Bronisław Żelkowski – Cichociemny

Bronisław Żelkowski – Cichociemny

ps.: „Dąbrowa”, „Jesion”

vel Bronisław Turczuk, vel Bronisław Bogdański

 

ur. 22 marca 1904 w Warszawie, zm. 11 listopada 1942 w Warszawie – major piechoty, uczestnik walk o niepodległość Polski (1920), oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, Obszaru Lwów AK, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, więzień gestapo, popełnił samobójstwo po aresztowaniu (1942), cichociemny

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

 

Uczył się w klasie wstępnej Szkoły Przygotowawczej Karola Szulca w Warszawie, następnie do 1924 w Gimnazjum Państwowym im. A. Mickiewicza. 20 sierpnia 1920 wstąpił jako ochotnik do Wojska Polskiego, przydzielony do 7 kompanii 201 Pułku Piechoty Dywizji Ochotniczej dowodzonej przez płk. Adama Koca. uczstniczył w wojnie polsko – bolszewickiej, brał udział w walkach w rejonie Białegostoku oraz Grodna. Ze względu na młody wiek (16 lat), zwolniony z wojska 21 października 1920.

Od września 1924 w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie, od września 1925  w Szkole Oficerskiej, jako podchorąży uczestniczył w wypadkach majowych 1926. Awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 15 sierpnia 1927. Przydzielony jako dowódca plutonu kompanii Szkoły Podoficerskiej 31 Pułku Strzelców Kaniowskich. Awansowany na stopień porucznika 15 sierpnia 1929, mianowany dowódcą kompanii.

Od 1 października 1932  uczył się w Centrum Wyszkolenia Łączności, następnie od 1 marca 1933 przydzielony ponownie do 31 Pułku Strzelców Kaniowskich, jako dowódca plutonu łączności oraz kompanii strzeleckiej. Awansowany na stopień kapitana, ze starszeństwem od 19 marca 1937. Od 13 lipca 1939 przydzielony jako dowódca plutonu łączności batalionu „Komańcza” 2 Pułku Korpusu Ochrony Pogranicza „Karpaty”.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 w składzie macierzystego oddziału, w rejonie Rymanowa (8 września), Sieniawy (9 września), Leska, Ustrzyk Dolnych (10 września), Starego Samboru, Topolnicy (11 września), drogi Ropolnica – Skole – Kamionka (12-13 września), Skole, Turka, (14 września), Jasienicy Zamkowej (16-17 września), Turki Górnej (18 września).

W nocy 19/20 września przekroczył granicę z Węgrami, internowany. 16 stycznia 1940 po otrzymaniu paszportu w Budapeszcie wyruszył w kierunku Francji, 24 stycznia przekroczył granicę z Jugosławią, 29 stycznia dotarł do Modane (Francja). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, zweryfikowany w koszarach Bessières, następnie staż w armii francuskiej na Lini Maginota. Przydzielony jako dowódca Szkoły Podoficerskiej oraz dowódca kompanii 3 batalionu w 10 Pułku Piechoty 4 Dywizji Piechoty.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji 19 czerwca 1940 ewakuowany z portu La Rochelle, 22 czerwca dotarł do Plymouth (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od lipca 1940 przydzielony do 4 Brygady Kadrowej Strzelców, 9 października 1941 przemianowanej na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową. W lutym 1942 wykonał pierwsze skoki spadochronowe.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Od 24 kwietnia 1942 przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, 28 lipca 1942 zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK w Audley End, awansowany na stopień majora, ze starszeństwem od 1 października 1942.

Zrzucony do Polski w nocy  1/2 października 1942 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Hammer” (dowódca operacji: F/O Radomir Walczak, ekipa skoczków nr: XIII), z samolotu  Halifax W-1229 „A”  (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Stanisław Jensen, pilot – F/S Karol Twardawa / nawigator – F/O Radomir Walczak / radiotelegrafista – Sgt. Franciszek Janik / mechanik pokładowy – Sgt. Zygmunt Jaworski / strzelec – Sgt. Władysław Nalepa / despatcher – Sgt. Ignacy Adamczyk). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.03 z lotniska RAF Tempsford pod Londynem, zrzut na placówkę odbiorczą „Bór”, w okolicach miejscowości Gościewicz, Głosków (6,5 km od Garwolina). Razem z nim skoczyli: kpt. Adam Borys ps. Pług, por. Stanisław Kotorowicz ps. Kron oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj st. strz. Jan Cegłowski ps. Konik. Samolot szczęśliwie powrócił na lotnisko Croft (hrabstwo York) po locie trwającym 13 godzin 17 minut. Skoczków podjął oddział Batalionów Chłopskich „Bór” dowodzony przez Stefana Waneckiego ps. Kruk oraz placówki terenowe BCh z Gościewicza, Brzuskowoli i Filipówki.

Łącznie w czterech operacjach lotniczych: Gimlet, Chisel, Hammer, (1/2 października 1942) oraz Lathe (2/3 października 1942) przerzucono do okupowanej Polski 17 Cichociemnych, 945,3 tys. dolarów, 16 zasobników z zaopatrzeniem dla AK, a także 5 bagażników dla Delegatury Rządu (859 tys. marek, 3 radiostacje, 3 odbiorniki radiowe, 2 generatory, leki i in.).

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Z 12 dni czuwania, pomyślna pogoda miała miejsce tylko w ostatnich dwóch dniach – 1.X. i 2.X. Przed 10 dni trwała zła pogoda w środkowej strefie lotów (Rzesza i Bałtyk). W dniu 1.x. wystartowały trzy samoloty. W dniu 2.X. wystartował jeden samolot – czwarta ekipa tego okresu. Według relacyj nawigatorów, we wszystkich czterech przypadkach zrzut nastąpił wprost na placówki odbiorcze, które dały umówiony sygnał świetlny.

Do dnia 10.X.42 nie nadeszła depesza z Kraju o przyjęciu zrzutu, ani też żadna inna depesza związana z lotami. Wskazywałoby to na trudności (…) w Dowództwie Armii Krajowej – Wydziale przyjęcia lotów. W dniu 2.X. wszystkie trzy samoloty lądować musiały poza lotniskiem Tempsford – mgła. Samolot por. Wodzickiego uległ kraksie – lądował przymusowo poza lotniskiem. Załoga wyszła bez obrażeń. Był to samolot wypożyczony. Stan naszych samolotów nie uległ więc zmianie.

W okresie 21.IX. – 2.X.42 r. (1 i 2.X.42) zostało przerzuconych do Kraju: – 17 ludzi, 16 containerów i 5 bagażników na spadochronach wspólnych ze skoczkami, – 945.300 dol. USA oraz pieniądze MSWewn. dla Delegata Rządu. Jakościowo, przerzucony został następujący materjał: 3 PLT, 1 KM.AM, 21 PLS, 6 SAB, 5 KOL, 5 MIN, 4 Ł, 2 COLT, 4 SZ, 6 GR, 5 SW, 2 CH i w bagażnikach: 1 W/T.A., 2 W/T.B., 3 odbiorniki, 2 generatory, 36 apteczek, 18 but. zastrzyków, 6 kompl. map oraz materiał chemiczny i fotograficzny. (…)

Dnia 14.X.42. r. nadeszła depesza Kaliny (824 z dn. 6.X.42), treści następującej: „Rak, Bór, Zamek i Osa zrzut przyjęły w porządku. Dwa containery nowego typu otworzyły się w powietrzu, trzy celki uszkodzone”. Piękna depesza!” (s. 97-99)

 

Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych, przydzielony do Obszaru Lwów AK. Aresztowany przez gestapo w nocy 11 listopada 1942 pod fałszywą tożsamością Bronisław Bogdański, w mieszkaniu żony w Wawrze (Warszawa). Prawdopodobną przyczyną aresztowania było niezachowanie wymaganych reguł ostrożności, w tym zakazu kontaktu z rodziną.

Otruł się, rozgryzając kapsułkę z cyjankali, podczas przewożenia na drugie przesłuchanie z Pawiaka (więzienie w Warszawie, przy ul. Dzielnej) do siedziby gestapo na Al. Szucha. Pochowany bez udziału Rodziny na Cmentarzu Bródnowskim (kwatera 112 K), w 1965 siostra Zofia oraz brat Witold  przeprowadzili uroczyste odnowienie grobu.

Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich
w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski
w:  Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty, IPN, Warszawa 2012, s. 15 – 25

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1927
• porucznik – 15 sierpnia 1929
• kapitan – 19 marca 1937
• major – ze starszeństwem od 1 października 1942

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Virtuti Militari
• Srebrny Krzyż Zasługi

 

 

Życie rodzinne

Syn Jana, ziemianina z Lubelszczyzny, urzędnika bankowego oraz Reginy z domu Rzeszotarskiej. w lutym 1939 zawarł związek małżeński z Zofią z domu Placek (ur. 1913). Nie mieli dzieci  Żona Zofia nie załamała się podczas przesłuchań po aresztowaniu, pomimo zesłania do obozów koncentracyjnych przeżyła wojnę.

Miał brata Witolda (1905–1975), żołnierza AK, uczestnika Powstania Warszawskiego oraz siostrę Zofię po mężu Tyszkę.

 

 

Upamiętnienie

 

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.

9 maja 1993 na ścianie Szkoły Podstawowej w Brzuskowoli odsłonięto tablicę upamiętniającą skok Cichociemnych (ekipy nr XIII).

 

 

 

 

 

---

Spośród 316 Cichociemnych zrzuconych na spadochronie do okupowanej Polski
40 walczyło o niepodległość Polski w latach 1918 – 1921:

Leon Bazała (1918-1920) | Jacek Bętkowski (1920) | Jan Biały (1918-1920) | Niemir Bidziński (1920) | Romuald Bielski (1919-1920) | Adolf Gałacki (1918-1920) | Stanisław Gilowski (1918-1920) | Jan Górski (1919-1920) | Antoni Iglewski (1915-1920) | Kazimierz Iranek-Osmecki (1913, 1916, 1920) | Wacław Kobyliński (1918-1920) | Bolesław Kontrym (1917-1918) | Franciszek Koprowski (1919-1920) | Tadeusz Kossakowski (1909-1920) | Julian Kozłowski (1918-1919) | Henryk Krajewski (1918-1920) | Leopold Krizar (1918-1920) | Stanisław Krzymowski (1914-1920) | Adolf Łojkiewicz (1918-1920) | Narcyz Łopianowski (1918-1920) | Zygmunt Milewicz (1918-1920) | Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski (1913-1921) | Leopold Okulicki (1914-1920) | Mieczysław Pękala-Górski (1918-1920) | Edward Piotrowski (1918-1920) | Jan Różycki (1917-1920) | Roman Rudkowski (1914-1920) | Tadeusz Runge (1917-1920) | Józef Spychalski (1916-1920) | Tadeusz Starzyński (1920) | Tadeusz Stocki (1920) | Aleksander Stpiczyński (1917-1920) | Witold Strumpf (1920) | Adam Szydłowski (1918-1920) | Wincenty Ściegienny (1918-1920) | Witold Uklański (1917-1921) | Józef Zabielski (1920) | Józef Zając (1920) | Wiktor Zarembiński (1920) | Bronisław Żelkowski (1920)

 

 

Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości

---

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilku Cichociemnych oraz poświęconym Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 3. Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2002, s. 134–136. ISBN 83-910535-4-7.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, s. 445. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 96.

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii