Cichociemni łącznościowcy

Cichociemni łącznościowcy

 

Cichociemni byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej

 

---

Spis treści:

• Wstęp
• Szkolenie Cichociemnych – łącznościowców
• Ośrodek Cichociemnych łącznościowców Anstruther – Auchtertool – Polmont
• Organizacja łączności radiowej
• „Orbis” – Kompania radiowa KG AK
• Batalion łączności Sztabu Naczelnego Wodza
• Łączność radiowa Sztabu N.W. w przededniu Powstania Warszawskiego
• Cichociemni łącznościowcy
• Cichociemni ze specjalnością w łączności
• Instrukcja radiostacji AP-5

---

 

Bez łączności nie ma armii. Cała sieć łączności Armii Krajowej funkcjonowała dzięki Cichociemnym – pracowało w niej 50 CC. Podczas Powstania Warszawskiego w sieci łączności pracowało 12 CC (na 9 radiostacjach). 61 Cichociemnych, w tym 33 CC łącznościowców wywodziło się z Armii gen. Andersa.

Pod Londynem dla Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza pracowały dwie centrale radiowe. Służyły do łączności głównie z Polską i pośredniczenia pomiędzy okręgami AK. Ośrodek nadawczy działał w Chipperfield Lodge, odbiorczy w Barnes Lodge k. Kings Langley (hrabstwo Hertfordshire). Używano najpierw dziesięciu, potem szesnastu radiostacji nadawczych, 39 odbiorczych, 48 anten obejmujących obszar całej Polski. Pracowano na sprzęcie amerykańskim (Halicrafter, R.C.A., i in.) oraz polskim (Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe) konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana.

Łączność Armii Krajowej stanowiło ok. 57 radiostacji o kryptonimie „Wanda” (oznaczonych numerem), w tym: 10 radiostacji Komendy Głównej AK i Komendy Obszaru Warszawa AK (Wanda 1, 2, 3, 4, 7, 9, 13, 62, 96), 25 radiostacji w Komendach Okręgów lub Inspektoratów AK, 10 radiostacji w sieci lotniczej (oznaczonych numerami 300 i nast.) oraz 5 radiostacji przy dużych oddziałach partyzanckich.

Podczas Powstania Warszawskiego (sierpień – październik 1944) funkcjonowały radiostacje AK o kryptonimach: Wanda 1, 2, 3, 4, 7, 9, 13, 23, 23A.

Większość radiostacji to tzw. pipsztoki, czyli radiostacje AP-1 konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana, wyprodukowane przez Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe w Stanmore. Radiostacja miała rozmiary 7 x 25 x 30 cm, ważyła ok. 10 kg, działała w zakresie częstotliwości od 3 do 8 Mc/s. (częstotliwość regulowana kwarcem), posiadała nadajnik o mocy 10 watów. Ze względów bezpieczeństwa, średni czas nadawania wynosił ok. 10-20 minut. Nadawano w systemie simplex, „na klucz”, szyfrowano depesze znakami Morse’a oraz kodem Q. Średni czas odszyfrowania krótkiej depeszy wynosił ok. 2 godz.

 

Jak wynika z moich analiz życiorysów CC, łącznościowcy byli najmłodszą grupą Cichociemnych. W zdecydowanej większości radiotelegrafiści byli dobrze wykształconymi szeregowcami (z tzw. „cenzusem”), pochodzili z „dobrych” rodzin inteligenckich.

Wśród nich był m.in. Leszek Starzyński, bratanek prezydenta Warszawy czy Przemysław Bystrzycki, syn burmistrza Przemyśla. Prawie dwie trzecie z nich miało już za sobą tragiczne doświadczenie zsyłki do sowieckich łagrów. Nierzadko przeżyli śmierć najbliższych na nieludzkiej ziemi ZSRR. Oprócz zawodowych żołnierzy, wszyscy zgłosili się na ochotnika do Armii Polskiej gen. Andersa.

 

---

por. Leszek Starzyński

Radiostacja Okręgu Kraków AK
podczas nadawania z meliny we wsi Siepraw
źródło: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Cichociemny Leszek Starzyński, bratanek przedwojennego prezydenta Warszawy wspominał: „Radiostacje krajowe prawie zawsze było źle słychać. [W eterze panował] (…) niesamowity rozgardiasz, na dnie którego kryła się cieniutka pajęczynka ledwo dosłyszalnego pisku. Trzeba mieć niezłą wprawę, aby taki pisk w ogóle usłyszeć. A to jest właśnie tajna radiostacja krajowa. Długo się uczyłem, zanim doszedłem do tego, by taką radiostację odróżnić od innych. Jak się to robi? (…) Trochę po sposobie nadawania, trochę po podchwyconych literkach sygnałów wywoławczych, ale to wszystko nie wystarcza. Trzeba wyczuć. To tak, jak w Londynie na ulicy: widzę jakiegoś człowieka w cywilnym ubraniu – nie znam go, ale wiem, że to Polak….”

---

 

 

Scenariusz i reżyseria:  Norbert Rudaś

 

Szkolenie Cichociemnych – łącznościowców

Zanim skoczyli ze spadochronem do okupowanej Polski, radiotelegrafistów oraz radiomechaników szkolono długimi tygodniami w Ośrodku Wyszkoleniowym Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału Specjalnego Sztabu Naczelnego Wodza. Ośrodek podlegał Oddziałowi VI (Specjalnemu) Sztabu Naczelnego Wodza. Funkcjonował najpierw (1941-1942) przy 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej w wiosce rybackiej Anstruther (Szkocja). Potem w obiekcie dawnego browaru Auchtertool (1942-1943), później w dawnej Saint Margaret’s School for Girls w Polmont (1943-1944).

Od początku w intensywne szkolenie Cichociemnych łącznościowców zaangażowali się: komendant ośrodka ppłk. łączn. Wiktor Bernacki  oraz jego zastępca, kpt. / mjr łączn. Bogusław Wolniak, późniejszy Cichociemny. Obaj byli też spadochroniarzami, nawet podoficer rusznikarz w ośrodku wyszkolenia nie był tuzinkowy – miał za sobą służbę w Legii Cudzoziemskiej. Przedwojennym spadochroniarzem był instruktor ośrodka por. Lorenz.

Oprócz nauki szybkiego nadawania kluczem znaków Morse’a, łącznościowcy poznawali tajniki goniometrii, podsłuchów, szyfrów. Mieli ponadto intensywną zaprawę fizyczną oraz tzw. strzelanie instynktowne (Point Shooting). Zajęcia z minerstwa, materiałów wybuchowych, orientacji w terenie czy podstaw wywiadu. Warunkiem skoku do Kraju było też pomyślne ukończenie kursu spadochronowego. Organizowano go w polskim ośrodku 1 SBS Largo House oraz w brytyjskiej Parachute Training School (STS 51) w Ringway pod Manchesterem. Finałem wszystkich szkoleń był jeszcze jeden, nietypowy kurs – jak skutecznie użyć kapsułki z trucizną (cyjankali). Jeden z kursantów nie chciał się szkolić w takiej umiejętności, wskazując na swe przekonania religijne. Wykluczono go z grona kandydatów na skoczków do Polski…

Przeszkoleni kandydaci na Cichociemnych – łącznościowców, jeśli zostali zakwalifikowani do skoku do Kraju, kontynuowali swój proces szkoleniowy m.in. na kursach odprawowych w STS 43 w Audley End niedaleko Cambridge. Z 213 przeszkolonych kandydatów, tylko 50 najlepszych skoczyło na spadochronie do Polski i zostało Cichociemnymi. Pozostali przeszkoleni łącznościowcy pracowali później w centrali łączności Sztabu Naczelnego Wodza: w ośrodku nadawczym Chipperfield Lodge, w ośrodku odbiorczym Barnes Lodge k. Kings Langley (hrabstwo Hertfordshire, Wielka Brytania) oraz w Conington Hall pod Cabridge. 

Przeszkoleni łącznościowcy pracowali również w pracującej na potrzeby Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” centrali łączności radiowej Sztabu Naczelnego Wodza we Włoszech, tj. w bazie „Mewa” w Mesagne przy Via Appia Antica, 15 km od Brindisi (Włochy), także przy obsłudze radiostacji Oddziału Specjalnego w innych krajach. Niektórzy z przeszkolonych pracowali w odrębnej sieci łączności polskiego wywiadu (m.in. Szwajcaria, Francja, Środkowy Wschód i in.).

Kandydatów na Cichociemnych ze specjalnością w radiołączności szkolono również w obsłudze urządzeń łączności ziemia – lotnik, typu Eureka (urządzenie do radionawigacji) i S-fon (radiotelefon), na odrębnym brytyjskim kursie The Eureka & S-Phon w STS 40 (Howbury Hall) oraz STS 61 (Gaynes’ Hall).

Warto dodać, że Stefan Lalewicz skonstruował aparat do szybkiej transmisji telegrafii, nadający znaki Morse’a z użyciem papierowej taśmy oraz fotoelementów. Eksperymentalnemu urządzeniu nadano kryptonim „Telma”. Pracował na nim m.in. Cichociemny Bronisław Czepczak-Górecki ps. Zwijak.

 

Ośrodek Cichociemnych łącznościowców Anstruther – Auchtertool – Polmont

Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
digitalizacja własna, skan w archiwum portalu

 

 

Szkoła podchorążych – kurs łączności, film ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego (SIK 037)

 

Organizacja łączności radiowej

Sebastian Popkiewicza – Szczegóły łączności radiowej pomiędzy Londynem i Warszawą
w: Instytut Literacki Paryż, 1968, Zeszyty Historyczne nr 13, s. 215-220

 

Andrzej Chmielarz – Organizacja łączności radiowej
w: Biuletyn informacyjny, marzec 2021, nr 03 (369), s. 1-9

 

Andrzej Chmielarz – Na tropie radia
w: Biuletyn informacyjny, kwiecień 2021, nr 04 (370), s. 9-19

 

„Orbis” – kompania radiowa Komendy Głównej AK

„ORBIS” – Kompania Radiowa Komendy Głównej AK
maszynopis prelekcji w Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
digitalizacja własna, skan w archiwum portalu

 

Batalion łączności Sztabu Naczelnego Wodza

Grzegorz Jasiński – Batalion łączności Sztabu Naczelnego Wodza
w: Biuletyn informacyjny, kwiecień 2021, nr 04 (370), s. 20-24

 

Łączność radiowa Sztabu Naczelnego Wodza w przededniu Powstania Warszawskiego

Zbigniew S. Siemaszko – Łączność radiowa Sztabu N.W. w przededniu Powstania Warszawskiego
w: Instytut Literacki Paryż, 1964, Zeszyty Historyczne nr 6, s. 64 – 116

 

Cichociemni łącznościowcy

Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
digitalizacja własna, skan w archiwum portalu

 

 

Cichociemni ze specjalnością w łączności:

UWAGA! tabela ma więcej niż jedną stronę, wyświetla po 15 wierszy na stronie
(Kliknij wybraną kolumnę, aby posortować / kliknij w nazwisko, aby przejść do biogramu / wpisz, aby wyszukać)
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków

 

Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca

Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie

 

Zbigniew S. Siemaszko – Wileńsko-Nowogródzkie telegramy. Lato 1944
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1985, zeszyt 73, s. 109-147
[Teodor Cetys, Ludwik Fortuna, Maciej Kalenkiewicz, Adolf Pilch, Jan Piwnik, Stanisław Sędziak
Kazimierz Szternal, Adam Szydłowski, Aleksander Tarnawski, Stanisław Winter]

 

Instrukcja radiostacji AP-5

 

INSTRUKCJA RADIOSTACJI AP-5
oryginał w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu
digitalizacja: własna, skan w archiwum portalu

 

 

Zobacz także – inż Tadeusz Heftman

 

Zobacz:

• Muzeum II wojny światowej – Detal na fotografii: Radiostacja AP-5
• Wikipedia – Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe (hasło mojego autorstwa)
• Sketchfab – Polish radio station used by  the Cichociemni  (widok radiostacji 3D)

 

 

 

Źródła:

1. informacje własne (archiwum portalu)
2. Teki personalne Cichociemnych, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.
3. Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. I, Kasperski Meble, Oleśnica, ISBN 83-902499-0-1
4. Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. II, Abres, Rzeszów, ISBN 83-902499-5-2
5. Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. III, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, ISBN 83-910535-4-7
6. Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. IV, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów, 978-83-933857-0-6
7. Iwan Rafał – Cichociemni – rekrutacja, szkolenie i przerzut do Polski, w: Koło Historii : materiały Koła Naukowego Historyków Studentów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, t. 10 (2008) s. 77-106
8. Zbigniew S. Siemaszko –  Cichociemni Łącznościowcy (maszynopis), digitalizacja własna, skan w zbiorach autora portalu, w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki Zegrze
9. Zbigniew S. Siemaszko – Wojenne kontakty z Krajem, w: Instytut Literacki Paryż, Kultura, 1959, nr 5/139, s. 135-141
10. Zbigniew S. Siemaszko – Łączność radiowa Sztabu Naczelnego Wodza w przededniu powstania warszawskiego, w: Instytut Literacki Paryż, Zeszyty Historyczne nr 6, s. 64-116
11. Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców Anstruther – Auchtertool – Polmont, w: Londyn, 1994 (maszynopis), digitalizacja własna, skan w zbiorach autora portalu, w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki Zegrze