Jan Kochański – Cichociemny
ps.: „Jarma”, „Kłos”, „Alojzy”, „Maciek”
Jan Kazimierz Kochański
vel Jan Falikowski, vel Maciej Zubicz
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0945
kpt. Jan Kochański
źródło: NAC
ur. 9 lutego 1914 we Lwowie (obecnie Ukraina), poległ zamordowany przez Niemców z Abwehry 16 lutego 1944 w Warszawie – kapitan piechoty, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wywiadu ofensywnego Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, uczestnik kampanii wrześniowej, francuskiej, więziony i zamordowany przez Abwehrę, cichociemny
Znajomość języków: angielski, francuski; szkolenia (kursy): m.in. prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl), wywiadu (Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej, Londyn), spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat; w dacie skoku do Polski 28 lat. Syn skrzypka, profesora konwersatorium muzycznego w Warszawie
Spis treści:
Po urodzeniu wraz z rodzicami wyjechał do Kijowa (Ukraina), w związku z uniwersytecką asystenturą ojca. Mieszkał tam do 1919; następnie w Holandii oraz Chicago (USA). Uczył się tam w szkole, po powrocie w 1925 (od trzeciej do szóstej klasy) w Gimnazjum Państwowym im. J. Zamoyskiego. Od 1929 w Korpusie Kadetów nr 2 w Chełmnie, w 1934 zdał w nim egzamin dojrzałości.
Od 22 lipca 1934 w Szkole Podchorążych Marynarki Wojennej, od 10 czerwca 1935 przeniesiony do Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu. Po jej ukończeniu 1 października 1937 awansowany na stopień podporucznika, przydzielony do 1 Pułku Szwoleżerów im. J. Piłsudskiego w Warszawie. Uprawiał sport, w 1938 wygrał eliminacje do reprezentacji Polski na międzynarodowe zawody w pięcioboju nowoczesnym w Budapeszcie. W 1939 wicemistrz Polski w pięcioboju nowoczesnym.
II wojna światowa
skan własny, źródło: JW GROM
W kampanii wrześniowej 1939 oficer ordynansowy oraz informacyjny (wywiad) 1 Pułku Szwoleżerów Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Wraz z pułkiem walczył w rejonie granicy Prus Wschodnich oraz od 5 do 7 września na linii Narwi: Pułtusk – Serock. Po rozbiciu pułku podczas II bitwy tomaszowskiej. 28 września schwytany w Medyce, osadzony w niemieckiej niewoli w Przemyślu. Następnego dnia uciekł, dotarł do Warszawy. Mieszkał przy ul. Towiańskiego 9, działał w Służbie Zwycięstwu Polski oraz Związku Walki Zbrojnej.
W grudniu 1939 jako kurier wywiadu przekroczył granicę z Węgrami, dotarł do Budapesztu. Od stycznia 1940 we Francji, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony jako dowódca plutonu w szkolnym szwadronie motocyklowym (rozpoznawczym) 24 Pułku Ułanów 10 Brygady Kawalerii Pancernej. W kampanii francuskiej walczył m.in. 16 – 17 czerwca pod Montbard.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji 22 czerwca 1940 ewakuowany statkiem z Le Verdon-sur-Mer do Wielkiej Brytanii, 25 czerwca dotarł do Liverpoolu. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako oficer łącznikowy w misji angielskiej, następnie II adiutant 24 Pułku Ułanów 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176
dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org
Cichociemny
Prawdopodobna siedziba szkoły wywiadu w Glasgow
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, podczas „Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej” (kamuflaż polskiej szkoły wywiadu, zwanej przez Cichociemnych „kursem gotowania na gazie”). Od 1 kwietnia do 10 grudnia 1941 uczestniczył w szkoleniu, zorganizowanym w tajnym lokalu przy Kensington Park Road W.11, w dzielnicy Bayswater w Londynie. Awansowany na stopień porucznika 20 marca 1941. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 11 grudnia 1941 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Józefa Smolińskiego ps. Łukasz.
Stefan Mayer – relacja nt. szkolenia Cichociemnych oficerów wywiadu
źródło: Instytut Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja akt Stefana Mayera, zespół nr 100, teczka nr 709/100/113
lotnisko RAF Stradishall
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 marca 1942 w operacji lotniczej „Collar” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: IV), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki, F/O Stanisław Król / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Handley Page Halifax
Start z lotniska RAF Stradishall, zrzut na placówkę odbiorczą „Pole”, w okolicach miejscowości Łosinno, 7 km od Wyszkowa. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin. Razem z nim skoczyli: por. Stanisław Jankowski ps. Agaton, kpt. Zygmunt Milewicz ps. Róg, kpt. Bohdan Piątkowski ps. Mak, por. Franciszek Pukacki ps. Gzyms, por. Jan Rogowski ps. Czarka. Był to trzeci lot tej ekipy, poprzednio (25/26 oraz 27/28 lutego) zadanie nie mogło być wykonane.
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, szef samodzielnego Referatu „S”, organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:
„Dnia 3/4.III. – odbył się 8-my lot (5-ta ekspedycja). Według relacji nawigatora i strzelca ogonowego zrzut nastąpił wprost na plac. „Pole”. Pogoda wspaniała. Nawigator – por. Wodzicki i kpt. Król (jako doradca).
Noc z 3/4.III. była ożywiona. Na lotnisku Stradishall lądowało kilka Halifaxów biorących udział w bombardowaniu zakładów Renault w Paryżu. (…) Nasz Halifax wrócił w dobrej formie. Kpt. Król (dublant i kontroler) wytrzymał i za czwartym okrążeniem zauważył sygnał placówki „Pole”.” (s. 47)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Stanisław Urbaniak – Przyjęcie Cichociemnych w marcu 1943
w: Wojskowy Przegląd Historyczny 1967, nr 2 (42), s. 471-475
Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49
skan własny, źródło: JW GROM
Od kwietnia 1942 przydzielony jako kierownik komórki bezpieczeństwa (kontrwywiadu) o kryptonimie „206”, do Oddziału II (wywiad ofensywny) Komendy Głównej AK. Zadaniem tej komórki była m.in. czynna ochrona zagrożonych pracowników wywiadu oraz ewakuacja sprzętu z zagrożonych lokali. Mieszkał w Warszawie, m.in. przy ul. Kaniowskiej 35.
W związku z „wsypą” w czerwcu 1943 przeniesiony wraz z żoną do Lwowa, przydzielony jako specjalista od mikrofilmów do Oddziału II Obszaru Lwów AK. Uruchomił laboratorium fotochemiczne. Planowano przerzucenie go na placówkę do Rumunii. We Lwowie mieszkał przy ul. Piekarskiej 14 oraz przy ul. Kleparowskiej 8.
Szkic miejsca zrzutu
1 listopada 1943 ok. godz. 5.30 rano, wraz z żoną będącą w 8 miesiącu ciąży, aresztowany przez Abwehrę w mieszkaniu we Lwowie, przy ul. Kleparowskiej 8, pod fałszywą tożsamością jako Maciej Zubicz. Aresztowanie było wynikiem operacji niemieckiego kontrwywiadu wojskowego Abwehry przeciwko sieci wywiadowczej Armii Krajowej, funkcjonującej pod kryptonimem „WW-72”. Prawdopodobnie operacja była wynikiem działań agenta gestapo w szeregach AK Ludwika Kalksteina. Według ustaleń Bernarda Zakrzewskiego, szefa kontrwywiadu Armii Krajowej, Cichociemny Jan Kochański został zadenuncjowany przez narzeczoną, później żonę Kalksteina, również agenta gestapo – Blankę Kaczorowską.
Jerzy Straszak – „Szkoła szpiegów”
w: Zeszyty Historyczne nr 115, s. 122 – 144, Instytut Literacki, Paryż 1996
skan własny, źródło: JW GROM
W śledztwie załamał się, został zdekonspirowany. Pod koniec listopada wywieziony do Warszawy, osadzony na Pawiaku, w celi nr 5 (będącej izolatką). Według relacji więźnia z sąsiedniej celi, 16 lutego 1944 wyprowadzony z celi więziennej, prawdopodobnie rozstrzelany.
Kilka tygodni wcześniej jego żona Zofia Rapp – Kochańska ucieka ze szpitala, wykorzystując nieuwagę pilnujących ją strażników. Wychodzi z budynku w płaszczu, przez piwnicę i kotłownię, następnie przez bramę. Przed 24 grudnia 1943 dotarła do Warszawy początkowo ciężarówką, następnie pociągiem w towarzystwie stojących na korytarzu… gestapowców. 4 stycznia 1944 urodził się ich syn Maciej, jego rodzicami chrzestnymi zostali: ciotka Antosia (Michalina Wieszeniewska) oraz Cichociemny Stanisław Jankowski ps. Agaton.
Henryk Świderski – Historie wojenne
w: Niepodległość i Pamięć 1995, t. 2 nr 3 (4), s. 221 – 244
Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 r. nr 10, s. 149-165
Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy cichociemnych z placówki „Pole” pod Wyszkowem.
Wyrok Wojskowego Sądu Specjalnego na Władysława Wysockiego
w: Rocznik Wołomiński t. VII, 2011, s. 211 – 227
Wkład polskiego wywiadu w 1945 ocenił oficer łącznikowy MI6 (1940-1946) komandor Wilfred Dunderdale:
„Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów,
22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…)
Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy
i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin,
wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów.”
W 2004 oraz w 2005 opublikowano obszerne ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej
pt. Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej
(wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, 2005 ISBN 83-89115-11-5 oraz ISBN 83-89115-37-9.
W 2005 roku brytyjski rząd oficjalnie potwierdził
że ok. połowa tajnych raportów dla aliantów z okupowanej Europy pochodziła od Polaków.
W wywiadzie AK pełniło służbę 37 Cichociemnych
Awanse
- podporucznik – 1 października 1937
- porucznik – 20 marca 1941
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Wacława, skrzypka, profesora konwersatorium muzycznego w Warszawie oraz Olgi z domu Butkiewicz. W marcu 1943 zawarł związek małżeński z Zofią z domu Konieczka, primo voto Rapp, secundo voto Kochańska, tertio voto Ścibor-Rylska, kurierką wywiadu AK, podającą się za volksdeutschkę, pod fałszywą tożsamością Marie Springer. Aresztowana wraz z mężem 1 listopada 1943, w 8. miesiącu ciąży. Uciekła ze szpitala we Lwowie 4 tygodnie przed porodem. Mieli syna Macieja (1944-2009), absolwenta ASP w Warszawie.
W 1948 Zofia Rapp-Kochańska zawarła związek małżeński z gen. bryg. Zbigniewem Ścibor-Rylskim, wspólnie wychowywali Macieja.
Upamiętnienie
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych Cichociemnych
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych w Sali Tradycji JW GROM
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0109
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 63-64, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 338, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 51-52
- Paweł Maria Lisiewicz – Bezimienni. Z dziejów wywiadu Armii Krajowej, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1987, ISBN 83-202-0478-X
