Tag Archives: Władysław Sikorski

Chytre chłopy z partii ludowej

Nie wszyscy mają świadomość, że polityczne afiliacje rozmaitych organizacji i środowisk miały bardzo silny wpływ na funkcjonowanie „polskiego Londynu” oraz krajowej konspiracji. Najostrzejsze spory stale wywoływali ludowcy – w tym Kot i Mikołajczyk, którzy mieli zasadniczy wpływ na cywilne struktury łączności z Krajem.

Podczas wojny podejmowano nie tylko walkę z okupantem – toczyła się również ostra wewnętrzna walka – głównie ludowców – o polityczne wpływy. Wplątano w nią Oddział VI (Specjalny) oraz lotnicze wsparcie AK, okradano Armię Krajową…

 

Nie zamierzam opisywać politycznych rozgrywek w „polskim Londynie” oraz w okupowanej Polsce podczas wojny – to temat na odrębną publikację i to sporej objętości. Warto jednak zwrócić uwagę na niemądre działania ludowców, których skutkiem była nawet realna groźba zbrojnej walki Armii Krajowej z Batalionami Chłopskimi…

Po Armii Krajowej największą konspiracyjną formacją zbrojną były właśnie Bataliony Chłopskie – partyjne wojsko ruchu ludowego. Utworzono je wbrew ZWZ, aby zapewnić chłopskim politykom wpływ na podziemie w okupowanej Polsce oraz pozycję do współdecydowania o kształcie przyszłej Polski. Przez całą wojnę chytre chłopy z ruchu ludowego podejmowały szereg działań zmierzających do zawłaszczenia kolejnych obszarów funkcjonowania Polskiego Państwa Podziemnego. Działania te zmierzały wprost do podporządkowania ludowcom konspiracji zbrojnej w Kraju, zmierzały do likwidacji Oddziału VI (Specjalnego) oraz zaprzestania akcji zrzutowej Cichociemnych i zaopatrzenia dla Armii Krajowej.

Stanislaw_Kot_1933-216x250 Chytre chłopy z partii ludowej

Stanisław Kot

Wkrótce po ewakuacji rządu do Wielkiej Brytanii, w lipcu 1940 prezydent R.P. Władysław Raczkiewicz w liście do gen. Sikorskiego domagał się m.in. odwołania z rządu Stanisława Kota, oskarżając go o „brak umiaru, taktu i karności obywatelskiej, oraz tendencje do wykraczania poza swoje kompetencje”. To była w zupełności prawda, jednak Kot w rządzie pozostał. Prezydent zdymisjonował Sikorskiego, ale po brytyjskich naciskach Sikorski i jego rząd jednak ocalał. Silne spory polityczne w emigracyjnym rządzie trwały niemal przez cały okres jego istnienia. Dla naszych rozważań najistotniejsze są kwestie dotyczące łączności z okupowaną Polską.

 

Łączność z Krajem

Rząd Sikorskiego zorganizował dwie struktury łączności z okupowaną Polską – cywilną i wojskową. Początkiem struktury wojskowej były dwie placówki wywiadu: w Bukareszcie (Bolek) oraz w Budapeszcie (Romek). Później dołączono do niej kolejne placówki, które potem podporządkowano utworzonemu 28 czerwca 1940 Oddziałowi VI (Specjalnemu) Sztabu Naczelnego Wodza.

Organizację cywilnych struktur łączności z Krajem, po decyzji Rady Ministrów z 6 października 1939, rozpoczął minister Aleksander Ładoś. Na posiedzeniu Komitetu Ministrów ds. Kraju (KSK) 9 stycznia 1940 obowiązki te przejął Stanisław Kot, któremu KSK 2 lutego 1940 powierzył zadanie organizacji cywilnej struktury łączności. Miał zajmować się tym Wydział Polityczny Prezydium Rady Ministrów, później Wydział Społeczny MSW. Minister Kot zorganizował 16 przedstawicielstw konsularnych R.P. w: Belgradzie (Bogumił 2), Bemie (Bronisław), Budapeszcie („Bolesław”), Bukareszcie („Bogumił 1”), Jerozolimie („Janusz”), Kairze („Karol”), Kujbyszewie („Krystyna”), Lizbonie („Leon”), Madrycie („Marceli”), Rzymie („Roman”), Sofii („Sonia”), Stambule („Stefan”), Sztokholmie („Adam”), Teheranie („Teresa”), USA („Urszula”), Vichy („Wojciech”). W okupowanej Polsce funkcjonowała Delegatura Rządu na Kraj.

Zadaniem tych cywilnych placówek było przekazywanie pomiędzy emigracyjnym rządem a Polską informacji, ludzi (emisariuszy i kurierów), paczek oraz pieniędzy. W łączności korzystano z kurierów (zwanych kociakami) oraz poczty dyplomatycznej, później także z szyfrowanej łączności radiowej. Działająca od lipca 1941 na potrzeby Kota centrala radiowa zlokalizowana była na przedmieściu Londynu, w Mill Hill. Miała jedną stałą radiostację nadawczo – odbiorczą i kilka przenośnych; w połowie 1942 uruchomiono drugą radiostację z antenami kierunkowymi. MSW miało stałą, codzienną łączność z podległymi placówkami, w tym własną (odrębną od wojskowej) łączność z Delegatem Rządu na Kraj w okupowanej Polsce.

Struktury cywilnej łączności z Polską zostały zdominowane przez ludowców, a postawa ministra Kota doprowadziła do tego, że realizowały w znacznej części wyłącznie interesy partyjne. Chytre chłopy w wewnętrznych relacjach w rządzie (czytaj: w swoich intrygach) dla wsparcia własnych pomysłów wykorzystywali nawet rzekome „zdanie Kraju” (w istocie opinie inicjowane na ich życzenie) a nawet… przedstawicieli brytyjskich struktur rządowych, w tym SOE.

Bezpardonowość poczynań ludowców dobrze ilustruje meldunek komendanta głównego Związku Walki Zbrojnej z 30 listopada 1940, o działaniach podległej Kotowi placówki w Budapeszcie: „przekupuje kurierów, bazy i wchodzi na trasy przez ZWZ zorganizowane, dezorganizując na nich ruch naszych kurierów” chociaż „wszystkie agendy Nacz. Wodza i Premiera, tak w Kraju, jak i za granicą winny z sobą przecież ściśle współpracować”. Szef polskiego wywiadu płk. dypl. Stanisław Gano z obawy przed dekonspiracją własnych siatek wywiadowczych, w połowie 1943 wprost zakazał używania radiostacji ekspozytur wywiadu do łączności z opanowanym przez ludowców Wydziałem Spraw Specjalnych MON. 

26 września 1940, po naiwnym memorandum gen. Sikorskiego do premiera Churchilla, nadzorujący SOE brytyjski minister Hugh Dalton spotkał się z ministrem Stanisławem Kotem. To był wstęp do łatwego rozgrywania polskich sporów przez Brytyjczyków, nota bene najczęściej z inicjatywy Kota.

Jak to ujął Dalton w notatce do Churchilla – Kot jest protegowanym Sikorskiego, ale nie jest w dobrych stosunkach z innymi Polakami, w tym z Sosnkowskim. […] Na szczęście moje osobiste stosunki z Polakami są od dawna dobre, znacznie lepsze niż między nimi samymi”.

Zastępca, później szef Oddziału VI (Specjalnego) mjr Marian Utnik w swoim powojennym opracowaniu nt. funkcjonowania Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie kilkakrotnie wspomina Stanisława Kota. Zauważa, że „monopolizując wspieranie akcji cywilnej na Kraj dbał przede wszystkim o utrzymanie prymatu swego stronnictwa” (Stronnictwa Ludowego). Podkreśla także:

„Sikorskiemu stwarzano klopoty i trudności wewnątrz samego obozu rządowego. Na odcinku współpracy z krajem dywersję uprawiał min. Kot nie tylko tym, że organizował niezależny kanał cywilnej łączności, ale przede wszystkim dlatego, że wysyłał sprzeczne z zamierzeniami premiera Sikorskiego wytyczne dla swojego stronnictwa w Polsce. Drugą kwestią kłopotliwą dla naczelnego wodza były ataki na (…) na politykę personalną w wojsku. Przewodził tej akcji Mikołajczyk, a sekundowali mu socjaliści z lewego skrzydła. Żądali usuwania oficerów zawodowych, szczegółnie wyższych stopni (…)”

Wymowną opinię o Stanisławie Kocie i jego intrygach miał Stanisław Mackiewicz

„Dziwne było działanie tego człowieka – kraj byl okupowany, sprawa polska wisiała na włosku,  a on się zajmował personaliami w biurach polskiego rządu. Wypędzał jednych, wprowadzał innych, tylko to go interesowało. U Kota zawziętość współżyla z głębokim zaufaniem do niektórych ludzi.”

Ludowcy, w tym głównie Stanisław Kot, później także Stanisław Mikołajczyk, wciąż podejmowali próby podporządkowania swym partyjnym celom wszelkich możliwych struktur. Zawłaszczyli dla siebie tzw. Akcję Kontynentalną, czyli tworzoną od 1941 w krajach Europy, Skandynawii, Ameryki Południowej sieć struktur  polityczno – wywiadowczych, w niewielkiej części także sabotażowo – dywersyjnych. Mizerne efekty wojskowe tych działań „dywersyjnych” dobrze ilustrują, co stałoby się z Armią Krajową dowodzoną przez polityków ze środowiska ludowego. Oczywiście to nie umniejsza w żadnym stopniu bohaterstwa ok. 45 spadochroniarzy Akcji Kontynentalnej, którzy jako agenci SOE wykonywali zadania wywiadowcze, łącznościowe, także dywersyjne; nota bene – po nieudolnych działaniach „cywilów” – organizowane przez „pion wojskowy” Akcji.

W mojej ocenie Stanisław Kot był bardzo blisko uzyskania pozycji większego szkodnika w „polskim Londynie” niż generał – zdrajca Stanisław Tatar, z tą różnicą, że w odróżnieniu od Tatara minister Kot (także Mikołajczyk) zawłaszczyłby złoto FON oraz miliony dolarów pozostałe po likwidacji Oddziału VI (Specjalnego) nie dla osobistych korzyści, ale dla swojej partii. Ich wszystkich łączyło nadzwyczajne zamiłowanie do personalnych intryg oraz faktyczne lekceważenie „sprawy polskiej”…

 

Lotnicze wsparcie partii ludowej
PRM_106-PL-1943-O-VI_1-300x187 Chytre chłopy z partii ludowej

Źródło: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego,m sygn. PRM.106.12

Jak dość powszechnie wiadomo, „ambasada Armii Krajowej” ulokowana w Sztabie Naczelnego Wodza w Londynie – czyli Oddział VI (Specjalny) – całą swą aktywność podporządkowała wsparciu wysiłku zbrojnego Armii Krajowej w okupowanej Polsce. Istotnym narzędziem tego wsparcia były zrzuty Cichociemnych i zaopatrzenia dla AK, organizowane przez oficera wywiadu z Oddziału VI – mjr / ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego

Lotnicze wsparcie Armii Krajowej zawsze było solą w oku londyńskich ludowców. Już na początku organizowania akcji zrzutowej, w sierpniu 1940, Jan Jaźwiński powiedział w rozmowie z kpt. Haroldem Perkinsem, późniejszym szefem polskiej sekcji Special Operations Executive:

(…) Trudności są tu w Londynie. Jak pan wie, źródłem tych trudności jest prof. Kot i Mikołajczyk oraz dywersja, jaką prowadzi w wojsku Modelski. KotMikołajczyk i Modelski zgodnie argumentują, że mają zrozumienie i poparcie grupy polityków brytyjskich, który mają duże wpływy w Foreign Office. (…)” 
(Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego, przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki, tom I i II, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6 s. 254-257)

Jak to ujął płk dypl. Józef Smoleński, szef Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza – „Gra ich [Mikołajczyk, Kot, Modelski] ma na celu, aby pozbawić ZWZ wszelkiej pomocy z Londynu. Chcą zlikwidować O.VI Sztabu NW i otworzyć komórkę specjalną dla łączności z organizacją Mikołajczyka w Kraju (…)” (ibidem, s. 261)

 

prm106-oVI-215x250 Chytre chłopy z partii ludowej

Źródło: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, sygn. PRM.106.12

Nie zachowało się zbyt wiele dokumentów ilustrujących w istocie wrogie działania ludowców wobec Armii Krajowej. Brak jest też porządnych, a nie przyczynkarskich badań naukowych dotyczących tego zagadnienia. Temat wciąż jest uważany za „niewygodny”.

Charakterystyczna dla perfidnych działań ludowców jest treść depeszy MON nr 5501 z końca 1942 w sprawie „stopniowego odciążenia oparatu Sił Zbrojnych od agend i prac, które właściwie winny leżeć w kompetencji władz cywilnych”. To „odciążenie” miało polegać na faktycznym przejęciu przez działaczy Stronnictwa Ludowego kontroli nad istotnymi strukturami wojskowymi, w tym Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej (oraz komend okręgów i obwodów) Armii Krajowej.

Ciekawym dokumentem jest odpowiedż na taką bezczelną próbę zawłaszczenia, wyrażona depeszą dowódcy AK z 23 grudnia 1942, w której na „polecenie odciążenia” odpowiada – „Wykluczam możliwość podporządkowania komukolwiek właściwych organów wojskowych. Jeśli Delegat Rządu potrzebuje podobnego organu – niech go sobie utworzy.”

W dokumencie „Wewnętrzne zagadnienia polityczne” dowódca Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki zaapelował do Naczelnego Wodza – „Proszę Pana Generała o poparcie mego stanowiska i ograniczenie ciągłych apetytów odcinka cywilnego – brania gotowych z takimi ofiarami i trudem budowanych komórek pracy wojska w Kraju.”

 

Dowódca Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego do Naczelnego Wodza
„O wewnętrznych zagadnieniach politycznych”, 20 kwietnia 1943
źródło: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, sygn. PRM.106.12

Ludowcy jednak wciąż zamierzali brać dla siebie, co się dało. Dlatego oddziały „Chłostry” (późniejszych Batalionów Chłopskich) chętnie włączyły się w odbiór zrzutów. Ludowcom brakowało broni oraz innego zaopatrzenia; możliwość pozyskania go ze zrzutów była także silną motywacją do włączenia się w akcję scalenia z AK. Aparat odbioru zrzutów we wszystkich okręgach AK objętych akcją zrzutową oparty był na strukturach AK. Jednak we wschodnich obwodach Obszaru Warszawskiego AK z konieczności (brak struktur własnych) oparto się na strukturach Stronnictwa Ludowego. Od jesieni 1942 do wiosny 1943 ok. 25 proc. wszystkich zrzutów odebrały oddziały Batalinów Chłopskich, dzieląc się pozyskaną w ten sposób bronią i sprzętem z oddziałami Armii Krajowej.

W połowie 1943, zapewne na polecenie ludowców w rządzie Sikorskiego, Bataliony Chłopskie rozpoczęły organizowanie w okupowanej Polsce własnych zrzutowisk do podejmowania zrzutów lotniczych; m.in. w Małopolsce oraz w obwodach dębickim i jasielskim. Komendant główny AK, gen. Tadeusz Komorowski, raportował w depeszy z 5 sierpnia 1943 do Naczelnego Wodza:

„Na terenie kraju zjawiły się pierwsze niejasne oznaki zamierzeń M[inisterstwa] S[praw] Wewn[ętrznych] w postaci pogłosek ze strony Trójkąta [Stronnictwa Ludowego – przyp. RMZ], że będą mieli własne loty przerzutowe. Przygotowań konkretnych jeszcze nie stwierdzono. Zrealizowanie takich zamierzeń uważać bym musiał za akt dywersyjny w stosunku do Sił Zbrojnych w Kraju i najkategoryczniej mu się przeciwstawić. (…) Na pewno będziemy zmuszeni do walki o zapewnienie sobie odbioru. Wszelki odbiór w terenie niekontrolowany przez nas zmuszeni będziemy traktować jako obcy, to znaczy bolszewicki i będę go zwalczać. (…) Uruchomienie osobnych lotów przez M[inisterstwo] S[praw] Wewn[ętrznych] niezależnie od przerzutu wojskowego na pewno rozłoży nasz system przyjęcia przerzutu w sezonie 1943/44 i niechybnie doprowadzi do starć zbrojnych w terenie między nami”

Krzyz_Batalionow_Chlopskich-250x250 Chytre chłopy z partii ludowejWkrótce, po odrzuceniu pomysłu ludowców o własnych zrzutach oraz odcięciu Batalionów Chłopskich od udziału w przyjmowaniu zrzutów dla AK rozpoczeły się… kradzieże broni Armii Krajowej oraz wrogie przejęcia zrzutów przez działaczy i żołnierzy ruchu ludowego. Na szczęście, nie były to działania powszechne i miały miejsce prawdopodobnie tylko w 1-2 okręgach AK. Co najmniej trzy takie przypadki miały miejsce w Okręgu Radom-Kielce AK. W nocy 9/10 kwietnia 1944 oddział BCh Józefa Sygieta ps. Jan, dowodzony przez Kazimierza Musiała ps. „Groźny” odebrał zrzut dla AK, po zmyleniu załogi samolotu fałszywą sygnalizacją świetlną. Przejęto przeznaczone dla Armii Krajowej: 12 erkaemów, 50 pistoletów maszynowych, 60 pistoletów, ok. 300 granatów oraz amunicję. W nocy 24/25 maja 1944 chłopi z Turska przejęli zrzut dla AK, który miał trafić na położone ok. 5 km obok zrzutowisko „Palma 2”. Broń zawłaszczył oddział Batalionów Chłopskich dowodzony przez Mariusza Zembrzuckiego ps. Jacek; który miał część zrzutu zwrócić AK. W nocy 28/29 maja 1944 żołnierze BCh, także po zmyleniu załogi samolotu sygnalizacją świetlną, w rejonie wsi Oblekoń i Rataje odebrali cały zrzut broni przeznaczony dla Armii Krajowej.

Również w okręgu Radom-Kielce AK miały miejsce rabunkowe napady Batalionów Chłopskich na magazyny broni Armii Krajowej. Po zrzucie wiosną 1943 na placówkę odbiorczą „Sokół” w rejonie Garwolina i zamelinowaniu broni u komendanta rejonu BCh Kłoczew, żołnierze BCh upozorowali napad na ten magazyn AK, kradnąc jego zawartość. Pomimo interwencji komendy obwodu AK skradzionej broni nie zwrócono. Jesienią 1943 i wiosną 1944 żołnierze BCh okradli kilka wykrytych przez siebie magazynów broni Armii Krajowej, m.in. w: kamieniołomie w Maksymowie, Wiślicy, Sępichowie, Nisku. W kwietniu 1944 stuosobowy oddział BCh dowodzony przez Aleksandra Liszaja ps. Tomczyk zuchwale okradł magazyn broni AK w Ocisękach, przywłaszczając sobie m.in. 50 pistoletów maszynowych, 4 erkaemy, 1 granatnik przeciwpancerny „Piat”, 50 pistoletów, dużą ilość amunicji. Pomimo akcji oddziału AK „Wybranieccy” i rewizjach w chłopskich domach (ze zrywaniem podłóg włącznie) w dwóch wsiach (Życin, Korytnica) odzyskano tylko niewielką część zrabowanej broni. Oddział Armii Krajowej został nawet w rejonie Oględowa ostrzelany przez „nieznanych sprawców”, wskutek ostrzału poległ jeden żołnierz AK. Z rozkazu komendy obwodu AK Busko zlikwidowano Aleksandra Liszaja, dowódcę akcji rabunkowej, wskutek czego w obwodzie Busko nie było scalenia BCh z AK. Według ustaleń historyków, większość powstałych w 1944 oddziałów BCh na Kielecczyźnie była uzbrojona w broń zrzutową, w części skradzioną Armii Krajowej.

 

Walka ludowców z Armią Krajową
Mikolajczyk-178x250 Chytre chłopy z partii ludowej

Stanisław Mikołajczyk

Od początku organizacji cywilnej struktury łączności z Krajem, Stanisław Kot nie tylko zawłaszczył te struktury rządowe dla partyjnych celów własnej partii (Stronnictwa Ludowego), ale stale podejmował ze Stanisławem Mikołajczykiem nieustanne próby zawłaszczania kolejnych obszarów działalności dla partyjnych celów ludowców.

Początkowo aktywiści ludowi usiłowali uzyskać większy wpływ na konspirację wojskową, wprowadzając swoich ludzi do kierownictwa struktur Służby Zwycięstwa Polski oraz Związku Walki Zbrojnej. Gdy zamiar ten się nie powiódł, ewidentnie w opozycji do Związku Walki Zbrojnej działacze Stronnictwa Ludowego utworzyli swe partyjne wojsko – „Chłopską Straż” („Chłostrę”, późniejsze Bataliony Chłopskie). Podjęli przy tym wiele działań, zmierzających do uzyskania przez nie statusu „wojsk rządowych”.

W praktyce chcieli pieniędzy i zrzutów broni i zaopatrzenia dla swojego partyjnego wojska. Nie respektowali rozkazu gen. Władysława Sikorskiego o utworzeniu Armii Krajowej; nie chcieli uczestniczyć w działaniach scalających polską konspirację wojskową.

1 marca 1942 dowódca AK gen. Stefan Rowecki meldował w depeszy do Naczelnego Wodza: „Zarysowujące się w poprzednim okresie pogorszenie lojalnej współpracy przerodziło się w wręcz nieprzychylny stosunek Trójkąta [Stronnictwa Ludowego – przyp. RMZ]  do PZP [Polskiego Związku Powstańczego, kryptonim AK – RMZ]. Wzmogła się znacznie działalność organizacyjna Batalionów Chłopskich przy jednoczesnej nielojalnej agitacji przeciwko naszym oddziałom, aż do przeciągania naszych ludzi włącznie”

Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich
w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski
w: „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty”, IPN, Warszawa 2012, s. 15 – 25

 

W sierpniu 1942 w partyjnym organie ludowców „Żywią i bronią” opublikowano artykuł „Dwa etapy walki”, w którym partyjni działacze Stronnictwa Ludowego obwieścili – „żadne dzisiaj zaklęcia i posądzenia nas o partyjnictwo ani żadne zwodnicze hasła jedności narodowej, za którymi kryje się obrona całkiem przyziemnych interesów: władzy i posiadania nie zawrócą nas z drogi walki o Polskę ludową”. Chodziło im o nieco inną „Polskę ludową” niż działaczom PPR, ale częściowa zbieżność celów była oczywista – podobnie jak komuniści chcieli „nowego ustroju” Polski. Jednak zarówno w kierownictwie partii, jak i wśród szeregowych członków dominowała niechęć wobec komuny, głównie z powodów światopoglądowych. Dzięki temu nie doszło wówczas do sojuszu ludowców z komunistami.

Odpowiedzią na ten partyjny rokosz ludowców był rozkaz gen. Sikorskiego z 15 sierpnia 1942, rozpoczynający się od zdania – „Wszystkie organizacje wojskowe istniejące na terenie kraju i których celem jest współdziałanie w walce z nplem lub w pomocniczej służbie wojskowej, podporządkowuję dowódcy Armii Krajowej”. Rozkaz był jednoznaczny, zapowiadał, że wszystkie organizacje wojskowe uchylające się od scalenia z AK nie będą uznane, należącym do nich żołnierzom AK grozi odpowiedzialność sądowo-karna. Ponadto Delegat Rządu w okupowanej Polsce został zobowiązany do udzielenia „wszelkiej możliwej pomocy” dowódcy AK w akcji scaleniowej.

Urzędujący w Londynie Stanisław Mikołajczyk kilka dni później wysłał do Delegata Rządu list, w którym… zakwestionował rozkaz gen. Sikorskiego, twierdząc że nie został o nim poinformowany, a jego wykonanie według niego jest „jednak niemożliwe”. Ale stanowisko Sikorskiego poparły inne partie, domagając się, aby „wojska partyjne” podporządkowały się Armii Krajowej. W styczniu 1943 „Chłostra” formalnie podjęła więc rozmowy scaleniowe, faktycznie starając się scalenie odwlec. Jeszcze w lipcu 1943, już po katastrofie gibraltarskiej, nowy premier rządu, ludowiec Stanisław Mikołajczyk usiłował wymusić na prezydencie R.P. zmianę decyzji o mianowaniu Naczelnym Wodzem gen. Kazimierza Sosnkowskiego, sugerując „Chłostrze” zerwanie umowy scaleniowej z AK.

Wskutek bardziej ugodowej postawy AK wobec BCh proces scalenia postępował, choć jeszcze w 1944 ludowcy lokalnie zrywali umowy scaleniowe, oskarżając AK że jest „wojskiem pańskim”. AK-owcy meldowali Komendzie Głównej, że najlepsi ludzie „Chłostry” wciąż pozostają poza AK, samowolnie dzielą ziemię dworską, a także iż komunizując stanowią oparcie dla „desantów bolszewickich”. Spory pomiędzy ludowcami a Armią Krajową miały więc wciąż także fundamentalny charakter. Ludowcy wyłączyli z procesu scaleniowego ponad połowę struktur Batalionów Chłopskich (ponad 60 tys. osób), tworząc z nich tzw. Ludową Straż Bezpieczeństwa a także podlegający Delegaturze Rządu na Kraj Państwowy Korpus Bezpieczeństwa oraz „Straż Samorzadową”.

Teza o prokomunistycznych poglądach ludowców nie była całkiem pozbawiona podstaw. Dówódca Armii Krajowej gen. Tadeusz Bór Komorowski depeszował do Londynu 23 maja 1944 – SL jest w całej Polsce centralnej największą i niekwestionowaną siłą. W terenie jednak niejednolitą i nie zdyscyplinowaną. Kierownictwo stronnictwa musi się liczyć z radykalizacją mas, która w niektórych okolicach przybiera niepokojący charakter nie tylko społeczny, ale ze względu na zbyt przychylny stosunek do dywersji sowieckiej (Podlasie, zachodnia Lubelszczyzna). Separatyzm BCh i tendencje rewolucyjne dołów powodują w terenie liczne konflikty z AK.”

Charakterystyczna jest treść depeszy z obwodu Busko-Borsuk AK – „L.563/2274 D.St. Sprawa broni 2 ostatniego top. Melduję, że broń otrzymaną z top przydzieliłem grupie do ochrony dalszych zrzutów w ilości podanej w załączeniu. Zrobiłem to dlatego, że na tym terenie gdzie jest czuwanie nie stacjonuje silny grupa PPR w sile 200 ludzi, wszyscy posiadają broń maszynową lekką i ciężką. Obecnie grupa PPR zwiększyła się do 300 ludzi przez połączenie z Dziekanem grupą specjalną LSB [Ludowej Straży Bezpieczeństwa – RMZ]. Grupa ta i cała BCH czycha z namiętnością zawodowych złodziei na sposobność odebrania.

Warto zauważyć, że choć pod koniec 1944 (sic!) scalenie części (niespełna połowy) oddziałów ludowców z AK nabrało tempa, to praktycznie do końca wojny ludowcy usiłowali stać się jakąś „trzecią siłą” pomiędzy lewicą a prawicą. Po wojnie ludowcy z Mikołajczykiem na czele dołączyli do obozu „jałtańczyków” (akceptujących ustalenia Jałty) co dla Polski i dla samych ludowców skończyło się bardzo fatalnie…

Na zakończenie warto zauważyć, że w latach 1942-1945 oddziały ok. 390 tys. żołnierzy Polski Walczącej – głównie Armii Krajowej – przeprowadziły ponad 110 tys. akcji zbrojnych oraz dywersyjnych. Liczba akcji bojowych i dywersyjnych Batalionów Chłopskich liczących ponoć 170 tys. żołnierzy, wynosi niespełna 4-5 tys. …

 

PS.

Zdaję sobie sprawę że ten post może wywołać kontrowersje. Przy całym szacunku dla ruchu ludowego – takich faktów nie można ukryć…

Dla znających nakreślony skrótowo powyżej kontekst polityczny, niebywale niedorzeczne muszą wydawać się próby utożsamienia politycznych działań ludowców z MSW, MON ze ściśle wojskowymi działaniami podejmowanymi przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza. Próby zakłamywania historii poprzez wywody, jakoby spadochroniarze organizowanej przez ludowców „Akcji Kontynentalnej” (zapewne zbieżność skrótu „Akcji” – AK, z Armią Krajową nieprzypadkowa) zrzucani przez SOE do państw europejskich byli rzekomo także Cichociemnymi, czyli spadochroniarzami Armii Krajowej, przerzucanymi do Kraju przez wojsko…

Dodam, że nikt nie ma prawa odmawiać spadochroniarzom Akcji Kontynentalnej bohaterstwa oraz niekiedy bardzo spektakularnych sukcesów. Jest jednak faktem, iż nie działali w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego.

 

 

Źródła:

  • Magdalena Hulas – Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939 – lipiec 1943, Instytut Historii PAN, Warszawa 1996, ISBN 83-86301-20-1
  • Alina Fita – Akcja scaleniowa Batalionów Chłopskich z Armią Krajową. (Geneza, zasady, przebieg), w: Rocznik naukowo – dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace ekonomiczno – społeczne, zeszyt 53, Kraków 1974
  • Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski, Instytut Historii, Polska Akademia Nauk, w: Zimowa Szkoła Historii Najnowszej, Warszawa 2012, t. 1, ISBN 978-83-7629-394-3
  • Żołnierze Batalionów Chłopskich o Polsce i o sobie (pamiętniki żołnierzy BCH), Prace naukowe  Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Pedagogika nr 20, Częstochowa 2011, s. 307-317
  • Alina Fitowa – Bataliony chłopskie w Małopolsce 1939-1945, PWN, Warszawa 1984
  • Marian Utnik – Sztab polskiego Naczelnego Wodza w II wojnie światowej, część I, w: Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1971, nr 2 s. 218 – 248
  • Marian Utnik – Sztab polskiego Naczelnego Wodza w II wojnie światowej, część II, w: Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1972, nr 2 s. 293 – 321
  • Marian Utnik – Sztab polskiego Naczelnego Wodza w II wojnie światowej, część III, w: Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1973, nr 2 s. 202 – 235
  • Marian Utnik – Sztab polskiego Naczelnego Wodza w II wojnie światowej, część IV, w: Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1973, nr 4 s. 174 – 200
  • Marian Utnik – Sztab polskiego Naczelnego Wodza w II wojnie światowej, część V, w: Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1974, nr 1 s. 225 – 257
  • Marian Utnik – Sztab polskiego Naczelnego Wodza w II wojnie światowej, część VI, w: Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1975, nr 4 s. 264 – 300

 

Spadochroniarze Stalina…

Pierwszy skok dwóch Cichociemnych (i kuriera) do Polski 15/16 lutego 1941 (operacja „Adolphus”) był pierwszym zrzutem alianckich żołnierzy na teren okupowany przez Niemców. Drugi zrzut (operacja „Ruction”) także dwóch Cichociemnych oraz kuriera miał miejsce dopiero 7/8 listopada 1941. Zawsze zastanawiało mnie, z jakiego powodu przerwa w zrzutach trwała aż kilka miesięcy.

Udało mi się ustalić smutną prawdę – pomiędzy pierwszym a drugim zrzutem Cichociemnych brytyjska Special Operations Executive – jeszcze przed zawarciem umowy z sowieckim NKWD – wykonała co najmniej trzy zrzuty do Polski co najmniej dziewięciu sowieckich agentów. Tak bardzo Brytyjczycy pomagali Polsce...

 

Polska na celowniku Moskwy

Poland1921-39-237x250 Spadochroniarze Stalina...Gdy 21 października 1918 Lenin i Trocki utworzyli sowiecki wywiad wojskowy, od samego początku jego głównym celem była Polska. Bolszewicy chcieli bowiem doprowadzić do likwidacji Polski, dlatego ich służby niezwykle intensywnie nas zwalczały, wszelkimi możliwymi metodami, z morderstwami włącznie. Działali w sposób nieznany dotąd innym służbom (dla wielu wciąż niemożliwy) – odrzucili wszelkie rygory prawne czy moralne – ich zasadą był brak zasad.

Przedwojenny polski wywiad II R.P. – legendarna „Dwójka” czyli Oddział II Sztabu Głównego WP oprócz realizacji zadań strategicznych musiał z konieczności zajmować się również wyłapywaniem sowieckich szpiegów w Polsce. Tylko w latach 1929-1935 zatrzymano w Polsce aż 2605 sowieckich szpiegów oraz udaremniono aż 1303 sowieckich operacji szpiegowskich…

Nieco mniej, ale także intensywnie sowieckie służby działały na terenie państw zachodnich. Terrorowi wewnątrz Rosji, bezwzględności metod wobec wszystkich, towarzyszyła w niespotykanej dotąd skali silna propaganda, prezentująca „komunistyczny raj” jako alternatywę dla dotychczasowego porzadku społecznego. Na niespotykaną dotąd w historii skalę sowieci wykorzystywali także prowokację, infiltrację oraz dezinformację. 

Skutkiem sowieckich działań była niebywała skala infiltracji zachodnich służb, przekształcenie zachodnich partii komunistycznych w ośrodki sowieckich „agentur wpływu”. Od początku sowieckie służby specjalne działały globalnie, wskutek zastosowania nowych metod stając się w pierwszej dekadzie swej działalności najlepszą służbą specjalną świata.

„Bolszewicy ze swoim kryminalno – konspiracyjnym doświadczeniem, przejmując archiwa i kadry carskich służb, byli jak gangsterzy dopuszczeni do tajnych materiałów szkoleniowych policji. Wiedzieli jak użyć nowej wiedzy, gdzie są jej słabe punkty i co zrobić, by je usunąć”

(Marek Świerczek – Fenomen sowieckich służb specjalnych, w: Wiedza Obronna 2020, vol. 271 Nr. 2, s. 72, ISSN: 2658-0829 0209-0031).

 

Zinfiltrowany Zachód

odznaka-NKWD-245x350 Spadochroniarze Stalina...Dopiero kilka lat po II wojnie św. i później odkryto, że skala sowieckiej infiltracji Zachodu była przerażająca – sowieckimi szpiegami w Stanach Zjednoczonych okazali się m.in.: wiceprezydent USA Henry A. Wallace (sic!), doradca prezydenta USA podczas konferencji jałtańskiej Alger Hiss (ps. Ales), twórca Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego Harry Dexter White (ps. Jurist, Kassir), niemiecki fizyk w brytyjskim programie budowy bomby atomowej „Tube Alloys” Klaus Fuchs, amerykański pisarz Whittaker Chambers. Z komunizmem mocno sympatyzowała… żona prezydenta Roosvelta, być może to pod jej wpływem w 1944 Roosevelt powiedział do amerykańskiego ambasadora w Moskwie – „Nie dbam o to, czy kraje sąsiadujące z Rosją zostaną skomunizowane”.

Sowieci od początku trafnie byli postrzegani przez brytyjskie służby specjalne za główne zagrożenie. Ale ani Brytyjczycy, ani Amerykanie nie mieli w ZSRR swoich agentów. Co gorsza, np. Brytyjczycy po ataku Niemiec na ZSRR grzecznie i bardzo naiwnie zrezygnowali nawet z obserwacji sowieckiej ambasady w Londynie. Sowieci w Wielkiej Brytanii robili więc co chcieli. Brytyjczycy naiwnie założyli, że ścisła współpraca ze Stalinem spowoduje, że stanie się on sojusznikiem Londynu. Wskutek tej infantylnej polityki, skala sowieckiej infiltracji kół rządzących oraz mających jakiekolwiek wpływy w Wielkiej Brytanii była ogromna.

Brytyjskie Foregin Office (ministerstwo spraw zagranicznych) – podkreśla Hanna Świderska w publikacji w paryskiej „Kulturze” – „nie miało ani jednego dyplomaty obznajmionego ze sprawami sowieckimi czy choć mówiącego po rosyjsku i informacje o Wielkim Aliancie czerpało ze sprawozdań sporządzanych przez Dział Badań FO (Research Department) obsadzony przez kryptokomunistów” sic!

(Hanna Świderska, Z powiązań Polska – SOE – NKWD, „Zeszyty Historyczne (zeszyt 12)”, tom 489, Biblioteka „Kultury”, Paryż: Instytut Literacki, 1995, s. 95–108).

 

Było jeszcze gorzej, niż można byłoby przypuszczać. Najsławniejszą i najbardziej szkodliwą sowiecką siatką szpiegowską w Wielkiej Brytani okazała się po wielu latach – działająca od początku II wojny do lat pięćdziesiątych tzw. piątka z Cambridge. Tylko w 1941 tych pięciu sowieckich szpiegów przekazało NKWD aż 7867 tajnych dokumentów, w tym dotyczących polskiego rządu na uchodźstwie oraz Sztabu Naczelnego Wodza.

Najsłynniejszą sowiecką siatkę szpiegowską tworzyli: 

  • Guy Burgess (ps. Tony, Yan), syn oficera Royal Navy, pijak, sybaryta, student prestiżowych: Eton College oraz Uniwersytetu w Cambridge, od 1935 w BBC, od 1939 w Secret Intelligence Service (MI6) oraz w Special Operations Executive. To on przekazał sowietom informacje, że nie są nic warte francuskie i brytyjskie deklaracje pomocy Polsce w przypadku agresji Niemiec. W 1951, ostrzeżony przez Kim’a Philby uciekł do Moskwy, przebywał tam do końca swego życia w 1963.
  • Kim_Philby-210x300 Spadochroniarze Stalina...Harold Adrian Russel Philby, znany jako Kim Philby (ps. Tom, Stanley), syn brytyjskiego dyplomaty, podróżnika, wicegubernatora Pendżabu (Indie),  absolwent Trinity College na Uniwersytecie Cambridge, korespondent „Timesa” podczas wojny domowej w Hiszpanii, przypadkowo ranny i odznaczony przez generała Franco Czerwonym Krzyżem Wojennej Zasługi, od 1940 w MI6, a także jako wykładowca podczas szkoleń Special Operations Executive. Od października 1944 kierownik Sekcji IX w brytyjskim kontrwywiadzie, mającej za zadanie… koordynację działań przeciwko ZSRR oraz wyłapywanie sowieckich szpiegów. W 1945 na wniosek szefa MI6 odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego, za rzekome zasługi na tym polu. Od 1949 jako oficer łącznikowy brytyjskiego wywiadu przy CIA, FBI oraz kontrwywiadzie kanadyjskim miał nieograniczony dostęp do danych amerykańskiego wywiadu. Po ucieczce Maclean’a i Burgess’a w maju 1951 do ZSRR, jako ich znajomy znalazł się w kręgu podejrzanych, ale nie potrafiono udowodnić mu szpiegostwa. Po naciskach Amerykanów zwolniony z brytyjskiego MI6, z wysoką odprawą, protegowany przez szefa brytyjskiej MI6 jako korespondent „The Observer” i „The Economist”. Dopiero w 1962, po zeznaniach majora KGB Anatolija Golicyna, który w 1961 poprosił o azyl w USA, brytyjski kontrwywiad MI5 nabrał pewności co do szpiegowskiej działalności Philby’ego. Zanim go jednak aresztowano, w 1963 Kim Philby w Bejrucie wsiadł na radziecki statek i uciekł do ZSRR, 3 lipca 1963 otrzymał sowieckie obywatelstwo, podjął – już oficjalnie – pracę dla KGB. To dzięki niemu Stalin wiedział, że Brytyjczycy i Amerykanie zamierzali przemilczeć zbrodnię katyńską. Philby był… instruktorem na kursach wywiadu dla Cichociemnych w Bealieu…
  • Anthony Blunt (ps. Stuart, Wise), syn duchownego, student matematyki i filozofii na Uniwersytecie Cambridge, jako przedstawiciel MI5 co tydzień uczestniczył w spotkaniach Połączonego Komitetu Wywiadu (Joint Intelligence Committee), raportując na bieżaco podjęte tam ustalenia sowieckiemu NKWD. Nadzorował także londyńskie placówki dyplomatyczne, otwierał dyplomatyczne bagaże i przesyłki oraz kopiował zawarte w nich informacje. Według niektórych źródeł szczególnie zasłużył się w szpiegowaniu polskich działań.
  • piatka-195x250 Spadochroniarze Stalina...Donald Maclean (ps. Homer), syn brytyjskiego polityka, ministra w trzecim rządzie Ramsaya MacDonalda, student Gresham’s School i Trinity Hall Uniwersytetu Cambridge, zwerbowany do współpracy z sowietami przez Guya Burgessa i Anthony Blunta. Od 1935 brytyjski dyplomata w Foregin Office, początkowo w Wydziale Ligi Narodów i Państw Zachodnich, od września 1938 trzeci sekretarz ambasady brytyjskiej w Paryżu. Od czerwca 1940 drugi sekretarz w Wydziale Ogólnym Foreign Office, współpracującym z ministerstwami żeglugi, dostaw i wojny gospodarczej. Wydział odpowiadał za stacjonujące w Wielkiej Brytanii wojska sojusznicze, w tym m.in. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, którymi szczególnie interesowało się NKWD. Tylko w 1942 przekazał do NKWD 45 tomów tajnych dokumentów. Od wiosny 1944 jako pierwszy sekretarz brytyjskiej ambasady w USA miał stały dostęp do tajnych informacji m.in. ze spotkań oraz korespondencji prezydenta USA i premiera Wielkiej Brytanii. W 1951, ostrzeżony przez Kim’a Philby uciekł do Moskwy, podjął oficjalną współpracę z sowieckim MSZ i Instytutem Gospodarki Światowej i Stosunków Międzynarodowych, odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy.
  • John Cairncross (ps. Moliere), student Trinity College na Uniwersytecie Cambridge, zwerbowany do działalności szpiegowskiej na rzecz sowietów przez Guya Burgessa. Od 1940 sekretarz lorda Maurice Hankey’a, brytyjskiego polityka, byłego przewodniczącego Komitetu Obrony Imperialnej, od września 1939 do maja 1940 ministra bez teki w Gabinecie Wojennym premiera Nevilla Chamberlaina, członka komitetu nadzorującego brytyjski wywiad. Od 1941 Cairncross pracował (faktycznie na rzecz Sowietów) w ośrodku dekryptażu w Bletchley Park, gdzie łamano niemiecką „Enigmę”, a także w MI6 oraz w ministerstwie skarbu. Po wojnie był podejrzewany o wrogą działalność szpiegowską, wyjechał z Wielkiej Brytanii. Dopiero w 1964 przyznał się do szpiegostwa na rzecz ZSRR, uniknął kary dzięki ujawnieniu danych na ten temat brytyjskiemu kontrwywiadowi.

 

Wszyscy sowieccy agenci z „piątki Cambridge” byli homoseksualistami, co było wówczas w Wielkiej Brytanii karalnym przestępstwem, to zaś wpływało na względną hermetyczność tego środowiska oraz łatwość werbunku i szantażu. „Piątkę z Cambridge” łączyła nie tylko fascynacja komunizmem jako „nowym wspaniałym światem” przyszłości oraz remedium na faszyzm, ale również wspólne homoseksualne orgie, a także wielogodzinne alkoholowe libacje.

 

Polskie szanse

soe-tablica-296x300 Spadochroniarze Stalina...Po napaści Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941, już 12 lipca Wielka Brytania zawarła porozumienie z sowietami. Wkrótce w Special Operations Executive utworzono sekcję sowiecką. W tajnym ośrodku SOE, Stacji XVII w Brickendonbury, dla oficerów nowo tworzonej sekcji zorganizowano kurs pogłębienia znajomości języka rosyjskiego. Pomysłodawcą kursu był… Guy Burgess, a jednym z wykładowców – Kim Philby – obaj sowieccy agenci…

We wrześniu 1941 roku SOE podpisało umowę o współpracy z… NKWD. Sowieckie NKWD miało zaprzestać działań w państwach Wspólnoty Brytyjskiej, Arabii Saudyjskiej, Egipcie, Iraku, Jemenie oraz Syrii. SOE miała pomóc w zrzucaniu rosyjskich agentów do państw okupowanej Europy – wszystkich nie należących do ZSRR albo Wspólnoty Brytyjskiej. Potem zasady współpracy skorygowano – sowieccy agenci mieli działać w okupowanych krajach Europy Zachodniej za zgodą ich emigracyjnych rządów. Zrzucono kilkudziesięciu sowieckich agentów (według moich niepełnych danych ok. 30). Operacje sowieckich zrzutów ukrywano pod kryptonimem „Pickaxes”, trwały aż do maja 1944. W kilku zrzutach uczestniczyły także polskie załogi samolotów oddanych do dyspozycji SOE. Na terenach Polski i innych krajów Europy Środkowo – Wschodniej Stalin miał wolną rękę. Przyzwyczajał się do tego, że te państwa są pod jego całkowitą kontrolą…

We wrześniu 1941 Wielka Brytania i ZSRR faktycznie nawiązały bardzo ścisłe relacje: do Moskwy dotarł przedstawiciel brytyjskiego SOE brygadier George Hill, w Londynie zadomowił się pułkownik NKWD Iwan Cziczajew, formalnie jako radca ambasady sowieckiej do spraw kontaktów z rządami państw alianckich (w tym z polskim). W rzeczywistości był oficerem łącznikowym sowieckiego NKWD przy brytyjskim SOE. Cziczajew mieszkał początkowo w sowieckiej ambasadzie, później przy Addison Road 3, następnie (do września 1944) przy Campden Hill Court 54 w Notting Hill Gate. Usłużna SOE dostarczyła mu radiostację nadawczo – odbiorczą, niewykluczone że była to najlepsza wówczas „radiostacja szpiegowska” polskiej konstrukcji inż Tadeusza Heftmana. W styczniu 1944, podaczas coctail party wydanego przez mjr. Seddona z SOE, płk. Cziczajew oświadczył:

„Rząd sowiecki ma swoje sposoby rozwiązania sprawy polsko-rosyjskiej. (…) Rosja wypatruje z zainteresowaniem, jakie kroki podejmie w tym sporze Wielka Brytania i Ameryka”

To „wypatrywanie z zainteresowaniem” było zapewne eufemizmem dla określenia głębokiej sowieckiej penetracji zwłaszcza londyńskich sfer władzy. W tej wojnie szpiegów Polacy – dysponujący poważnym atutem w postaci sprawnej sieci wywiadu – mogli zdecydowanie znacznie więcej ugrać niż ugrali. Ale szanse na uratowanie „sprawy polskiej” były takie same jak szanse na uratowanie ostatniej porcji słodyczy na dziecięcej imprezie…

 

Haniebna umowa SOE – NKWD…

spadochroniarze-stalina-218x250 Spadochroniarze Stalina...Wśród zagadnień z problematyki polskich spadochroniarzy do zadań specjalnych bardzo słabo zbadane są kwestie współpracy brytyjskiego SOE z sowieckim NKWD a także zrzutów na teren Polski spadochroniarzy w służbie Stalina. Podjąłem próbę rozpoznania tych „niewygodnych” zagadnień, w imię ustalenia obiektywnej prawdy historycznej. W brytyjskim The National Archives dostępnych jest kilkanaście tysięcy (w 67 teczkach) odtajnionych dokumentów dot. współpracy SOE z NKWD, ale historycy jakoś nadzwyczaj starannie omijają te archiwalia…

W myśl umowy pomiędzy SOE a NKWD, Brytyjczycy zobowiązali się zrzucać agentów NKWD do apństw europejskich – w tym do Polski. Do listopada 1941 NKWD wysłało do Wielkiej Brytanii 34 agentów (w tym 5 kobiet), następnie przedłożyło listę kolejnych 28 agentów, później jeszcze 100. Ogółem NKWD chciało zatem zrzucić do Europy co najmniej 162 agentów. Brytyjczycy stwierdzili, że dla takiej ilości nie mają wystarczającej liczby samolotów.

Agentów NKWD w SOE określano kryptonimem Pickaxe (kilof), taki kryptonim miały też pierwsze operacje zrzutowe; później kodowano je nazwami napojów i szczytów górskich. Sowieccy agenci mieli szkolenie spadochronowe w brytyjskim STS 51 Ringway pod Manchesaterem. Pierwszy zrzut miał miejsce 10/11 stycznia 1942 (Francja); kolejne 22/23-06-1942 (Holandia), 24/25-06-1942 (Belgia).

Polscy lotnicy latający w brytyjskim 138 Dywizjonie Specjalnym RAF wykonali kilka operacji zrzutowych sowieckich agentów NKWD:

  • Whiskey 2 5/26-03-1942,  20/21-04-1942 (Austria)
  • Sodawater 19/20-02-1943 (Austria),
  • Tonic  24/25-02-1943 (Niemcy).

W drugim locie operacji Whiskey, który po naciskach NKWD-SOE wystartował pomimo fatalnej pogody i zakazu lotów, poległ dowódca brytyjskiego dywizjonu 138 Special Duty Squadron wraz z polską załogą – samolot w drodze powrotnej rozbił się u podnóża Alp Bawarskich.

 

Walka „o polski flight”…

Pierwszy skok Cichociemnych (i kuriera) do okupowanej Polski był pierwszym zrzutem aliankich żołnierzy na teren okupowany przez Niemców. Już dziesięć dni później, 26 lutego 1941 mjr Jan Jaźwiński, oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, organizator lotniczych przerzutów do Polski, w swoim „Dzienniku czynności” odnotował:

W realizacji dalszych lotów łącznikowych do Polski oraz transportu materiałów dywersyjnych i organizatorów dywersji z W.Brytanii do Polski, napotkałem na zasadnicze trudności, które zakomunikował Brig. Gubbins [szef SOE – przyp. RMZ] w dn. 26.II.br. a mianowicie:

1/ Loty łącznikowe do Polski muszą ulec zawieszeniu prawdopodobnie aż do października b.r., gdyż Air Ministry odmówiło udzielenia na ten cel samolotu nowoczesnego (dalekosiężnego i szybkiego) (…) Ze strony brytyjskiej, wg. wynurzeń Brig. Gubbinsa, istotne trudności spowodowane są nieustępliwym stanowiskiem Air Ministry, który nie dopuszcza uszczuplenia lotnictwa bombowego nawet o kilka samolotów (…)”
Napisał też proroczo – „(…) wydaje mi się, że realizacja stałych lotów do Polski, wyłącznie przy pomocy samolotów angielskich, będzie stale natrafiała na trudności. Uważam, że radykalne rozwiązanie tego tak ważnego dla nas zagadnienia da się uskutecznić tylko przez zakup, względnie uzyskanie w drodze rozmów z Rządem Stanów Zjednoczonych kilku samolotów specjalnych wraz ze sprzętem pomocniczym dla zorganizowania bazy.”(CAW – 1769/89, s.4)

Zaloga-Krol-Klosowski-250x112 Spadochroniarze Stalina...

„Królewska załoga” z personalem naziemnym przy Liberatorze d-cy 1568 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia. W środku: po lewej Stanisław Kłosowski, po prawej Stanisław Król, zw zbiorów Piotra Hodyry

Rozpoczęta wówczas walka o polską eskadrę zakończyła się pozytywnie dopiero na przełomie 1943/1944 roku… Walka polskiego Sztabu Naczelnego Wodza o amerykańskie Liberatory dla łączności z Polską trwała długo i wcale nie była zwycięska. W kwietniu 1941 gen. Kazimierz Sosnkowski rozmawiał z najbliższym współpracownikiem Churchilla nt. przydzielenia dwóch samolotów do łączności z Polską. W czerwcu 1941 późniejszy Cichociemny W/C Roman Rudkowski zostaje odkomenderowany z dowództwa polskiego 301 Dywizjonu Bombowego – do dyspozycji gen. Sosnkowskiego, z zadaniem zorganizowania polskiej eskadry łącznikowej.

26 sierpnia 1941 gen. Władysław Sikorski napisał pismo do… szefa sztabu brytyjskiego lotnictwa (sic!) Portala z prośbą o przyznanie 5 Liberatorów i utworzenie polskiej eskadry łącznikowej. Portal odmówił, proponując przyznanie przestarzałych Whitleyów i sugerując lądowanie po zrzucie na sowieckich lotniskach (sic!!!) Po ponownym piśmie Sikorskiego do Portala 2 października 1941, tydzień później przyznano Polakom 3 Halifaxy.

Nie rozumiem, dlaczego Sikorski sam siebie redukował do roli pionka i rozmowy w takiej sprawie prowadził – zamiast z premierem Churchillem – z szefem sztabu jednego z rodzajów brytyjskich wojsk.

 

Jerzy Bednarek – Sowiecka grupa dywersyjno-wywiadowcza „Arsenał”
i jej działalność na ziemiach polskich (październik 1944-styczeń 1945″
w: Dzieje Najnowsze, 2016 nr 2, ISNN 04189-8824

 

Spadochroniarze Stalina

odznaka-NKWD-245x350 Spadochroniarze Stalina...W czasie gdy Polacy walczyli z brytyjską administracją wojenną o samoloty do łączności z Polską, SOE realizowało swoją haniebną umowę o współpracy z NKWD. Po pierwszym zrzucie Cichociemnych w lutym 1941, drugą (i kolejnymi) operacją lotniczą SOE w Polsce był zrzut… polskich komunistów w służbie sowieckiej, agentów NKWD.

Zanim wznowiono (w listopadzie 1941) loty z Cichociemnymi, SOE przerzuciło na teren Polski kolejnych agentów NKWD: m.in.:

  • prawdopodobnie 24/25 lipca 1941 zrzucono dwóch agentów NKWD: Stanisława Kujdę oraz NN (rejon miejscowości Mokra nieopodal Warszawy). Mieli nawiązać łączność z komunistyczną organizacją wywiadowczą Stanisława Dawidowicza, działającą od października 1939 na terenie Kielecczyzny. Od jesieni 1940 komunistyczna organizacja miała własną radiostację, z którą przez „zieloną granicę” dotarł radiotelegrafista w sowieckiej słuzbie kpr. Stanisław Pendyk.
  • w sierpniu 1941 zrzucono komunistycznego agenta, Antoniego Nizioła, członka KPP (rejon Wiązowny pod Warszawą), także Ignacego Borkowskiego, Józefa Strzelczyka (rejon Łodzi), Igora Mickiewicza, Tadeusza Kwapisza, Józefa Klufa (rejon Piotrkowa trybunalskiego)
  • 16/17 sierpnia 1941 zrzucono Mikołaja Arciszewskiego (rejon wsi Zofiówka, pow. piotrkowski), późniejszego dowódcę grupy wywiadowczej;

Uwaga dot. Arciszewskiego – wg. dotychczas rozpowszechnianych w Polsce relacji, miał być zrzucony przez Sowietów, z sowieckiego samolotu Li-2. Nie jestem w stanie obecnie zweryfikować, czy tak było rzeczywiście, czy to tylko sowiecka / prl-owska propaganda. Będę poszukiwał odpowiedzi także na to pytanie… Tak czy inaczej, z całą pewnością był agentem NKWD, a bohaterem – tylko dla komunistów. W istocie był zdrajcą, współpracującym z NKWD; w sprawozdaniu W. Charkiewicza o obozach na Litwie (w zbiorach Instytutu Polskiego i Muzeum Sikorskiego) opisano go jako sowieckiego szpicla i prowokatora…

 

Realizacja umowy NKWD z SOE doprowadziła do zrzucenia na teren okupowanej Polski kilkudziesięciu innych komunistów. Zrzucano ich m.in. w rejonie Warszawy, Piotrkowa, Radomia, Lublina, Białegostoku. Udało mi się ustalić nazwiska tylko niektórych spadochroniarzy w sowieckiej służbie:

  • na początku 1942 Edward Bujbol, Aleksander Biełusz, Jan Boguszewicz, Anatol Łankiewicz, Stanisław Matuszewicz, Wacław Przywieczerski, Jan Zieliński, Wacław Zienkiewicz (wszyscy rejon Lubczy nad Niemnem)
  • kwiecień 1942 Leonid Czetyrko, Józef Sęk-Małecki,
  • 24/25 kwietnia 1942 Adolf Matysiewicz (skakał dwukrotnie), Janusz Lewicki (radiotelegrafista)
  • 17/18 lutego 1943 Leon Burnat
  • 14/15 marca 1943 Maria Żmyrko, Janina Matysiewicz (radiotelegrafistki), Stanisław Kiryluk,
  • marzec 1943 Adolf Matysiewicz, Janina Kiriejew-Zakrzewska (rejon Szaniawy na Podlasiu)
  • 18/19 marca 1943 Franciszek Karawacki, Stanisław Rutkowski, NN (rejon Wyszkowa)
  • 11/12 wrzesień 1943 Mieczysław Lesz, Karol Więckowski, Alfons Kosiński, Franciszka Pawlińska
  • październik 1943 Jan Ornacik
  • jesienią 1943 Henryk Zasuń
  • 1943 Władysław Sobczyński,
  • marzec 1944: Kazimierz Jaworski
  • lipiec 1944: Helena Tomaszewska, Wanda Biel-Janiszewska (radiotelegrafistka), Kazimierz Waluk, Włodzimierz Juszczuk
  • 18/19 września 1944 Jan Miętki, Anatol Jegliński, Mieczysław Piotrowski (rejon Lipinek, Bory Tucholskie)

 

Pod koniec 1943 oraz w 1944 na teren Polski zrzucano także grupy sowieckich spadochroniarzy, w skład których wchodzili pojedyńczy skomunizowani Polacy. Zrzuty organizowały różne sowieckie struktury. Według ustaleń badaczy z IPN, od grudnia 1943 do listopada 1944 na okupowane terytorium Polski tylko NKGB USRS zrzuciło 11 specgrup dywersyjno – wywiadowczych.

Po utworzeniu podporządkowanej Sowietom dywizji im. Tadeusza Kościuszki, 18 października 1943 utworzono „Samodzielny Batalion Szturmowy”, przekształcony wkrótce w „Polski Samodzielny Batalion Specjalny”, stacjonujący we wsi Biełomuty pod Moskwą. Przeszkolono w nim 569 komunistycznych spadochroniarzy, spośród nich 221 zrzucono w celach wywiadowczo – dywersyjnych. Na wniosek Centralnego Biura Komunistów Polskich w ZSRR 3 kwietnia 1944 Sowieci utworzyli „Polski Sztab Partyzancki” który miał wspierać komunistycznych partyzantów Armii Ludowej na terenie Polski, Ukrainy, Białorusi.

„PSP” miał siedzibę od 3 maja 1944 w Szpanowie k/ Równego, po przejściu Armii Czerwonej przez Lubelszczyznę w Felinie k/ Lublina. Dysponował 5 samolotami, później kluczem samolotów wydzielonych z 8 pułku lotnictwa transportowego; przy ich użyciu przerzucił w celu wsparcia komunistycznej partyzantki w Polsce m.in. ok 120 ton materiałow wybuchowych, amunicji, kilkanaście tysięcy karabinów i pistoletów maszynowych. Od wiosny 1944 przerzucał na teren Polski początkowo kilkuosobowe, później kilkudziesięcioosobowe (nawet ok. 70 osób) grupy komunistycznych spadochroniarzy…

Wywiad ZWZ/AK raportował do Sztabu Naczelnego Wodza, że w lipcu 1941 w okolicach Mszczonowa Niemcy odnaleźli sowieckie spadochrony. Do sztabu NW dotarł także raport wywiadu ZWZ/AK  o zrzucie sowieckich spadochroniarzy w rejonie wsi Biadaszek oraz ich walce z żandarmerią i policją z Jędrzejowa i Kielc. Z czteroosobowej grupy sowieckich spadochroniarzy zabito jednego, prawdopodobnie Polaka, który posługiwał się dokumentem z danymi Stafana Chałki. Pomimo tych jednoznacznych raportów nic nie wiadomo o jakiejkolwiek reakcji Naczelnego Wodza na realizację umowy NKWD – SOE i zrzucaniu w istocie sowieckich spadochroniarzy (niekiedy narodowości polskiej) na teren II R.P. – czyli państwa oficjalnie uznawanego przez Wielką Brytanię, której rząd utrzymywał stosunki dyplomatyczne z emigracyjnymi władzami Polski…

Poruszone zagadnienie wymaga jeszcze przeprowadzenia wielu kwerend w archiwach, aby ustalić rzeczywistą skalę współpracy SOE z NKWD w zrzucaniu sowieckich spadochroniarzy (w tym narodowości polskiej) na teren okupowanej przez Niemców Polski. Istotnym, także niezbadanym aspektem jest domniemana reakcja polskich emigracyjnych władz, w tym Sztabu Naczelnego Wodza na brytyjsko – sowieckie operacje, wspomagające późniejszą wasalizację Polski wobec ZSRR. Na rzetelne ustalenia historyków przyjdzie nam zapewne jeszcze długo poczekać…

 

Źródła:
  • informacje własne (archiwum portalu)
  • Yuri Modlin – Moja piątka z Cambridge, W.A.B., Warszawa 2015, ISBN 9788328015975
  • Kajetan Bieniecki – Współpraca SOE z NKWD i Polacy, w: Zeszyty Historyczne” nr 121, Instytut Literacki Paryż, 1997
  • Piotr Kołakowski – Metody i cele działania sowieckich grup wywiadowczo-dywersyjnych na terenie Polski w latach 1941-1945, w: Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska 2000 nr. 13 s. 98-112
  • Jerzy Bednarek – Sowiecka grupa dywersyjno-wywiadowcza „Arsenał” i jej działalność na ziemiach polskich (październik 1944-styczeń 1945″, w: Dzieje Najnowsze, 2016 nr 2, ISNN 04189-8824
  • Ryszard Nazarewicz – Polacy – spadochroniarze-wywiadowcy na zapleczu frontu wschodniego, Interpress, Warszawa 1974
  • Sprawozdanie z działalności Polskiego Samodzielnego Batalionu Specjalnego, w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1964, nr 2 s. 143-360

 

 

 

Akcja Kontynentalna

 


41_cc-Tobie-Ojczyzno-grupa-250x139 Akcja KontynentalnaSpis treści:


 

SPADOCHRONIARZE-DO-ZADAN-SPECJALNYCH-190x250 Akcja KontynentalnaWśród polskich spadochroniarzy do zadań specjalnych z okresu II wojny światowej można wyróżnić trzy zasadnicze grupy. Dwie pierwsze to Cichociemni oraz kurierzy polityczni, którzy działali na terenie  okupowanej Polski, realizując cele związane z funkcjonowaniem Polskiego Państwa Podziemnego. Cichociemni realizowali cele wojskowe, kurierzy – cele polityczne.

Trzecia to wysłani do innych krajów spadochroniarze Akcji Kontynentalnej oraz Projektu Eagle, którzy działali poza Polską (za zgodą polskiego rządu) jako agenci alianckich służb, realizujący głownie cele wskazane przez Brytyjczyków  (sekcja mniejszości polskich EU/P Special Operations Executive) lub Amerykanów (Office of Strategic Service, OSS).

SPADOCHRONIARZE-DO-ZADAN-SPECJALNYCH__2-190x250 Akcja KontynentalnaNie wszyscy zatem byli Cichociemnymi – jak to usiłują twierdzić nosiciele nadzwyczaj uproszczonej (czytaj: prostackiej) – nieprawdziwej wizji – w myśl której każdy spadochroniarz, który nie skakał wraz ze swoją  jednostką, ale „pojedynczo” – to właśnie „cichociemny”…

 

Wladysław_Sikorski_1923-262x350 Akcja Kontynentalna

Władysław Sikorski, 1923

Akcja Kontynentalna była jedyną w swoim rodzaju konspiracyjną siecią struktur polityczno – wywiadowczych, w niewielkiej części także sabotażowo – dywersyjnych, organizowanych od 1941 w krajach Europy, Skandynawii, Ameryki Południowej, przy wsparciu (również finansowym) brytyjskiego SOE (Kierownictwa Operacji Specjalnych). Była quasi zastępczą służbą dyplomatyczną, także siecią wywiadowczą polskiej dyplomacji, w pewnym stopniu funkcjonowała jako tzw. wywiad społeczny (uspołeczniony). Nadzorujący „Akcję” prof. Stanisław Kot określał ją jako „szóstą kolumnę”.

Założenia, cele, organizacja, dobór kadr, metody działania Akcji Kontynentalnej – były diametralnie odmienne od działań na rzecz Kraju organizowanych przez wojsko. Jak podkreśla Jan Librach„nie było, poza ogólnymi założeniami walki z wrogiem, związku organizacyjnego pomiędzy Akcją Kontynentalną a kierowanymi z Londynu pracami krajowymi”, tj. organizowanymi przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza lotniczymi zrzutami Cichociemnych, broni, sprzętu i pieniędzy dla Armii Krajowej. (Jan Librach, Nota o „Akcji Kontynentalnej”, Zeszyty Literackie 1973, nr 73, s. 162). Jedynym podobnym elementem – w zasadniczo mniejszej skali – było wykorzystanie w działaniach „pionu wojskowego” Akcji Kontynentalnej  ok. 45 spadochroniarzy (wywiadowców, łącznościowców, także dywersantów), zrzuconych jako agentów brytyjskiego SOE, głównie do Francji (30).  Ok. połowa z nich wywodziła się z Samodzielnej Kompanii Grenadierów.

Zbigniew Wawer – Samodzielna Kompania Grenadierów
w: Biuletyn informacyjny AK nr 06 (384) czerwiec 2022, s. 54-59

 

Geneza Akcji Kontynentalnej
Stanislaw_Kot_1933-216x250 Akcja Kontynentalna

Stanisław Kot

Pierwszym impulsem do utworzenia Akcji Kontynentalnej były oddolne inicjatywy działaczy polonijnych na północy Francji, którzy pod koniec 1940 tworzyli małe grupy konspiracyjne. Informacje o tym dotarły do zarządu Związku Polaków w Londynie, który skierował do Francji swojego specjalnego wysłannika z zadaniem ostrzeżenia przed tworzeniem takich struktur oraz informowania o rychłym powołaniu tajnej polskiej organizacji konspiracyjnej.

POWN-cwiczenia-Mont-Gioray-czerwiec-1944-300x215 Akcja Kontynentalna

Ćwiczenia POWN, czerwiec 1944

Jesienią 1940 Jan Librach, do wybuchu wojny I sekretarz ambasady R.P. w Paryżu, przygotował i przedłożył rządowi R.P. na uchodźstwie swój memorial o potrzebie budowy konspiracji w środowisku Polonii we Francji. Podobny memoriał przedłożył ppłk Jan Kowalewski, były attache wojskowy, działający na rzecz pomocy polskim uchodźcom w Rumunii, a następnie w Portugalii. 19 listopada 1940 gen. Władysław Sikorski na posiedzeniu rządu zaprezentował przygotowany, w oparciu o tezy obu memoriałów, przez ministra spraw wewnętrznych Stanisława Kota  plan polsko-brytyjskich działań wzmacniania „nastrojów proalianckich za pośrednictwem zaufanych emisariuszy” zwłaszcza we Francji, Jugosławii, Włoszech i na Węgrzech. 24 grudnia 1940 gen. Sikorski zaproponował ministrowi wojny ekonomicznej Hugh’owi Dalton’owi (nadzorującemu brytyjskie SOE) podjęcie współpracy.

Po negocjacjach polsko – brytyjskich, powstała Akcja Kontynentalna, kierowana przez Biuro Centralne (Jan Librach), nadzorowana przez komitet ministrów pod przewodnictwem ministra spraw wewnętrznych Stanisława Kota, finansowana z 600 tys. funtów rocznego kredytu na ten cel przyznanego przez Wielką Brytanię. Po decyzji brytyjskich władz w celu wspierania Akcji powołano w SOE sekcję mniejszości polskich EU/P. Akcja Kontynentalna rozpoczęła swoje istnienie dzięki decyzji premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, który wyraził zgodę na „prace wywrotowe polskich organizacji w ogólnym interesie sprzymierzonych w krajach innych niż Stany Zjednoczone A.P.”

Jan Librach – Nota o „Akcji Kontynentalnej”
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1973, zeszyt 123, s. 159-171

 

Upolitycznienie i konflikt Kot – Sosnkowski

Akcja-Kontynentalna-struktura_00182-300x218 Akcja KontynentalnaPodczas II wojny światowej Polska miała własne placówki dyplomatyczne w 38 krajach; ich podstawowym zadaniem – oprócz realizowania polityki rządu – było ułatwianie Polakom przedostanie się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Sieć polityczna „Akcji” miała zastępować polskie placówki dyplomatyczne w tych kajach, gdzie ich normalne funkcjonowanie było utrudnione lub niemożliwe. Akcja Kontynentalna od początku tworzona była przez polityków w celach politycznych, z tych powodów musiała być silnie upolityczniona. Była wprost quasi służbą dyplomatyczną, także siecią wywiadowczą polskiej dyplomacji, w części funkcjonowała jako tzw. wywiad społeczny (uspołeczniony). Gen. Władysław Sikorski nie ufał własnemu MSZ, zaś w jego rządzie bardzo silne wpływy mieli ludowcy (Stronnictwo Ludowe), w tym szczególnie prof. Stanisław Kot oraz późniejszy kiepski premier Stanisław Mikołajczyk. Wpływowym doradcą premiera Sikorskiego był „kuzynek diabła” Józef Retinger. Te właśnie osoby miały zasadniczy wpływ na silne upolitycznienie – i tak z konieczności politycznych – działań Akcji.

Sosnkowski-Kazimierz-180x250 Akcja Kontynentalna

Kazimierz Sosnkowski

Połączenie politycznego charakteru Akcji Kontynentalnej w części z siecią łączności kurierskiej, w niewielkim stopniu także z działaniami sabotażowo-dywersyjnymi nie odpowiadał wojskowym, ale nie do nich należało recenzowanie decyzji rządu. Obiekcje podkreślał otwarcie gen. Kazimierz Sosnkowski, podobnie jak minister Kot członek Komitetu dla Spraw Kraju, który formalnie miał nadzorować cywilne mechanizmy łączności organizowane w ramach „Akcji”. W kwietniu 1941 gen. Sosnkowski w liście do ministra spraw wewnętrznych Kota, w kontekście wykorzystywania przez „Akcję” wojskowych ośrodków łączności (także ekspozytur wywiadu) ostrzegał, że spowoduje to „niebezpieczne pomnożenie i pomieszanie kontaktów”.

Podkreślał, że „nie można pracować jednym aparatem na kilku różnych sieciach, gdyż w tym przypadku grozi pewna wsypa (…) skompromitowanie nie tylko własnej działalności, ale również innych”. Podobnie sprzeczne z regułami konspiracji jest praca „kilku aparatów” z wykorzystaniem tej samej sieci. Fala aresztowań w strukturach „Akcji”, zwłaszcza w Danii, potwierdziła słuszność jego ostrzeżeń. Szef polskiego wywiadu płk. dypl. Stanisław Gano z obawy przed dekonspiracją własnych siatek wywiadowczych, w połowie 1943 wprost zakazał wykorzystywania radiostacji ekspozytur wywiadu do łączności struktur „Akcji” z Wydziałem Spraw Specjalnych MON. 

SPADOCHRONIARZE-DO-ZADAN-SPECJALNYCH__2-190x250 Akcja KontynentalnaWarto zauważyć, że początkowo były konsul generalny w Lille i Paryżu Aleksander Kawałkowski – któremu powierzono organizację Akcji Kontynentalnej na terenie Francji –  zdecydowanie odmówił podjęcia się tego zadania, z powodu które wskazał później w paryskiej „Kulturze” – „Oblicze polityczne i wielka agresywność prof. Kota były powszechnie znane, a mnie wcale nie zależało na tym, aby się znaleźć w sytuacji dwuznacznej” (Kultura, Instytut Literacji, Paryż 1959, nr 6, s.122) Ludowcy zdołali go jednak przekonać.

Cywilna sieć łączności z okupowaną Polską (poprzez kurierów), w znacznej części także struktury Akcji Kontynentalnej zdominowane były przez ludowców (Stronnictwo Ludowe) ze środowiska Kota i Mikołajczyka. Minister spraw wewnętrznych prof. Stanisław Kot miał ambicje przejęcia wszystkiego – całej łączności z krajem, w tym wojskowej. Na szczęście nie zgodził się na to Naczelny Wódz, który zdecydował, że w Polsce taką działalność może prowadzić tylko wojsko. Nic dziwnego, że odpowiadający w rządzie za wojskową sieć łączności z Krajem gen. Kazimierz Sosnkowski był skonfliktowany z Kotem.

Główną przyczyną były agresywne działania ludowców, którzy na łączności z Krajem budowali i umacniali swoją pozycję polityczną w emigracyjnym rządzie R.P. oraz lansowali swoje ugodowe koncepcje. Nie cofali się nawet przed wykorzystywaniem Brytyjczyków oraz SOE przeciwko Polakom – do wewnątrzpolskich, partyjnych rozgrywek politycznych. Minister Stanisław Kot wykorzystywał w tym celu także swoje kontakty z brytyjskim ministrem Hugo Daltonem, nadzorującym Special Operations Executive. W liście do brytyjskiego premiera Churchila, z 12 listopada 1940 Dalton pisał – „Kot jest protegowanym Sikorskiego, ale nie jest w dobrych stosunkach z inny­mi Polakami, w tym z Sosnkowskim. (…) Na szczęście moje osobiste sto­sunki z Polakami są od dawna dobre, znacznie lepsze niż między nimi sa­mymi” (PRO, PREM 3/351/3).

POWN-pluton-Zachwieja-300x223 Akcja Kontynentalna

Pluton POWN

Dla rzetelnych historyków nie jest tajemnicą, że emigracyjny rząd R.P. miał największy wpływ na polskie siły zbrojne w okupowanym kraju. Dowództwo ZWZ a później Armii Krajowej bez zastrzeżeń uznawało cywilne zwierzchnictwo emigracyjnego rządu. Niestety, na Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie największy wpływ mieli alianci – a nie Polacy. Z oczywistych powodów: byliśmy na obcym terytorium, uzależnieni od łaskawości (w tym pieniędzy) zwłaszcza brytyjskich gospodarzy. Ostatni szef Oddziału VI (Specjalnego), mjr Marian Utnik – przy całym swym łajdactwie związanym z Tatarem i późniejszą współpracą agenturalną z wywiadem „Polski Ludowej” – niestety dosyć trafnie, choć szyderczo, określił dowodzący PSZ Sztab Naczelnego Wodza jako „Naczelne Dowództwo Wydzierżawionych Wojsk”.

Można w takim kontekście także postrzegać oddanie do dyspozycji alianckich służb specjalnych: brytyjskiej SOE oraz amerykańskiej OSS kilkudziesięciu polskich spadochroniarzy, zrzuconych na teren głównie Francji i Niemiec, jako agentów tych służb, zadaniowanych i nadzorowanych przez aliantów. Emigracyjny rząd R.P. był nadzwyczaj spolegliwy wobec Brytyjczyków i Amerykanów. Nie tylko oddał pod alianckie dowództwo 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową, którą Brytyjczycy w istocie zdewastowali wskutek głupoty marszałka Montgomerego, nazwanego przez gen. Douglas’a MacArthur’a „niekompetentnym idiotą”. Na każde alianckie życzenie odpowiadał oddawaniem pod alianckie rozkazy kolejnych polskich żołnierzy do zadań specjalnych oraz formowaniem kolejnych polskich jednostek specjalnych, w tym np. Samodzielnej Kompanii Grenadierów, której żołnierze mieli działać tzw. piątkami dywersyjnymi jako agenci SOE wśród francuskiej Polonii, także na terenie Niemiec…

Akcja Kontynentalna była utworzona przez polityków dla celów politycznych, na dodatek była silnie kontrolowana przez ludowców (środowisko Kota i Mikołajczyka) więc z powodu każdej z tych okoliczności musiała być silnie upolityczniona. „Pion wojskowy” Akcji Kontynentalnej – choć w jego ramach zrzucono co najmniej 45 polskich spadochroniarzy – stanowił jednak margines działań „Akcji”, nadto w ramach tego marginesu działania sabotażoe i dywersyjne były w zdecydowanej mniejszości – skupiano się bowiem na wywiadzie, akcjach informacyjnych (także wydawaniu prasy) i propagandzie. Oczywiście to nie umniejsza w żadnym stopniu bohaterstwa działań spadochroniarzy Akcji Kontynentalnej, wykonujących jako agenci SOE zadania wywiadowcze, łącznościowe, także dywersyjne.

 

Wladyslaw_Sikorski_2-203x250 Akcja KontynentalnaCharakterystyczna dla tych sporów – głównie pomiędzy politykami czyli Kotem i Mikołajczykiem a wojskowymi czyli Sztabem Naczelnego Wodza – była wypowiedź Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego, zawarta w piśmie z połowy 1942 do Mikołajczyka:

„nie widzę jasno celu dla jakiego angażujemy się w tym kierunku. Dzisiaj albo Akcja ta stać się może fikcją kończącą się na pieknych planach, albo w razie wykonania tych planów może narazić emigracje polskie na nieobliczalne konsekwencje (…)
Nie rozumiem zupełnie dlaczego polska emigracja ma być w obcym kraju zarzewiem jawnej walki z Niemcami (…)”

(Eugeniusz S. Kruszewski – Akcja Kontynentalna. Geneza. Założenia i struktura organizacyjna, w: Akcja Kontynentalna w Skandynawii 1940 – 1945, Instytut Polsko – Skandynawski, Kopenhaga 1993, ISBN87-89048-22-9)

Pismo gen. Władysława Sikorskiego do ministra Stanisława Mikołajczyka
z 2 czerwca 1942 w sprawie oceny działań Akcji Kontynentalnej
(Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie sygn. PRM.82)

 

JAN-JAZWINSKI-foto-D-Jazwinska-Piotr-Hodyra-1-260x350 Akcja Kontynentalna

mjr dypl. Jan Jaźwiński
Źródło: archiwum rodzinne Danuty Borowiec z d. Jaźwińskiej

Tak odnotował wewnątrzpolskie spory oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) mjr dypl. Jan Jaźwiński, organizator lotniczego wsparcia (zrzutów Cichociemnych, kurierów, broni, sprzętu, pieniędzy itp.) dla Armii Krajowej:

W październiku [1940 – przyp. RMZ] pierwszych dziesięciu kandydatów na skoczków do Kraju rozpoczęło kurs przygotowawczy do odlotu do Kraju. Dla nich opracowałem szczegółowy program kursu (…). 3 listopada rozmawiałem z Perkinsem [kpt. Harold Perkins, oficer brytyjskiego wywiadu, późniejszy szef sekcji polskiej SOE – przyp RMZ]. Perkins: Czytałem raporty oficerów łącznikowych 4-tej Misji Wojskowej przy Sztabie NW i M.S.Wojsk., podkreślają oni upadek ducha w wojsku polskim w Szkocji i małą aktywność Sztabu NW. Wyraźne jest rozbicie i zwalczanie się wzajemne w politycznym środowisku polskim w Londynie. Na naszym odcinku pracy widzę co innego. (…) Duch skoczków jest mocny i zdecydowany (…)

ozn_Dziennik-czynnosci-mjr-Jazwinskiego_600px-300x161 Akcja KontynentalnaOdpowiedziałem: (…) w Polsce konsoliduje się ocena i wola, aby Naród Polski był jednolity w walce z zaborcami. Znam osobiście dowódcę ZWZ sprzed wojny. Pracował przed wojną i pracuje teraz nad wytworzeniem jednolitej postawy Narodu (…) Trudności są tu w Londynie. Jak pan wie, źródłem tych trudności jest prof. Kot i Mikołajczyk oraz dywersja, jaką prowadzi w wojsku Modelski. Kot, Mikołajczyk i Modelski zgodnie argumentują, że mają zrozumienie i poparcie grupy polityków brytyjskich, który mają duże wpływy w Foreign Office. (…)”  (Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego, przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki, tom I i II, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6 s. 254-257)

 

Zadania, struktura, teren działania

Akcja-Kontynentalna-zasieg_00181-201x250 Akcja Kontynentalna19 listopada 1940 gen. Władysław Sikorski na posiedzeniu rządu określił podstawowe zadanie Akcji Kontynentalnej, inicjowanej przez ministra spraw wewnętrznych Stanisława Kota jako wzmacnianie „nastrojów proalianckich za pośrednictwem zaufanych emisariuszy”  19 stycznia 1941 Komitet Ministrów zdefiniował cel Akcji Kontynentalnej jako „walka tajna z wrogiem wszystkimi sposobami z wyjątkiem walki zbrojnej otwartej”.

Rząd R.P. na uchodźstwie gen. Władysława Sikorskiego zdecydował, że działania „Akcji” będą prowadzone w środowiskach polonijnych w krajach okupowanych przez Niemcy: Francji, Belgii, Holandii, Danii, Portugalii, Jugosławii; także w innych okupowanych przez Niemców krajach, gdzie istniały szanse realizacji zakładanych działań. Z obszaru działania Akcji wyłączono Węgry, gdzie prowadzono działania zainicjowane już wcześniej z Kraju.  Z obszaru działania „Akcji” wyłączono także Niemcy, głównie ze względu na liczne skupisko polskich jeńców wojennych, nieprzydatnych do realizowania celów Akcji. We Francji organizacją kierował były konsul generalny w Lille i Paryżu Aleksander Kawałkowski, w Lizbonie (Portugalia) były attache wojskowy ppłk Jan Kowalewski.

 

„(…) polskie placówki dyplomatyczne były w bardzo delikatnym położeniu, a to na skutek utraty oparcia o własne terytorium państwowe (…) W niektórych państwach polskie placówki dyplomatyczne były zmuszone do wykazywania wyjątkowej ostrożności z uwagi na to, że przywileje dyplomatyczne mogly zostać w każdej chwili cofnięte (…) W innych państwach juz samo istnienie polskiej placówki było stale zagrożone, ze względu na presję Niemców na rządy, przy których była akredytowana. (…) W szczegołnym położeniu polskich władz, polityczna sieć Akcji Kontynentalnej miała do odegrania poważną rolę zastępczą w stosunku do polskiej służby zagranicznej tam, gdzie bezpośrednie działanie dyplomatyczne było utrudnione lub kłopotliwe. (…) Polska nie wypowiadając wojny satelitom Niemiec zachowała wewnątrz wielkiej koalicji prawo utrzymywania z nimi stosunków. Polityczna i moralna pozycja Polski w zachodnim świecie była wówczas silna, stąd też mogła ona występować w roli zarówno państwa zainteresowanego dalszymi i perspektywicznymi stosunkami z tymi krajami z uwagi na swe położenie geopolityczne, jak i w roli pośrednika między tymi państwami a Wielką Brytanią. Jawnej dyplomacji rzecz jasna z tymi państwami nie można było prowadzić i dlatego Akcja Kontynentalna przejęła m.in. to zadanie. ”

Akcja Kontynentalna, aczkolwiek w pierwszej kolejności służyła polskiemu rządowi w mobilizacji wszystkich możliwych sił, jako wkład do wspólnego wysiłku wojennego aliantów, była zarazem w bezpośrednim interesie Wielkiej Brytanii.”

(Eugeniusz S. Kruszewski – Akcja Kontynentalna. Geneza. Założenia i struktura organizacyjna, w: Akcja Kontynentalna w Skandynawii 1940 – 1945, Instytut Polsko – Skandynawski, Kopenhaga 1993, ISBN87-89048-22-9)

 

POWN-zolnierze-Chambon-k-Riom-1944-300x238 Akcja Kontynentalna

Żołnierze POWN, 1944

Eugeniusz S. Kruszewski podkreśla – „Akcja Kontynentalna, we Francji i Danii, działała na bazie masowych organizacji. Na innych terenach (…) prowadziła akcjię polityczną (…) za pośrednictwem placówek i emisariuszy, na przykład w Lizbonie, Stambule, w Sztokhalmie” We Francji, Belgii oraz Holandii „Akcja” działała jako Polska Organizacja Walki o Niepodległość, jej pierwsza odprawa organizacyjna miała miejsce 6 września 1941. Placówki Akcji Kontynentalnej działały ponadto w Teheranie, Kairze, Buenos Aires, Rio de Janeiro i Chile.

Podstawowe zadania Akcji:

  • Informacja i propaganda antyniemiecka
  • wywiad gospodarczy i wojskowy przeciwko Niemcom
  • sabotaż i dywersja w krajach okupowanych, głownie we Francji i Belgii

„Był to więc szeroki zakres prac w dziedzinie informacji i dywersji politycznej, propagandowej, wywiadowczej i sabotażowej, ale nie będących sensu stricto żadną z nich, choć zmierzających do tego samego celu na terenach okupowanych (poza Polską) lub pozostających pod wpływem wroga.” (Eugeniusz S. Kruszewski – Akcja Kontynentalna. Geneza. Założenia i struktura organizacyjna, w: Akcja Kontynentalna w Skandynawii 1940 – 1945, Instytut Polsko – Skandynawski, Kopenhaga 1993, ISBN87-89048-22-9)

W ramach Akcji Kontynentalnej działania prowadzono także wśród Polonii w Ameryce Południowej (Brazylia, Argentyna, Urugwaj, Paragwaj, Chile); w lutym 1941 powstała tam kilkusetosobowa konpiracyjna organizacja „Soledad” (brytyjski kryptonim „Saintly”), kierowana z Buenos Aires przez Edwarda Paciorkowskiego ps. Gomez. Organizacja utworzyła także placówkę w Santiago de Chile (Chile).

W Szwecji oraz Danii w ramach Akcji utworzono organizację konspiracyjną „Felicja” (brytyjski kryptonim „Infexion”), miała placówki m.in. w Sztokholmie oraz Malmö, utrzymywała łączność z SOE za pośrednictwem przedstawiciela SOE w Szwecji, zbierała dane wywiadowcze. W późniejszym czasie podjęto działania także na Węgrzech Akcja działała tam pod kryptonimem „Topaz”.

Jak wskazuje Jan Librach„sieć polityczna Akcji Kontynentalnej odegrała poważną rolę zastępczą w stosunku do Polskiej Służby Zagranicznej”. Można w uproszczeniu stwierdzić, że „Akcja” była siecią łączności oraz wywiadowczą polskiej dyplomacji. Działania Akcji Kontynentalnej, oprócz spełnienia roli „zastępczej dyplomacji” rządu R.P. wpisały się też w tzw. wywiad społeczny – plebejskie, amatorskie działania wywiadowcze prowadzone przez ideowo motywowanych cywilów. 

 

Polska Organizacja Walki o Niepodległość

Legitymacja_POWON-250x166 Akcja KontynentalnaW drugiej połowie 1941 w ramach Akcji Kontynentalnej utworzono konspiracyjną Polską Organizację Walki o Niepodległość. Początkowo była w dokumentach SOE określana kryptonimem „Angelica”, później angielskim brzmieniem polskiego kryptonimu „Monika” („Monica”). Powstała w Lyonie, operowała w rejonach Lille, Caen, Grenoble, Montluçon, St. Etienne, Tuluzy i Perpignan. Kierował nią były konsul generalny w Lille i Paryżu Aleksander Kawałkowski ps. Justyn, Roland, Hubert. Do wiosny 1942 tworzona była w nieokupowanej części Francji, wydawała trzy polskie gazety o nakładzie ok. 25 tys. egz.

W nocy 2/3 września 1941 na teren Francji zrzucono na wniosek SOE oddelegowanego przez polski wywiad (Oddział II) por. Teodora Dzierzgowskiego ps. Nurmi. Objął dowodzenie ok. 180 osobowej organizacji, założonej wiosną 1941 przez por. Jaculewicza z udziałem kilkunastu żołnierzy i harcerzy. Brytyjczycy nadali jej kryptonim „Adjudicate”, dysponowała własną radiostacją w rejonie Tuluzy, prowadziła działania sabotażowo – dywersyjne i była zadaniowana bezpośrednio przez brytyjskie SOE z pominięciem Polaków. Kierownictwo Akcji Kontynentalnej protestowało, wskazując zagrożenie bezpieczeństwa dla własnych siatek. W lutym 1942 por. Dzierzgowski powrócił do Wielkiej Brytanii w celu przygotowania zrzutu materiałowego dla organizacji. W sierpniu 1942 „Adjudicate” została doszczętnie rozbita przez francuską policję.

 

Koncepcje polityczne rządu Sikorskiego

akcja-kont-001-300x219 Akcja KontynentalnaDoradca polskiego premiera, „kuzynek diabła” Józef Retinger już w listopadzie 1939 przedstawił Władysławowi Sikorskiemu swój memoriał pt. „Polska polityka w Anglii. Obserwacje”, postulując „powojenną federację środkowoeuropejską” (Polska, Czechosłowacja, Litwa, Węgry, Rumunia, ew. Ukraina) jako element „federacji europejskiej” (Francja, Włochy, Niemcy). 18 grudnia 1939 rząd RP poparł koncepcję federacji państw europejskich. Retinger wspierał koncepcję Międzymorza jako federacji z wspólną armią, unią celną oraz polityką zagraniczną. Koncepcje federacyjne polskiego rządu nie znalazły jednak brytyjskiej akceptacji.

Podobnie oceniano polską koncepcję, określaną jako „Trójnóg”. Były attache wojskowy ppłk Jan Kowalewski, wspierany przez ministra spraw wewnętrznych prof. Stanisława Kota, prowadził grę dyplomatyczną zmierzającą do oderwania od sojuszu z Hitlerem satelitów obozu hitlerowskiego: Włoch, Węgier i Rumunii. Finalnie miało to umożliwić otwarcie drugiego alianckiego frontu na Bałkanach. Jednak w drugiej połowie stycznia 1943 Roosevelt i Churchill (uczestniczył także de Gaule) po konferencji w Casablance ogłosili, że oczekują bezwarunkowej kapitulacji Niemiec oraz ich sojuszników. Polskie negocjacje nie były zatem do niczego potrzebne.

akcja-kont-Lone_Maslocha_falsk-191x250 Akcja KontynentalnaBrytyjczycy chętnie korzystali z informacji o charakterze wywiadowczym, dostarczanych przez Akcję Kontynentalną, ale nie wspierali żadnej koncepcji politycznej realizowanej przez rząd gen. Władysława Sikorskiego. Także w drugiej połowie 1943 alianci doszli do przekonania, że polska koncepcja „detonatora”, tj. wywołania zbrojnego powstania, wcześniej przygotowanego dzięki zrzutom lotniczym, jest kompletnie nierealna, głównie z powodów logistycznych (ówczesny brak możliwości przerzutu), ale także z powodu odmiennego natężenia woli walki w Polsce oraz w innych krajach. Przegrana polskich koncepcji, katastrofa w Gibraltarze, coraz silniejsza pozycja ZSRR (Rosji) ostatecznie pogrzebały polską pozycję wśród aliantów. 

Brytyjczycy ze zdziwieniem odnotowywali nie tylko wewątrzpolskie silne skłócenie, ale także bałagan w polskich ośrodkach władzy. Rozdęte struktury emigracyjnego rządu R.P. liczyły w 1943 aż 553 etaty, a „dzień pracy” zaledwie… sześć godzin. Cywilne struktury rządu miały swoje siedziby w tzw. dobrych (drogich) dzielnicach Londynu, były rozproszone aż w kilkunastu obiektach. W grudniu 1941 Rada Ministrów zobowiązała swoje biuro prezydialne do „zbadania możliwości przeniesienia wszystkich biur rządowych do tańszych lokali, skoncentrowanych o ile można w jednym miejscu” ale nic nie zmieniono. Podobnie też nie zdołano zmniejszyć liczby dwudziestu rządowych samochodów z szoferami…

Andrzej Dubicki, Tadeusz Dubicki – Misja ppłk. dypl. Jana Kowalewskiego w Portugalii (1940-1944)
w: Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica nr 105, Łódź 2019

 

Pion wojskowy Akcji

Jan-Kowalewski-300x243 Akcja KontynentalnaJak podkreśla Jan Librach – „nie było, poza ogólnymi założeniami walki z wrogiem, związku organizacyjnego pomiędzy Akcją Kontynentalną a kierowanymi z Londynu pracami krajowymi”, tj. organizowanymi przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza lotniczymi zrzutami Cichociemnych, broni, sprzętu i pieniędzy dla Armii Krajowej. (Jan Librach, Nota o „Akcji Kontynentalnej”, Zeszyty Literackie 1973, nr 73, s. 162).

Ze względu na status mniejszości Polaków w krajach będących terenem działania Akcji Kontynentalnej, jej działania ograniczono do wywiadu politycznego, gospodarczego i społecznego oraz akcji propagandowych. Ograniczono sabotaż i dywersję do okresu bezpośrednio poprzedzającego działania aliantów, jedynie przygotowywano się do działań dywersyjnych, tj. do realizacji planu „Monika Nr 1”, który miał być wykonany trzy dni przed inwazją.

Klimecki-Tadeusz-188x250 Akcja Kontynentalna

gen. Tadeusz Klimecki

Wśród wojskowych celów „Akcji” SOE zaplanowało do podjęcia przez Polaków – kilka dni przed inwazją aliantów – szeregu działań sabotażowych i dywersyjnych: m.in. sparaliżowanie szlaku Lille – Cambrai (w rejonie ranicy belgijsko – francuskiej) na trzy doby, zniszczenie 27 obiektów (mosty, śluzy, elektrownie), wywołanie strajku powszechnego we francuskich zagłębiach węglowych i przemysłowych, zerwanie dopływu prądu na obszarze Vichy, Lyonu, Marsylii, Bordeaux i nad Kanałem La Manche. Minister Stanisław Kot lekkomyslnie zgodził się na realizację tych celów, chociaż Szef Sztabu Naczelnego Wodza gen. Tadeusz Klimecki przestrzegał go, że zadania te są niewykonalne takimi siłami.

Na początku października 1942 lord Selborne (Wiliam Palmer, 2 hrabia Selborne), kuzyn Winstona Churchilla oraz członek gabinetu wojennego skierował do gen. Sikorskiego pismo, w którym podkreślił, że strona polska nie realizuje zobowiązań wojskowych – tych lekkomyślnie przyjętych przez prof. Kota. W związku z tym ówczesny minister spraw wewnętrznych Stanisław Mikołajczyk podał się do dymisji. Nie została przyjęta, trwała tylko dwa dni, faktu tego nawet nie ogłoszono.

POWN-oboz-zborny-Sorgues-300x173 Akcja Kontynentalna

Obóz zborny w Sorgues, Francja

Gen Władysław Sikorski chciał przekazać całość działań Akcji Kontynentalnej Sztabowi Naczelnego Wodza, jednak jego szef, gen. Tadeusz Klimecki poodtrzymał swój pogląd, że działania są niewykonalne tymi środkami i odmówił przyjęcia za nie odpowiedzialności. Po tych naciskach i protestach SOE, kwestionujących wyłącznie cywilne działania Akcji Kontynentalnej we Francji – w tym po groźbie wstrzymania finansowania – w listopadzie 1942 „Akcja” została zreorganizowana. Naczelny Wódz zdecydował, że dotychczasowe działania „cywilne” ma nadal prowadzić MSW, jednak dodano w „Akcji”, kierowany przez MON, „pion wojskowy” realizujący zadania sabotażowo – dywersyjne.  Brytyjczycy oba rodzaje tych zadań nadal koordynowali przez sekcję mniejszości polskich EU/P SOE; w grudniu SOE podpisało umowy o współpracy i finansowaniu odrębnie z każdym z tych dwu ministerstw. Na 1943 zaplanowano 200 tys. funtów na działania wojskowe oraz 100 tys. funtów na cywilne. W swoich działaniach wojskowych „Akcja” miała skoncentrować się na Francji, Belgii oraz Niemczech.

skok-300x142 Akcja KontynentalnaNiezależnie od planów SOE, działania „pionu wojskowego” stale były marginesem wszystkich działań Akcji Kontynentalnej. Ponadto oba piony „Akcji” nigdy nie współpracowały zgodnie ze sobą, głównie z powodu wewnątrzpolskich sporów pomiędzy MSW a MON oraz personalnych intryg. Majstrowane one były zwłaszcza przez ministra Kota z udziałem Brytyjczyków (SOE), wykorzystywanych do wewnątrzpolskich rozgrywek. Spięcia złagodziło dopiero w 1944 objęcie kierownictwa „pionu wojskowego” przez ppłk Mariana Ogórkiewicza.

Polskie MSW optowało za ograniczeniem działań Akcji Kontynentalnej tylko do propagandowych. Finalnie, plany SOE odnośnie działań bojowych „Akcji” nie zostały zrealizowane, jednak Polacy we Francji dostarczyli aliantom użytecznych informacji potrzebnych przy planowaniu operacji Overlord. Warto zauważyć, że choć Brytyjczycy przyznali na działania Akcji niemałą kwotę 600 tys. funtów rocznego kredytu, to przez cztery lata jej funkcjonowania wydatkowano zaledwie 550 tys. funtów z dostępnych 2,4 mln. W najsilniejszej strukturze „Akcji” – we Francji – nie podejmowano żadnych poważniejszych działań bojowych aż do wiosny 1944. Oczywiście działania polityków nie umniejszają bohaterstwa wykorzystanych przez nich żołnierzy…

 

SPADOCHRONIARZE   AKCJI  KONTYNENTALNEJ

Uwaga: tabelę można przeszukiwać oraz sortować, klikając wybraną kolumnę
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków

Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca

Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie

Data zrzutuOperacjaMiejsce zrzutuStopieńNazwisko i imięZadanieUwagi
1941-09-2/3Francjapor.Dzierzgowski Teodordowódca grupy "Adjucate"oddelegowany przez Oddział II (Wywiad)
1942-06-28Francjartm.Sokołowski Stanisławkierownik placówki łączności „Ema” (Lyon), następnie „Janka” (Paryż)
1943-05-14/15Shaw 1Francjapłk. ks.Stolarek Konradrekonensans wywiadowczy i powrót(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1943-05-14/15Shaw 1FrancjaMika Janradiotelegrafista(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1943-06-16Jugosławia kpt.Maciąg Józef
vel Nash
oficer łącznikowy przy gen. Dragoljubie Michailoviciu, następnie dowódca polskiej kompanii
1943-07-23/24CoveyFrancjagen. bryg. Zdrojewski JózefKomendant pionu wojskowego Akcji
1943-07-23/24CoveyFrancjappor.Puciłowski Antoniradiotelegrafista
1943-09-13Grecjapor.Hołły Stanisławrekonesans wywiadowczy, kierownik placówki „Larissa”, 3 stycznia 1944
1943-09-9/10RodosDobrski Julian Antoni
vel Anthony Dolney
1943-09-10Jugosławia mjrPiątkowski Zbigniew
vel Alfred Link
oficer łącznikowy przy misji brytyjskiej
1943-10-17Albania por.Gradowski Leonorganizator trasy kurierskiej, powrócił 12-07-1944
1943-12wysłany drogą lądowąFrancja ppor.Nowak Zygmuntradiotelegrafista(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1943-12wysłany drogą lądowąFrancja kpt.Werla Tadeuszodbiór zrzutów(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-01-6/7ColonyFrancja sierż. Wieterski Bronisław(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-01-6/7ColonyFrancja sierż.Zapała Leonradiotelegrafista(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-02-5/6BatchFrancja ppor.Fijak Dominikinstruktor sabotażu i dywersji POWN(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-02-5/6BatchFrancja ppor.Lewandowski Stefanradiotelegrafista(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-02-5/6BathFrancja por.Raszka Ludwik odbiór zrzutów, dowódca patroli dywersyjnych(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-02-5/6BathFrancja sierż.Grudziak Janradiotelegrafista(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-02-7/8Francja kpt.Semmerling Brunonodbiór zrzutów, powrót w październiku 1944(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-02-9Francja st. sierż.Michalak Jakubzrzucony poza placówkę odbiorczą, kontuzjowany (m.in. złamane dwa żebra), potem na leczeniu
1944-03-3/4DarltonFrancja por.Biliński Eugeniuszzastępca dowódcy patrolu dywersyjnego(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-03-3/4DarltonFrancja kpt. Cwancygier Marianrekonesans wywiadowczy(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-03-3/4DathworthFrancja ppor.Łoziński Bogdanm.in. instruktor dywersji, oficer zrzutowy(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-03-3/4DathworthFrancja ppor.Mamczarski Zygmuntodbiór zrzutów(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-03-3/4DathworthFrancja sierż.Bomba Edwardradiotelegrafista(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-03-5/6DarenthFrancja ppor.Grzybowski Józef poległ podczas skoku z powodu nieotwarcia spadochronu(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-03-5/6DarenthFrancja kpt. Ważny Władysław kierownik ośrodka wywiadowczego Nord i Pas de Calais, m.in. rozpracowywał lokalizację wyrzutni V-1 i V-2(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-03-17/18Jugosławia mjrIhnatowicz Świat Aleksanderrekonesans wywiadowczy, zdobył 2 egz. rkm Fallschirmjägergewehr 42 (FG42), powrót.
1944-04-9/10Davidstow IFrancja ppor.Bronicki Henrykinstruktor dywersji, dowódca patrolu dywersyjnego(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-04-9/10Davidstow IFrancja ppor.Krala Tadeuszinstruktor dywersji, odbiór zrzutów(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-05-5/6Grecja por. Hołły Stanisławkierownik placówki łącznikowej, 4 stycznia 1945 powrót(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-05-5/6Grecja por.Kurasiewicz Tomaszrekonesans wywiadowczy, akcje ulotkowe
1944-05-5/6Grecja por.Waletko Jerzywerbunek Polaków wcielonych do Wermachtu i organizacji TODT, 16 grudnia 1944 powrót
1944-06-12/13Francja kpt.Majeranowski Janemisariusz do bazy „Janka”, 16-06-1944 aresztowany przez gestapo, torturowany, uciekł, powrót 14-11-1944
1944-07-3/4Płn. WłochymjrIhnatowicz Świat Aleksanderrekonesans wywiadowczy z trzema spadochroniarzami włoskimi
1944-07-6/7Francja Skarbek Giżycka Krystynaagentka SOE, poza Akcją Kontynentalną
1944-08-01/31-07DavershamFrancja ppor.Sierawski Bronisławinstruktor sabotażu, wywiadowca, powrót w marcu 1845(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-08-01/31-07DavershamFrancja ppor.Sikorski Witold oficer do zleceń gen. bryg. Józefa Zdrojewskiego, powrót w lutym 1945(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-08-25Francja rtm.Galica Władysławmiał być oficerem łącznikowym przy francuskim ruchu oporu, wobec niepowodzenia powrót.
1944-09-1/2Francja sierż.Persich Józefbrak danych(uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
1944-09-14Grecja ppor.Skolimowski Jerzy
vel George Deen
rekonesans wywiadowczy, akcja ulotkowa, uczestnik akcji sabotażowej.
1944-10-5/6Jugosławia Ihnatowicz Świat Aleksanderrekonesans wywiadowczy, instruktor dywersji. powrót.
1944-10-25Grecja ppor.Lissowski Jerzyorganizacja trasy kurierskiej, w lutym 1945 powrót
1944-12-19Płn. Włochykpt.Buryn Władysławorganizacja trasy kurierskiej, dezercji Polaków wcielonych do Wermachtu, w styczniu 1945 powrót
1945-03-29/30Włochy mjrIhnatowicz Świat Aleksanderm.in. w dwuosobowym zespole wysadził w rejonie miasta Aosta 7 czołgów niemieckich przy użyciu min magnetycznych z zapalnikiem czasowym
1945-04-09Płn. Włochyst. sierż.Brogowski Tadeuszmiał organizować trasę kurierską
1945-04-09Płn. Włochykpt.Kowalik Romanrekonesans wywiadowczy
1945-04-09Płn. Włochypor.Śreniawa Saganowski Henrykrekonesans wywiadowczy

 
Zrzuty 1941:
  • 2/3-09-1941  por. Teodor Dzierzgowski ps. Nurmi, Francja. Oddelegowany przez Oddział II (wywiad), dowódca grupy „Adjucate” (wrzesień 1941- sierpień1942
    Sokolowski-Stanislaw-KOL_023_0262-183x250 Akcja Kontynentalna

    rtm. Stanisław Sokołowski

 
Zrzuty 1942:
  • 28-06-1942  rtm. Stanisław Sokołowski ps. Ziomek, Francja, kierownik placówki łączności „Ema” (Lyon), następnie „Janka” (Paryż)
 
Zrzuty 1943:
  • 14/15-05-1943  (operacja Shaw 1): płk. ks. Konrad Stolarek, Jan Mika (radiotelegrafista), Francja – rekonensans wywiadowczy i powrót (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 16-06-1943  kpt. Józef Maciąg (Cpt. Nash), Jugosławia – oficer łącznikowy przy gen. Dragoljubie Michailoviciu, następnie dowódca polskiej kompanii
  • 23/24-07-1943  (operacja Covey): ppor. Antoni Puciłowski (radiotelegrafista), gen. bryg. Józef Zdrojewski, Francja – komendant pionu wojskowego Akcji,
  • 13-09-1943  por. Stanisław Hołły ps. Kula, Grecja – rekonesans wywiadowczy, kierownik placówki „Larissa”, 3 stycznia 1944 ewakuowany z Grecji (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 9/10-09-1943  Julian Antoni Dobrski (Anthony Dolbey), Rodos
  • 10-09-1943  mjr Zbigniew Piątkowski (Lt. Alfred Link), Jugosławia – oficer łącznikowy przy misji brytyjskiej, kierownik placówki łącznikowej
  • 17-10-1943  por. Leon Gradowski, Albania – organizator trasy kurierskiej, powrócił 12-07-1944
  • grudzień 1943 (wysłani drogą lądową)  ppor. Zygmunt Nowak (radiotelegrafista), kpt. Tadeusz Werla, Francja – odbiór zrzutów (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
 
Zrzuty 1944:
  • 6/7-01-1944  (operacja Colony):  sierż. Leon Zapała (radiotelegrafista), sierż. Bronisław Wieterski, Francja  (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
    Majeranowski-Jan-KOL_023_0157-194x250 Akcja Kontynentalna

    kpt. Jan Majeranowski

  • 5/6-02-1944  (operacja Batch):  ppor. Dominik Fijak  – instruktor sabotażu i dywersji POWN, ppor. Stefan Lewandowski (radiotelegrafista), Francja  (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 5/6-02-1944  (operacja Bath):  sierż. Jan Grudziak (radiotelegrafista), por. Ludwik Raszka, Francja – odbiór zrzutów, dowódca patroli dywersyjnych (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 7/8-02-1944  kpt. Brunon Semmerling, Francja  – odbiór zrzutów, powrót w październiku 1944  (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 9-02-1944  st. sierż. Jakub Michalak ps. Brzoza,Francja – zrzucony poza placówkę odbiorczą, kontuzjowany (m.in. złamane dwa żebra), potem na leczeniu.
  • 3/4-03-1944  (operacja Darlton):  por. Eugeniusz Biliński – zastępca dowódcy patrolu dywersyjnego, kpt. Marian Cwancygier, Francja, rekonesans wywiadowczy  (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 3/4-03-1944  (operacja Dathworth):  ppor Bogdan Łoziński – m.in. instruktor dywersji, oficer zrzutowy, sierż. Edward Bomba (radiotelegrafista), ppor. Zygmunt Mamczarski, Francja  – odbiór zrzutów (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 5/6-03-1944  (operacja Darenth):  ppor. Józef Grzybowski – poległ podczas skoku z powodu nieotwarcia spadochronu, kpt. Władysław Ważny, Francja, kierownik ośrodka wywiadowczego Nord i Pas de Calais, m.in. jego sieć wywiadowcza rozpracowała lokalizację 83 wyrzutni V-1 (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 17/18-03-1944  mjr Aleksander Ihnatowicz-Świat, Jugosławia – rekonesans wywiadowczy, zdobył 2 egz. rkm Fallschirmjägergewehr 42 (FG42), powrót.
  • 9/10-04-1944  (operacja Davidstow I):  ppor. Henryk Bronicki – instruktor dywersji, dowódca patrolu dywersyjnego, ppor. Tadeusz Krala – instruktor dywersji, odbiór zrzutów, Francja  (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
    Ihnatowicz-Aleksander-KOL_023_0077-190x250 Akcja Kontynentalna

    mjr Aleksander Ihnatowicz

  • 5/6-05-1944  por. Stanisław Hołły, ps. Kula Grecja – kierownik placówki łącznikowej, 4 stycznia 1945 powrót, por. Tomasz Kurasiewicz ps. Żbik, Grecja – rekonesans wywiadowczy, akcje ulotkowe, por. Jerzy Waletko ps. Bart, – werbunek Polaków wcielonych do Wermachtu i organizacji TODT, 16 grudnia 1944 powrót (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 12/13-06-1944  kpt. Jan Majeranowski, Francja –  emisariusz do bazy „Janka”, 16-06-1944 aresztowany przez gestapo, torturowany. Uciekł, powrót 14 listopada 1944..
  • 3/4-07-1944  mjr Aleksander Ihnatowicz-Świat, Płn. Włochy – rekonesans wywiadowczy z trzema spadochroniarzami włoskimi.
  • 6/7-07-1944  Krystyna Skarbek-Giżycka, Francja – agentka SOE, poza Akcją Kontynentalną
  • 31-07/01-08-1944 (operacja Daversham): ppor. Bronisław Sierawski – instruktor sabotażu, wywiadowca, powrót w marcu 1945, ppor. Witold Sikorski, Francja – oficer do zleceń gen. bryg. Józefa Zdrojewskiego, powrót w lutym 1945 (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 25-08-1944  rtm. Władysław Galica, Francja – miał być oficerem łącznikowym przy francuskim ruchu oporu, wobec niepowodzenia powrót.
  • 1/2-09-1944  sierż. Józef Persich, Francja – brak danych (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)
  • 14-09-1944  ppor. Jerzy Skolimowski (Cpt. George Deen), Grecja – rekonesans wywiadowczy, akcja ulotkowa, uczestnik akcji sabotażowej.
  • 5/6-10-1944   mjr Aleksander Ihnatowicz-Świat, Jugosławia – rekonesans wywiadowczy, instruktor dywersji. powrót.
  • 25-10-1944  ppor. Jerzy Lissowski ps. Fox, Grecja – organizacja trasy kurierskiej, w lutym 1945 powrót.
  • 19-12-1944  kpt. Władysław Buryn, Płn. Włochy – organizacja trasy kurierskiej, dezercji Polaków wcielonych do Wermachtu, w styczniu 1945 powrót.
    Buryn-Wladyslaw-188x250 Akcja Kontynentalna

    kpt. Władysław Buryn

 

Zrzuty 1945:
  • 29/30-03-1945  mjr Aleksander Ihnatowicz-Świat, Włochy – m.in. w dwuosobowym zespole wysadził w rejonie miasta Aosta 7 czołgów niemieckich przy użyciu min magnetycznych z zapalnikiem czasowym.
  • 9-04-1945  st. sierż. Tadeusz Brogowski – miał organizować trasę kurierską, kpt. Roman Kowalik – rekonesans wywiadowczy, por. Henryk Śreniawa-Saganowski ps. Ibis, Płn. Włochy – rekonesans wywiadowczy.

 


 

SPADOCHRONIARZE-DO-ZADAN-SPECJALNYCH-190x250 Akcja Kontynentalna20 Spadochroniarzy Akcji Kontynentalnej
agentów Special Operations Executive, SOE
zrzuconych do Europy (poza Polską):

wrzesień 1941 – kwiecień 1945  |  (obok nazwiska data zrzutu)

st. sierż. Tadeusz Brogowski, kpt. Roman Kowalik, por. Henryk Śreniawa-Saganowski 9-04-1945 Płn. Włochy | kpt. Władysław Buryn 19-12-1944 Płn. Włochy | rtm. Władysław Galica 25-08-1944 Francja | Julian Antoni Dobrski (Anthony Dolbey) 9/10-09-1943 Rodos | por. Teodor Dzierzgowski 2/3-09-1941 Francja | por. Leon Gradowski 17-10-1943 Albania | por. Stanisław Hołły 13-09-1943 oraz 5/6-05-1944 Grecja | mjr Aleksander Ihnatowicz – Świat (instruktor Cichociemnych) 3/4-07-1944 Płn. Włochy, 5/6-10-1944, 17/18-03-1944 Jugosławia, 29/30-03-1945 Włochy | por. Tomasz Kurasiewicz, por. Jerzy Waletko, 5/6-05-1944 Grecja | ppor. Jerzy Lissowski 25-10-1944  Grecja | kpt. Józef Maciąg 16-06-1943 Jugosławia | kpt. Jan Majeranowski 13-05-1944 Francja | st. sierż. Jakub Michalak 9-02-1944 Francja | mjr Zbigniew Piątkowski 10-09-1943 Jugosławia | ppor. Jerzy Skolimowski 14-09-1944 Grecja | rtm Stanisław Sokołowski 28-06-1942 Francja | agent SOE, poza Akcją: Krystyna Skarbek – Giżycka 6/7-07-1944 Francja | (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)


 

25 Spadochroniarzy Akcji Kontynentalnej
z Samodzielnej Kompanii Grenadierów
agentów Special Operations Executive, SOE
zrzuconych na teren Francji:

luty 1943 – wrzesień 1944

(wysłani drogą lądową) ppor. Zygmunt Nowak, kpt. Tadeusz Werla, grudzień 1943 | płk. ks. Konrad Stolarek, Jan Mika, 14/15-05-1943 |  Operacja Covey: ppor. Antoni Puciłowski, gen. bryg. Józef Zdrojewski, 23/24-07-1943 | Operacja Colony: sierż. Leon Zapała, sierż. Bronisław Wieterski, 6/7-01-1944 | Operacja Batch: ppor. Dominik Fijak, ppor. Stefan Lewandowski,  5/6-02-1944 | Operacja Bath:  sierż. Jan Grudziak, por. Ludwik Raszka, 5/6-02-1944 | kpt. Brunon Semmerling,  7/8-02-1944 | Operacja Darlton: por  Eugeniusz Biliński, kpt. Marian Cwancygier, 3/4-03-1944 | Operacja Dathworth: ppor  Bogdan Łoziński, sierż. Edward Bomba, ppor. Zygmunt Mamczarski, 3/4-03-1944 | Operacja Darenth: ppor. Józef Grzybowski, kpt. Władysław Ważny, 5/6-03-1944 | Operacja Davidstow I: ppor. Henryk Bronicki, ppor. Tadeusz Krala,  9/10-04-1944 | Operacja Daversham: ppor. Bronisław Sierawski, ppor. Witold Sikorski, 31-07/01-08-1944 | sierż. Józef Persich, 1/2-09-1944 | (uwaga: dane mogą być nieścisłe, źródłowa publikacja K.A.Tochmana zawiera sporo błędów)


 

Jerzy Kajetanowicz – Formacje wojsk specjalnych Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
i formy ich wykorzystania przez rząd na uchodźstwie
w: Res Politicae  2017, nr 9 (1) s. 65-84, ISSN 2657-3342

 

Waldemar Grabowski – Agenci SOE. Polscy spadochroniarze w okupowanej Europie
w: „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” (8–9), Warszawa 2011, s. 98–107, ISSN 1641-9561

 

Waldemar Grabowski – Polacy we Francji – Akcja kontynentalna
Zrzuty dla „Moniki” – przyczynki do tematu
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 2009, zeszyt 168, s. 81-97

 

Waldemar Grabowski – Konspiracja polska we Francji – część 2
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 2009, zeszyt 170, s. 89-119

 

 

 

 

SPADOCHRONIARZE-DO-ZADAN-SPECJALNYCH__2-190x250 Akcja KontynentalnaPolscy spadochroniarze do zadań specjalnych:

  • Cichociemni – byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej, działali w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, byli wysyłani przez wojsko i realizowali cele wojskowe.
  • Emisariusze i kurierzy polityczni – byli cywilnymi łącznikami pomiędzy emigracyjnym rządem R.P. a cywilną strukturą w okupowanej Polsce – Delegaturą Rządu na Kraj, a także pomiędzy rządem a krajowymi partiami i stronnictwami politycznymi, byli wysyłani przez polityków i realizowali cele polityczne.
  • Spadochroniarze do innych krajów – działali poza Polską oraz poza strukturami Polskiego Państwa Podziemnego. Byli wysyłani w porozumieniu z emigracyjnym rządem RP przez brytyjskie SOE (Akcja Kontynentalna) lub amerykańskie OSS (Project Eagle) jako agenci tych służb, realizowali cele polityczno – wojskowe, wskazane przez zachodnie służby specjalne: SOE lub OSS.

 

Zobacz hasło WIkipedii mojego autorstwa – Akcja Kontynentalna

 

Źródła:
  • Jan Librach – Nota o „Akcji Kontynentalnej”, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1973, zeszyt 123, s. 159-171
  • Aleksander Kawałkowski – Na posterunku we Francji, w: Kultura, Instytut Literacki Paryż 1959, nr. 6/140, s. 118-129
  • Jacek Tebinka, Anna Zapalec – Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE), Neriton, Warszawa 2021, ISBN 978-83-66018-94-5 (druk), ISBN 978-83-66018-95-2 (e-book), s. 134-140, 271-276
  • Teczka personalna Brogowski Tadeusz – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0021)
  • Teczka personalna Burym Władysław – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0023)
  • Teczka personalna Galica Władysław – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0050)
  • Teczka personalna Gradowski Leon – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0062)
  • Teczka personalna Hołły Stanisław – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0073)
  • Teczka personalna Ihnatowicz Oleksander – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0077)
  • Teczka personalna Kowalik Roman – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0121)
  • Teczka personalna Kurasiewicz Tomasz – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0137)
  • Teczka personalna Lissowski Jerzy – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0146)
  • Teczka personalna Maciąg Józef – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0155)
  • Teczka personalna Majeranowski Jan – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0157)
  • Teczka personalna Michalak Jakub – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0173)
  • Teczka personalna Piątkowski Zbigniew – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0207)
  • Teczka personalna Skolimowski Jerzy  – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0253)
  • Teczka personalna Sokołowski Stanisław – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0262)
  • Teczka personalna Śreniawa-Saganowski Henryk – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0289)
  • Teczka personalna Waletko Jerzy – Oddział Specjalny SNW (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0301)
  • Tadeusz Panecki – Polonia zachodnioeuropejska w planach Rządu RP na emigracji (1940-1944) – Akcja Kontynentalna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, ISBN 83-01-06308-4
  • Tadeusz Panecki – Polska Organizacja Walki o Niepodległość we Francji, Belgii i Holandii. Powstanie, struktura i oblicze polityczne (1941-1943), w; Wojskowy Przegląd Historyczny 1986 nr 4, s.153-173
  • Waldemar Grabowski – Polacy we Francji – Akcja Kontynentalna – Zrzuty dla „Moniki” – Przyczynki do tematu, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 2009, zeszyt 168, s. 81-97
  • Waldemar Grabowski – Konspiracja polska we Francji – część 2, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 2009, zeszyt 170, s. 89-119
  • Waldemar Grabowski – Sprawozdanie Jerzego Stempowskiego o Akcji Kontynentalnej, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 2008, zeszyt 165, s. 215-220
  • Eugeniusz S. Kruszewski – Akcja Kontynentalna w Skandynawii 1940-1945, Instytut Polsko-Skandynawski, Kopenhaga 1993, ISBN87-89048-22-9
  • Elżbieta Later-Chodyłowa – Akcja Kontynentalna w Skandynawii (recenzja), w: Archiwum Emigracji: studia, szkice, dokumenty, Toruń 2006, nr 1-2 (7-8), s. 377-380
  • Władysław Bułhak – Wywiad społeczny w czasie wojny na przykładzie operacji Akcji Kontynentalnej MSW rządu RP na uchodźstwie i Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza na terenie Danii w latach 1941–1945. Aspekty teoretyczne, kulturowe i operacyjne, 20 maja 2021 w: ohistorie.eu (dostęp 20 września 2022)
  • Andrzej Dubicki, Tadeusz Dubicki – Misja ppłk. dypl. Jana Kowalewskiego w Portugalii (1940-1944), w: Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica nr 105, Łódź 2019
  • Stefan Cosban-Woytycha, Ryszard Sobczak – Dywersja i sabotaż w Polsce podczas II wojny światowej. Konspiracja, szkolenie, pieniądze, Poligraf, Brzezia Łąka 2019, s.78-96, ISBN 978-83-8159-032-7
  • Jędrzej Tucholski – Skakali nad Francją, w: Spadochroniarze, IW PAX, Warszawa 1991, s. 166-176, ISBN 83-211-1057-6
  • Dariusz Miszewski – Koncepcja federacyjna polskiego rządu jako forma nowego ładu pokojowego w Europie (1939-1945), w: Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, Akademia Sztuki Wojennej, Warszawa, czerwiec 2020 nr 2/2020
  • Eugeniusz S. Kruszewski – Kaszubi w polskiej organizacji „Felicja” w Danii (1940-1945), w: Acta Cassubiana 2016, nr. 18 s. 169-187
  • Krzysztof A. Tochman – „Zapomniani cichociemni z Wydziału Spraw Specjalnych MON PSZ na Zachodzie”, OS Ostoja, Rzeszów 2018, ISBN 978-83-933857-5-1
  • Krzysztof A. Tochman – „Cichociemni na Bałkanach, we Włoszech i Francji”, OS Ostoja, Zwierzyniec – Rzeszów 2016, ISBN 978-83-933857-4-4

UWAGA: wbrew określeniom użytym w tytułach dwóch publikacji K.A.Tochmana ani spadochroniarze MON, ani skoczkowie zrzuceni na Bałkanach, we Włoszech i Francji nie byli cichociemnymi, ale spadochroniarzami Akcji Kontynentalnej – zobacz Cichociemni – nazwa, przysięga, znak

123