Jan Rogowski – Cichociemny
ps.: „Czarka”, „Kacz”
vel Jan Szulak, vel Piotr Jaczyński, vel Julian Koba, vel Zbigniew Plecki, vel Piotr Pomerski, vel Stefan Zawidzki
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0033
por. Jan Rogowski
źródło: NAC
ur. 21 listopada 1913 w Warszawie, poległ zamordowany przez Niemców z gestapo 16 lutego 1944 w Radomiu – ziemianin, porucznik artylerii, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych, Armii Krajowej, zastępca dowódcy II Odcinka „Wachlarza”, oficer Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury, uczestnik kampanii wrześniowej, instruktor szkoły dywersji Kedywu „Zagajnik”, zastępca dowódcy akcji na więzienie w Pińsku, więziony i zamordowany przez gestapo (1944), cichociemny
Znajomość języków obcych: francuski, białoruski; szkolenia (kursy): m.in. dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), łączności dla oficerów 4 BKS (Ośrodek Wyszkolenia Łączności), prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl, parowóz, łódź motorowa), spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat; w dacie skoku do Polski 28 lat. Syn ziemianina, właściciela majątków: Hołyków, Łomańczyce, Ojdapol
Spis treści:
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
Był jednym z co najmniej osiemnastu Cichociemnych, wywodzących się z warstw najwyższych, nierzadko arystokratycznych. Byli to potomkowie: księżniczki katalońskiej i hiszpańskiego admirała, tureckiego emira, wojewody malborskiego, pomorskiego i kasztelana chełmińskiego, szambelana papieskiego, siostrzeńcy: premiera R.P. i generała; bratanek prezydenta Warszawy, także pochodzący z uznanych rodów szlacheckich, rodzin wielkich przedsiębiorców i naukowców: światowej sławy antropologa, córki Emila Wedla, wicedyrektora „Książnica-Atlas” S.A., posłów na Sejm R.P., itp.
Wychowywał się w majątku rodziców Łomańczyce (powiat nowouszycki) na Podolu. Po śmierci ojca 11 sierpnia 1916, wraz z matką zamieszkał w Kamieniu Podolskim. W związku z rewolucją bolszewicką od 1919 w Rumunii, następnie ponownie w Polsce, zamieszkali w Zakopanem. Uczył się od 1923 w gimnazjum humanistycznym w Zakopanem, od 1925 w Gimnazjum im. J. Zamoyskiego w Warszawie. Uprawiał narciarstwo.
Od czwartej klasy, od 1926 uczył się w Korpusie Kadetów nr 3 w Rawiczu, 19 maja 1932 zdał tam egzamin dojrzałości. Podjął studia na Wydziale Inżynierii Wodnej Politechniki Warszawskiej. Działał w Stronnictwie Narodowym oraz Obozie Wielkiej Polski, a także w Towarzystwie Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Warszawskiej. Od 17 września 1933 w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, po jej ukończeniu od 30 czerwca 1934 na stażu w 1 baterii 13 Pułku Artylerii Lekkiej w Równem. 25 listopada 1936 awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1936.
W trakcie studiów w latach 1935-36 pracował m.in. w Państwowych Zakładach Inżynierii, Fabryce Samochodów w Ursusie. W 1936 podjął studia na Wydziale Leśnym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, przerwał je w kwietniu 1933. Do 1939 jako współwłaściciel administrował majątkiem Chinocze.
II wojna światowa
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
W kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany, przydzielony jako dowódca plutonu artylerii 50 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych im. Francesco Nullo w Kowlu, do 11 września w grupie „Włodzimierz” gen. bryg. Kazimierza Sawickiego, osadzony w niewoli sowieckiej. Uciekł, następnie w oddziale partyzanckim mjr dypl. Leona Fudakowskiego.
19 listopada przekroczył granicę z Węgrami, w styczniu 1940 dotarł do Francji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony jako oficer ogniowy 3 baterii 3 Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Piechoty.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
Po upadku Francji od 17 lipca w Wielkiej Brytanii, Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony od 21 lipca 1940 do 1 Dywizjonu Artylerii Lekkiej. Od 8 sierpnia do 19 września 1941 uczestnik III kursu łączności dla oficerów 4 Brygady Kadrowej Strzelców, 9 października przemianowanej na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. w STS 25 (Inverlochy). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 28 listopada 1941 w Londynie. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 3 marca 1942.
lotnisko RAF Stradishall
Szkic miejsca zrzutu
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942 w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Jankowski ps. Agaton, por. Jan Kochański ps. Jarema, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane.
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, szef samodzielnego Referatu „S”, organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:
„Dnia 3/4.III. – odbył się 8-my lot (5-ta ekspedycja). Według relacji nawigatora i strzelca ogonowego zrzut nastąpił wprost na plac. „Pole”. Pogoda wspaniała. Nawigator – por. Wodzicki i kpt. Król (jako doradca).
Noc z 3/4.III. była ożywiona. Na lotnisku Stradishall lądowało kilka Halifaxów biorących udział w bombardowaniu zakładów Renault w Paryżu. (…)
Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku od marca 1942 przydzielony jako zastępca dowódcy II Odcinka organizacji dywersyjnej Wachlarz, obejmującego swym zasięgiem województwo wołyńskie oraz kierunek wschodni (Równe – Zwiahel – Żytomierz – Kijów), Cichociemnego por. Jana Piwnika ps. Ponury oraz jako dowódca patroli dywersyjnych.
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
W lipcu 1942 aresztowany przez żandarmerię niemiecką w Zwiahlu wraz ze swym dowódcą, Cichociemnym por. Janem Piwnikiem ps. Ponury. Uciekli po kilku tygodniach, skrajnie wyczerpani w końcu września dotarli do Warszawy.
1 stycznia 1943 mianowany zastępcą por. Jana Piwnika ps. Ponury – dowódcy akcji uwolnienia z więzienia w Pińsku żołnierzy Wachlarza, m.in. Cichociemnego kpt. Alfreda Paczkowskiego ps. Wania. Brawurową akcję przeprowadzono 18 stycznia 1943 o godz. 17.oo, zakończyła się sukcesem, po 15 minutach uwolniono ok. 40 więźniów. Uczestniczyli w niej także Cichociemni: Michał Fijałka ps. Kawa oraz Wacław Kopisto ps. Kra. Za jej przeprowadzenie, wraz z Janem Piwnikiem ps. Ponury, odznaczony Orderem Virtuti Militari, 13 lutego 1943 przez gen. Stefana Roweckiego ps. Grot, w mieszkaniu Danuty Chądzyńskiej w Warszawie, przy ul. Rakowieckiej 59A.
Wojciech Lewicki – Spisani na straty
w: Kombatant, biuletyn UdSKiOR, styczeń 2013 r. nr 1 (265) s. 20 – 22
Po rozwiązaniu „Wachlarza” od marca m.in. instruktor szkoły dywersji o kryptonimie „Zagajnik”, zorganizowanej przez Cichociemnego ppłk. Henryka Krajewskiego ps. Trzaska. Szkoła funkcjonowała do lipca 1944, przeszkolono w niej ok. 1200 żołnierzy AK. Oprócz Niego instruktorami byli także m.in. Cichociemni: rtm Jerzy Sokołowski ps. Mira, por. Stanisław Kotorowicz ps. Crown, por. Zbigniew Bąkiewicz ps. Zabawka, por. Jan Piwnik ps. Ponury, kpt. Alfred Paczkowski ps. Wania, por. Jan Marek ps. Walka, por. Ewaryst Jakubowski ps. Brat, por. Zbigniew Piasecki ps. Orlik.
Halina Czermińska-Żelaźniewicz ps. Urszula – Ludzie z „Zagajnika” 1942-1944
w: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej,
teczka 492/WSK: Czermińska-Żelaźniewicz Halina ps. Urszula, s. 11 – 40
Kujawsko – Pomorska Biblioteka Cyfrowa
(bardzo dziękujemy Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej za życzliwą zgodę na publikację):
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 13717
Od 4 czerwca 1943 jego przyjaciel por. Jan Piwnik ps. Ponury został mianowany szefem Kedywu Okręgu Kielce AK oraz dowódcą „Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury” o liczebności przeciętnie ok. 350 żołnierzy. Bazą wypadową Zgrupowania stała się tradycyjna baza partyzancka, ok. 35 ha trudnodostępnego terenu na wzniesieniu 326 w Puszczy Świętokrzyskiej – Wykus.
W skład Zgrupowań wchodziły:
- Zgrupowanie nr 1 pod dowództwem Cichociemnego – por. Eugeniusza Kaszyńskiego ps. Nurt
- Zgrupowanie nr 2 pod dowództwem Cichociemnego – por. Waldemara Szwieca ps. Robot
- Zgrupowanie nr 3 pod dowództwem por. Stanisława Pałaca ps. Mariański
Oficer sztabu „Zgrupowań Partyzanckich AK Ponury”, dowódca 1 plutonu „warszawskiego” w Zgrupowaniu nr 2 dowodzonym przez Cichociemnego – por. Waldemara Szwieca ps. Robot.
Wojciech Borzobohaty – Zgrupowanie Partyzanckie „Ponury” „Nurt”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 08 (328) sierpień 2017, s. 21 – 31
Marek Jedynak – Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury” – „Nurt”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 08 (328) sierpień 2017, s. 64 – 71
Michniów
W nocy z 2 na 3 lipca wraz z żołnierzami Zgrupowania uczestniczył w akcji dywersyjnej między stacjami Suchedniów i Łączna na dwa niemieckie pociągi. 12 lipca, w odwecie za tą akcję, Niemcy spacyfikowali wieś Michniów.
Michniów
W odpowiedzi partyzanci zatrzymali w pobliżu Michniowa pociąg osobowy na trasie Skarżysko – Kielce oraz zabili prawie wszystkich jadących nim Niemców. Podczas tej akcji zostaje ciężko ranny, przeszyty serią z niemieckiego karabinu maszynowego. Leczony w obozie partyzanckim na Wykusie, następnie w Warszawie. Po tej akcji pozostaje Mu niedowład prawej ręki. W odwecie, 13 lipca Niemcy ponownie, jeszcze bardziej krwawo spacyfikowali Michniów – spalili wszystkie zabudowania oraz wymordowali aż 204 mieszkańców.
Waldemar Kowalski – Pacyfikacja Michniowa – symbol martyrologii wsi polskiej
w: Kombatant – biuletyn UdSKiOR, lipiec – sierpień 2018 r., nr 7-8 (331-332) s. 30 – 33
Białobrzegi – miejsce zasadzki gestapo
W związku z pozostałym po akcji niedowładem prawej ręki, od września 1943 przydzielony jako dowódca bazy kieleckiej o kryptonimie „Start IV”, zaopatrującej oddziały Zgrupowania por. Jana Piwnika ps. Ponury, współpracującej z kierowaną przez Cichociemnego ppłk. Henryka Krajewskiego ps. Trzaska Centralą Zaopatrzenia Terenu o kryptonimach – „Zegar”, „Stadion”, „Czata”, której zadaniem było wsparcie jednostek AK poprzez uzupełnienie ich w ludzi, broń, sprzęt, lekarstwa itp. W tym okresie współpracował ze swym starszym bratem Jerzym ps. Wir.
4 stycznia 1944, wskutek zdrady aresztowany przez gestapo na drodze pomiędzy Radomiem a Białobrzegami, w zasadzce na moście rzeki Pilicy pod Białobrzegami, podczas transportowania z Warszawy w kierunku Opatowa pięciu ton zaopatrzenia dla Zgrupowania: mundurów, odzieży, bielizny, butów, skóry, noży kieszonkowych, lin konopnych, plecaków itp. Wraz z Nim aresztowano także ppor. Andrzeja Orwida Eljaszewicza ps. Ala, Waszkiewicz.
Osadzony w siedzibie gestapo w Radomiu, pomimo tortur nikogo nie wydał, 16 lutego 1944 rozstrzelany, śmierć orzekł sąd doraźny niemieckiej policji bezpieczeństwa Sicherheitspolizei (SiPo) w Radomiu (akta IV A 2-c Nr.10004/44).
Cichociemny Fryderyk Serafiński wspominał po wojnie: „Z por. Czarką, który był mym przełożonym, widziałem się ostatni raz w połowie grudnia 1943 r., gdy wyznaczył mnie i innym spotkanie po Bożym Narodzeniu 1943 r. w Warszawie. Mówił wtedy, że wyjeżdża służbowo w międzyczasie poza Warszawę. Gdy w umówiony dzień Czarka nie odprawę nie przyszedł i powtórzyło się to 3 dni po kolei, wtedy zrozumieliśmy, że coś mu się złego stało i zmieniliśmy „melinę”. W jakieś dwa tygodnie po tym ppor. Brat (ppor Jakubowski Ewaryst) powiedział mi, że por. Czarka został aresztowany przez Niemców przy przewożeniu samochodem ekwipunku dla AK.”
Według późniejszych ustaleń, za dwukrotną pacyfikację Michniowa, obławy na partyzantów Zgrupowania, atak na młyn we Wsi Wielkiej, śmierć Cichociemnych: Waldemara Szwieca ps. Robot oraz Jana Rogowskiego ps. Czarka, wykrycie fabryki stenów w Suchedniowie oraz inne akcje Niemców odpowiedzialny jest zdrajca w szeregach AK. Był nim łącznik Zgrupowania „Ponurego” z KG AK, uczestnik akcji w Pińsku, szef transportu Zgrupowań AK Ponury – Nurt, ppor. Jerzy Wojnowski ps. Motor, od 14 lutego 1943 współpracujący z gestapo pod pseudonimami „Mercedes”, „Garibaldi”.
28 stycznia 1944 na polecenie kontrwywiadu KG AK, agent gestapo Jerzy Wojnowski został przez Cichociemnego Eugeniusza Kaszyńskiego ps. Nurt na kwaterze w Milejowicach aresztowany i przesłuchany. Potem został wyprowadzony na drogę do Przełęczy Witosławskiej i tam zastrzelony przez jednego z najstarszych żołnierzy Zgrupowań chor. Tomasza Wagę ps. Szort. Ciało zdrajcy zakopano przy drodze twarzą do dołu…
kpt. Edward Paszkiel ps. „Pozew” – Ostatnie chwile „Motora”
Awanse
- podporucznik – 29 listopada 1936, ze starszeństwem od 1 stycznia 1936
- porucznik – ze starszeństwem od 3 marca 1942
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 3 lutego 1943
- Krzyż Walecznych
Życie rodzinne
Syn Bolesława, ziemianina, właściciela majątków: Hołykowa (powiat czehryński), Łomańczyce (powiat nowouszycki), Ojdapol pod Humaniem, oraz Julii z domu Lipkowskiej. Rodziny nie założył.
Miał brata Jerzego (1907-1995), ps. Wir, członka ZWZ, współpracownika „Wachlarza”, podporucznika AK, od października 1943 zastępcę dowódcy bazy kieleckiej AK.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Białobrzegi – Głaz pamięci
3 maja 1993 przed kościołem parafialnym św. Trójcy w Białobrzegach odsłonięto Głaz pamięci, na którym umieszczono tablicę. Monument upamiętnia Cichociemnego por. Jana Rogowskiego ps. Czarka oraz ppor. Andrzeja Orwida Eljaszewicza ps. Ala, Waszkiewicz.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn.Kol.023.0234
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 112-113, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 397, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 54 – 55
Zobacz także
- Jan M. Długosz. 70. rocznica brawurowej akcji polskiego podziemia
Posłuchaj relacji z archiwum Radia Wolna Europa (cykl Walki i prace Armii Krajowej):
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. I
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. II
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. III
- Zgrupowanie „Ponurego” i „Nurta”, cz. IV
- Odbicie więzienia w Pińsku
- Śmierć Jana Piwnika (relacja 1)
- Śmierć Jana Piwnika (relacja 2)
- Przebieg uroczystości żałobnych Jana Piwnika
Franciszek Pukacki – Cichociemny
ps.: „Gzyms”, „Gwóźdź”
Franciszek Konstanty Pukacki
vel Sylwester Błażejewski, Jan Konstansty Kobudziński, vel Marek Korajski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0014
mjr Franciszek Pukacki
źródło: NAC
ur. 29 stycznia 1916 w Wyskoci (powiat kościański), zm. 4 listopada 1980 pomiędzy Ostrowem Wielkopolskim a Kaliszem – major, prawnik, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sil Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, II Odcinka „Wachlarza”, w akcji sabotażowej zniszczył pięć bombowców nurkujących Junkers Ju-87D (1943), uczestnik kampanii wrześniowej, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Riazań, Griazowiec (1944-1948), cichociemny
Znajomość języków obcych: niemiecki, francuski, angielski; szkolenia (kursy): m.in. łączności dla oficerów 4 BKS, STS 25 (Inverlochy), STS 38 (Briggens), 4 BKS, pozwolenie 1691/k na prowadzenie samochodów osobowych, ciężarowych, spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 23 lata; w dacie skoku do Polski 26 lat. Syn kontrolera Ubezpieczalni Krajowej, wieloletniego organisty
po wojnie wg. Tochmana tajny współpracownik SB, TW Cichy
Spis treści:
- II wojna światowa
- Cichociemny
- Album Fotograficzny 27. WDP AK
- Po wojnie
- Awanse i odznaczenia
- Życie rodzinne
Odznaka absolwenta SPP
Uczył się w szkole powszechnej w Wyskoci, od 1927 w Gimnazjum Klasycznym im. Hugo Kołłątaja w Krotoszynie, w 1934 zdał egzamin dojrzałości. W 1934 podjął studia na Wydziale Prawno – Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, zaliczył I rok. Wraz z braćmi: Marianem i Józefem działał w Polskiej Korporacji Akademickiej Lechia.
Od sierpnia 1936 uczestnik dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy Piechoty 25 Dywizji Piechoty w Szczypiornie, od 1937 w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej – Komorowie. Po jej ukończeniu praktyka w 51 Pułku Piechoty w Brzeżanach, w lipcu 1939 awansowany na stopień sierżanta podchorążego, przydzielony do 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej 25 Dywizji Piechoty.
II wojna światowa
skan własny, źródło: JW GROM
W kampanii wrześniowej 1939 dowódca 3 plutonu 8 kompanii 3 batalionu 60 Pułku Piechoty w składzie Armii „Poznań”. Uczestnik bitwy nad Bzurą, m.in. 9 września w walce o Łęczycę poprowadził pluton w walce na bagnety, od 9 września dowódca 8 kompani 60 PP. Od 20 września wraz z jednostką w obronie Warszawy, 25 września 1939 ranny w Lasku Bielańskim (postrzał w biodro). Awansowany na stopień podporucznika 24 września 1939, ze starszeństwem od 1 września 1939, za męstwo w walce odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.
24 grudnia 1939 przekroczył granicę ze Słowacją, następnie z Węgrami, od 28 grudnia 1939 internowany w obozie Nogradreroce. 12 marca 1940 uciekł, przez Jugosławię, następnie morzem dopłynął 7 kwietnia 1940 do Marsylii (Francja). W Chateubriant (Bretania) przydzielony do Legii Oficerskiej.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany 24 czerwca 1940 r. z St. Jean de Luz, 27 czerwca dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Od 30 lipca 1940 przydzielony do 4 Brygady Kadrowej Strzelców, 9 października 1941 przemianowanej na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Szkic miejsca zrzutu
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. uczestnik kursu łączności dla oficerów 4 Brygady Kadrowej Strzelców, kursu dywersji (STS 25, Inverlochy), STS 38 (Briggens) i in. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 10 listopada 1941 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), płk Józefa Smoleńskiego ps. Łukasz. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 3 marca 1942.
lotnisko RAF Stradishall
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942 w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Jankowski ps. Agaton, por. Jan Kochański ps. Jarema, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Jan Rogowski ps. Czarka. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane.
„Dnia 3/4.III. – odbył się 8-my lot (5-ta ekspedycja). Według relacji nawigatora i strzelca ogonowego zrzut nastąpił wprost na plac. „Pole”. Pogoda wspaniała. Nawigator – por. Wodzicki i kpt. Król (jako doradca).
Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
skan własny, źródło: JW GROM
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał przy ul. Dynasy 10/6 u Anny i Mieczysława Siewierskich, od kwietnia przy ul. Dąbrowieckiej 15 u p. Jabłońskiej, od maja 1942 przy ul. 6 Sierpnia.
Od kwietnia 1942 przydzielony do organizacji dywersyjnej Wachlarz, na II odcinek, obejmujący rejon Równego, Zwiahel, Żytomierza, Kijowa. 2 maja 1945 zatrzymany w ulicznej łapance na Kercelaku, osadzony w koszarach dawnej policji konnej przy ul. Ciepłej, uwolniony dzięki pomocy tzw. granatowych policjantów. W kwietniu i maju 1942 instruktor dywersji podczas szkolenia żołnierzy z Czerniakowa i Mokotowa. W lipcu 1942 dzięki fałszywym dokumentom niemieckiej organizacji Todt wyruszył z Warszawy do Krakowa, następnie do Lwowa wraz z grupą 13 harcerzy z organizacji „Jerzyki” z Piastowa.
Zorganizował ośrodki dywersyjne w rejonie linii kolejowej Szepietówka – Berdyczów – Koziatyn – Kijów, m.in. w rejonie Sławut, Szepietówki, Płoskirowa, Połonne, Miropola, Borszczówki. Objął dowództwo ośrodka w Szepietówce. Podjął pracę jako mechanik w firmie „Franz Derscheid” w Równem.
We wrześniu 1942, w drodze powrotnej z Warszawy, zatrzymany w łapance na dworcu kolejowym w Tarnowie, uniknął zatrzymania dzięki sfałszowanym dokumentom Todta (miał przy sobie ładunki wybuchowe oraz mapy). Uczestnik wielu bojowych akcji dywersyjnych, m.in. na początku marca 1942 wysadził dwa transporty kolejowe pod Szepietówką i Berdyczowem.
Wobec przeniesienia firmy „Franz Derscheid” do Charkowa, od 10 kwietnia 1943 wraz z grupą dywersyjną w Charkowie. Pracował w rejonie lotniska, na którym bazowały bombowce nurkujące Junkers Ju-87D. Od 15 maja do czerwca 1943, używając mieszanki karbonitu, pyłu szklanego i metalowego doprowadził do zniszczenia pięciu samolotów Ju 87, które po starcie nie powróciły z lotów bojowych przeciwko Rosji.
skan własny, źródło: JW GROM
W związku z pracą w firmie „Franz Derscheid”, od 5 lipca 1943 powrócił do Szepietówki. Wobec rozwiązania „Wachlarza” otrzymał rozkaz zorganizowania oddziału partyzanckiego Inspektoratu Rejonowego Równe AK. Uczestnik udanej akcji rozbrojeniowej, w nocy z 25 na 26 lipca 1943 wraz z sześcioma żołnierzami uzbrojonymi w noże zaatakował trzynastoosobowy niemiecki posterunek na stacji kolejowej w Szepietówce, likwidując 4 oraz raniąc 5 Niemców oraz zdobywając pięć karabinów. Tej samej nocy żołnierz z jego zespołu dywersyjnego, Henryk Prochocki ps. Karaś włamał się do szafki depozytowej niemieckich kolejarzy, zdobywając sześć pistoletów.
„nieśmiertelnik” mjr Franciszka Pukackiego, foto własne, źródło: JW GROM
Od 29 lipca 1943 wraz z dziesięcioosobowym oddziałem w Lasach Sławucko – Zasławskich. 3 maja 1943 odznaczony Krzyżem walecznych po raz pierwszy. Wkrótce oddział powiększył się do ok. 30 żołnierzy, m.in. wspierając polską samoobronę oraz chroniąc Polaków przed działaniami UPA. W połowie września 1943 oddział rozproszono wskutek ujawnienia przez Ukraińców jego dyslokacji Niemcom.
Od grudnia 1943 oddział ponownie sformowano, od 4 stycznia 1944 w drodze na koncentrację 27 Dywizji Piechoty AK, po podporządkowaniu oddziałowi por. Mariana Orlińskiego ps. Jerzy, w sile ok. 60 żołnierzy AK. W drodze zwycięska potyczka z oddziałem UPA w rejonie kolonii Dermań. 11 stycznia 1944 w rejonie chutora (niewielka osada) Sady Małe oddział okrążony przez UPA, żądającą poddania się. Por. Marian Orliński ps. Jerzy zdecydował o podjęciu pertraktacji, udał się na nie wraz z jednym żołnierzem, obaj zostali zamordowani. Po zaatakowaniu przez oddział Ukraińców, rozpierzchli się, oddział przeprawił się za rzekę Ikwę, dotarł do Pańskiej Doliny, tam do 11 lutego uczestniczył w walkach polskiej samoobrony przeciwko UPA.
skan własny, źródło: JW GROM
15 lutego 1944 wraz z oddziałem wyruszył przez Kisielin, Twerdynie, Świniarzyn, dotarł do Kupiczowa, na miejsce koncentracji formowanej 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Po porwaniu przez oddział NKWD Cichociemnego kpt. Władysława Kochańskiego ps. Bomba, objął dowodzenie także tym oddziałem. Mianowany dowódcą 1 batalionu 45 Pułku Piechoty AK, jako oddziału dyspozycyjnego dowódcy dywizji, w składzie dwóch kompanii po dwa plutony, pluton moździerzy i działek przeciwpancernych, pluton ciężkich karabinów maszynowych, pluton zwiadu, pluton gospodarczy, razem ok. 300 żołnierzy.
Wraz z batalionem uczestnik wielu akcji bojowych, m.in. 24 marca 1944 zdobył bunkier pod Turpinem z załogą niemiecko – węgierską, 29 marca 1944 zdobył wieś Pustynkę, utrzymał pozycje aż do 9 kwietnia 1944, umożliwiając innym jednostkom dywizji zajęcie nowych pozycji. Za szczególne męstwo przez dowódcę dywizji, ppłka dypl. Jana Kiwerskiego, powtórnie odznaczony Orderem Virtuti Militari, 3 maja 1944 awansowany na stopień kapitana.
25 kwietnia 1944 pod Heladynem w Lasach Szackich (Polesie) odparł natarcie Węgrów wspieranych ogniem broni pancernej i moździerzy. Po wyjściu z okrążenia, od 22 maja 1944 w drodze w stronę Bugu, przekroczył rzekę 29 maja 1944. Na Lubelszczyźnie umożliwił 27 DP AK wyjście z okrążenia w Lasach Parczewskich, 22 lipca 1944 pod Firlejem uczestniczył w zasadzce na niemiecką kolumnę samochodów, zabito 18 niemieckich żołnierzy, 21 wzięto do niewoli. W nocy 25/26 lipca 1944 dywizja została rozbrojona przez Sowietów.
Album Fotograficzny 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK
Album 27. WDP AK udostępniony przez inicjatora jego digitalizacji
mgr inż Grzegorza Fijałkę – syna Cichociemnego Michała Fijałki
Kalendarium działań 27 WDP AK
Po wojnie
źródło: Indeks Represjonowanych
GUŁ-ag – mapa zesłań, pracy i straceń Polaków
Pod koniec lipca wyruszył w kierunku Warszawy, dotarł do Otwocka. 6 sierpnia 1944 aresztowany w Otwocku przez NKWD, osadzony w Charkowie, od 4 stycznia 1946 r. w łagrze w Riazaniu (Riazańska oblast), następnie od lipca 1947 w łagrze w Griazowcu (Wołogodzka oblast). 11 sierpnia 1947 uciekł, dotarł do Wilna, zatrzymany 24 grudnia 1947 podczas przekraczania granicy, osadzony w Twierdzy Brzeskiej.
W czerwcu 1948 zwolniony, powrócił do Polski. Od lipca 1948 planista w Państwowej Fabryce Sieci i Węży Pożarniczych w Grodzisku Mazowieckim, od grudnia 1951 kamieniarz, następnie mistrz kamieniarski w Zjednoczeniu Robót Kamieniarskich Budownictwa.
Stanisław Jaczyński – Polscy jeńcy wojenni obozu NKWD w Griazowcu
wobec radzieckiej indoktrynacji i penetracji wywiadowczej
w: Przegląd Historyczno – Wojskowy 2012, nr 13 (64)/ 3 (240). s. 19-42
Represje sowieckie wobec Polaków
źródło: pamiec.pl
Od 1957 podjął studia (zaoczne) na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, w kwietniu 1963 obronił dyplom magistra prawa. Od 1 lutego 1963 kierownik działu handlowego w Przedsiębiorstwie Państwowym „Polskie Nagranuia” w Warszawie, od 1975 w Zjednoczonych Zespołach Gospodarczych „Inco”, od 1978 na emeryturze.
W 1968 zwerbowany przez SB jako kontakt operacyjny Franciszek, następnie tajny współpracownik ps. Cichy. Rozpracowywał środowisko Komitetu Obrony Robotników, w latach 1976-1977 środowisko polskiej emigracji politycznej w Londynie oraz Cichociemnych.
Pomnik na cmentarzu na Powązkach w Warszawie
Znany kolekcjoner hełmów wojskowych z I oraz II wojny światowej, obecnie kolekcja znajduje się w Muzeum Regionalnym PTTK im. H. Ławniczaka w Krotoszynie. Od 1972 prezes warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Miłośników Dawnej Broni i Barwy. W latach 1976-1979 przewodniczący Zespołu Historycznego Cichociemnych Okręgu Warszawskiego ZBoWiD. Zweryfikowany jako major rezerwy.
Wykonał kamienny pomnik upamiętniający pomordowanych i poległych żołnierzy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej oraz Cichociemnych, posadowiony na cmentarzu na Powązkach (d. wojskowy) w Warszawie. Fundator tablic upamiętniających gen. Michała Karaszewicza – Tokarzewskiego oraz gen. Tadeusza Bora – Komorowskiego, wmurowanych w kościele OO. Dominikanów pw. św. Jacka w Warszawie. 4 listopada 1980 zmarł nagle podczas podróży pociągiem, pomiędzy Ostrowem Wielkopolskim a Kaliszem, pochowany na cmentarzu w Krotoszynie.
Filip Musiał – Trudna prawda
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 54 – 59
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72
Awanse
- sierżant podchorąży – lipiec 1939
- podporucznik – 24 września 1939, ze starszeństwem od 1 września 1939
- porucznik – ze starszeństwem od 3 marca 1942
- kapitan – 3 maja 1944
- major
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – dwukrotnie
- Krzyż Walecznych – trzykrotnie
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
- Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
Życie rodzinne
Syn Teofila, kontrolera Ubezpieczalni Krajowej, wieloletniego organisty oraz Joanny z domu Cwojdzińskiej. Rodziny nie założył.
Miał braci: Józefa (1914-1944), urzędnika, uczestnika kampanii wrześniowej, antyniemieckiej konspiracji, zamordowanego w obozie w Żabikowie; Mariana (1908-1939), prawnika, ppor. rez. 56 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, poległ w obronie Warszawy.
Upamiętnienie
Jedna z ulic w Krotoszynie nosi imię Franciszka Pukackiego
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0228
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 141-145, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
- Krzysztof Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji, w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60-72
- Krzysztof Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych, w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131-157
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Bohdan Piątkowski – Cichociemny
ps.: „Mak”, „Dżul”
Bohdan Juliusz Konrad Piątkowski
vel Stanisław Karpiński, vel Konrad Lubrański
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0967
kpt. cc Bohdan Piątkowski
ur. 11 kwietnia 1910 we Lwowie (obecnie Ukraina), poległ prawdopodobnie zamordowany przez Niemców po 6 lutym 1943 w Mińsku (Białoruś) – kapitan artylerii, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, IV Odcinka „Wachlarza”, uczestnik kampanii wrześniowej, współpracownik wywiadu ofensywnego AK, więziony, torturowany i zamordowany przez gestapo (1942-1943), cichociemny
Znajomość języków: francuski, ruski, rosyjski; szkolenia (kursy) m.in.: karabinów maszynowych, dowódców baterii (Coetquidian), prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl, parowóz), łączności dla oficerów (Ośrodek Wyszkolenia Łączności 4 BKS), dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 29 lat; w dacie skoku do Polski 31 lat. Syn inżyniera, działacza PPS, Organizacji Bojowej, podpułkownika Wojska Polskiego
Spis treści:
Uczył się w gimnazjum Marii Romanowskiej w Grodzisku Mazowieckim (1 klasa), następnie w Gimnazjum Państwowym we Włodzimierzu Wołyńskim (2 klasa), potem w państwowym Gimnazjum im. Władysława IV w Warszawie. Od 1923 uczył się w Korpusie Kadetów nr 2 w Chełmnie, w 1928 zdał egzamin dojrzałości.
Od 1928 w Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu, po jej ukończeniu w 1930 awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 15 sierpnia 1930, przydzielony jako młodszy oficer 3 baterii 7 Dywizjonu Artylerii Konnej w Poznaniu. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1933. Od 2 maja 1935 przydzielony do 1 Dywizjonu Artylerii Konnej w Warszawie. W 1936 obronił dyplom ukończenia (absolutorium) Wyższej Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie. W 1938 zdobył I miejsce w biegach przełajowych IX Centralnych Zawodów Oficerów Artylerii Konnej, w październiku 1938 II miejsce (na Zeusie) w zawodach Militari.
II wojna światowa
W kampanii wrześniowej 1939 jako oficer mobilizacyjny Ośrodka Zapasowego Artylerii Konnej nr 1 w Mińsku Mazowieckim. 27 września przekroczył granicę z Litwą, internowany. Od 3 października w niewoli sowieckiej, po pięciu dniach uciekł. Przez Łotwę i Szwecję dotarł w styczniu 1940 do Francji. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do 3 baterii 3 Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Piechoty.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji od czerwca 1940 w Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako oficer ogniowy 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Lekkiej 1 Brygady Strzelców.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 10 listopada 1941 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego) płk Józefa Smoleńskiego ps. Łukasz. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 3 marca 1942.
lotnisko RAF Stradishall
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942 w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Jankowski ps. Agaton, por. Jan Kochański ps. Jarema, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Jan Rogowski ps. Czarka. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin.
Noc z 3/4.III. była ożywiona. Na lotnisku Stradishall lądowało kilka Halifaxów biorących udział w bombardowaniu zakładów Renault w Paryżu. (…) Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
Szkic miejsca zrzutu
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych, po aklimatyzacji planowany przydział do Oddziału V Komendy Głównej AK na Jego prośbę zmieniono na przydział do organizacji dywersyjnej „Wachlarz”, przydzielony jako zastępca dowódcy Odcinka IV obejmującego rejon: Baranowicze, Słuck, Bobrujsk, Żłobin, Lida, Mińsk, Borysów, Orsza.
Uczestnik wielu akcji bojowych, m.in. na początku maja 1942 pod Jego dowództwem rozkręcono tory kolejowe na szlaku Mińsk – Orsza, powodując wykolejenie oraz detonację niemieckiego transportu amunicji.
Od 28 sierpnia dowódca tzw. trójkąta A, tj. części Odcinka IV oraz komendant bazy w Mińsku. Wraz z Cichociemnym rtm. Jerzym Sokołowskim ps. Mira współpracował z ośrodkiem wywiadu ofensywnego Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK, działającym pod kryptonimem WW-72, na zapleczu niemieckiego frontu wschodniego obejmującego grupę armii „Mitte”.
Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176
dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org
Po zdradzie 12 grudnia 1942 aresztowany przez gestapo w Mińsku Litewskim w domu sióstr Arciszewskich. Wraz z nim gestapo aresztowało także kilka osób. Nieco później aresztowano także Cichociemnych: mjr. dypl. Tadeusza Sokołowskiego ps. Trop, kpt. Wacława Zaorskiego ps. Ryba, kpt. Kazimierza Smolskiego ps. Sosna. Wszyscy przesłuchiwani w ciężkim śledztwie, torturowani.
Według relacji Cichociemnego Przemysława Bystrzyckiego (patrz obok – „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1967 nr 2, s. 477) podjął trzy próby ucieczki. Ok. 10 stycznia 1943 podczas próby ucieczki ciężko postrzelony przez białoruskiego strażnika, osadzony w więziennym szpitalu. Po nieudanej próbie odbicia 6 lutego zaginął. Prawdopodobnie zamordowany przez gestapo (daty śmierci nie udało się ustalić).
Gestapo zamordowało w nocy 6/7 lutego 1943 także mjr. dypl. Tadeusza Sokołowskiego ps. Trop. Kpt. Wacław Zaorski ps. Ryba, po przewiezieniu do siedziby gestapo popełnił samobójstwo, rozgryzając posiadaną kapsułkę z cyjankali. Kpt. Kazimierza Smolskiego ps. Sosna po ciężkich torturach zesłano do obozu koncentracyjnego Auschwitz, następnie do innych. Jako jedyny z aresztowanej w grudniu 1942 grupy Cichociemnych przeżył wojnę.
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1930
- porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1933
- kapitan – 4 marca 1942
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Mieczysława, inżyniera, działacza PPS, Organizacji Bojowej, pułkownika WP oraz Wiktorii z domu Olszewskiej. Przed wojną zawarł związek małżeński z Danutą z domu Rylską secundo voto Trojanowską, tertio voto Konopka. Nie mieli dzieci.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0206
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 102, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 383, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 53
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Zygmunt Milewicz – Cichociemny
ps.: „Róg”, „Smotrycz”, „Witold”
vel Mieczysław Tatarowski, vel Ostrowski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0026, Bojowy Znak Spadochronowy nr 2002
mjr cc Zygmunt Milewicz
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 2 maja 1896 w Krasiłowie (powiat starokonstantynowski, obecnie Ukraina), zm. 17 stycznia 1985 w Londynie (Wielka Brytania) – major, uczestnik walk o niepodległość Polski (1918-1920), oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, zastępca kierownika referatu odbioru zrzutów Wydziału Przerzutów Powietrznych „Syrena”, „Import”, „M II Grad” Komendy Głównej AK, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, Powstania Warszawskiego, cichociemny
Znajomość języków: rosyjski, ukraiński, angielski, francuski; szkolenia (kursy): m.in. dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), łączności (Alyth), spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 43 lata; w dacie skoku do Polski 45 lat
Spis treści:
Orzeł Policji Państwowej
Od 1906 uczył się w Zakładzie Naukowym Męskim Gustawa Kośmińskiego w Częstochowie, w 1914 zdał egzamin dojrzałości. Działał w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, organizacjach „Przyszłość” oraz „Polska Młodzież Narodowa”. W 1914 wyjechał z Wołynia do rodziców na Podole, do 1918 pracował w cukrowni „Wiśniowczyk”.
Archiwum UW sygn. RP 4043
We wrześniu 1918 powrócił z Rosji, podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Od 19 listopada jako ochotnik w Wojsku Polskim, początkowo w 1 Pułku Artylerii Górskiej w Nowym Targu, następnie od 8 grudnia w 1 kompanii 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Uczestniczył w walkach z Ukraińcami na froncie galicyjsko – wołyńskim, m.in. pod Chyrowem, Wołczą (25 stycznia) oraz w zdobyciu Żółkwi. Od października 1919 student Wydziału Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Od listopada 1919 w 1 batalionie Grupy „Bug” płk. Kosteckiego ochraniał kopalnie naftowe w Borysławiu i Drohobyczu. 1 czerwca 1919 awansowany na stopień kaprala, 22 lipca na stopień plutonowego, 30 sierpnia 1919 na stopień sierżanta.
W lipcu 1920 ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Warszawie, przydzielony jako dowódca plutonu 67 Pułku Piechoty 17 Dywizji Piechoty. Uczestniczył w walkach nad Niemnem, w lipcu ranny, do listopada 1920 w szpitalu w Warszawie, następnie w Grudziądzu. 9 listopada zwolniony ze służby czynnej, awansowany na stopień podporucznika. 28 października 1924 obronił dyplom magistra prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Podjął pracę w Banku Ziemiańskim w Warszawie, od 1932 jako prokurent w Banku Zachodnim.
II wojna światowa
Archiwum UW sygn. RP 4043
Archiwum UW sygn. RP 4043
W kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany, przydzielony do Wojewódzkiej Komendy Policji Państwowej w Krakowie. Ewakuowany przez Ropczyce, Przeworsk, Jarosław, Lwów, Tarnopol. Buczacz. 18 września przekroczył granicę w Rumunią, internowany.
Od listopada 1939 we Francji, w obozie Camp de Carpiagne, następnie Chauteauborent oraz Sables d’Or. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, od maja 1940 przydzielony jako adiutant dowódcy 3 batalionu 9 Pułku Piechoty.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po kapitulacji Francji od 22 czerwca w Wielkiej Brytanii, początkowo w obozie Biggar. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 4 Brygady Kadrowej Strzelców (późniejszej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej).
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Szkic miejsca zrzutu
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji i łączności, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 28 listopada 1941 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), płk Józefa Smoleńskiego ps. Łukasz. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 3 marca 1942.
lotnisko RAF Stradishall
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942 w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin. Razem z nim skoczyli: kpt. Stanisław Jankowski ps. Agaton, por. Jan Kochański ps. Jarema, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Jan Rogowski ps. Czarka. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane.
„Dnia 3/4.III. – odbył się 8-my lot (5-ta ekspedycja). Według relacji nawigatora i strzelca ogonowego zrzut nastąpił wprost na plac. „Pole”. Pogoda wspaniała. Nawigator – por. Wodzicki i kpt. Król (jako doradca).
Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
mjr Zygmunt Milewicz ps. Roca
źródło: Biuro Historii i Tradycji Policji KGP
Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych w Warszawie przydzielony jako referent, następnie od września 1942 zastępca kierownika referatu odbioru zrzutów Wydziału Przerzutów Powietrznych (Wydział Zrzutów V-S) o kryptonimie „Syrena”, „Import”, „M II Grad” Komendy Głównej AK. Od czerwca 1944 kierownik referatu odbioru oraz zastępca kierownika referatu operacyjnego „M II Grad”.
Powstanie Warszawskie
W Powstaniu Warszawskim, do ok. 1 września jako oficer komórki odbioru zrzutów, organizował placówki odbiorcze dla zrzutów dla Śródmieścia. Od września zastępca dowódcy batalionu „Czata 49”, pod ps. „Witold”.
Walczył w Śródmieściu, w nocy 19/20 września ranny w nogę od wybuchu pocisku artyleryjskiego na brzegu Wisły, na Czerniakowie, podczas oczekiwania na ewakuację pontonem na drugi brzeg. Pocisk rozerwał oczekującą wraz z Nim Michalinę Wieszeniewską ps. ciocia Antosia. Leczył się w bloku przy ul. Wilanowskiej 5. Aresztowany przez gestapo 22 września 1944, osadzony początkowo na al. Szucha, następnie w siedzibie gestapo na Woli. Przewieziony do szpitala w Skierniewicach na operację nogi, po niej 13 października uciekł.
Od listopada 1944 oficer operacyjny oraz zastępca kierownika referatu przerzutów powietrznych „Syrena” w Wydziale Lotnictwa KG AK. Awansowany na stopień majora, ze starszeństwem od 1 stycznia 1945.
Po wojnie
Archiwum UW sygn. RP 4043
Po rozwiązaniu AK od lutego 1945 w kraju. W lipcu 1945 wjechał do Wielkiej Brytanii, 17 września zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza, przydzielony do Centrum Wyszkolenia Piechoty. Od października leczył się z rany odniesionej w Powstaniu w Szpitalu Wojennym nr 4, od lutego 1946 w szpitalu dla rekonwalescentów.
Od maja 1946 w Samodzielnym Wydziale Statystycznym Sztabu Głównego WP w Londynie. W marcu 1947 wybrany do komisji rewizyjnej na I Zjeździe Koła Armii Krajowej w Londynie.
Zdemobilizowany w 1948, pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Zmarł 17 stycznia 1985 w Londynie, pochowany na cmentarzu Gunnersbury.
Awanse
- kapral – 7 czerwca 1919
- plutonowy – 22 lipca 1919
- sierżant – 30 sierpnia 1919
- podporucznik – 9 listopada 1920
- porucznik
- kapitan – ze starszeństwem od 3 marca 1942
- major – ze starszeństwem od 1 stycznia 1945
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Jana oraz Zofii z domu Wizgrid. Przed wojną zawarł związek małżeński z Zofią z domu Przyjemską. Mieli córkę Elżbietę (ur. 1934 r.).
Upamiętnienie
tablica – Pałac Mostowskich
W 1991 na elewacji Pałacu Mostowskich w Warszawie (obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji) odsłonięto tablicę ku czci Cichociemnych – oficerów i podoficerów Policji Państwowej.
Na tablicy upamiętniono: mjr cc Bolesława Kontryma ps. Żmudzin, mjr cc Zygmunta Milewicza ps. Róg, mjr. cc Jana Piwnika ps. Ponury, kpt. cc Franciszka Cieplika ps. Hatrak, kpt. cc Piotra Szewczyka ps. Czer, rtm. cc Józefa Zabielskiego ps. Żbik, por. cc Tadeusza Starzyńskiego ps. Ślepowron, ppor. cc Tadeusza Kobylińskiego ps. Hiena, plut. cc Michała Paradę ps. Mapa.
Cichociemny Zygmunt Milewicz nie był oficerem Policji Państwowej, ale w kampanii wrześniowej 1939 został przydzielony do Wojewódzkiej Komendy Policji Państwowej w Krakowie. Ponadto czterech Cichociemnych wywodziło się z rodzin policyjnych: kpt. cc Marian Leśkiewicz, syn starszego przodownika policji, kpt. cc Michal Nowakowski, syn komisarza Policji Państwowej, kpt cc Stanisław Skowroński ps. Widelec, syn komendanta posterunku Policji oraz kpt. cc Henryk Zachmost ps. Zorza, syn policjanta.
Spośród 316 Cichociemnych zrzuconych na spadochronie do okupowanej Polski
40 walczyło o niepodległość Polski w latach 1918 – 1921:
Leon Bazała (1918-1920) | Jacek Bętkowski (1920) | Jan Biały (1918-1920) | Niemir Bidziński (1920) | Romuald Bielski (1919-1920) | Adolf Gałacki (1918-1920) | Stanisław Gilowski (1918-1920) | Jan Górski (1919-1920) | Antoni Iglewski (1915-1920) | Kazimierz Iranek-Osmecki (1913, 1916, 1920) | Wacław Kobyliński (1918-1920) | Bolesław Kontrym (1917-1918) | Franciszek Koprowski (1919-1920) | Tadeusz Kossakowski (1909-1920) | Julian Kozłowski (1918-1919) | Henryk Krajewski (1918-1920) | Leopold Krizar (1918-1920) | Stanisław Krzymowski (1914-1920) | Adolf Łojkiewicz (1918-1920) | Narcyz Łopianowski (1918-1920) | Zygmunt Milewicz (1918-1920) | Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski (1913-1921) | Leopold Okulicki (1914-1920) | Mieczysław Pękala-Górski (1918-1920) | Edward Piotrowski (1918-1920) | Jan Różycki (1917-1920) | Roman Rudkowski (1914-1920) | Tadeusz Runge (1917-1920) | Józef Spychalski (1916-1920) | Tadeusz Starzyński (1920) | Tadeusz Stocki (1920) | Aleksander Stpiczyński (1917-1920) | Witold Strumpf (1920) | Adam Szydłowski (1918-1920) | Wincenty Ściegienny (1918-1920) | Witold Uklański (1917-1921) | Józef Zabielski (1920) | Józef Zając (1920) | Wiktor Zarembiński (1920) | Bronisław Żelkowski (1920)
Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0175
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 117 – 119, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Jan Kochański – Cichociemny
ps.: „Jarma”, „Kłos”, „Alojzy”, „Maciek”
Jan Kazimierz Kochański
vel Jan Falikowski, vel Maciej Zubicz
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0945
kpt. Jan Kochański
źródło: NAC
ur. 9 lutego 1914 we Lwowie (obecnie Ukraina), poległ zamordowany przez Niemców z Abwehry 16 lutego 1944 w Warszawie – kapitan piechoty, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, uczestnik kampanii wrześniowej, francuskiej, więziony i zamordowany przez Abwehrę, cichociemny
Znajomość języków: angielski, francuski; szkolenia (kursy): m.in. prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl), wywiadu (Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej, Londyn), spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat; w dacie skoku do Polski 28 lat. Syn skrzypka, profesora konwersatorium muzycznego w Warszawie
Spis treści:
Po urodzeniu wraz z rodzicami wyjechał do Kijowa (Ukraina), w związku z uniwersytecką asystenturą ojca. Mieszkał tam do 1919; następnie w Holandii oraz Chicago (USA). Uczył się tam w szkole, po powrocie w 1925 (od trzeciej do szóstej klasy) w Gimnazjum Państwowym im. J. Zamoyskiego. Od 1929 w Korpusie Kadetów nr 2 w Chełmnie, w 1934 zdał w nim egzamin dojrzałości.
Od 22 lipca 1934 w Szkole Podchorążych Marynarki Wojennej, od 10 czerwca 1935 przeniesiony do Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. Po jej ukończeniu 1 października 1937 awansowany na stopień podporucznika, przydzielony do 1 Pułku Szwoleżerów im. J. Piłsudskiego w Warszawie. Uprawiał sport, w 1938 wygrał eliminacje do reprezentacji Polski na międzynarodowe zawody w pięcioboju nowoczesnym w Budapeszcie. W 1939 wicemistrz Polski w pięcioboju nowoczesnym.
II wojna światowa
skan własny, źródło: JW GROM
W kampanii wrześniowej 1939 oficer ordynansowy oraz informacyjny (wywiad) 1 Pułku Szwoleżerów Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Wraz z pułkiem walczył w rejonie granicy Prus Wschodnich oraz od 5 do 7 września na linii Narwi: Pułtusk – Serock. Po rozbiciu pułku podczas II bitwy tomaszowskiej. 28 września schwytany w Medyce, osadzony w niemieckiej niewoli w Przemyślu. Następnego dnia uciekł, dotarł do Warszawy. Mieszkał przy ul. Towiańskiego 9, działał w Służbie Zwycięstwu Polski oraz Związku Walki Zbrojnej.
W grudniu 1939 jako kurier wywiadu przekroczył granicę z Węgrami, dotarł do Budapesztu. Od stycznia 1940 we Francji, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony jako dowódca plutonu w szkolnym szwadronie motocyklowym (rozpoznawczym) 24 Pułku Ułanów 10 Brygady Kawalerii Pancernej. W kampanii francuskiej walczył m.in. 16 – 17 czerwca pod Montbard.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji 22 czerwca 1940 ewakuowany statkiem z Le Verdon-sur-Mer do Wielkiej Brytanii, 25 czerwca dotarł do Liverpoolu. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako oficer łącznikowy w misji angielskiej, następnie II adiutant 24 Pułku Ułanów 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176
dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org
Cichociemny
Prawdopodobna siedziba szkoły wywiadu w Glasgow
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, podczas „Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej” (kamuflaż polskiej szkoły wywiadu, zwanej przez Cichociemnych „kursem gotowania na gazie”). Od 1 kwietnia do 10 grudnia 1941 uczestniczył w szkoleniu, zorganizowanym w tajnym lokalu przy Kensington Park Road W.11, w dzielnicy Bayswater w Londynie. Awansowany na stopień porucznika 20 marca 1941. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 11 grudnia 1941 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Józefa Smolińskiego ps. Łukasz.
Stefan Mayer – relacja nt. szkolenia Cichociemnych oficerów wywiadu
źródło: Instytut Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja akt Stefana Mayera, zespół nr 100, teczka nr 709/100/113
lotnisko RAF Stradishall
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942 w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Handley Page Halifax
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Jankowski ps. Agaton, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Jan Rogowski ps. Czarka. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane.
Noc z 3/4.III. była ożywiona. Na lotnisku Stradishall lądowało kilka Halifaxów biorących udział w bombardowaniu zakładów Renault w Paryżu. (…) Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49
skan własny, źródło: JW GROM
Od kwietnia 1942 przydzielony jako kierownik komórki bezpieczeństwa (kontrwywiadu) o kryptonimie „206”, do Oddziału II (wywiad ofensywny) Komendy Głównej AK. Zadaniem tej komórki była m.in. czynna ochrona zagrożonych pracowników wywiadu oraz ewakuacja sprzętu z zagrożonych lokali. Mieszkał w Warszawie, m.in. przy ul. Kaniowskiej 35.
W związku z „wsypą” w czerwcu 1943 przeniesiony wraz z żoną do Lwowa, przydzielony jako specjalista od mikrofilmów do Oddziału II Obszaru Lwów AK. Uruchomił laboratorium fotochemiczne. Planowano przerzucenie go na placówkę do Rumunii. We Lwowie mieszkał przy ul. Piekarskiej 14 oraz przy ul. Kleparowskiej 8.
Szkic miejsca zrzutu
1 listopada 1943 ok. godz. 5.30 rano, wraz z żoną będącą w 8 miesiącu ciąży, aresztowany przez Abwehrę w mieszkaniu we Lwowie, przy ul. Kleparowskiej 8, pod fałszywą tożsamością jako Maciej Zubicz. Aresztowanie było wynikiem operacji niemieckiego kontrwywiadu wojskowego Abwehry przeciwko sieci wywiadowczej Armii Krajowej, funkcjonującej pod kryptonimem „WW-72”. Prawdopodobnie operacja była wynikiem działań agenta gestapo w szeregach AK Ludwika Kalksteina. Według ustaleń Bernarda Zakrzewskiego, szefa kontrwywiadu Armii Krajowej, Cichociemny Jan Kochański został zadenuncjowany przez narzeczoną, później żonę Kalksteina, również agenta gestapo – Blankę Kaczorowską.
Jerzy Straszak – „Szkoła szpiegów”
w: Zeszyty Historyczne nr 115, s. 122 – 144, Instytut Literacki, Paryż 1996
skan własny, źródło: JW GROM
W śledztwie załamał się, został zdekonspirowany. Pod koniec listopada wywieziony do Warszawy, osadzony na Pawiaku, w celi nr 5 (będącej izolatką). Według relacji więźnia z sąsiedniej celi, 16 lutego 1944 wyprowadzony z celi więziennej, prawdopodobnie rozstrzelany.
Kilka tygodni wcześniej jego żona Zofia Rapp – Kochańska ucieka ze szpitala, wykorzystując nieuwagę pilnujących ją strażników. Wychodzi z budynku w płaszczu, przez piwnicę i kotłownię, następnie przez bramę. Przed 24 grudnia 1943 dotarła do Warszawy początkowo ciężarówką, następnie pociągiem w towarzystwie stojących na korytarzu… gestapowców. 4 stycznia 1944 urodził się ich syn Maciej, jego rodzicami chrzestnymi zostali: ciotka Antosia (Michalina Wieszeniewska) oraz Cichociemny Stanisław Jankowski ps. Agaton.
Henryk Świderski – Historie wojenne
w: Niepodległość i Pamięć 1995, t. 2 nr 3 (4), s. 221 – 244
Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 r. nr 10, s. 149-165
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
Wkład polskiego wywiadu w 1945 ocenił oficer łącznikowy MI6 (1940-1946) komandor Wilfred Dunderdale:
„Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów,
22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…)
Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy
i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin,
wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów.”
W 2004 oraz w 2005 opublikowano obszerne ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej
pt. Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej
(wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, 2005 ISBN 83-89115-11-5 oraz ISBN 83-89115-37-9.
W 2005 roku brytyjski rząd oficjalnie potwierdził
że ok. połowa tajnych raportów dla aliantów z okupowanej Europy pochodziła od Polaków.
W wywiadzie AK pełniło służbę 37 Cichociemnych
Awanse
- podporucznik – 1 października 1937
- porucznik – 20 marca 1941
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Wacława, skrzypka, profesora konwersatorium muzycznego w Warszawie oraz Olgi z domu Butkiewicz. W marcu 1943 zawarł związek małżeński z Zofią z domu Konieczka, primo voto Rapp, secundo voto Kochańska, tertio voto Ścibor-Rylska, kurierką wywiadu AK, podającą się za volksdeutschkę, pod fałszywą tożsamością Marie Springer. Aresztowana wraz z mężem 1 listopada 1943, w 8. miesiącu ciąży. Uciekła ze szpitala we Lwowie 4 tygodnie przed porodem. Mieli syna Macieja (1944-2009), absolwenta ASP w Warszawie.
W 1948 Zofia Rapp-Kochańska zawarła związek małżeński z gen. bryg. Zbigniewem Ścibor-Rylskim, wspólnie wychowywali Macieja.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0109
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 63-64, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 338, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 51-52
- Paweł Maria Lisiewicz – Bezimienni. Z dziejów wywiadu Armii Krajowej, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987, ISBN 83-202-0478-X
Stanisław Jankowski – Cichociemny
ps.: „Burek”, „Agaton”, „Kucharski”
Stanisław Michał Jankowski
vel Stanisław Wszucki, vel Stanisław Kowalski, vel Stanisław Wiśniewski, vel Stanisław Zawadzki, vel Stanisław Brzózka
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0953, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1459
kpt. Stanisław Jankowski
ur. 29 września 1911 w Warszawie, zm. 5 marca 2002 w Warszawie – kapitan artylerii, harcerz, architekt urbanista, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, uczestnik Powstania Warszawskiego, adiutant gen. Tadeusza Komorowskiego ps. Bór, więzień niemieckich obozów jenieckich: Kruglanken, Langwasser, Colditz, Tittmonning, Laufen, Altenmarkt im Pongau (1944-1945), cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, rosyjski; szkolenia (kursy): m.in. wywiadu (Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej, Glasgow), spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 27 lat; w dacie skoku do Polski 30 lat. Syn adwokata
Spis treści:
Od 1922 uczeń prywatnego gimnazjum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej (tzw. Szkoły Ziemi Mazowieckiej) w Warszawie, w maju 1929 zdał egzamin dojrzałości. Od 1923 harcerz, drużynowy 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej.
Znak Spadochronowy cc Stanisława Jankowskiego (rewers)
źródło: stanislawjankowskiagaton.pl
Od października 1929 w Szkole Sztuk Pięknych im. W. Gersona (wg. Krzysztofa Tochmana – wg. relacji Rodziny prawdopodobnie nie studiował w SSP). Od 1930 studia historii sztuki na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu im. J. Piłsudskiego w Warszawie (wg. Krzysztofa Tochmana – według relacji Rodziny studiował przez rok prawo na Uniwersytecie Warszawskim), następnie na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej.
Od 17 września 1934 do czerwca 1935 w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, praktyka w 8 Pułku Artylerii Lekkiej w Płocku. Przeniesiony do rezerwy, awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1938.
Od czerwca 1936. projektant w pracowni prof. Bohdana Pniewskiego, od 1938 asystent u prof. Adolfa Szyszko – Bohusza w Katedrze projektowania na Wydziale Architektury, 30 czerwca 1938 uzyskał dyplom inżyniera architekta.
Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176
dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org
II wojna światowa
Camp Coetquidian
Zmobilizowany 2 września 1939, przydzielony jako oficer zwiadowczy formowanej 1 baterii dywizjonu artylerii Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 3 w Wilnie. Po agresji ZSRR na Polskę 21 września przekroczył granicę z Litwą, do 16 października internowany w obozie w Połądze.
Uciekł, dzięki pomocy litewskiej Polonii w Kownie zdobył paszport oraz wizy. W nocy z 2 na 3 listopada przekroczył granicę z Łotwą, przez Estonię, Szwecję, Danię, Holandię i Belgię 10 listopada dotarł do Francji.
11 listopada w Bessieres wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, od 3 grudnia w Ośrodku Szkolenia Artyleryjskiego w Bressuire (departament Deux-Sevres) wraz z późniejszym Cichociemnym ppor. Januszem Zalewskim ps. Chinek. Do 7 maja 1940 praktyka na linii Maginota we francuskim 36 Pułku Artylerii Lekkiej, następnie od 7 maja w Polskim Ośrodku Szkoleniowym w Coëtquidan. Do 18 czerwca przydzielony do 2 dywizjonu 3 Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Piechoty w Ludeac, m.p. Plelan le Granad.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Archiwum UW sygn. RP 33018
Po upadku Francji piesza ewakuacja w kierunku Nantes, przez Redon, St. Nazaire, Croisique, następnie brytyjską korwetą dotarł 21 czerwca 1940 do Plymouth (Wielka Brytania). Tego samego dnia w Palmirach pod Warszawą Niemcy rozstrzelali Jego ojca i brata. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od 17 lipca przydzielony jako oficer zwiadowczy 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Lekkiej 1 Brygady Strzelców w St. Andrews.
Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, m.in. od 1 kwietnia do 10 grudnia 1941 na „Oficerskim Kursie Doskonalącym Administracji Wojskowej” (kryptonim polskiej szkoły wywiadu, zwanej przez Cichociemnych „kursem gotowania na gazie”). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 11 grudnia 1941 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Józefa Smoleńskiego ps. Łukasz. Przekazany do dyspozycji Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 3 marca 1942.
Stefan Mayer – relacja nt. szkolenia Cichociemnych oficerów wywiadu
źródło: Instytut Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja akt Stefana Mayera, zespół nr 100, teczka nr 709/100/113
Marcin Kwiecień, Grzegorz Mazur – Wykłady pułkownika Stefana Mayera
o wywiadzie polskim w okresie II RP
w: Zeszyty Historyczne nr 42, s. 81 – 130, Instytut Literacki, Paryż 2002
Znak Spadochronowy cc Stanisława Jankowskiego źródło: stanislawjankowskiagaton.pl
lotnisko RAF Stradishall
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942, w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Razem z nim skoczyli: por. Jan Kochański ps. Jarema, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Jan Rogowski ps. Czarka. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin.
„Dnia 3/4.III. – odbył się 8-my lot (5-ta ekspedycja). Według relacji nawigatora i strzelca ogonowego zrzut nastąpił wprost na plac. „Pole”. Pogoda wspaniała. Nawigator – por. Wodzicki i kpt. Król (jako doradca).
Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Marek Ney-Krwawicz – Bezpieczeństwo służby a życie codzienne żołnierza Armii Krajowej
na przykładzie Komendy Sił Zbrojnych w Kraju
w: Dzieje Najnowsze, rocznik LI – 2019, nr 3, s. 179-209, ISSN 0419-8824
Szkic miejsca zrzutu
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, u „ciotki” Michaliny Wieszeniewskiej. Przydzielony, od września 1942, jako kierownik Wydziału Legalizacji i Techniki do Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK. Zadaniem tego Wydziału było m.in. przygotowywanie fałszywych dokumentów dla oficerów wywiadu działających w okupowanej Europie, „pakowanie” konspiracyjnej poczty KG AK wysyłanej do Londynu oraz wykonywanie stacjonarnych i przenośnych skrytek na materiały wywiadowcze. Używał wówczas pseudonimu „Kucharski” oraz kryptonimu „198”.
Dokumenty kpt. cc Stanisława Jankowskiego ps. Agaton źródło: stanislawjankowskiagaton.pl
Dziękujemy Rodzinie za życzliwą zgodę na udostępnienie dokumentów na naszym portalu
Mariusz Olczak, Archiwum Akt Nowych – Wydział Legalizacji i Techniki Oddziału II KG AK
Kryptonimy 198, C-8, 518, Wd-68, 218, Agaton
źródło: stanislawjankowskiagaton.pl
Dziękujemy Rodzinie kpt. cc Stanisława Jankowskiego za życzliwą zgodę na udostępnienie prezentacji na naszym portalu
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
Powstanie Warszawskie
Warszawa – Wola 3 sierpnia 1943, płk Kazimierz Iranek-Osmecki, po prawej Stanisław Jankowski
W Powstaniu Warszawskim od 2 sierpnia 1944 jako dowódca plutonu „Agaton” w batalionie „Pięść” Zgrupowania „Radosław”, który obsadził Cmentarz Ewangelicki na Woli. Lekko ranny 9 sierpnia na Stawkach, przy ul. Bonifraterskiej, uczestniczył w walkach batalionu „Czata 49”.
W nocy 13/14 sierpnia wraz z 3 oficerami, w tym Cichociemnym Stefanem Bałukiem ps. Kubuś przeszedł w pierwszym patrolu kanałami ze Starówki na Żoliborz (i z powrotem), w celu nawiązania łączności z płk. Mieczysławem Niedzielskim ps. Żywiciel. W składzie patrolu byli także: Jan Wojtowicz ps. Wojtek oraz Kazimierz Piechotka ps. Jacek. Po nawiązaniu łączności i powrocie, uczestnik natarcia na Dworzec Gdański.
Przejścia cc Jankowskiego kanałami źródło: stanislawjankowskiagaton.pl
Powstanie Warszawskie, sierpień 1944 patrol plutonu „Agaton”, na czele – Stanisław Jankowski
Wraz z patrolem jeszcze dwukrotnie przechodził kanałami pomiędzy Starówką a Żoliborzem. 28 sierpnia odznaczeni Orderem Virtuti Militari V kl. Przechodził kilkakrotnie kanałami także na Mokotów, Sadybę, Śródmieście.
Od 4 września 1944 dowódca „Oddziału Łączności nr 59”, składającego się z plutonu „Agaton” oraz części kompanii „Zemsta”. Jego zadaniem była osłona Komendy Głównej AK, kwaterującej w Śródmieściu Południowym.
22 września odznaczony Krzyżem Walecznych po raz drugi. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 15 lipca 1944.
Aleksander Dobraczyński – Kanały warszawskie. Ich rola podczas Powstania Warszawskiego 1944 r.
w: Koło Byłych Żołnierzy AK – Oddział Londyn, polishresistance-ak.org
Po kapitulacji Powstania adiutant Naczelnego Wodza gen. Tadeusza Komorowskiego ps. Bór. Od 5 października w niewoli niemieckiej, osadzony w obozach: od 6 października obóz SS w Kruglanken, od 12 października w oflagu 73 Langwasser, od 12 kwietnia 1945 w oflagu C4 Colditz, od 20 kwietnia 1945 w oflagu Tittmonning, od 1 maja 1945 w oflagu Laufen, Stalag XVIII C (317) Altenmarkt im Pongau. 5 maja 1945 uwolniony na szosie tyrolskiej razem z gen. Komorowskim oraz innymi wyższymi oficerami AK przez żołnierzy amerykańskiej 103 Dywizji Piechoty.
Jerzy Straszak – „Szkoła szpiegów”
w: Zeszyty Historyczne nr 115, s. 122 – 144, Instytut Literacki, Paryż 1996
Stanisław Jankowski – „Ambas” i inni. Szkolenie
w: Biuletyn informacyjny AK nr 6 (326) czerwiec 2017, s. 12 – 20
Andrzej Bogusławski – Jeszcze o „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 101, s. 212 – 217, Instytut Literacki, Paryż 1992
Po wojnie
Od 12 maja 1945 w Londynie, nadal jako adiutant gen. Tadeusza Komorowskiego ps. Bór, po ok. 4 miesiącach zwolniony na własną prośbę. W w lipcu 1946 uzyskał dyplom Civic Design na studium urbanistycznym Uniwersytetu w Liverpoolu.
Biuro Odbudowy Stolicy, pracownia urbanistyczna Śródmieście, drugi od lewej Stanisław Jankowski
Powrócił do Polski 8 września 1946, po potwierdzeniu możliwości zatrudnienia w Biurze Odbudowy Stolicy, w Pracowni Urbanistycznej Warszawy przekształconej w Biuro Planowania Rozwoju Warszawy. Jako architekt urbanista w Pracowni Planu Ogólnego Biura Odbudowy Stolicy. Do 1949 starszy asystent Katedry Urbanistyki na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Od 1949 do 1986 kierownik Pracowni: Planu 6-letniego, Planu Ogólnego, Planu Śródmieścia oraz głównego specjalisty. Współautor projektu i realizacji trasy W-Z (1947-1949), MDM – Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (1950-1952).
Dziennik Pracowni MDM
W latach 1961 – 1962 urbanista Ministerstwa Gospodarki Komunalnej Iraku w Bagdadzie, współautor planów ogólnych i regionalnych wielu miast, m.in. Mosulu, Basry, Karbali.
W 1964 kierownik zespołu polskich urbanistów, realizujących zwycięski projekt odbudowy po trzęsieniu ziemi Skopje (Jugosławia, obecnie stolica Macedonii Północnej). W latach 1971 – 1972 w zespole polskich urbanistów opracowujących projekt odbudowy po trzęsieniu ziemi Chimbote (Peru).
W latach 1973-1975 ekspert Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie ds. projektu i realizacji programu budowy mieszkań dla ofiar bombardowań w Wietnamie. Od 1976 konsultant „Miastoprojekt Kraków” ds. Programu Mieszkaniowego Iraku. W latach 1982-1983 kierownik Pracowni Planu Ogólnego miasta Nicosia (Cypr). Współautor Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów (Umschlagplatz) w Warszawie, powstałego w latach 1988 – 1989.
Od 1977 przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Światowego Kongresu Międzynarodowej Unii Architektów, który miał miejsce w Warszawie w 1981. Laureat wielu nagród, konkursów architektonicznych i urbanistycznych. Autor filmów, wystaw publikacji nt. Warszawy. Członek Towarzystwa Urbanistów Polskich, Stowarzyszenia Architektów Polskich, Instytutu Architektów Amerykańskich, Stowarzyszenia Architektów Meksyku. Współzałożyciel i członek Rady Naczelnej Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Zmarł 5 marca 2002 w Warszawie, pochowany na Cmentarzu Ewangelickim przy ul. Obozowej – kw. D, rz. 1, gr. 57.
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72
Wkład polskiego wywiadu w 1945 ocenił oficer łącznikowy MI6 (1940-1946) komandor Wilfred Dunderdale:
„Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów,
22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…)
Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy
i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin,
wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów.”
W 2004 oraz w 2005 opublikowano obszerne ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej
pt. Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej
(wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, 2005 ISBN 83-89115-11-5 oraz ISBN 83-89115-37-9.
W 2005 roku brytyjski rząd oficjalnie potwierdził
że ok. połowa tajnych raportów dla aliantów z okupowanej Europy pochodziła od Polaków.
W wywiadzie AK pełniło służbę 37 Cichociemnych
Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 r. nr 10, s. 149-165
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1938
- porucznik – ze starszeństwem od 3 marca 1942
- kapitan – ze starszeństwem od 15 lipca 1944
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 28 sierpnia 1944
- Krzyż Walecznych – 1944, dwukrotnie
- Order Sztandaru Pracy
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 1949
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1994
- Krzyż Armii Krajowej
Życie rodzinne
Syn Czesława adwokata oraz Elżbiety z domu Śliwickiej. W 1936 zawarł związek małżeński z Zofią z domu Garlicką (1912-1942) architektem, żołnierzem ZWZ – AK, zamordowaną w grudniu 1942 w Oświęcimiu. Mieli córkę Magdalenę (ur. 1939) redaktorkę PIW, zamężną Stajewską.
W 1946 zawarł związek małżeński z Hanną z domu Woyzbun (1926-1995) łączniczką AK ps. Krystyna w Dziale Legalizacji i Techniki Oddziału II KG AK, sanitariuszką w Powstaniu Warszawskim, urbanistkę. Mieli dwóch synów: Michała (1947-2015) doktora informatyki, wykładowcę UW i Piotra (ur. 1949) inż architekta, adiunkta na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej oraz córkę Hannę (ur. 1953) mgr psychologii zamężną Gorską.
Zobacz stronę – stanislawjankowskiagaton.pl
Upamiętnienie
W 1980 ukazała się książka – Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie, Wspomnienia 1939-1946. T 1/2, wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, trzykrotnie wznawiana.
W 1990 powstał czteroczęściowy film dokumentalny (biograficzny) w reżyserii Ludwika Perskiego o Stanisławie Jankowskim, pt. „Dawno temu cichociemny” (4 x ok. 30-40 min.), wyprodukowany przez Telewizję Polską, Wytwórnię Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie.
W 1995 Stanisław Jankowski otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Warszawy.
W 2009 Jego imię otrzymał skwer w Warszawie (Śródmieście, Powiśle), położony pomiędzy ulicami: Browarną, Karową, Dobrą i Gęstą.
W 2015 Szczep 211 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych Związku Harcerstwa Polskiego przyjął imię kpt. Stanisława Jankowskiego „Agatona”. Miejsce działania Szczepu: Szkoła Podstawowa nr 246 im. I WDP „T. Kościuszki”, Warszawa, ul. Białowieska 22 oraz Parafia Najczystszego Serca Maryi, Warszawa, ul. gen. Chłopickiego 2.
W 2017 Jego imię nadano auli w Centrum Personalizacji Dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie.
Dziękuję Rodzinie kpt. cc Stanisława Jankowskiego za pomoc w opracowaniu niniejszego biogramu
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0087
- stanislawjankowskiagaton.pl
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 68-72, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także
- stanislawjankowskiagaton.pl
- Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 1
- Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 2
- Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 3
- Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 4
- Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 5
- Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 6
- Dziennik Pracowni MDM (pdf) cz. 7
- biogram w Wikipedii
