu (Kanada) – major pilot, uczestnik walk o niepodległość Polski (1914-1920), żołnierz Legionów Polskich, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, dowódca Oddziału VII Lotniczego Komendy Okręgu ZWZ Kielce-Radom, uczestnik wojny polsko–bolszewickiej, kampanii wrześniowej, więzień UB, torturowany (Łódź, 1945 oraz Kielce 1946), cichociemny

Znajomość języków: brak danych; szkolenia (kursy): m.in.  wywiadu, spadochronowy (STS 51, Ringway), i in. W dniu wybuchu wojny miał 39 lat; w dacie skoku do Polski 41 lat

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Od 1910 uczył się w rosyjskim gimnazjum, od 1912 w Gimnazjum Polskim (późniejszym Państwowym Gimnazjum im. S. Staszica) w Lublinie. W 1916 zrezygnował ze szkoły, 15 lutego wstąpił do Legionów Polskich, przydzielony do 5 Pułku Piechoty 2 Brygady Legionów Polskich, następnie do lipca 1917 w 2 Pułku Ułanów. Po kryzysie przysięgowym od września 1917 w Polskiej Organizacji Wojskowej (okręg lubelski, obwód krasnostawski). Od 1 listopada 1918 jako sekcyjny w 3 szwadronie 7 Pułku Ułanów Lubelskich. Uczestniczył w wojnie polsko – bolszewickiej, dowódca plutonu, od stycznia 1921 podchorąży. Trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych.

Od marca 1921 do marca 1922 uczestnik dokształcających kursów maturalnych przy Państwowym Gimnazjum im. S. Staszica w Lublinie, w 1922 zdał egzamin dojrzałości. Po ukończeniu 28 maja 1923 Kursu Doszkolenia dla chorążych i podchorążych Kawalerii i Wojsk Taborowych w Gnieźnie awansowany na stopień podporucznika 1 stycznia 1923, przydzielony do 27 Pułku Ułanów w Nieświeżu, następnie do 7 Pułku Ułanów Lubelskich w Mińsku Mazowieckim. Awansowany na stopień porucznika  13 lutego 1925 ze starszeństwem od 1 stycznia 1925.

Od września 1925 w Szkole Pilotów w Bydgoszczy, po jej ukończeniu od 11 czerwca 1927 przydzielony jako dowódca plutonu łączności do 4 Pułku Lotniczego w Toruniu. Od grudnia 1928 pilot 43 Eskadry Towarzyszącej. Awansowany na stopień kapitana 12 marca 1933, ze starszeństwem od 1 stycznia 1933. Dowódca eskadry treningowej 4 Pułku Lotniczego, dowódca 43 Eskadry Towarzyszącej, od 1939 dowódca 1 dywizjonu liniowego, następnie ponownie dowódca eskadry treningowej. Od 18 lutego 1939 w 3 Pułku Lotniczym w Poznaniu, następnie urlopowany, przeniesiony w stan spoczynku.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany 30 sierpnia 1939, przydzielony do eskadry zapasowej 3 Pułku Lotniczego. 30 września 1939 przez Przełęcz Tatarską przekroczył granicę z Węgrami, internowany  do 3 października w obozie Eger. Uciekł, po otrzymaniu paszportu w Budapeszcie 10 października wyruszył do Aten (Grecja), z Pierusu przez Morze Śródziemne statkiem m/s Pułaski dopłynął 23 października do Maryslii (Francja). Przydzielony do bazy Polskich Sił Powietrznych w Lyonie, od 5 marca w vazie Cazaux.

Po upadku Francji ewakuowany, od 23 czerwca w Wielkiej Brytanii, przydzielony do bazy w Blackpool. Od 27 października do 2 listopada uczestnik kursu spadochronowego, do 9 grudnia ponownie w bazie w Blackpool.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 13 grudnia 1940 w Londynie, awansowany na stopień majora ze starszeństwem od 15 lutego 1941.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski podczas pierwszego zrzutu Cichociemnych, będącego pierwszym zrzutem alianckich żołnierzy na teren Europy okupowanej przez Niemców. Zrzutu dokonano w nocy 15/16 lutego 1941 o godz. 00.30 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Adolphus” (dowódca operacji: F/L F. Keast, ekipa skoczków nr: 0), z samolotu Armstrong Whitworth Whitley Z-6473 (załoga: pilot – F/L F. Keast, pilot – F/O Baker / nawigator – P/O McMurdie / radiotelegrafista – Sgt. Davies D.W. / strzelec – Sgt. Bernard D.H. / despatcher – Cpt. Cameron A.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.20 z lotniska 419 Eskadry do Zadań Specjalnych RAF w Newmarket, zrzut poza wyznaczoną placówką (7,5 km od Włoszczowy). Na skutek błędu brytyjskiego nawigatora zrzut nastąpił ok. 130 km od planowanej placówki odbiorczej, w okolicach wsi Dębowiec, 10 km od Cieszyna, na terenach przyłączonych do Rzeszy. Razem z nim skoczyli: rtm. Józef Zabielski ps. Żbik oraz kurier MSZ bomb. Czesław Raczkowski ps. Orkan. Samolot szczęśliwie powrócił do Wielkiej Brytanii po locie trwającym jedenaście godzin 45 minut, po wylądowaniu miał zaledwie 50 litrów paliwa, na ok. 10-15 minut lotu…

24 lutego 1941 dotarł do Warszawy, zameldował się na punkcie kontaktowym przy ul. Nowy Świat 45. Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych, od marca 1941 przydzielony jako dowódca Oddziału VII Lotniczego Komendy Okręgu ZWZ Kielce – Radom, odpowiedzialny m.in. za przyjmowanie skoczków oraz zrzutów, a także prowadzenie wywiadu lotniczego.

 

W „Dzienniku czynności” mjr Jan Jaźwiński, oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Start do 1-go lotu łącznikowego nastąpił dn. 15.II g. 18.20 (…) Traa lotu: przez Harlem – Breslau – Częstochowę – punkt pod Włoszczową.

Samolot powrócił dnia 16.II godz. 6.05, lot trwał 11 godz 45 min. D-ca samolotu oświadczył, że skoczków wyrzucił dnia 16.II godz. 0.30 prawdopodobnie w rej. 15 mil. na płnc.-wsch. od Krakowa. Dopiero27.II.41 r. nadeszła depesza „Kal.45c” donosząca, że kurierzy przybyli i że wyskoczyli z samolotu koło Cieszyna. Poczta dostarczona.Containery wpadły w ręce niemieckie. Samolot zbłądził więc b. poważnie – odchylił trasę lotu na południe i zamiast przez Breslau – Częstochowę, poleciał przez Morawską Ostrawę – Cieszyn. Naprawienie błędu nyło niemożliwe, gdyż brakło benzyny, samolot po wylądowaniu w Anglii miał benzyny zaledwie na ok. 15 minut lotu. Ponadto okazało się, że załoga brytyjska z trudem orientuje się na polskiej mapie i nie zna terenów polskich i w Rzeszy Wschodniej.” (s. 4)

 

Katarzyna Ziętara-Majewska – Operacja „Adolphus”
w: Kombatant – biuletyn UdSKiOR, luty 2014 r. nr 2 (278) s. 10 – 13

 

Od lipca do października 1944 poza konspiracją, podejrzany o udział w napadzie rabunkowym, pod pozorem zdobycia pieniędzy dla AK. Według komendanta Okręgu płk. Stanisława Dworzaka ps. Przemysław miał także uczestniczyć w wymuszaniu okupu od Żydów w Okręgu Radom  – Kielce. Wyrokiem  Wojskowego Sądu Specjalnego skazany na śmierć, wyrok zatwierdzony przez gen. Tadeusza Komorowskiego ps. Bór, wyroku nie wykonano.

Od 5 października 1944, po spotkaniu z Cichociemnym płk. Romanem Rudkowskim ps. Rudy, szef Wydziału Lotnictwa Komendy Głównej AK, referent lotniczy, kierownik odbioru zrzutów Podokręgu Piotrków AK. Od 1 stycznia 1945 kierownik komórki materiałowej w referacie przerzutów powietrznych „Syrena” Wydziału Lotnictwa Komendy Głównej AK w Częstochowie. Od lutego 1945 w Piotrkowie Trybunalskim, od końca marca w Łodzi.

 

 

Po wojnie

Pozostał w konspiracji. 24 kwietnia 1945 ok. godz. 9 aresztowany przez UB w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 82, gdzie miał spotkać się z Cichociemnym Adamem Trybusem ps. Gaj lub kpt. Hilarym Moraczewskim ps. Morus. Osadzony w areszcie UB przy ul. Śródmieście, następnie w siedzibie NKWD przy ul. Kilińskiego. W celi nr 6 wraz z nim osadzono także Cichociemnych: mjr Edwarda Piotrowskiego ps. Orlik oraz mjr Jerzego Emir-Hassana ps. Turek. Przesłuchiwany w ciężkim śledztwie, bity, ujawnił NKWD schowek z 10 tys. dolarów w Skarżysku.

Od połowy maja 1945 wraz z innymi oficerami, w tym Cichociemnymi: płk Wacławem Kobylińskim ps. Dziad, mjr Jerzym Emir-Hassanem ps. Turek przeniesiony do dawnego więzienia gestapo, potem więzienia WUBP w Łodzi przy ul. Andstata (cela 6 i 7). Osadzono w nim w tym czasie także Cichociemnych: ppor. Mariana Pokładeckiego ps. Zoll, ppor. Władysława Hauptmanna ps. Gapa, por. Edwarda Kowalika ps. Edward.  Od 10 sierpnia wraz z nimi w więzieniu w Łodzi przy ul. Kopernika 29.

24 sierpnia 1945 przez Wojskowy Sąd Okręgu Łódzkiego w Łodzi skazany na sześć lat więzienia i dwa lata pozbawienia praw obywatelskich m.in. za przynależność do związku mającego na celu obalenie ustroju demokratycznego Polski – organizacji AK – biorąc w związku tym czynny udział i udzielając mu innej pomocy. Po amnestii z 2 sierpnia 1946 wyrok złagodzono do roku więzienia, zawieszając jego wykonanie na dwa lata. Według dokumentów procesowych zwolniony 31 października 1945, wg. własnej relacji 5 grudnia 1945. 12 grudnia 1945 ujawnił się w Warszawie.

12 stycznia 1946 wyjechał do Krakowa, Katowic, Chorzowa i Zabrza, rozpoznając możliwość nielegalnego wyjazdu z Polski. 30 stycznia 1946 aresztowany w Skarżysku, osadzony w więzieniu UB w Kielcach przy ul. Kościuszki, oskarżony o uchylanie się od służby wojskowej oraz prowadzenie działalności konspiracyjnej. Dzięki pomocy strażnika, byłego partyzanta, 1 kwietnia uciekł z więzienia, ukrywał się w rejonie Skarżyska, następnie w Lublinie.

Pod fałszywą tożsamością od 25 kwietnia do 7 lipca podjął pracę jako kierowca w Polskim Monopolu Spirytusowym. Od 19 lipca w Świnoujściu, 27 lipca uniknął aresztowania przez UB, po przypadkowym rozpoznaniu. W nocy 30/31 lipca przekroczył granicę w rejonie Świnoujścia, od 1 sierpnia w Berlinie, następnie w Eilsleben, potem pieszo w stronę angielskiej strefy okupacyjnej.  Po drodze napadnięty i okradziony przez Rosjan.

W nocy 13/14 sierpnia przekroczył w rejonie Vilpke – Schoningen granicę pomiędzy sowiecką a angielską strefą okupacyjną. 3 września zameldował się w sztabie 1 Dywizji Pancernej, po otrzymaniu dokumentów 10 września zameldował się w Komisji Likwidacyjnej Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza.

Od 17 sierpnia 1946 w Centrum Wyszkolenia Piechoty 1 Korpusu Polskiego, po odmowie przyjęcia do RAF 16 maja 1947 zdemobilizowany, do 16 maja 1949 w Polskim Korpusie Rozmieszczenia i Przysposobienia. Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii, podjął pracę w firmie handlowej Cyclomat Ltd, następnie w fabryce urządzeń radarowych i telewizyjnych.

Od lat 50-tych w agenturalnym rozpracowaniu Departamentu VII MBP, m.in. w związku z utrzymywaniem kontaktu z przyjaciółką i byłą łączniczką AK Adelą Jarosz (1912-1996) ps. Klara. 12 grudnia 1949 aresztowana wraz z córką podczas nielegalnego przekraczania granicy PRL, skazana na rok i 3 miesiące więzienia. W 1951 zwerbowana przez UBP we Wrocławiu, przyjęła  ps. Ewa, na polecenie UB nawiązała z nim kontakt. W zamian za możliwość jej wyjazdu z Polski zaoferował UB współpracę.

Przeprowadzono rozmowę werbunkową 17 stycznia 1954 w Londynie, przyjął pseudonim Pegaz. Odbył co najmniej 15 spotkań z kadrowym pracownikiem wywiadu PRL, pracującym pod przykrywką pracownika konsulatu PRL w Londynie, otrzymywał co miesiąc 50 funtów. W połowie 1956 wywiad PRL zrezygnował ze wspólpracy, z powodu małej wartości przekazywanych informacji.

Od drugiej połowy 1956 wyjechał do Kanady, zamieszkał w Montrealu, podjął pracę jako salowy w szpitalu miejskim oraz pracownik fizyczny w magazynie. Po kilku latach ukończył kurs pielęgniarski, wraz z żoną otworzył pensjonat dla emerytów, pracował w nim do końca życia. Zmarł 7 sierpnia 1969 w Motrealu (Kanada), pochowany na cmentarzu weteranów w alei zasłużonych (Field of Honour) w Pointe-Claire – sektor P kw. a-6, P-7.

 

 

Awanse

• podchorąży – styczeń 1921
• podporucznik – 1 stycznia 1923
• porucznik – 13 lutego 1925 ze starszeństwem od 1 stycznia 1925
• kapitan – 12 marca 1933 ze starszeństwem od 1 stycznia 1933
• major – ze starszeństwem od 15 lutego 1941

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Niepodległości
• King’s Medal for Courage in the Cause of Freedom (Wielka Brytania)

 

 

Życie rodzinne

Syn Ludwika, pisarza gminnego i dzierżawcy majątku oraz Julii z domu Stagińskiej. W 1928 zawarł związek małżeński z Marią z domu Chomenko (ur. 1911), urzędniczkę. Mieli córkę Krystynę (1930-2015).

W 1952 zawarł związek  małżeński w Wielkiej Brytanii. Na początku lat 60-tych zawarł związek  małżeński w Kanadzie z Marceliną z domu Sokołow.

 

 

---

Spośród 316 Cichociemnych zrzuconych na spadochronie do okupowanej Polski
40 walczyło o niepodległość Polski w latach 1918 – 1921:

Leon Bazała (1918-1920) | Jacek Bętkowski (1920) | Jan Biały (1918-1920) | Niemir Bidziński (1920) | Romuald Bielski (1919-1920) | Adolf Gałacki (1918-1920) | Stanisław Gilowski (1918-1920) | Jan Górski (1919-1920) | Antoni Iglewski (1915-1920) | Kazimierz Iranek-Osmecki (1913, 1916, 1920) | Wacław Kobyliński (1918-1920) | Bolesław Kontrym (1917-1918) | Franciszek Koprowski (1919-1920) | Tadeusz Kossakowski (1909-1920) | Julian Kozłowski (1918-1919) | Henryk Krajewski (1918-1920) | Leopold Krizar (1918-1920) | Stanisław Krzymowski (1914-1920) | Adolf Łojkiewicz (1918-1920) | Narcyz Łopianowski (1918-1920) | Zygmunt Milewicz (1918-1920) | Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski (1913-1921) | Leopold Okulicki (1914-1920) | Mieczysław Pękala-Górski (1918-1920) | Edward Piotrowski (1918-1920) | Jan Różycki (1917-1920) | Roman Rudkowski (1914-1920) | Tadeusz Runge (1917-1920) | Józef Spychalski (1916-1920) | Tadeusz Starzyński (1920) | Tadeusz Stocki (1920) | Aleksander Stpiczyński (1917-1920) | Witold Strumpf (1920) | Adam Szydłowski (1918-1920) | Wincenty Ściegienny (1918-1920) | Witold Uklański (1917-1921) | Józef Zabielski (1920) | Józef Zając (1920) | Wiktor Zarembiński (1920) | Bronisław Żelkowski (1920)

 

 

Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości

---

 

 

Upamiętnienie

W 1989 w Wąwolnicy na pomniku weteranów II wojny światowej na miejscowym cmentarzu, poświęcono mu tabliczkę pamiątkową.

W1991 we wsi Dębowiec postawiono głaz upamiętniający operację „Adolphus”.

 

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0131)
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 4. Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2011, s. 112–120. ISBN 978-83-933857-0-6
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, s. 349. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 36-37.

 

Zobacz także 

• Polskie Radio Lublin – reportaż Mariusza Kamińskiego Pierwszy Cichociemny
• biogram w Wikipedii