Społeczny projekt badawczo – edukacyjny „NA TROPIE ZRZUTOWISK ARMII KRAJOWEJ”, zainicjowany przez Panów: Andrzeja Borcza (historyk), Waldemara Natońskiego (samorządowiec) i przeze mnie (wnuk Cichociemnego), wywołał dość spore zainteresowanie.
Oto moja próba uzasadnienia potrzeby takiego Projektu.
Przypomnę, że istotą Projektu jest aktualizacja oraz ustalenie precyzyjnych lokalizacji (współrzędnych GPS) kilkuset zrzutowisk Armii Krajowej, na których żołnierze podczas II wojny św. odbierali lotnicze zrzuty Cichociemnych, broni i zaopatrzenia dla AK.
Mamy już dwie bardzo pozytywne opinie historyków, specjalizujących się w problematyce Polskiego Państwa Podziemnego: prof dr hab. Grzegorza Mazura oraz prof. dr hab. Grzegorza Ostasza. Warto zauważyć, na co zwrócili uwagę nasi „recenzenci”.
Pan Profesor Grzegorz Mazur trafnie podkreślił – „Jest to wbrew pozorom sprawa do tej pory mało znana, z której najlepiej znane są zrzuty cichociemnych, a która powinna zostać ukazana w pełni dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polskiego Państwa Podziemnego.”
Pan Profesor Grzegorz Ostasz celnie zauważył – „Jestem przekonany, że projekt „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” przyniesie nie tylko nowe spojrzenie i szczegóły związane z akcjami zrzutowymi, ale również pozwoli w praktyczny sposób zweryfikować dotychczasowe ustalenia, a w rezultacie odtworzyć kompletną listę oraz lokalizację akowskich placówek odbiorczych i bastionów.”
Pojawił się jednak pojedynczy głos powątpiewania (nazwisko znane inicjatorom Projektu) – po co badać coś, co już zostało zbadane? Przecież lokalizacja zrzutowisk została już ustalona. No właśnie – czy rzeczywiście wszystko już zostało zbadane, a lokalizacje ustalone? Czyżby nic już nie pozostało do odkrycia?
W dotychczasowych ustaleniach lokalizacji placówek odbiorczych opierano się głównie na fundamentalnej pracy Kajetana Bienieckiego „Lotnicze wsparcie Armii Krajowej”, a także na publikacjach innych autorów. Kajetan Bieniecki podaje nawet w swojej książce współrzędne geograficzne zrzutowisk, choć tylko w odniesieniu do (niewielkiej) części placówek odbiorczych.
Warto zaznaczyć, że dane lokalizacyjne i współrzędne placówek odbiorczych w publikacji Bienieckiego – to dane zawarte w rozmaitych archiwalnych dokumentach, wyszperanych przez niego w archiwach brytyjskich, amerykańskich, południowoafrykańskich (ci piloci też latali niekiedy do Polski) oraz polskich. Źródłem ustaleń były również: „Dziennik czynności” organizatora zrzutów lotniczych dla AK mjr / ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego, dziennik 1586 Eskadry Specjalnego przeznaczenia, Log Booki oraz relacje polskich pilotów.
Niestety – co podkreślę ze smutkiem – niemała część archiwalnych dokumentów brytyjskich wciąż ma klauzulę „tajne” i ma szansę na odtajnienie dopiero po upływie stu lat (!!!) po wojnie – oczywiście o ile klauzula tajności nie zostanie przedłużona. Brytyjczycy zachowywali się wobec Polaków wyjątkowo paskudnie, więc w mojej ocenie te archiwalne dokumenty (zwłaszcza dotyczące np. pomocy brytyjskiej agendy rządowej Special Operations Executive dla zrzutów sowieckich agentów NKWD na teren Polski) długo jeszcze pozostaną tajne.
Marzy mi się ustalenie lokalizacji wszystkich zrzutowisk w Polsce, nie tylko tych dla zrzutów organizowanych przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza. Bez wątpienia pełna ich mapa byłaby nader istotną informacją dla badaczy dziejów Polskiego Państwa Podziemnego. Ale to wciąż odległe marzenie; na razie należy ustalić choćby tylko lokalizację wszystkich zrzutowisk Armii Krajowej.
Do listy „dokumentowych” źródeł pomocnych w ustaleniu lokalizacji zrzutowisk AK niewątpliwie należy dopisać zwłaszcza publikację Studium Polski Podziemnej „Organizacja wysyłki i odbioru zrzutów materiałowych dla Armii Krajowej” (Londyn 2001) oraz wyszperany przeze mnie w Centralnym Archiwum Wojskowym, w zespole akt Oddziału VI (Specjalnego) „Wykaz placówek” (plik pdf), do którego nie mógł mieć dostępu Kajetan Bieniecki, gdyż wówczas akta te znajdowały się w łapach bezpieki „Polski ludowej”.
7 lutego 2023, w poście na Fb upubliczniłem wyszperany przez siebie wykaz (także w pliku pdf do pobrania) oraz napisałem – „Ale dość gadania, w fotach cały wykaz, trochę uporządkowany wg. kolejności stron. Może wspólnie nad nim popracujemy? 🙂 Może ustalimy dokładną lokalizację każdej placówki odbiorczej w Polsce? 🙂”
Z tego „zaproszenia” w pierwszej kolejności skorzystali: dr Andrzej Borcz oraz Waldemar Natoński. Pan Waldemar dokonał niezbędnych czynności: zdekodował dane z „wykazu placówek” oraz – co niezwykle istotne – skonfrontował je z relacjami bezpośrednich uczestników odbioru zrzutów, dzięki czemu dokonał odkrycia precyzyjnej lokalizacji zrzutowiska „Paszkot 2” – o którego istnieniu nikt dotąd nie wiedział. Pięć dni później zainicjowaliśmy w trójkę nasz Projekt.
Okazało się w praktyce, że nie wszystko zostało ustalone, że istnieje realna możliwość kolejnych odkryć 🙂
Szanse na nowe odkrycia istnieją i są całkiem spore. Rzecz w tym, że dotychczasowe ustalenia lokalizacyjne opierały się w olbrzymiej większości na danych z archiwalnych dokumentów, rzadziej (głównie w przypadku zrzutów osobowych) na relacjach świadków tamtych wydarzeń.
Wnuczka Cichociemnego kpt. cc Bolesława Polończyka ps. Kryształ – dr Agnieszka Polończyk swoja pracą aktywnie zaprzecza twierdzeniu, jakoby w sprawie zrzutowisk AK wszystko zostało już zbadane i ustalone. Otóż od 2019 roku kieruje projektem naukowym (zespół: Agnieszka Polończyk, Michał Lupa, Andrzej Leśniak), wspieranym też przez dr Krzysztofa Mroczkowskiego z krakowskiego Muzeum Lotnictwa, pt. „GIS w historii. Możliwości wykorzystania i popularyzacji współczesnych narzędzi geoinformatycznych w naukach humanistycznych na przykładzie czynu zbrojnego cichociemnych”. Projekt jest na ukończeniu, jego pierwsze efekty zwizualizowano na interaktywnej mapie wybranych zrzutowisk Cichociemnych.
Jak informują badacze – „na mapie podano dokładne lokalizacje 19 placówek odbiorczych. Określano je na podstawie informacji opisowych pochodzących z kart ewidencyjnych zrzutowisk, przygotowywanych przez Sztab Naczelnego Wodza w Londynie. Podane informacje o lokalizacji placówki nanoszono na skalibrowane i zwektoryzowane za pomocą systemu klasy GIS mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:300 000, a następnie na bardziej szczegółowe mapy w skali 1: 100 000. Tym samym, możliwe było wskazanie dokładnych współrzędnych geograficznych zrzutowisk, odnalezienie ich w terenie i sfotografowanie.”
Projekt jest niezwykle cenny, choć dotyczy zaledwie kilkunastu (z kilkuset) zrzutowisk. Ale jest jednym z wielu wstępnych kroków do uzyskania pełnej wiedzy nt. zrzutowisk AK w Polsce. Warto bowiem zauważyć, że kalibracja i wektoryzacja z pomocą systemu klasy GIS nie może być nadmiernie pomocna w ustaleniu lokalizacji danego zrzutowiska, skoro dane „wejściowe” pochodzą z danych naniesionych na mapę o skali 1:300 000, co musi być źródłem – niestety – nieścisłości.
Nawet ten projekt naukowy – podobnie jak wszystkie dotychczasowe ustalenia – nie da pełnej oraz precyzyjnej odpowiedzi na pytanie o lokalizację, nawet tylko tych kilkunastu zrzutowisk (objętych projektem). Dlaczego? Po pierwsze, opiera się tylko na dokumentach (np. mapy schematyczne K. Bienieckiego czy „Wykaz placówek” ze współrzędnymi prostokątnymi na mapie WIG), w których zawarte dane mogą generować błąd lokalizacyjny rzędu kilku kilometrów. W rzeczywistym terenie to całkiem sporo.
Po drugie, uzyskane „dane lokalizacyjne” z map koniecznie należy zweryfikować i zaktualizować (poprawić) w oparciu o relacje uczestników zrzutów. Należy jednak mieć na uwadze, że pamięć ludzka jest zawodna, stąd też relacje świadków – zapewne wbrew ich woli – także mogą być obarczone błędami. Warto więc nie tylko rozmawiać z ludźmi w terenie, ale także dokonać kwerendy publikacji dotyczących obszaru poszukiwań, odnajdując możliwie najwcześniejsze (teoretycznie najmniej przekłamane) relacje.
Po trzecie, uzyskane z map dane, zweryfikowane relacjami świadków, należy dodatkowo zweryfikować poprzez rzetelną wizję lokalną w terenie, z mapami z tamtego okresu „pod ręką”. Trzeba przy tym pamiętać, że obecny stan danego terenu może być odmienny niż w dacie zrzutu – należy więc także i tę okoliczność sprawdzić i zweryfikować.
Tylko te trzy kroki, wykonane rzetelnie, dogłębnie, możliwie wszechstronnie – dają szansę na ustalenie najbardziej prawdopodobnego miejsca danego zrzutu. Oczywiście „złotym potwierdzeniem” byłoby odnalezienie w pobliżu zrzutowiska jakiegoś artefaktu z tamtych czasów: np. klamry od spadochronu czy… zasobnika zrzutowego. Niedowiarkom przypomnę że kilka miesięcy temu, w czerwcu 2022 odnaleziono zasobnik zrzutowy w pobliżu „nieodkrytego” wówczas zrzutowiska Paszko 2 w rejonie Żołyni. Pisałem o tym w poście na Fb.
Pan Waldemar Natoński, autor odkrycia lokalizacji zrzutowiska „Paszkot 2” w wewnątrzprojektowej dyskusji w gronie inicjatorów podkreślał właśnie – „Przykład zrzutowiska „Paszkot2” pokazuje, że nawet współrzędne prostokątne z „Wykazu” to za mało do precyzyjnego określenia lokalizacji. Gdyby nie relacje akowców świadków zdarzenia, relacje współczesnych, znajomość terenu i wizja lokalna w miejscu zrzutu, analiza mapy 1:100 000 z czasów wojny oraz odkrycie w pobliżu polany zrzutowej zasobnika zrzutowego, nie byłoby możliwe dokładne określenie lokalizacji zrzutowiska, a w naszym przypadku dodatkowo jeszcze wyprostowanie błędu powielanego w literaturze przedmiotu u takich autorów jak Kajetan Bieniecki, Krzysztof Mroczkowski (…)”.
Powtórzę – nawet staranne wyznaczenie potencjalnej lokalizacji zrzutowiska na mapie to stanowczo za mało, aby mówić o ustaleniu lokalizacji danej placówki odbiorczej. W wyniku takiego działania otrzymujemy zaledwie przybliżoną sugestię o prawdopodobnym miejscu zrzutu. Dopiero analiza wszelkich innych źródeł, w tym relacji świadków plus mądra, rzetelna wizja lokalna w terenie – mogą być źródłem naprawdę wartościowego odkrycia.
Rzecz w tym, że planowane miejsce danego zrzutowiska – wskazywane w rozmaitych dokumentach, pochodzących od organizatora zrzutów mjr / ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego, innych oficerów Oddziału VI (Specjalnego), pilotów samolotów w lotach specjalnych SOE, w depeszach „kwitujących” AK, itp. – nawet po w miarę precyzyjnym ustaleniu jego lokalizacji (choćby z pomocą kalibracji i wektoryzacji systemem GIS) – nie musi być, często nie jest, miejscem rzeczywistego zrzutu.
O faktycznym – a nie planowanym – miejscu danego zrzutu decydowały rozmaite czynniki: wyszkolenie pilota, warunki pogodowe podczas skoku / zrzutu, różne metody podejścia samolotu, jego prędkość, wysokość itp. Na faktyczne miejsce zrzutu w ogromnym stopniu miał wpływ także sposób i miejsce rozmieszczenia świateł sygnalizacyjnych, a nawet siła wiatru w chwili zrzutu. Warto zauważyć, że choć Cichociemni skakali w tej samej ekipie, nie zawsze każdy z Nich lądował w tym samym miejscu, czasem miejsca lądowań były oddalone o więcej niż kilkaset metrów, niekiedy była pomiędzy nimi odległość powyżej kilometra. Zasobniki zrzutowe i paczki nie potrafią mówić; jeśli nie zostały odnalezione przez obsługę zrzutowiska (były takie przypadki), być może wciąż są do odnalezienia w nieodkrytym wciąż miejscu…
Warto zauważyć, że czasem, z różnych powodów (np. nieoczekiwane pojawienie się niemieckich jednostek w pobliżu) rzeczywiste miejsce zrzutu było „korygowane” przez obsługę zrzutowiska wystawieniem świateł sygnalizacyjnych w lokalizacji nieco innej niż planowana. Z „góry” odległość kilku kilometrów nie ma aż tak istotnego znaczenia; „na dole”, czyli w terenie – ma znaczenie zasadnicze. Były także przypadki, że zrzuty materiałowe „zbierano” z miejsca „dzikich zrzutów”, tzn. zrzutów dokonanych przez pilotów nad miejscami, które zmyleni np. światłami błędnie uznali za zrzutowisko.
Dlatego przy ustalaniu lokalizacji zrzutowisk tak ważna jest analiza relacji uczestników odbioru zrzutów osobowych i materiałowych. Wciąż jest wiele do wytropienia, a ostatnie słowo wcale nie zostało powiedziane. Czekamy zatem na nowe odkrycia.
Zamierzonym, finalnym efektem Projektu, ma stać się interaktywna mapa zrzutowisk, w późniejszym czasie wzbogacona o inne miejsca związane z historią Cichociemnych. Nie podjąłem się dotąd nawet próby wykonania takiej mapy, właśnie dlatego, że dotychczasowe ustalenia ws. lokalizacji zrzutowisk Armii Krajowej – jak bardzo trafnie zauważył prof dr hab. Grzegorz Ostasz – wymagają praktycznego zweryfikowania, co pozwoli „odtworzyć kompletną listę oraz lokalizację akowskich placówek odbiorczych i bastionów”. Jak bardzo celnie podkreśla prof dr hab. Grzegorz Mazur, znawca problematyki Polskiego Państwa Podziemnego – „Jest to wbrew pozorom sprawa do tej pory mało znana, z której najlepiej znane są zrzuty cichociemnych, a która powinna zostać ukazana w pełni dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polskiego Państwa Podziemnego”.
Dr Krzysztof Mroczkowski, który początkowo niechętnie zareagował na nasz Projekt, zapewne ucieszy się z faktu, iż już po pierwszym odkryciu w naszym Projekcie można poprawić błąd w jego własnej publikacji. Dotąd sądzono, że zrzutowisko „Paszkot 2” (w rejonie Żołyni, wtedy miejsce nieznane), wytropione przez Pana Waldemara Natońskiego było zrzutowiskiem „nieczynnym”, a zrzuty przyjęto na zrzutowisko „Paszkot 1” w rejonie pobliskiej Rakszawy. Okazało się jednak, że to właśnie placówka odbiorcza „Paszkot 2” przyjęła dwa zrzuty: materiałowe oraz sześciu Cichociemnych, podczas gdy na „Paszkot 1” nie było zrzutów!
Kilka lat temu, w oparciu o dostępne źródła „dokumentowe” – podkreślając, że wymaga dalszej weryfikacji – ustaliłem w miarę wiarygodny wykaz zrzutów Cichociemnych. Pracując nad zagadnieniem zrzutów dla AK zauważyłem, że różne źródła archiwalne oraz różne publikacje podają rozmaite lokalizacje placówek odbiorczych; czasem podają inne nazwy, w wielu publikacjach podawane są też błędne nazwy miejscowości a nawet błędne nazwy operacji lotniczych oraz błędne nazwy placówek odbiorczych. Dzięki krzyżowej kwerendzie i analizie danych z różnych źródeł, udało się niektóre sporne informacje zweryfikować. W lutym 2018 opublikowałem kompletną bazę zrzutów osobowych i materiałowych Niespełna miesiąc później – bazę placówek odbiorczych Armii Krajowej.
Choć starałem się uniknąć błędów, jest dla mnie oczywiste, że te dwie fundamentalne bazy – wykaz zrzutów oraz wykaz zrzutowisk nie wyczerpują zagadnienia, nie zawierają kompletu istotnych informacji, w tym zwłaszcza dotyczących lokalizacji zrzutowisk Armii Krajowej.
Dlatego społeczny projekt badawczo – edukacyjny „NA TROPIE ZRZUTOWISK ARMII KRAJOWEJ” jest niezwykle istotny, bowiem może przynieść ważne odpowiedzi na pytanie o aktywność Armii Krajowej w konkretnych środowiskach lokalnych. Dotychczas istniejące „białe plamy” mamy szansę zastąpić źródłowymi ustaleniami, wydatnie wzbogacającymi naszą wiedzę historyczną. Trzeba „tylko” wykonać porządnie zadanie Tropiciela: ustalić lokalizację zrzutowiska planowaną na mapie, przeprowadzić kwerendę publikacji oraz relacji świadków (jeśli ich brak, należy je zebrać), wreszcie dokonać rzetelnej wizji lokalnej w terenie oraz ustalić rzeczywistą lokalizację danego zrzutu – która może się znacznie różnić od tej planowanej. Do wykonania jest więc solidna praca intelektualna, połączona z eksploracją w terenie oraz poszukiwaniem świadków tamtych dni.
Nasza pamięć o Cichociemnych jest wciąż bardzo dziurawa. Wciąż nie doczekaliśmy się porządnej monografii tego zagadnienia, choć napisano już kilka bardzo wartościowych publikacji, niekiedy starających się objąć całość tematyki, ale wciąż przyczynkarskich. Dobrym wstępem do zgłębiania tajników Cichociemnych może być bardzo wartościowa monografia polskiej sekcji brytyjskiego Kierownictwa Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE) – prof dr hab. Jacek Tebinka oraz dr hab. Anna Zapalec „Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE)”. Ale historia Armii Krajowej bez porządnie zbadanej historii Cichociemnych – elity AK, w tym bez porządnie zbadanej problematyki lotniczego wsparcia dla Armii Krajowej – nadal pozostanie dziurawa. Dlatego właśnie tropimy wydarzenia tamtych lat, dlatego stąpamy po śladach Historii. Wciąż są szanse na nowe i cenne odkrycia…
Zapraszamy do społecznego Projektu badawczo – edukacyjnego:
zobacz stronę Projektu
społeczny projekt badawczo – edukacyjny
Patronat: Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej
Redakcja „Biuletynu Informacyjnego” wspiera i patronuje medialnie temu wspaniałemu i niecodziennemu projektowi. Mamy rzadką okazję uczestniczyć w odkrywaniu historii wprost na naszych oczach!
Popieram realizację projektu „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”, jako ważnego projektu, który zainteresowanej społeczności zaprezentuje obraz zrzutów sprzętu wojskowego dla podziemia wojskowego w kraju. Jest to wbrew pozorom sprawa do tej pory mało znana, z której najlepiej znane są zrzuty cichociemnych, a która powinna zostać ukazana w pełni dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polskiego Państwa Podziemnego.
Prof. dr hab. Grzegorz Mazur
Społeczny projekt badawczo-edukacyjny „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”, to bardzo wartościowa, w zasadzie bezprecedensowa inicjatywa dla najnowszej historii Polski.
Pomysłodawcy projektu – dr Andrzej Borcz oraz Ryszard M. Zając – mają spore, udokumentowane doświadczenie w badaniach nad dziejami Polskiego Państwa Podziemnego. Jestem przekonany, że projekt „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” przyniesie nie tylko nowe spojrzenie i szczegóły związane z akcjami zrzutowymi, ale również pozwoli w praktyczny sposób zweryfikować dotychczasowe ustalenia, a w rezultacie odtworzyć kompletną listę oraz lokalizację akowskich placówek odbiorczych i bastionów.
Prof. dr hab. Grzegrz Ostasz
Lokalizacja zrzutowiska”Paszkot 2″, ustalona przez Panów Andrzeja Borcza oraz Waldemara Natońskiego – pierwsze odkrycie w Projekcie
W przeddzień rocznicy utworzenia Armii Krajowej oraz pierwszego skoku Cichociemnych do Polski rozpoczynamy realizację unikalnego, społecznego projektu badawczo – edukacyjnego pt. „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”. Tropicielem obiektywnej prawdy historycznej może zostać każdy, kto chce stąpać po śladach tajnych operacji specjalnych w Polsce.
Istotą Projektu jest aktualizacja oraz ustalenie precyzyjnych lokalizacji (współrzędnych GPS) kilkuset zrzutowisk Armii Krajowej, na których żołnierze podczas II wojny św. odbierali lotnicze zrzuty Cichociemnych, broni i zaopatrzenia dla AK.
Zrzuty te organizował Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego w Londynie (zobacz płk dypl. Jan Jaźwiński), w ścisłej współpracy z Komendą Główną Armii Krajowej oraz brytyjską organizacją rządową Special Operations Executive (SOE, Kierownictwo Operacji Specjalnych).
W wielu przypadkach, dzięki archiwalnym dokumentom i relacjom świadków udało się ustalić dość dobrze miejsce danej placówki odbiorczej. Ale wciąż można istotnie doprecyzować dotychczasowe lokalizacje konspiracyjnych zrzutowisk. Doceniamy i szanujemy dotychczasowe starania i dokonania badaczy, przede wszystkim Kajetana Bienieckiego oraz Krzysztofa Mroczkowskiego, a także Grzegorza Ostasza. Chcemy Ich pracę uzupełnić w oparciu o wiarygodne historyczne źródło – częściowo zakodowany „Wykaz placówek” – wyszperany niedawno w Centralnym Archiwum Wojskowym, w zespole akt Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza.
Projekt „na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” jest świadectwem troski o miejsca ważne dla Polskiego Podziemia w dobie II wojny światowej. Często są to dziś tereny zapomniane i nieodkryte, a jednak są świadectwem niezwykłych, czasem krwawych wydarzeń.
Utrwalenie pamięci o zrzutowiskach i ludziach, którzy tam walczyli o wolność jest naszym obowiązkiem.
Prof. dr hab. Wojciech Krawczuk
Ryszard M. Zając – Społeczny projekt badawczo – edukacyjny
„Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 03 (395) marzec 2023, s. 1, 90, 43-45
Działania w naszym Projekcie mają pionierski charakter. Mogą im towarzyszyć silne emocje oraz zaskakujące odkrycia, mogą więc stać się znakomitą zabawą oraz świetną grą terenową.
Udział w Projekcie będzie jednak autentycznym poszukiwaniem obiektywnej prawdy historycznej. Każdy Tropiciel, który zgłosi się do Projektu, ma szansę zapisać się złotymi zgłoskami w historii.
Nasz społeczny projekt badawczo – edukacyjny, czyli fascynujące oraz emocjonujące poszukiwanie prawdy historycznej może być dla nas wszystkich także ważnym doświadczeniem intelektualnym oraz edukacyjnym. Armia Krajowa była największą oraz najbardziej sprawną konspiracyjną organizacją zbrojną okupowanej Europy. Cichociemni – żołnierze w służbie specjalnej – byli elitą Armii Krajowej, pionierami działań specjalnych w okupowanej Polsce. Bez wątpienia stąpanie po śladach tajnych operacji specjalnych w Polsce może być nie tylko emocjonujące, ale także wartościowe poznawczo.
Tajne zrzutowiska, alianckie samoloty, partyzanci, cichociemni – czy może być lepszy punkt wyjścia do opowieści o Polskim Państwie Podziemnym i jego Armii Krajowej?
Projekt „Na tropie zrzutowisk AK” to połączenie dobrze przemyślanej edukacji z wiedzą ekspercką które razem tworzą atrakcyjną trasę edukacji historycznej. Tak właśnie powinna wyglądać promocja historii w sferze publicznej.
Prof. dr hab. Rafał Wnuk
Projekt narodził się spontanicznie, na początku lutego 2023, z aktualnej, pilnej potrzeby badawczej. Przede wszystkim z naszych indywidualnych pasji: historycznej i edukacyjnej. Zachęcamy do uczestnictwa Pasjonatów, dla których ważna jest historia Polski, szacunek dla ogromnego wysiłku Armii Krajowej oraz właściwie pojmowana pamięć narodowa. Zapraszamy szczególnie młodzież – indywidualnie i zespołowo – do fascynującego tropienia lokalnej oraz ponadlokalnej historii. Zapraszamy do współpracy wszystkie Osoby oraz Instytucje, które mogłyby pomóc w realizacji Projektu.
Inicjatorzy Projektu:
Zobacz wyjaśnienie – Dlaczego tropimy?
Zobacz zrzutowiska: Jerzyk | Paszkot |
Wykaz placówek odbiorczych, sporządzony w Oddziale VI (Specjalnym)
Lokalizacja zrzutowisk „zaszyfrowana” współrzędnymi map
Źródło: Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. II.52.242
POBIERZ – WYKAZ PLACÓWEK (pdf)
Waldemar Natoński – Instrukcja dekodowania
współrzędnych miejsc zrzutu z „Wykazu placówek” CAW
POBIERZ – INSTRUKCJA DEKODOWANIA (większa rozdzielczość, png)
Celem Projektu jest ustalenie precyzyjnych lokalizacji (współrzędnych GPS) kilkuset zrzutowisk Armii Krajowej. Pomoże w tym archiwalny „Wykaz placówek”, sporządzony przez oficerów Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Pomocna będzie również „Instrukcja dekodowania”, sporządzona przez Pana Waldemara Natońskiego, który ustalił już nieznaną dotąd lokalizację placówki odbiorczej „Paszkot 2”
Będziemy publikować wszystkie wskazówki na tej stronie Projektu. Będziemy również dzielić się doświadczeniami w grupie na portalu społecznościowym.
1/ Wybranie (jednej lub kilku) konkretnej placówki odbiorczej (zrzutowiska) z „Wykazu placówek” Oddziału Specjalnego, w oparciu o zawarte w nim jawne, przybliżone dane lokalizacyjne. Najlepiej wybrać zrzutowisko w nieodległym rejonie, który możemy później eksplorować w terenie,
2/ Podjęcie do zdekodowania współrzędnych lokalizacyjnych tej placówki (placówek) zakodowanych w treści archiwalnego „Wykazu placówek”, sporządzonego przez oficerów Oddziału VI (Specjalnego),
3/ Odnalezienie odpowiedniej dla wybranego terenu arkusza przedwojennej mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego,
4/ Zdekodowanie z pomocą „Instrukcji dekodowania” współrzędnych danej placówki odbiorczej poprzez naniesienie ich na mapę 1:300 000 oraz zestawienie z mapą 1:100 000, którą w terenie posługiwali się zwiadowcy – żołnierze AK,
5/ Weryfikacja uzyskanych współrzędnych lokalizacyjnych, poprzez analizę warunków, jakie musiała spełniać każda placówka odbiorcza Armii Krajowej,
6/ Zebranie wszelkich dostępnych źródeł wiedzy nt. wybranego zrzutowiska, w tym wskazówek i map. Istotne będzie ponadto zebranie dostępnych publikacji nt. danego zrzutowiska, relacji świadków, i in.,
7/ Weryfikacja źródłowa uzyskanych współrzędnych lokalizacyjnych, poprzez analizę zebranych informacji nt. wszelkich okoliczności związanych z danym zrzutowiskiem, w szczególności miejsca jego lokalizacji. Doprecyzowanie dotychczasowych ustaleń lokalizacyjnych oraz historycznych,
8/ Weryfikacja terenowa zdekodowanych i zweryfikowanych współrzędnych lokalizacyjnych oraz zebranych i przeanalizowanych źródłowych informacji historycznych. Ustalenie współrzędnych GPS zrzutowiska oraz wysłanie ich do Projektu za pomocą pinezki w Google Maps,
9/ Udokumentowanie aktywności Tropiciela w Projekcie, w szczególności działań prowadzących do zdekodowania współrzędnych lokalizacyjnych wybranej placówki odbiorczej Armii Krajowej,
10/ Przygotowanie w atrakcyjnej formie (np. multimedialnej) prezentacji swojego odkrycia oraz związanych z nim danych lokalizacyjnych i historycznych.
Na każdym etapie realizacji Projektu będziemy starali się pomagać Tropicielom, będziemy także udostępniać pomocne informacje w grupie na portalu społecznościowym. „Wytropione” lokalizacje chcielibyśmy uzupełnić o lokalną dokumentację konkretnych zrzutowisk: zdjęcia, mapy, szkice, relacje historyczne, wskazanie publikacji dotyczących zrzutów na tym konkretnym „koszu” itp. Uczestników Projektu zapraszamy do grupy na Facebooku
Waldemar Natoński – wszelkie dane z terenu, z relacji uczestników akcji, powinno się weryfikować ze współrzędnymi z „Wykazu placówek”. Archiwalne mapy WIG w skali 1:300 000 i 1:100 000 można pobrać na tej stronie
Sposób określania współrzędnych podaliśmy w instrukcji. Zdaję sobie jednak sprawę, że nie jest to jednak łatwe do wykonania dla osób, które nie mają papierowej wersji mapy, a nie za bardzo poruszają się w obsłudze programów graficznych i jeszcze nie „czują”, że drukowanie z komputera lub praca na ekranie przy różnych powiększeniach, to praca na różnych skalach mapy i konieczność przeliczeń.
Wypracowałem metodę bardzo prostą. Bazuje na wykorzystaniu podziałki liniowej znajdującej się przy każdej mapie. Dzięki temu podejściu nawet jak powiększamy widok mapy, czy zmieniają się jej rozmiary przy drukowaniu, to zawsze jesteśmy „w skali”, bo ta podziałka liniowa zmienia się proporcjonalnie wraz z mapą. Najpierw mm z „Wykazu” przeliczam na km/m a następnie odmierzam je na trzysetce wykorzystując do tego kilometraż odmierzony na podziałce liniowej.
W programach graficznych można wyprowadzić prostokątne linie pomocnicze i na ich przecięciu lokalizować zrzutowiska. Później można podjąć próbę zestawienia tego z mapą 1:100 000, na której lepiej możemy czytać teren i np. lekko przesunąć typowanie jeśli wyszło w środku lasu. Przy pomocy takiego podejścia, opracowanie jednego zrzutowiska to ok. 15-20 min pracy, łącznie z próbą przeniesienia typowania trzysetki na setkę.
Zauważyłem, że mapy udostępnione w powyższym linku, mają czasem delikatnie zniekształconą perspektywę, więc przy korzystaniu ze zbiorów zdygitalizowanych może występować błąd, jakiego nie robilibyśmy mierząc na oryginalnej mapie papierowej. Niemniej porównanie tych kilku sztuk, które zweryfikowałem z tym, co w swoim opracowaniu pokazał K. Mroczkowski, pokazuje, że bazowanie na skanach przynosi zadowalające efekty. Typowania są identyczne, bądź zbliżone.
Uważam, że warto sięgnąć do „Wykazu” jak już ktoś robi coś w terenie. Przykłady: 1/ bastionu Paszkot, 2/ ustaleń odnośnie Pardwy, 3/ najnowsze „odkrycie” wynikające z analizy zrzutowisk podjasielskich – placówka odbiorcza „Jaskółka 2”, która nie funkcjonuje w opracowaniu K. Mroczkowskiego – pokazują, że jest jeszcze sporo do uściślenia, a czasem takie ustalenie z wykazu może być impulsem do wyjścia w teren, podpytania ludzi i odkrycia, że zrzut miał miejsce w innej lokalizacji niż opisywana w literaturze przedmiotu.
Zapraszamy do tropienia śladów operacji specjalnych w Polsce
zachęcamy do wytropienia zrzutowisk Armii Krajowej.
Grupa na Facebooku dla Uczestników Projektu
kontakt: zrzutowiska (at) elitadywersji.org
Zarejestruj się w Projekcie (formularz Google):
(Uwaga: można się rejestrować w Projekcie bez logowania do Google)
Skoki ćwiczebne: Largo House i Ringway
w zbiorach NAC
W czterech sezonach operacyjnych wykonano łącznie 868 lotów (załogi polskie 439, brytyjskie i południowoafrykańskie 319, amerykańskie 110). Zrzucono do Polski 316 Cichociemnych oraz 28 kurierów (jeden CC oraz jeden kurier skoczyli dwukrotnie), Węgra – radiotelegrafistę, a także 4 Anglików oraz 1 CC (operacja Freston).
Zrzuty skoczków oraz zaopatrzenia przyjmowało ok. 642 placówek odbiorczych (część z nich to te same placówki o innych kryptonimach)..
Ponadto zrzucono 670 ton zaopatrzenia (4802 zasobniki, 2971 paczek, 58 bagażników), z czego odebrano 443 tony. W tym samym czasie SOE zdecydowało o zrzuceniu do Jugosławii 76117 ton zaopatrzenia, do Francji 10485 ton, a do Grecji 5796 ton…
zobacz – wykaz zrzutów
zobacz – zrzuty
Grzegorz Rutkowski – Ewakuacja ludzi i sprzętu ze zrzutowisk
w: Biuletyn informacyjny AK nr 01 (309) styczeń 2016, s. 13 – 19
Wykaz placówek odbiorczych, sporządzony w Oddziale VI (Specjalnym)
Lokalizacja zrzutowisk „zaszyfrowana” współrzędnymi map
Źródło: Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. II.52.242
Tabela poniżej zawiera wykaz placówek odbiorczych, opracowany w oparciu o dane zebrane z wielu źródeł. Dzięki temu udało się ustalić brakujące informacje oraz zweryfikować niektóre błędne dane dotyczące zrzutów. Opierałem się na zachowanych dokumentach oraz danych podawanych w wiarygodnych publikacjach. W wykazie nie uwzględniłem placówek, na które z różnych powodów nie zrzucono skoczków albo zaopatrzenia (nie wykonano zadania). Nie zostały także uwzględnione zrzuty „na dziko” oraz część zrzutów bezpośrednio na Warszawę (podczas Powstania Warszawskiego) gdy zrzutów nie dokonywano na placówki odbiorcze, ale na lokalizacje w mieście, nie mające kryptonimów) – te dane można wyszukać w wykazie operacji lotniczych.
UWAGA – wykaz zostanie zaktualizowany o dane z oryginalnego wykazu Oddziału VI (patrz powyżej)
po rozszyfrowaniu współrzędnych lokalizacyjnych z map
„Bastion” oznacza placówkę zdolną do przyjęcia zrzutu jednocześnie z więcej niż z jednego samolotu. Wszystkie operacje zrzutowe Cichociemnych mają swój kryptonim, od lutego 1944 zaniechano nadawania kryptonimów operacjom zrzutowym zaopatrzenia.
Od jesieni 1943 „znormalizowano” nadawanie kryptonimów placówkom odbiorczym:
Przy tworzeniu wykazu za najbardziej wiarygodne uznałem dane z opartych m.in. na dokumentach SOE oraz AK (w tym depeszach z placówek) publikacji: Kajetana Bienieckiego „Lotnicze wsparcie Armii Krajowej”, Andrzeja Pawła Przemyskiego „Z pomocą żołnierzom Podziemia”. Różne źródła podają rozmaite lokalizacje placówek odbiorczych, wykaz zawiera lokalizacje zweryfikowane; różne źródła podają czasem inne nazwy, w wielu publikacjach podawane są też błędne nazwy miejscowości a nawet błędne nazwy operacji lotniczych oraz błędne nazwy placówek odbiorczych. Żmudna kwerenda danych z wielu żródeł pozwoliła wyeliminować prawie wszystkie błędy.
Uwaga: tabelę można przeszukiwać oraz sortować, klikając wybraną kolumnę.
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków
Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca
Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie
Placówka odbiorcza | Lokalizacja placówki | Data operacji | Operacja | Uwagi |
---|---|---|---|---|
Balia 122 | Mordy (28 km) | 1944-04-03/04 | zrzut materiałowy | |
Baran 511 Baran 147 | Radlin Nałęczów (28 km) | 1943-10-09/10 1944-04-03/04 | Cottage 7 | zrzut materiałowy |
Bagnet 106 Bagnet 229 (bastion) | Pnikut Mościska (12 km) UKR | 1944-07-03/04 1944-07-09/10 | zrzut materiałowy | |
Bat 610 | Książenice Grodzisk Maz. (7 km) | 1943-03-14/15 | Step | zrzut CC |
Bąk (bastion) | Matczyn Lublin (35 km) | 1944-04-15/16 | Wildhorn I (Most 1) | lądowisko przerzut CC |
Błoto (poza) | Podstoliska Tłuszcz (3,4 km) | 1942-03-30/31 | Belt | zrzut CC |
Bocian 104 (bastion) | Stara Wieś Krosno (20 km) | 1944-05-30/31 | zrzut materiałowy | |
Borówka 110 Borówka 208 (bastion) | Rędziny Włoszczowa (30 km) | 1944-04-08/09 1944-09-18/19 | zrzut materiałowy | |
Bór 205 | Głosków Garwolin (6,5 km) | 1942-10-01/02 | Hammer | zrzut CC |
Browning 228 (bastion) | Rudki Gródek Jagielloński (18 km) UKR | 1944-05-04/05 1944-07-03/04 1944-07-09/10 | zrzut materiałowy | |
Brzoza 217 | Lipowczyce Radomsko (16 km) | 1944-05-12/13 | zrzut materiałowy | |
Buk 201 | Orzechów Radomsko (9 km) | 1944-09-16/17 | zrzut materiałowy | |
Byk 142 | Zawieprzyce Lubartów (15 km) | 1944-04-03/04 | zrzut materiałowy | |
Cekinia 202 (bastion) | Gracuch Końskie (7 km) | 1944-09-16/17 | zrzut materiałowy | |
Chmiel 103 | obok szosy Warszawa - Radom Białobrzegi (13 km) | 1943-01-25/26 | Brace | zrzut CC |
Chochla 507 (bastion) | Łubiec Warszawa (27 km) (Puszcza Kampinoska) | 1943-10-20/21 1944-08-23/24 1944-08-24/25 1944-08-25/26 | Cottage 10 (pozostałe zrzuty w operacjach bez kryptonimu) | zrzut materiałowy |
Chochla-2 702 Z (bastion) | Truskawka (Puszcza Kampinoska) | 1944-09-01/02 | zrzut materiałowy | |
Chochla 703 (bastion) | Ławy (Puszcza Kampinoska) | 1944-08-15/16 1944-08-16/17 1944-08-20/21 1944-08-23/24 1944-08-24/25 1944-08-25/26 1944-09-10/11 | zrzut materiałowy | |
Colt 101 Colt 230 | Nadyby Sambor (13 km) UKR | 1944-07-03/04 | zrzut materiałowy | |
Czajnik 204 | Mokra Wieś Tłuszcz (8 km) | 1943-09-14/15 | Neon 8 | zrzut CC |
Czyżyk (bastion) | Budy Rzeszów (13 km) | 1944-07-07/08 | zrzut CC | |
Ćma | Puławy (9 km) | 1943-03-08/09 | Daisy | zrzut materiałowy |
Dracena 217 | Grabowiec Radom (40 km) | 1944-08-01/02 | zrzut materiałowy | |
Dywan 200 | Łowicz (14 km) | 1943-09-14/15 | Neon 10 | zrzut CC |
Fasola 802 | Jarocin (17 km) | 1943-10-15/16 | Cottage 56 | zrzut materiałowy |
Foka 243 | Marianpol Biała Podlaska (14 km) | 1944-04-14/15 | zrzut materiałowy | |
Garnek 103 | widły Narwi i Bugu Wyszków (8 km) | 1943-09-16/17 | Neon 1 | zrzut CC |
Georginia 214 Georginia 410 | Chrapanów Zawichost (9 km) | 1944-05-21/22 | zrzut materiałowy | |
Gęś 953 | Chaśno Łowicz (11 km) | 1943-03-24/25 | Doric | zrzut materiałowy |
Głuszec 301 (bastion) | Zembrza Rzeszów (22 km) | 1944-07-07/08 | zrzut materiałowy | |
Goździk 108 Goździk 405 (bastion) | Teofilów Ćmielów (9 km) | 1944-05-21/22 1944-07-21/22 | zrzut materiałowy | |
Grab 306 Grab 312 (bastion) | Mieczysławów Ostrowiec (26 km) | 1944-02-24/25 1944-05-28/29 | zrzut materiałowy | |
Groch-1 401 | Kalisz (19 km) | 1943-09-14/15 | Flat 24 | zrzut materiałowy |
Grot 205 | Gańczary Lwów (18 km) UKR | 1944-07-07/08 | zrzut materiałowy | |
Gruszka 307 Gruszka 120 (bastion) | Wszachów Łagów (6 km) | 1944-07-27/28 1944-07-30/31 | zrzut materiałowy | |
Hamak 702 Hamak-2 705 (bastion) | Truskaw (Puszcza Kampinoska) | 1944-08-09/10 1944-08-15/16 1944-08-16/17 1944-08-23/24 1944-08-24/25 1944-09-01/02 1944-09-21/22 | zrzut materiałowy | |
Hiena 603 | Chełm (11 km) | 1943-03-14/15 | Yard | zrzut materiałowy |
Hipopotam 318 Hipopotam 319 (bastion) | Zwierzyniec Zamość (25 km) | 1944-04-23/24 1944-05-04/05 1944-05-12/13 1944-05-19/20 1944-05-24/25 | zrzut materiałowy | |
Igła | Mariew (Kampinos) Ożarów Maz. (13 km) | 1942-09-01/02 | Chickenpox | zrzut CC |
Imbryk | Dąbrówka Tłuszcz (15 km) | 1944-04-09/10 | Weller 2 | zrzut CC |
Jarząb 112 Jarząb 404 | Mierzączka Zwoleń (7 km) | 1944-05-10/11 1944-05-21/22 | zrzut materiałowy | |
Jaskółka 140 | Bieździatka Jasło (7 km) | 1944-04-09/10 | zrzut materiałowy | |
Jastrząb 105 (bastion) | Zarzecze Jasło (7 km) | 1944-05-30/31 | zrzut materiałowy | |
Jaśmin 302 | Bronowice, Opatkowice Puławy (9 km) | 1944-05-19/20 | Weller 18 | zrzut CC |
Jawor 952 Jawor 314 | Łoje Pionki (19 km) | 1943-03-19/20 1943-03-24/25 1944-04-16/17 | Key Basin | zrzut materiałowy |
Jemioła 116 (bastion) | Męciszów Zwoleń (8 km) | 1944-05-10/11 | zrzut materiałowy |
|
Jesion 204 | Czarna Pionki (8 km) | 1944-05-12/13 | zrzut materiałowy |
|
Jerzyk 303 (bastion) | Sieklówka Jasło (10 km) | 1944-07-07/08 | zrzut materiałowy zobacz - Jerzyk |
|
Jodła 134 | Paprotnia, Łękawica widły Pilicy i Wisły Dobieszyn (12 km) | 1944-04-08/09 | Weller 7 | zrzut CC |
Kabłąk-2 103 (bastion) | Biłka Szlachecka Lwów (20 km) UKR | 1944-07-03/04 1944-07-09/10 | zrzut materiałowy | |
Kaczka 612 Kaczka 127 | Książ Mały Miechów (18 km) | 1943-03-16/17 1944-04-03/04 | Lock | zrzut materiałowy |
Kanapa 303 | Baniocha ok. Góra Kalwaria | 1944-04-16/17 | Weller 12 | zrzut CC |
Kanarek 122 Kanarek 211 (bastion) | Przysieka Miechów (13 km) | 1944-05-10/11 1944-08-04/05 | zrzut materiałowy | |
Kangur 220 (bastion) | Wólka Koniaszycka Opole (10 km) | 1944-05-28/29 | zrzut materiałowy | |
Karabela 310 (bastion) | Daszawa Stryj (14 km) UKR | 1944-05-24/25 1944-05-29/30 | zrzut materiałowy | |
Kawka 308 | Wiśniowa Kraków (32 km) | 1944-04-16/17 | zrzut materiałowy | |
Kilim 110 | Łowicz (8 km) | 1943-09-09/10 | Flat 1 | zrzut materiałowy |
Klacz 901 (bastion) | Franciszków Opole (7 km) | 1944-04-27/28 | zrzut materiałowy | |
Klamka 610 | Skierniewice (8 km) | 1943-10-14/15 | Cottage 28 | zrzut materiałowy |
Klon 311 | Skierniewice (8 km) | 1944-04-23/24 | zrzut materiałowy | |
Klosz 102 | Przybyszew Grójec (23 km) | 1944-04-30/05-01 | Weller 16 | zrzut CC |
Kobuz 212 Kobuz 204 Kobuz 312 (bastion) | Janowice Miechów (15 km) | 1944-08-04/05 1944-09-21/22 1944-12-28/29 | zrzut materiałowy | |
Koc-1 202 Koc-1 117 | Nieporęt Radzymin (9 km) | 1943-09-14/15 1944-04-09/10 | Neon 6 Weller 1 | zrzut CC zrzut CC |
Kocioł | Cegłów, Stefanówka Mińsk Mazowiecki (11 km) | Shirt | zrzut CC | |
Kogut 412 (bastion) | Koszyce (2 km) | 1944-05-21/22 | zrzut materiałowy | |
Koliber-2 305 Koliber 306 (bastion) | Zabierzów Bocheński Bochnia (11 km) | 1944-05-24/25 | Weller 23 | zrzut CC |
Koniczyna 107 | Podgórki Radom (16 km) | 1944-04-09/10 | zrzut materiałowy | |
Konopie 104 | Bród Jedlińsk (5 km) | 1944-05-10/11 | zrzut materiałowy | |
Konwalia 126 Konwalia 406 | Gębarzew Radom (10 km) | 1944-12-27/28 | zrzut materiałowy | |
Koń 102 | Włodzimierzów, widły Luciąży i Piicy Piotrków (13 km) | 1943-02-16/17 | Saw | zrzut CC |
Kopyto | Barycze Końskie (8 km) | Legging Belt (poza) | zrzut CC | |
Kord 108 | Doliniany Gródek Jagielloński (5 km) UKR | 1944-05-30/31 | zrzut materiałowy | |
Kos 407 Kos 309 (bastion) | Wierzbno k. Proszowic Kraków (24 km) | 1944-05-21/22 | Weller 29 | zrzut CC zrzut materiałowy |
Kosz 305 | Wyszków (21 km) | 1944-04-16/17 | zrzut materiałowy | |
Kot 611 | Celinów Mogielnica (11 km) | 1943-03-13/14 | Area | zrzut materiałowy |
Koza 420 | Bychawka, Bystrzyca Lublin (18 km) | 1944-04-27/28 1944-04-27/28 | Weller 21 | zrzut CC zrzut materiałowy |
Koza 608 | Celestynów Mińsk Mazowiecki (11 km) | 1943-03-13/14 | Stock (poza) | zrzut CC |
Kra 602 | Zwoleń (9 km) | 1943-03-13/14 | Door | zrzut CC |
Kruk 310 | Drwinia Bochnia (12 km) | 1943-03-08/09 | Aster | zrzut materiałowy |
Krzak 106 | Łowicz (16 km) | 1943-01-25/26 | Screwdriver | zrzut CC |
Kufel 138 | Helenów Siedlce (21 km) | 1944-04-03/04 | zrzut materiałowy | |
Kufer 208 | Ruda Ostrów Mazowiecka (11 km) | 1943-09-14/15 | Flat 12 Flat 12 A | zrzut materiałowy |
Kura-1 230 | Koniusze k. Proszowic Kraków (17 km) | 1944-04-14/15 | Weller 11 | zrzut CC |
Latarnia-2 102 | Warka nad Pilicą (23 km) | 1943-09-18/19 | Flat 20 | zrzut materiałowy |
Lewkonia 603 | Przyłęk Koniecpol (23 km) | 1944-10-21/22 | zrzut materiałowy | |
Lichtarz 101 Lichtarz 223 | Duża Machnatka Grójec (14 km) | 1943-09-09/10 1944-04-12/13 | Flat 2 Weller 10 | zrzut materiałowy tylko zrzut materiałowy |
Lilia 707 | Kampinos Mińsk Mazowiecki (12 km) | 1943-02-16/17 | Vice | zrzut CC |
Lis | Cegłów, Zgiechów Mińsk Mazowiecki (14 km) | 1943-02-17/18 | Wall | zrzut CC |
Lustro 201 | Mistów Mińsk Mazowiecki (9km) | 1943-09-21/22 | Neon 5 | zrzut CC |
Ładownica 132 | Balice Przemyśl (17 km) | 1944-05-10/11 | zrzut materiałowy | |
Łąka | Drzewicz Łowicz (10 km) | Cravat | zrzut CC | |
Mewa 222 (bastion) | Dalechowice, Bobin Skalbmierz (15 km) | 1944-05-04/05 1944-05-04/05 | Weller 17 | zrzut CC zrzut materiałowy |
Mewa 958 | Odrowąż, Wielka Dabrówka Opoczno (12 km) | 1943-03-19/20 | Beam | zrzut CC |
Mirt-1 136 Mirt-1 130 (bastion) | Cisów, Czarna k. Kielc | 1944-04-08/09 1944-05-10/11 | Weller 4 | zrzut CC zrzut materiałowy |
Mirt-2 218 | Kielce (15 km) | 1944-08-04/05 | zrzut materiałowy | |
Motyl | Wał Ruda, Jadowniki Mokre Tarnów (18 km) | 1944-05-29/30 1944-07-25/26 | Wildhorn II (Most 2) Wildhorn III (Most 3) | lądowisko przerzut CC |
Mysz 242 | Bełżyce Lublin (13 km) | 1944-04-12/13 | Weller 14 | zrzut CC |
Nagan 109 Nagan 204 (bastion) | Chłopy Rudki (11 km) UKR | 1944-05-30/31 1944-07-03/04 1944-07-07/08 | zrzut materiałowy | |
Narcyz 961 | Łakoć Puawy (18 km) | 1943-03-19/20 | Knob | zrzut materiałowy |
Newa 504 Newa 611 (bastion) | Tomawa, Żerechowa – Kolonia Piotrków Trybunalski (19 km) | 1944-10-16/17 1944-08-18/19 1944-10-16/17 | Poldek 1 Wacek 1 | zrzut CC zrzut CC zrzut materiałowy |
Nida 225 Nida 504 (bastion) | Górale Piotrków (28 km) | 1944-08-01/02 1944-08-16/17 | zrzut materiałowy | |
Niecka 224 | Strachowka Tłuszcz (14 km) | 1944-04-15/16 | zrzut materiałowy | |
Nietoperz 305 (bastion) | Baranów n/Wisłą Tarnobrzeg (11 km) | 1944-07-25/26 | zrzut materiałowy | |
Nil 2 123 (bastion) | Żerechowa Piotrków Trybunalski (19 km) | 1944-05-10/11 1944-05-10/11 | Weller 27 | zrzut CC zrzut materiałowy |
Noteć 117 (bastion) | widły Luciąży i Pilicy Łazy Duże Piotrków (10 km) | 1944-07-30/31 | zrzut materiałowy | |
Obraz 108 Obraz 318 (bastion) | Krawcowizna, Kąty – Borucza ujście Bugu i Narwi Tłuszcz (12 km) | 1943-09-16/17 1944-04-16/17 | Neon 3 Weller 15 | zrzut CC zrzut CC |
Obrus 506 | Nieborów Łowicz (12 km) | 1943-10-18/19 | Oxygen 8 | zrzut CC |
Odra 218 | Swolszowice Duże Piotrków (18 km) | 1944-05-04/05 | zrzut materiałowy | |
Ogier 421 (bastion) | Niedźwiada Opole (8 km) | 1944-04-27/28 | zrzut materiałowy | |
Ognicha 102 | Koniecpol (15 km) | 1944-11-22/23 | zrzut materiałowy | |
Ogórek 303 Ogórek 606 Ogórek 208 (bastion) | Bystrzanowice, Żarki Częstochowa (31 km) | 1944-10-16/17 | Freston | brytyjska misja wojskowa (zrzut 1 CC) zrzut materiałowy |
Oka 303 | Lubochnia Piotrków (33 km) | 1944-09-18/19 | zrzut materiałowy | |
Okoń | Okoń, Nakło Koniecpol (11 km) | 1943-02-20/21 | Rivet | zrzut CC |
Olcha 606 | Kielce (9 km) | 1943-03-13/14 | Tile | zrzut CC |
Oleander 108 | Mykanów Częstochowa (14 km) | 1944-05-10/11 | zrzut materiałowy | |
Osa 207 (później Wanna 139) | Mokobody Siedlce (15 km) | 1942-10-02/03 | Lathe | zrzut CC |
Oset 107 | Okręcie Częstochowa (15 km) | 1944-07-30/31 | zrzut materiałowy | |
Osika 216 | Częstochowa (22 km) | 1944-05-04/05 | zrzut materiałowy | |
Owca 117 Owca 312 (bastion) | Niezabitów Opole (17 km) | 1944-05-10/11 1944-05-19/20 | zrzut materiałowy | |
Palma 112 Palma 402 (bastion) | ujście Wisłoki Osiek (11 km) | 1944-04-08/09 1944-05-28/29 | zrzut materiałowy | |
Palma Dwa | Osiek (7 km) | 1944-05-24/25 | zrzut materiałowy | |
Pardwa 110 (bastion) | Przeworsk (15 km) | 1944-01-05/06 | Florida 23 Florida 24 | zrzut materiałowy |
Paszkot 1 Paszkot 239 (bastion) | Rakszawa Żołynia Łańcut (7 km) | 1944-05-30/31 1944-04-15/16 1944-05-30/31 | Weller 30 | zrzut CC zrzut materiałowy oba na Paszkot 2 zobacz - Paszkot |
Papuga 114 Papuga 226 (bastion) | Jastrząbka Stara Tarnów (20 km) | 1944-07-30/31 | zrzut materiałowy | |
Perkoz 103 (bastion) | Wola Żarczyńska Rzeszów (31 km) | 1944-05-30/31 | zrzut materiałowy | |
Pierzyna 137 Pierzyna 206 | Malcanów Mińsk Mazowiecki (10 km) | 1944-04-03/04 1943-09-14/15 | Weller 5 Neon 9 | zrzut CC zrzut CC |
Pies 712 | Radzice Odrzywół (9 km) | 1943-02-19/20 | Spokeshave | zrzut CC |
Pietruszka 311 | Połaniec (2 km) | 1944-04-16/17 | zrzut materiałowy | |
Pinia 423 Pinia 215 | Piekary Klimontów (9 km) | 1944-04-27/28 | zrzut materiałowy | |
Pokrywa 109 | Kolno Wołomin (8 km) | 1943-09-09/10 | Flat 8 | zrzut materiałowy |
Polana 250 | Władynopol Luboml (17 km) UKR | 1944-04-08/09 1944-04-14/15 | zrzut materiałowy | |
Pole | Łosinno widły Bugu i Narwi Wyszków (9 km) | Collar | zrzut CC | |
Proso-2 402 | Środa (11 km) | 1943-09-14/15 | Flat 23 | zrzut materiałowy |
Przetak 307 | Wyszków (6 km) | 1944-04-16/17 | zrzut materiałowy | |
Przycisk 317 Przycisk 103 | Kazimierzów Sochaczew (7 km) | 1944-04-16/17 1944-12-27/28 | Weller 10 | zrzut CC zrzut materiałowy |
Puchacz 710 | Łepki, Mordy Siedlce (17 km) | 1943-02-17/18 | Floor | zrzut CC |
Rak 206 | Łupiny Siedlce (11 km) | Chisel | zrzut CC | |
Raróg 422 (bastion) | Bachórz Przemyśl (32 km) | 1944-04-27/28 | zrzut materiałowy | |
Raszka 107 (bastion) | Niedźwiada, Nawsie Jasło (26 km) | 1944-05-30/31 | zrzut materiałowy | |
Robot 509 (bastion) | Kielkce (17 km) | 1944-09-01/02 | zrzut materiałowy | |
Rogi | Bogatki Grójec (16 km) | Smallpox | zrzut CC | |
Rozmaryn 213 (bastion) | Czaryż, Bieganów Secemin (6 km) | 1944-09-21/22 | Przemek 1 | zrzut CC |
Ryba 601 | ujście rzeki Liwiec Wyszków (7 km) | 1943-03-03/04 | Tulip | zrzut materiałowy |
Rybitwa-1 16 Rybitwa 141 | Barycz Krosno (25 km) | 1943-12-18/19 1944-04-03/04 | Ohio 3 | zrzut materiałowy |
Rybitwa-1 16 Rybitwa 141 | Barycz Krosno (25 km) | 1943-12-18/19 1944-04-03/04 | Ohio 3 | zrzut materiałowy |
San 215 (bastion) | Żurawka Skierniewice (27 km) | 1944-08-01/02 1944-08-04/05 1944-08-16/17 | zrzut materiałowy | |
Sałata 303 | Bieliny Zwoleń (8 km) | 1944-07-25/26 | zrzut materiałowy | |
Sito 119 | Kręgi Wyszków (10 km) | 1944-04-08/09 | zrzut materiałowy | |
Słonecznik 304 Słonecznik 305 (bastion) | Górnowola Wiślica (15 km) | 1944-05-24/25 | zrzut materiałowy | |
Słoń | Kotlice, Borszowice Chęciny (20 km), Pińczów (12 km) | 1943-02-20/21 | File | zrzut CC |
Smok 962 | Wola Wodyńska, Helenów Siedlce (23 km) | 1943-03-24/25 | Cellar | zrzut CC |
Smrek 401 | ujście Nidy do Wisły Wiślica (2 km) | 1944-05-28/29 | zrzut materiałowy | |
Sokół 956 | Zadybie Stare Garwolin (25 km) | 1943-03-20/21 | Glass | zrzut materiałowy |
Solnica 107 (bastion) | Osowiec Grodzisk Mazowiecki (7 km) | 1943-09-09/10 1944-07-30/31 1944-11-18/19 | Neon 4 Jacek 1 Kazik 2 | zrzut CC zrzut CC zrzut CC |
Sosna 218 | Wiśniówki Wiślica (5 km) | 1944-04-15/16 | zrzut materiałowy | |
Sójka 401 (bastion) | Zalesie Mszana Dolna (19 km) | 1944-07-09/10 | zrzut materiałowy | |
Spodek 209 | Mariańskie Porzecze, Łucznica Garwolin (8 km) | 1943-09-14/15 | Neon 7 | zrzut CC |
Stokłosa 106 (bastion) | Dobrów Szydłów (6 km) | 1944-07-21/22 | zrzut materiałowy | |
Stokrotka 101 Stokrotka 301 | Rataje nad Wosłą Wiślica (25 km) | 1944-05-31/06-01 | zrzut materiałowy | |
Sucha 908 | Dziecinów Góra Kalwaria (6 km) | 1943-03-03/04 | Rose | zrzut materiałowy |
Sum 711 | Machory, Maleniec Końskie (14 km) | 1943-02-16/17 | Rasp | zrzut CC |
Szczur 221 (Szczur 244) (bastion) | Wola Gałęzowska k. Bychawy Janów Lubelski (31 km) | 1944-05-04/05 1944-05-04/05 | Weller 26 | zrzut CC zrzut materiałowy |
Szmata 231 (Szmata 237) | Gałki Mińsk Mazowiecki (30 km) | 1944-04-14/15 | zrzut materiałowy | |
Sztucer 102 | Zaszkowice Rudki (12 km) UKR | 1944-07-03/04 | zrzut materiałowy | |
Ścigacz 128 (bastion) | Stojańce Przemyśl (34 km) | 1944-04-03/04 1944-07-08/09 | zrzut materiałowy | |
Śliwa 106 Śliwa 113 | ujście Nidy do Wisły Nowy Korczyn (5 km) | 1944-05-10/11 | zrzut materiałowy | |
Tapir 408 (bastion) | Puszcza Solska Zamość (21 km) | 1944-05-21/22 | zrzut materiałowy | |
Tasak 124 Tasak 704 (bastion) | Izdebko Kościelne Grodzisk (7 km) | 1944-04-08/09 1944-08-15/16 | zrzut materiałowy | |
Tchórz 143 | Osowo Łuków (27 km) | 1944-04-08/09 | zrzut materiałowy | |
Topaz 148 | Puzów Włodzimierz Wołyński (11 km) UKR | 1944-04-14/15 | zrzut materiałowy | |
Topola 14 (bastion) | Tyniec Jędrzejów (11 km) | 1943-12-18/19 | Ohio 1 | zrzut materiałowy |
Trawa (bastion) | Przyrów Częstochowa (34 km) | 1942-03-27/28 | Boot | zrzut CC |
Trawa 204 (bastion) | nad Nidą Pińczów (12 km) | 1944-08-04/05 | zrzut materiałowy | |
Tuja 215 | Brzezinka Jędrzejów (19 km) | 1944-05-04/05 | zrzut materiałowy | |
Tukan-1 12 | Szczucin Tarnów (31 km) | 1943-12-18/19 | Ohio 2 | zrzut materiałowy |
Tulipan 116 | Małogoszcz Jędrzejów (16 km) | 1944-04-09/10 | zrzut materiałowy | |
Tur 245 | Mościska Zamość (28 km) | 1944-04-14/15 | zrzut materiałowy | |
Ugór | Czatolin, Łyszkowice Skierniewice (20 km) | Rheumatism Ruction | zrzut CC | |
Wanna 139 (wcześniej Osa 207) (bastion) | Mokobody Siedlce (15 km) | 1944-04-03/04 | zrzut materiałowy | |
Waza 403 | Sobienie Kiełczewskie Garwolin (14 km) | 1944-04-27/28 | zrzut materiałowy | |
Wieszak 226 Wieszak 105 | Zalesie, Mienia Mińsk Mazowiecki (14 km) | 1944-04-12/13 1943-09-16/17 | Weller 3 Neon 2 | zrzut CC zrzut CC |
Wiersze 705 | Wiersze (Puszcza Kampinoska) | 1944-08-16/17 1944-08-20/21 1944-08-24/25 1944-08-25/26 | zrzut materiałowy | |
Wilga 901 Wilga 311 (bastion) | Szczawa, Mogielnica Nowy Targ (24 km) | 1944-11-22/23 1944-12-26/27 1944-12-25/26 1944-12-27/28 1944-12-28/29 | Kazik 1 Staszek 2 | zrzut CC zrzut CC zrzut materiałowy |
Wilk 144 | Piaski Szlacheckie Krasnystaw (12 km) | 1944-04-08/09 | zrzut materiałowy | |
Wisła 214 Wisła 102 (bastion) | ujście Czernej do Wisły Przyłęk Piotrków (28 km) | 1944-08-01/02 | zrzut materiałowy | |
Wół 601 | Piła, Stara Kuźnica Końskie (14 km) | 1943-03-13/14 | Brick | zrzut CC |
Wrona 411 | Podlesie Mielec (12 km) | 1944-04-27/28 | zrzut materiałowy | |
Wydra 246 | Klonowica Wielka Biała Podlaska (14 km) | 1944-04-14/15 | zrzut materiałowy | |
Zamek 210 | Pawłowice, Życzyn Dęblin (16 km) | Gimlet | zrzut CC | |
Zamek 311 | Głuchowice Kwów (18 km) UKR | 1944-02-24/25 1944-03-17/18 | zrzut materiałowy | |
Zegar 120 | Warszawa (26 km) | 1944-04-03/04 | Salamander | zrzut wysł. polit. |
Zosia 703 | Raciąż (13 km) | 1943-10-14/15 | Cottage 44 | zrzut materiałowy |
Zydel 121 | Kobylany Górne Sokołów Podlaski (13 km) | 1944-04-08/09 | ||
Żaba 609 | Stachlew Łowicz 12 km) | 1943-03-16/17 | Attic Measles | zrzut CC |
Żbik 605 | Lelów Koniecpol (8 km) | 1943-03-13/14 | Window | zrzut CC |
Żubr 208 | Promnik Kielce (14 km) | 1943-01-26/27 | Gauge | zrzut CC |
Żyto-1 801 | Kalisz (14 km) | 1943-10-15/16 | Cottage 55 | zrzut materiałowy |
Żywica 102 | Baczyn Skawce (10 km) | 1944-07-30/31 | zrzut materiałowy |
Zobacz także: