Stanisław Raczkowski – Cichociemny
ps.: „Bułany”, „Bułanek”, „Florian”, „Lanca”
Stanisław Stefan Raczkowski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0153
rtm. cc Stanisław Raczkowski
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 29 stycznia 1912 w Łodzi, poległ w walce z Niemcami 29 lipca 1944 w Suchedniowie – rotmistrz, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Komendy Okręgu Kielce AK, dowódca 2 batalionu 3 Pułku Piechoty 2 Dywizji Piechoty Legionów AK, uczestnik kampanii wrześniowej, francuskiej, Cichociemny
Znajomość języków obcych: angielski, francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End, Ośrodek Wyszkolenia – Baza nr 10, Ostuni); uzupełniające: dowódców plutonów czołgów, sanitarny, i in. W dniu wybuchu wojny miał 27 lat 7 miesięcy; w dacie skoku do Polski 32 lata 2 miesiące. Syn robotnika
Spis treści:
Uczył się w szkole średniej w Łodzi, w 1933 zdał egzamin dojrzałości,od 1931 student Wydziału Leśnego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Od 1934 słuchacz Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. Po jej ukończeniu w 1936 awansowany na stopień podporucznika, przydzielony do 5 Pułku Strzelców Konnych w Dębicy, od 1938 dowódca plutonu 2 szwadronu ciężkich karabinów maszynowych. Uprawiał narciarstwo, jazdę konną.
II wojna światowa
W kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca plutonu oraz zastępca dowódcy 2 szwadronu ciężkich karabinów maszynowych 5 Pułku Strzelców Konnych w Dębicy Krakowskiej Brygady Kawalerii. Walczył wraz z jednostką w rejonie Woźnik, Koziegłów, Szczekocin, Sędziszowa Kieleckiego, Nowego Korczyna, Szczucina, Baranowa Sandomierskiego, Rozwadowa, Tarnogrodu. Od 19 września dowódca 2 szwadronu. Uczestniczył wraz z jednostką w I Bitwie Tomaszowskiej. Od 21 do 29 września 1939 w niewoli niemieckiej, uciekł z obozu przejściowego w Przeworsku. Przez Dębicę dotarł do Tarnowa, w października 1939 wstąpił do Służby Zwycięstwu Polski.
Aresztowany przez gestapo, od 1 do 18 listopada 1939 osadzony w więzieniu w Dębicy, uciekł. 24 grudnia 1939 przekroczył granicę ze Słowacją, dotarł do Węgier, internowany. Od 15 kwietnia 1940 we Francji, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii Pancernej, uczestniczył w walkach w czerwcu 1940.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji, od 25 czerwca 1940 w Wielkiej Brytanii, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do batalionu ciężkich karabinów maszynowych, następnie ponownie do 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Od 2 lutego do 12 czerwca 1942 uczestnik kursu dowódców plutonów czołgów. Od czerwca 1942 przydzielony do pociągu pancernego „H”, następnie „G”. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 20 marca 1941.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnościa w dywersji, kursy m.in. STS 25 (Inverlochy), STS 10 (Ostuni). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 16 stycznia 1943 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Przeniesiony do bazy w Ostuni (Włochy) jako instruktor dywersji. Od 1 marca 1944 na stacji wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, przed odlotem do Polski. Awansowany na stopień rotmistrza ze starszeństwem od 1 marca 1944.
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 4” (dowódca operacji: F/O Edward Bohdanowicz, ekipa skoczków nr: XXXV), z samolotu Halifax LW-284 „T” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Michał Goszczyński, pilot – F/S Zygmunt Wieczorek / nawigator – F/O Edward Bohdanowicz / radiotelegrafista – Sgt. Witold Gołębiewski / mechanik pokładowy – Sgt. Alfons Filipiak / strzelec – F/S Zygmunt Skopiński, Sgt. Jan Rutkowski / despatcher – Sgt. Izydor Kołacz). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska Campo Casale w Brindisi (Włochy), zrzut na placówkę odbiorczą „Mirt 1” 136 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Ociesęki, Cisów k. Kielc. Razem z nim skoczyli: kpt. dypl. Bolesław Jackiewicz ps. Łabędź, ppor. Edward Kiwer ps. Biegaj, ppor. Ludwik Wiechuła ps. Jeleń. Skoczkowie przerzucili 507 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także dziewięć zasobników i sześć paczek w dwóch nalotach, w godz. 00.43 – 00.48. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 9 godzin 15 minut. Skoczków przyjął oddział AK „Wybranieccy”, dowodzony przez ppor. Mariana Sołtysiaka ps. Barabasz.
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:
„Dn. 8/9.IV.44 startowała druga operacja. Przebieg: – L.dz. 559(73). Depesza – szyfr. Dn. 9.IV.1944. Lawina KKP/S [depesza szyfrowana do dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego]. Wczoraj, z zadysponowanych dwadzieścia 2262 [samolotów] – zefir siedemnaście do Was i jeden do Czech. Wykonane u Was dwanaście i jeden do Czech. Po jednym na 2568 [placówkę odbiorczą] – POLANA, WILK, ZYDEL, JODŁA, MIRT, PALMA, SITO, TCHÓRZ, TASAK i BORÓWKA oraz dwa na bast. [bastion – placówka odbiorcza zdolna do przyjęcia zrzutu z kilku samolotów] NIL. Wszystkie 2262 wróciły. (…)
2568 [placówka odbiorcza] RAKIETA ani też zapas. [zapasowa] ŚCIGACZ nie dały ani 1944 [sygnał świetlny placówki odbiorczej] ani 1482 [sygnał świetlny nr 1]. Drugi 2262 [samolot] na bast. POLANA wykonał zrzut na bast. WILK, bo POLANA dała mu 1944 Panna [sygnał świetlny wskazujący kierunek wiatru] i dwie różne litery [błędne hasło rozpoznawcze]. 2568 [placówka odbiorcza] SAMOWAR i BUK albo nie dały 1944 i 1482 albo 2262 zabłądziły. Na 2568 OLEANDER 2262 wrócił ze startu. Drugi 2262 na bast. TCHÓRZ dostał 1944 ale ustąpił pierwszemu swej kolejki do zrzutu. Potem bast. nie dał mu ani 1944 ani 1482.. Uwaga: nie nadawać litery rozpozn. [rozpoznawczej] światłem czerwonym – zawsze tylko białym. Na bast. WILK zbyt dużo latarek migało, może być tylko jedna 1482 i biała – inaczej pomyłki w odczytaniu litery. (…) Łączę od Jutrzenka [Główna Baza Przerzutowa w Latiano pod Brindisi] dla Was gorące życzenia w dn. Wielkiej Nocy”. (s. 283 (287)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po skoku przydzielony jako oficer Oddziału III Komendy Okręgu Kielce AK, od lipca jako dowódca 2 batalionu 3 Pułku Piechoty 2 Dywizji Piechoty Legionów AK. Poległ podczas konspiracyjnego transportu broni Okręgu Radom-Kielce AK, w walce z Niemcami 29 lipca 1944, jaka wywiązała się podczas próby kontroli transportu w Suchedniowie, w drodze na miejsce stacjonowania jednostki, którą miał dowodzić. Pochowany w Suchedniowie.
Awanse
- podporucznik – 1936
- porucznik – ze starszeństwem od 20 marca 1941
- rotmistrz – ze starszeństwem od 1 marca 1944
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Virtuti Militari – 1 stycznia 1945 (pośmiertnie)
Życie rodzinne
Syn Jana, robotnika oraz Leokadii z domu Liczoszewskiej. Rodziny nie założył. Miał siostrę.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0230
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 145-146, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994,. ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 395, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 184-185
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Edward Kiwer – Cichociemny
ps.: „Biegaj”, „Chwyt”, „Edward”
Edward Andrzej Kiwer
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0129
por. cc Edward Kiwer
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 24 września 1919 w Gliwicach, zm. 25 października 1987 w Łączniku (powiat prudnicki) – harcerz, porucznik piechoty, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Radom-Kielce AK, WiN, uczestnik kampanii norweskiej, bitwy o Narvik, żołnierz wyklęty, więzień NKWD, uwolniony przez AK (1945), Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy (STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniające: podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), doskonalący dla podoficerów młodszych (Szkocja), podchorążych piechoty (Dundee), i in. W dniu wybuchu wojny miał 19 lat 11 miesięcy; w dacie skoku do Polski 24 lata 6 miesięcy
po wojnie wg. Tochmana tajny współpracownik UB, TW Ksawery
Spis treści:
Mieszkał z rodzicami w Chorzowie. Uczył się w gimnazjum państwowym w Chorzowie, w 1939 zdał egzamin dojrzałości. Od 16 sierpnia do 12 września w Junackich Hufcach Pracy w Żabiem.
II wojna światowa
Camp Coetquidian
18 września 1939 przekroczył granicę z Rumunią, do 12 listopada internowany. Uciekł, od 6 grudnia we Francji, 8 grudnia wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych pod dowództwem francuskim, przydzielony do 2 batalionu 2 Pułku Piechoty w Camp de Coëtquidan. Od 16 lutego 1940 w 3 kompanii 2 Batalionu Strzelców Podhalańskich 1 półbrygady Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich. Uczestnik kampanii norweskiej oraz bitwy o Narvik. 29 maja ranny pod Ankenes, 10 marca 1940 awansowany na starszego strzelca. 11 listopada 1940 odznaczony Krzyżem Walecznych.
Po upadku Francji ewakuowany, od 10 czerwca w Wielkiej Brytanii, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich 1 Brygady Strzelców. Od 1 maja do 1 września w Szkole Podchorążych Piechoty w Dundee. Awansowany na stopień kaprala podchorążego ze starszeństwem od 15 sierpnia 1941, następnie przydzielony jako instruktor w szkolnym plutonie jugosłowiańskim 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 22 kwietnia 1943 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. 1 marca 1941 awansowany na stopień podporucznika. Przeniesiony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy).
Cichociemni w Wielkiej Brytanii, 1940-1942 r.. Po prawej Edward Kiwer, w środku Longin Jurkiewicz, źródło: NAC
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 4” (dowódca operacji: F/O Edward Bohdanowicz, ekipa skoczków nr: XXXV), z samolotu Halifax LW-284 „T” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Michał Goszczyński, pilot – F/S Zygmunt Wieczorek / nawigator – F/O Edward Bohdanowicz / radiotelegrafista – Sgt. Witold Gołębiewski / mechanik pokładowy – Sgt. Alfons Filipiak / strzelec – F/S Zygmunt Skopiński, Sgt. Jan Rutkowski / despatcher – Sgt. Izydor Kołacz). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska Campo Casale w Brindisi (Włochy), zrzut na placówkę odbiorczą „Mirt 1” 136 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Cisów k. Kielc. Razem z nim skoczyli: kpt. dypl. Bolesław Jackiewicz ps. Łabędź, rtm. Stanisław Raczkowski ps. Bułany, ppor. Ludwik Wiechuła ps. Jeleń. Skoczkowie przerzucili 507 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także 9 zasobników i 6 paczek, w dwóch nalotach samolotu na placówkę odbiorczą. Zrzut przyjął oddział AK „Wybranieccy”, dowodzony przez ppor. Mariana Sołtysiaka ps. Barabasz.
„Dn. 8/9.IV.44 startowała druga operacja. Przebieg: – L.dz. 559(73). Depesza – szyfr. Dn. 9.IV.1944. Lawina KKP/S [depesza szyfrowana do dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego]. Wczoraj, z zadysponowanych dwadzieścia 2262 [samolotów] – zefir siedemnaście do Was i jeden do Czech. Wykonane u Was dwanaście i jeden do Czech. Po jednym na 2568 [placówkę odbiorczą] – POLANA, WILK, ZYDEL, JODŁA, MIRT, PALMA, SITO, TCHÓRZ, TASAK i BORÓWKA oraz dwa na bast. [bastion – placówka odbiorcza zdolna do przyjęcia zrzutu z kilku samolotów] NIL. Wszystkie 2262 wróciły. (…)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Po skoku przydzielony do Kedywu Okręgu Radom – Kielce AK, początkowo jako instruktor dywersji w oddziale AK „Wybranieccy”, następnie od 4 lipca dowódca 4 plutonu w tym oddziale, będącym 1 kompanią 1 batalionu 4 Pułku Piechoty Legionów AK.
Uczestnik wielu bojowych akcji, m.in. rozbicia oddziału Niemców w rejonie Niestachowa (7 lipca), walk pod Radkowicami (30 lipca), starcia z własowcami we wsi Smyków (8 sierpnia), walkach w rejonie miejscowości Antoniów (20 sierpnia). Od 7 września 1944 do zakończenia akcji Burza adiutant dowódcy 1 batalionu 4 Pułku Piechoty Legionów 2 Dywizji Piechoty AK.
Po wojnie
Pozostał w konspiracji, działał m.in. w Kielcach. 23 stycznia 1945 aresztowany przez NKWD w swoim mieszkaniu w Kielcach, osadzony w areszcie przy ul. Kapitulnej, następnie w więzieniu przy ul. Zamkowej. Uwolniony w nocy 4/5 sierpnia 1945 w akcji rozbicia więzienia, przeprowadzonej przez 250 osobowy oddział kpt. Antoniego Hedy ps. Szary. Podczas trwającej ok. cztery godziny akcji uwolniono ok. 354 więźniów, wysadzając drzwi do ich cel (zabrakło ładunków do otwarcia 2 cel).
Po uwolnieniu z więzienia, do końca 1945 działał w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, m.in. w Poznaniu. Od 1946 mieszkał w Chorzowie, pracował w księgowości, następnie podjął pracę w Katowicach.
4 listopada 1950 zwerbowany do współpracy z MUBP Chorzów, jako TW Ksawery. Według okresowej oceny „jest to człowiek wysokiej inteligencji, sprytny, spostrzegawczy, zdolny w wykonywaniu zadań operacyjnych i chętny, na spotkania przychodzi punktualnie. Materiały, jakie dostarcza, są o treści informacyjnej, lecz prawdziwe. Po większej części charakteryzujące osoby powracające z emigracji, zatrudnionych w przemyśle na naszym terenie (…) może być użyty do wszelkich kombinacji operacyjnych, gdyż posiada wyższe wykształcenie oraz zdolności w wykonywaniu zleconych mu zadań”.
Przez 17 lat ciężko chorował (porażenie mózgowe), zmarł 25 października 1987 we wsi Łącznik (gmina Biała, k. Opola).
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157
Memoriał Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015
Awanse
- starszy strzelec – 10 marca 1940
- kapral podchorąży – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1941
- podporucznik – 1 marca 1944
- porucznik – 1 stycznia 1945
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
- Krzyż Walecznych – 11 listopada 1940
Życie rodzinne
Syn Henryka oraz Anastazji z domu Botty. Po wojnie zawarł związek małżeński z Adelą z domu Pattermann. Mieli dwóch synów: Bogusława (ur. 1947) oraz Jana (ur. 1948). Po śmierci pierwszej żony zawarł związek małżeński z Hildegardą z domu Motzek (ur. 1929). Mieli syna Edwarda (ur. 1950) oraz córkę Danutę (ur. 1956).
Upamiętnienie
26 października 2016 w Gliwicach, od strony ul. Dworcowej odsłonięto ponad dwumetrowy pomnik z granitu.
Na tablicy umieszczono napis: „Gliwiccy cichociemni, spadochroniarze Armii Krajowej, elita Polski Walczącej” oraz nazwiska: Edwarda Kiwera ps. Biegaj, Bolesława Polończyka ps. Kryształ, Leszka Ratajskiego ps. Żal, Bogusława Wolniaka ps. Mięta, Antoniego Żychiewicza ps. Przerwa.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0102
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, Zwierzyniec – Rzeszów, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, 2002, s. 51-52, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 335, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 184
- Krzysztof Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych, w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131-157
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Bolesław Jackiewicz – Cichociemny
ps.: „Łabędź”, „Wilia”, „Ryś”, „Wszemir”
vel Bolesław Jankowski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1049
mjr dypl. cc Bolesław Jackiewicz
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 28 lipca 1914 w majątku Zahorze (powiat mołodeczański, obecnie Litwa), zm. 17 lipca 1982 w Kielcach – major dyplomowany, oficer dyplomowany Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, Komendy Okręgu Radom – Kielce AK, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, WiN, uczestnik kampanii norweskiej, żołnierz wyklęty, więzień UB (Warszawa, 1945-1947), poseł na Sejm PRL (1957-1961), Cichociemny
Znajomość języków: rosyjski, francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: spadochronowy (STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniające: Wyższa Szkoła Wojenna (Szkocja), podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), narciarski, i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat 1 miesiąc; w dacie skoku do Polski 29 lat 8 miesięcy. Syn gajowego
Spis treści:
Uczył się w szkole powszechnej w Lebiedziewie, następnie w gimnazjum w Mołodecznie, w 1934 zdał egzamin dojrzałości. Od 1934 słuchacz Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie – Ostrowi Mazowieckiej, po jej ukończeniu awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 1 października 1937. Przydzielony jako dowódca plutonu do 1 Pułku Piechoty Legionów 4 Dywizji Piechoty Legionów. W 1937 ukończył kurs szybowcowy w Ustianowej, w 1938 kurs narciarski w Bukowinie. Ponadto pływał, jeździł konno, uprawiał wspinaczkę górską.
II wojna światowa
W kampanii wrześniowej 1939 w składzie macierzystej jednostki, w Grupie Operacyjnej „Wyszków”. 11 września ranny pod Kałuszynem, do 19 września w szpitalu w Brześciu nad Bugiem, następnie w Wilnie. Po przekroczeniu granicy z Litwą od 19 września 1939 w szpitalu w Kownie, następnie do 20 grudnia 1939 internowany.
Uciekł, przez Łotwę, Szwecję, Wielką Brytanię dotarł 31 grudnia 1939 do Francji. 14 stycznia 1940 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do 1 Pułku Grenadierów 1 Dywizji Grenadierów. Od 15 lutego jako dowódca plutonu 3 kompanii 1 batalionu 1 Samodzielnej Brygady Podhalańskiej stacjonującej w Bretanii.
Przerzucony wraz z oddziałem statkiem do portu rybackiego w Harstad. Od maja do czerwca 1940 uczestnik kampanii norweskiej, w rejonie Beifjordu oraz wzgórza 773, a także walk pod Narwikiem. Odznaczony Krzyżem Walecznych.
Powrócił wraz z jednostką do Francji, po poddaniu się jego oddziału 18 czerwca 1940 pod Combourg uciekł, wyruszył do nieokupowanej części Francji, dotarł do Tuluzy. Od 11 sierpnia 1940 w obozie Camp de Carpiagne i innych.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
9 czerwca 1941 przekroczył granicę z Hiszpanią, przez Portugalię dotarł 16 sierpnia 1941 do Gibraltaru, następnie 11 października do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim.
Od 4 listopada w 7 Brygadzie Strzelców, 18 marca 1942 przydzielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1943. Od 28 września 1942 uczestnik Kursu Wyższej Szkoły Wojennej (II na obczyźnie), po jego ukończeniu 31 marca 1943 mianowany oficerem dyplomowanym, skierowany na praktykę sztabową.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 8 marca 1943 przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa, w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Od 20 marca w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 10 października 1943, przeniesiony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy).
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 4” (dowódca operacji: F/O Edward Bohdanowicz, ekipa skoczków nr: XXXV), z samolotu Halifax LW-284 „T” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Michał Goszczyński, pilot – F/S Zygmunt Wieczorek / nawigator – F/O Edward Bohdanowicz / radiotelegrafista – Sgt. Witold Gołębiewski / mechanik pokładowy – Sgt. Alfons Filipiak / strzelec – F/S Zygmunt Skopiński, Sgt. Jan Rutkowski / despatcher – Sgt. Izydor Kołacz). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start z lotniska Campo Casale w Brindisi (Włochy), zrzut na placówkę odbiorczą „Mirt 1” 136 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Cisów k. Kielc. Razem z nim skoczyli: ppor. Edward Kiwer ps. Biegaj, rtm. Stanisław Raczkowski ps. Bułany, ppor. Ludwik Wiechuła ps. Jeleń. Skoczkowie przerzucili 507 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także dziewięć zasobników i sześć paczek w dwóch nalotach, w godz. 00.43 – 00.48. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 9 godzin 15 minut. Skoczków przyjął oddział AK „Wybranieccy”, dowodzony przez ppor. Mariana Sołtysiaka ps. Barabasz.
„Dn. 8/9.IV.44 startowała druga operacja. Przebieg: – L.dz. 559(73). Depesza – szyfr. Dn. 9.IV.1944. Lawina KKP/S [depesza szyfrowana do dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego]. Wczoraj, z zadysponowanych dwadzieścia 2262 [samolotów] – zefir siedemnaście do Was i jeden do Czech. Wykonane u Was dwanaście i jeden do Czech. Po jednym na 2568 [placówkę odbiorczą] – POLANA, WILK, ZYDEL, JODŁA, MIRT, PALMA, SITO, TCHÓRZ, TASAK i BORÓWKA oraz dwa na bast. [bastion – placówka odbiorcza zdolna do przyjęcia zrzutu z kilku samolotów] NIL. Wszystkie 2262 wróciły. (…)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych, od maja 1944 szef Oddziału III Komendy Okręgu Radom – Kielce AK, z początkiem sierpnia 1944 oficer operacyjny Kieleckiego Korpusu AK, składającego się z 2 Dywizji Piechoty Legionów oraz 7 Dywizji Piechoty.
1 października 1944 awansowany na stopień majora, ze starszeństwem od 8 września 1944. Po rozwiązaniu Kieleckiego Korpusu AK ponownie jako oficer operacyjny w sztabie Okręgu Radom – Kielce AK, 1 stycznia 1945 odznaczony Virtuti Militari za odwagę, szczególnie w walce pod Krasówkiem.
Po wojnie
Po rozwiązaniu AK pozostał w konspiracji, jako szef Oddziału III Sztabu Obszaru Zachodniego Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, następnie Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (Bydgoskie, Poznańskie, Olsztyńskie, Gdańskie), m.in. jako szef Wydziału Organizacyjnego Komendy Obszaru Zachodniego WiN (I Zarząd).
23 listopada 1945 pod fałszywą tożsamością „Bolesław Jankowski” aresztowany w Poznaniu przez UB, osadzony w więzieniu w Warszawie, na Mokotowie. W związku z amnestią zwolniony 28 lutego 1947. Represjonowany oraz szykanowany przez bezpiekę, pozbawiony możliwości zatrudnienia.
Od lipca 1947 w Banku Rolnym w Gdańsku, od 1948 w księgowości w Banku Rolnym w Kielcach, zwolniony po głosowaniu przeciwko wysłaniu telegramu z okazji 70 urodzin Stalina. Od 1951 główny księgowy w Pomocniczej Spółdzielni Metalowców w Kielcach.
20 stycznia 1957 jako bezpartyjny wybrany posłem na Sejm PRL II kadencji (od 20 lutego 1957 do 20 lutego 1961), przejściowo w Kole Poselskim „Znak”. Od 1961 księgowy w Wojewódzkim Związku Spółdzielczości Pracy, od 1968 na rencie inwalidzkiej. Zmarł 17 lipca 1982 w Kielcach, pochowany na Cmentarzu Parafialnym „Nowym”, sektor B4, rząd 1, grób 4.
Memoriał Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 1 października 1937
- porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1941
- oficer dyplomowany – 31 marca 1943
- kapitan dyplomowany – ze starszeństwem od 10 października 1943
- major dyplomowany – 1 października 1944, ze starszeństwem od 8 września 1944
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Józefa, gajowego oraz Anny z domu Potaszkiewicz. W 1945 zawarł związek małżeński z Jadwigą Słoń (ur. 1921), sierż ZWZ-A, DSZ, WiN. Mieli dwoje dzieci: Annę po mężu Czeczot (ur. 1946) nauczycielkę, absolwentkę Politechniki Szczecińskiej oraz Marka (ur. 1951) technika mechanika.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0023
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 66-67, ISBN 83-902499-5-2
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także
- biogram na stronie Sejmu R.P.
- Biuletyn IPN nr 1-2/2008 – WiN
- Produkcje filmowe TVP nt. WiN – wolnosciiniezawislosc.info
- biogram w Wikipedii
