Jan Walter – Cichociemny
ps.: “Cyrkiel”, “Ekierka”
Jan Wojciech Walter vel Jan Borzykowski
Zwykły Znak Spadochronowy nr 3775
kpt. cc Jan Walter
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 12 lipca 1904 w Kielcach, zm. 19 lipca 1976 w Warszawie – inżynier, kapitan saperów, harcerz, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wywiadu Armii Krajowej, uczestnik kampanii norweskiej, szef służb saperskich Oddziału III Komendy Okręgu Lublin AK, więzień UB (Lublin), NKWD, sowieckich łagrów: Jegolsk, Swierdłowsk (1944-1947), cichociemny
Znajomość języków: rosyjski, francuski; szkolenia (kursy): m.in. instruktor saperów, wywiadu (Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej), prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl), kurs kierowców (Szkoła Kierowców Wojsk Pancernych i Technicznych) spadochronowy, i in. W dniu wybuchu wojny miał 35 lat; w dacie skoku do Polski 39 lat. Syn konduktora kolejowego
Spis treści:
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 8213
Od ukończenia szóstego roku życia uczył się w domu. Od 1911 do 1914 uczeń szkoły kolejowej w Kielcach, od września 1915 Łukowskiej Szkoły Handlowej. W 1920 walczył w obronie Kielc w wojnie polsko – bolszewickiej jako ochotnik w Pogotowiu Wojennym, przydzielony do 4 Pułku Piechoty Legionów. Od 1921 uczeń Gimnazjum Państwowego im. Hetmana S. Żółkiewskiego w Siedlcach, w 1923 zdał egzamin dojrzałości. Podczas nauki w szkole, od drugiej do ósmej klasy, działał w Związku Harcerstwa Polskiego.
Od 1923 podjął studia na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej, obronił dyplom inżyniera w 1927. Od lipca 1927 do 15 maja 1928 w Szkole Podchorążych Rezerwy Saperów Kolejowych w Legionowie, od 18 maja w 2 Pułku Saperów Kolejowych, 20 września 1928 przeniesiony do rezerwy. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1931. Od 1928 kreślarz w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, od 1938 w Wydziale Komunikacyjno – Budowlanym Komisariatu Rządu w Warszawie. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1936.
II wojna światowa
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 8213
Zmobilizowany 31 sierpnia 1939, przydzielony jako instruktor szkolenia saperskiego dla dywersji pozafrontowej do Oddziału II Sztabu Głównego (Naczelnego Wodza). Przekroczył granicę polsko – rumuńską 18 września, internowany do 30 listopada w obozie Dragasani. 30 listopada 1939 wyruszył do Francji przez Jugosławię i Włochy.
5 grudnia 1939 w Paryżu (Bressieres) wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Od 1 stycznia 1940 przydzielony do Centrum Wyszkolenia Saperów w Wersalu. Od 17 marca w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich. Uczestniczył w bitwie o Narwik (Norwegia) jako dowódca plutonu pionierów kompanii sztabowej 2 półbrygady.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Po upadku Francji 20 czerwca 1940 dotarł do Plymouth (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich 1 Brygady Strzelców. Od 12 lipca II adiutant dowódcy batalionu, od 22 maja 1942 do 17 kwietnia 1943 dowódca plutonu pionierów.
Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do “Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176
dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org
Cichociemny
Prawdopodobna siedziba szkoły wywiadu w Glasgow
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów “legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – “Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, m.in. na Oficerskim Kursie Doskonalącym Administracji Wojskowej (kamuflaż polskiej szkoły wywiadu, zwanej przez Cichociemnych “kursem gotowania na gazie”). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 15 grudnia 1943 w Chicheley przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej “Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy). Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 5 maja 1944.
Stefan Mayer – relacja nt. szkolenia Cichociemnych oficerów wywiadu
źródło: Instytut Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja akt Stefana Mayera, zespół nr 100, teczka nr 709/100/113
miejsce zrzutu – placówka “Szczur”
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 4/5 maja 1944 w sezonie operacyjnym “Riposta”, w operacji lotniczej “Weller 26” (dowódca operacji: S/L Józef Gryglewicz, ekipa skoczków nr: L), z samolotu Liberator BZ-965 “S” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Zbigniew Szostak, pilot – P/O Jacek Błocki / nawigator – F/L Kazimierz Wünsche, S/L Józef Gryglewicz / radiotelegrafista – F/S Józef Witek / mechanik pokładowy – Sgt. Stanisław Wileniec / strzelec – F/S Stanisław Malczyk / despatcher – F/S Stanisław Jarecki). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Consolidated B-24 Liberator
Start z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą “Szczur” 221 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Wola Gałęzowska k. Bychawy, 31 km od Janowa Lubelskiego. Razem z nim skoczyli: ppor. Andrzej Prus-Bogusławski, ps. Pancerz, ppor. Adam Dąbrowski, ps. Puti, ppor. Adam Krasiński, ps. Szczur, por. Alfred Whitehead, ps. Dolina 2, ppor. Józef Zając, ps. Kolanko (mój Dziadek). Skoczkowie zostali zrzuceni po dwóch, w trzech nalotach na placówkę, co dwie minuty poczynając od godz. 00.12. W czwartym nalocie na placówkę, o godz. 00.18 zrzucono dwanaście zasobników oraz sześć paczek.
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Po godzinie nadleciał drugi samolot, Halifax JP-180 “S”, także z polską załogą, zrzucił na placówkę dziewięć zasobników oraz dwanaście paczek, w godz. 01.28 – 01.36. Ogółem przyjmowanie całego zrzutu (skoczków oraz zaopatrzenia z dwóch samolotów) trwało półtorej godziny. “Liberator” z którego zrzucono skoczków lądował w bazie o godz. 05.15, po 9 godzinach 35 minutach lotu. Drugi samolot, “Halifax” lądował szczęśliwie w bazie po locie trwającym dziesięć godzin 20 minut. Zrzut w całości przyjął oddział partyzancki AK dowodzony przez ppor. Aleksandra Sarkisowa ps. Szaruga. Oddział funkcjonował od września 1943 do lipca 1944, jego dowódca był oficerem ds. zrzutów, m.in. przyjmował zrzuty skoczków oraz sprzętu. Najwyższy stan osobowy to 120 żołnierzy.
“Ten zrzut odbieraliśmy pod Wolą Gałęzowską, jakieś trzydzieści kilometrów na południe od Lublina. Noc była tak niezwykle piękna, jak zdarzyć się to może raz, może dwa razy w życiu – wysoki, pełny księżyc na wielkim i jasnym od gwiazd niebie, lśniąca rosą polana zanosząca się śpiewem słowików, wokół milczący las i nasze wozy ukryte pod drzewami. I na tle tej bajkowej nocy narastający odgłos lotniczych motorów wydał się nieomal okrutnym zakłóceniem jej spokoju, choć dla nas był to dźwięk najważniejszy, na który czekaliśmy od dawna, na tym bowiem polegała nasza służba.
Skierowaliśmy w to nagle ożywione niebo światełka sygnałowych latarek, ogromny, czarno – srebrny Liberator, który wyskoczył znad najbliższych drzew, odpowiedział porozumiewawczym błyśnięciem spod kadłuba, po chwili pojawił się znowu, tym razem nieco już wolniej i nagle sypnął rozwijającymi się czaszami spadochronów, głucho uderzyły o ziemię ciężkie kontenery, wychynęły nad wysoka trawę zgarbione sylwetki ludzi, ku którym pobiegliśmy wykrzykując ustalone na tę noc hasło.
por. cc Józef Zając (po prawej), źródło: archiwum rodzinne
– Szósty! [Był nim mój Dziadek ppor. Józef Zając ps. Kolanko – RMZ] Gdzie jest szósty? woła jeden ze zrzutków, gdy stoją już otoczeni przez naszych chłopców, jeszcze nieufni, jeszcze dyszący emocją przelotu i skoku, ale już uśmiechnięci, odprężeni. Okazuje się, że brakuje jednego, jak mówią, najstarszego z całej grupy. – Szukajcie dokoła polany – komenderuje Szam, który tej nocy dowodzi cała operacją. – Może gdzieś wisi, biedaczek. Okazuje się, że istotnie wisi, ale wcale nie biedaczek. Gdy ktoś odnajduje zgubę na wysokiej sośnie i oświetla go latarką, w odpowiedzi słyszy taką wiązankę pod swoim adresem, i to jeszcze poparta szeregiem gróźb, że czym prędzej wraca do Szama i melduje – Panie podchorąży, znalazłem, ale boję się podejść, bo krzyczy że mnie zastrzeli jak psa. (…)
Sprawnie, szybko i cicho ładujemy na wozy ciężkie zasobniki, czekamy jeszcze na zapowiedziany drugi samolot, noc zaczyna szarzeć, najwyższy czas “pakować”, usunąć się z miejsca zrzutu, gdzie Niemcy bez wątpienia pojawią się skoro świt. Nasi goście sadowią się do wymoszczonych słomą wasążków [czterokołowy, drabinkowy wóz konny], zaczynają już krążyć manierki i papierosy, jedziemy przez ciemny i wyboisty wiejski trakt, gdy wtem, na którymś z czołowych wozów pyka cichy strzał. Kolumna staje, zeskakujemy, rozglądamy się po krzakach, gotowi bronić naszego zrzutu, naszych zrzutków (…). Okazuje się, że pech ich nie opuszcza. Jadący na drugim wozie Ali, zawsze łakomy na drobiazgi, jakie udawało mu się wycyganić od przybyszów, nie zabezpieczył swego stena i gdy wóz podskoczył na jakimś korzeniu, wpakował kulę w podudzie jednego ze zrzutków. Bandażujemy rannego bez zwłoki (…)“ (Jerzy R. Krzyżanowski, “U Szarugi. Partyzancka opowieść”, Norbertinum, Lublin 1995, s. 136-137, ISBN 83-85131-63-9)
Tadeusz Wyrwa – Lotny Oddział AK “Szarugi” na Lubelszczyźnie
w: Zeszyty Literackie nr 113, s. 214-220, Instytut Literacki, Paryż, 1995
W swoim pamiętniku, mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej “Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:
“Gen. Tatar oznajmił, że przybywa w charakterze pełnomocnika dowódcy AK wraz z dwoma oficerami, którzy pracować będą w O.Sp. jako eksperci znający możliwości przyjęcia zrzutów lotniczych w Kraju. Zaproponowałem: Chciałbym zapoznać pana generała z możliwościami Bazy Jutrzenka, która obecnie i w najbliższych miesiącach jest jedynym źródłem przerzutu do AK. Gen. Tatar odpowiedział: Nie jestem zainteresowany ani Bazą Jutrzenka, ani też możliwościami przerzutu lotniczego w ogóle. Przybywam z misją. W wykonaniu mojej misji zrobię wszystko co uważam za celowe dla Polski. (…)
Archiwum Politechniki Warszawskiej, sygn. 8213
W ciągu następnej półtorej godz. Tatar wygłosił tyradę zarzutów w stosunku do polityki rządu RP przed wojną oraz rządu RP na emigracji. Podkreślił brak zrozumienia obecnej sytuacji tak w Londynie jak i też w Kraju, podał przykładowo masę nazwisk ludzi w Londynie, Raczkiewicz, Hełczyński, Zaleski, Ciechanowski w Washingtonie oraz w Kraju, gen. Bór-Komorowski, gen. Pełczyński szef Sztabu AK, płk Iranek-Osmecki szef Wywiadu AK oraz delegat Rządu na Kraj, partia ludowa z Witosem na czele, ONR i inne mniejsze ugrupowania partyjne. Poza tym szereg osób, których nie znałem. O Mikołajczyku wyraził się: Mikołajczyk ma niewątpliwie trudności, gdyż zbyt dużo jego przeciwników ma kontakt z Anglikami i w Washingtonie. Nie przerywałem tej tyrady, gdyż Tatar operował ogólnikami bez podania konkretnych faktów. Cała ta tyrada ujawniła dwa istotne punkty. Jest zupełnie ciemny politycznie oraz jest zdecydowanie pod wpływem agentur prosowieckich. Jego formułowanie zarzutów przypominają często dosłownie oświadczenia Majskiego, Litwinowa, Mołotowa oraz Bogomołowa jakie dawali i dają prasie brytyjskiej i amerykańskiej w stosunku do Polski. Zarzuca Anglikom ich dwuznaczną grę, nie zarzuca nic Amerykanom. (…)
Liberator przed startem
Wyszedłem zmęczony tą sowiecką propagandą wyrażoną przez pełnomocnika dowódcy AK. Postanowiłem wyjaśnić tę “misję Tatara” nim sformułuję konkretne wnioski. Pojechałem do stacji wyczekiwania polityków przybyłych z Kraju. (…) na stacji zastałem tylko reprezentanta delegata Rządu w Kraju. (…) Delegat [Zygmunt Berezowski]: Znam pana majora z opinii, jaką dał mnie o panu dowódca AK. Powiem panu szczerze, że dowódca AK i delegat Rządu w Kraju są zadowoleni, że pozbyli się z Kraju Tatara. Tatar ma zbyt przeciwne poglądy dotyczące stosunku do Sowietów. Praca z nim na terenie Kraju nie jest teraz możliwa. Zresztą jest on bardzo trudny we współpracy nawet w normalnych warunkach. (…)
[mjr dypl. Jaźwiński:] odnoszę wrażenie, że jest zbyt duża różnica poglądów Tatara w stosunku do poglądów dowódcy AK i delegata Rządu. Rozumiem, że najłatwiej było pozbyć się jego z Kraju. Jeżeli jednak ta różnica poglądów polega na stosunku do Sowietów to zjawienie się Tatara w Londynie może mieć bardzo poważne i nieobliczalne skutki. Tatar może działać w Londynie jako pełnomocnik dowódcy AK. Obawiam się, że Tatar może najłatwiej porozumieć się z Mikołajczykiem, który od dłuższego już czasu idzie po linii przypodobania się Sowietom względnie prosowieckim grupom brytyjskim i amerykańskim, aby uzyskać uznanie rządów obu aliantów, a w szczególności Roosevelta. Mikołajczyk i Tatar są podobni, politycznie ciemni, żądni władzy. Wątpię, aby byli uznani przez Churchilla, czy nawet Roosevelta, ale mogą być użyci, aby obaj alianci mogli umyć ręce od zobowiązań w stosunku do Polski. (…).” (Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego, przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6, tom II, s. 36-40)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Jerzy Straszak – “Szkoła szpiegów”
w: Zeszyty Historyczne nr 115, s. 122 – 144, Instytut Literacki, Paryż 1996
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Lublinie, mieszkał przy ul. Weteranów 12. Od czerwca szef służb saperskich Oddziału III Komendy Okręgu Lublin AK.
Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49
Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 r. nr 10, s. 149-165
Po wojnie
Lokalizacja Jekaterynburga, mapa Google
Pozostał w konspiracji. Od 13 sierpnia 1944 jako inżynier w Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Lublinie, od października kierownik Działu Gospodarki Mieszkaniowej w Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego.
20 października 1944 przypadkowo aresztowany przez UB, osadzony na Zamku Lubelskim. Od 18 listopada w transporcie 896 żołnierzy AK przez Brześć, Baranowicze wywieziony wraz z Cichociemnym Bolesławem Polończykiem do sowieckiego łagru Jogła nr 270 (Jegolsk), 18 km od miasta Borowicze (nowogrodzka obłast), w rejonie Swierdłowska (od 1991 Jekaterynburg). Wielokrotnie przesłuchiwany przez NKWD.
13 listopada 1947 powrócił do Polski, zamieszkał w Warszawie. Od 1948 inspektor nadzoru budowlanego Stołecznej Budowy Osiedli Robotniczych. Od 1950 zastępca dyrektora i nauczyciel przedmiotów zawodowych w Zasadniczej Szkole Zawodowej dla Pracujących nr 2. Od 1961 do 1971 w Miejskim Przedsiębiorstwie Instalacyjnym. W latach 1970-1974 prezes Zespołu Cichociemnych. Zmarł 19 lipca 1976 w Warszawie, pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach – kw. C32 rz. 4 gr. 6.
Wkład polskiego wywiadu w 1945 ocenił oficer łącznikowy MI6 (1940-1946) komandor Wilfred Dunderdale:
“Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów,
22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…)
Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy
i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin,
wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów.”
W 2004 oraz w 2005 opublikowano obszerne ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej
pt. Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej
(wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, 2005 ISBN 83-89115-11-5 oraz ISBN 83-89115-37-9.
W 2005 roku brytyjski rząd oficjalnie potwierdził
że ok. połowa tajnych raportów dla aliantów z okupowanej Europy pochodziła od Polaków.
W wywiadzie AK pełniło służbę 37 Cichociemnych
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1931
- porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1936
- kapitan – ze starszeństwem od 5 maja 1944
Odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – 24 sierpnia 1948
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Złoty Krzyż Zasługi
Życie rodzinne
Syn Leonarda konduktora kolejowego oraz Wandy z domu Piotrowskiej. Miał pięciorga rodzeństwa. W 1930 zawarł związek małżeński z Marią Dołęga-Zakrzewską (1904-1990). Mieli dwoje dzieci: Wandę zamężną Laskowską, dziennikarkę (1932-1991) oraz Macieja (1938-2001).
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny “My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik “TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- Informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0300
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, s. 137-138, Oleśnica 1994, Kasperowicz Meble, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 429, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 219-220, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także – biogram w Wikipedii
Hieronim Dekutowski – Cichociemny
ps. “Zapora”, “Odra”, “Reżu”, “Stary”
Hieronim Kazimierz Dekutowski
vel Henryk Zagon, vel Mieczysław Piątek, vel Bronisław Pepłoński
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0147, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1643
mjr cc Hieronim Dekutowski
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 24 września 1918 w Dzikowie (obecnie Tarnobrzeg), poległ zamordowany przez władze “Polski ludowej” 7 marca 1949 w Warszawie – major, harcerz, żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer Armii Krajowej, szef Kedywu Inspektoratu Rejonowego Lublin-Puławy AK, dowódca oddziałów partyzanckich AK, oficer Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, Zrzeszenia WiN, żołnierz wyklęty, więzień UB, torturowany, zamordowany (Warszawa, 1947-1949), Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy (STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniające: podstaw wywiadu STS 31 (Bealieu), sabotażu przemysłowego, komunikacyjnego (STS 17, Brickendonbury), i in. W dniu wybuchu wojny miał 20 lat 11 miesięcy; w dacie skoku do Polski 24 lata 11 miesięcy. Syn blacharza, członka PPS, piłsudczyka
Spis treści:
- II wojna światowa
- Cichociemny
- Żołnierz wyklęty
- Śledztwo i śmierć
- Oskarżeni i obrońcy
- Oprawcy i świadkowie zbrodni
- Awanse i odznaczenia
- Życie rodzinne
Hieronim Dekutowski, 1940
Od 1925 uczył się w szkole powszechnej w Tarnobrzegu, następnie od 1930 w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnobrzegu. 19 maja 1939 zdał egzamin dojrzałości, zamierzał studiować we Lwowie.
Podczas nauki działał w ZHP – harcerz 1 Drużyny Harcerskiej im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, drużynowy II Wodnej Drużyny Harcerzy im. gen. Mariusza Zaruskiego. Od lutego 1938 drugi przyboczny hm Ignacego Płonki. Członek Sodalicji Mariańskiej oraz Przysposobienia Wojskowego. Pracował jako kreślarz w dobrach hr. Artura Tarnowskiego w Budzie Stalowskiej.
Tadeusz M. Płużański – Hieronim Dekutowski “Zapora” (1918-1949). Żołnierz niepodległości
w: Biuletyn informacyjny AK nr 10 (162) październik 2003 s. 13 – 19
film dokumentalny pt. Zapora, IPN tv
II wojna światowa
Camp Coetquidian
W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany, ze względu na wiek. 8 września wyjechał do Niska, wstąpił jako ochotnik do Wojska Polskiego. 17 września przekroczył granicę z Węgrami. Internowany, uciekł z obozu, przez Jugosławię i Włochy 24 listopada dotarł do Francji.
W Camp de Coetquidan wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do 7 kompanii 4 Pułku Piechoty 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Od 15 grudnia 1939 do 15 marca 1940 w szkole podoficerskiej. Od 3 maja w Szkole Podchorążych Piechoty w Camp de Coëtquidan, 15 marca awansowany na stopień starszego strzelca podchorążego.
Po upadku Francji wraz z grupą żołnierzy ewakuował się drogą morską, od 27 czerwca w Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako sekcyjny 3 batalionu 1 Brygady Strzelców. Od 7 stycznia do marca 1941 w Szkole Podchorążych Piechoty w Dundee. po jej ukończeniu przydzielony do plutonu czołgów 3 batalionu 1 Brygady Strzelców.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów “legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – “Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
24 kwietnia 1942 zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, 4 marca 1943 zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Awansowany na stopień kaprala podchorążego.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 września 1943 w sezonie operacyjnym “Riposta”, operacji “Neon 1” (dowódca operacji: F/O Władysław Krywda, ekipa skoczków nr: XXXI), z samolotu Halifax BB-378 “D” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Michał Goszczyński, pilot – F/O Zbigniew Sancewicz / nawigator – F/O Władysław Krywda / radiotelegrafista – F/S Tadeusz Łuksza / mechanik pokładowy – Sgt. Antoni Mentlak / strzelec – Sgt. Andrzej Godecki / despatcher – F/L Eligiusz Zaleski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 18.30 z lotniska RAF Tempsford pod Londynem, zrzut na placówkę odbiorczą “Garnek” 103 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), ok. 8 km od stacji kolejowej Wyszków. Razem z Nim skoczyli: kpt. dypl. Bronisław Rachwał ps. “Glin” oraz kurier ppor. Kazimierz Smolak ps. “Nurek”. Był to drugi lot tej ekipy, podczas poprzedniego (9/10 września) zadanie nie mogło być wykonane. Skoczkowie przerzucili 162 tys. dolarów w banknotach, 160 tys. marek na potrzeby AK oraz pas z pieniędzmi dla Delegatury Rządu na Kraj. Zrzucono także sześć zasobników oraz jedną paczkę. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 30 minut.
“Dn. 16.IX. uruchomiony został następujący plan startu – (4): Lot Nr. 76/97, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza OBRAZ, zapasowa Zegar, nawigator por. Wasilewski (T), pieniądze 247.500 dol. 120.000 rmk., zestaw OWB-SA-SF-SF, godz. startu 18.29, Lot Nr. 77/98, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza OBRAZ, zapasowa Zegar, nawigator B/O Trotter (W), zestaw MD-X2, godz. startu 18.26, Lot Nr. 53/76, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza GARNEK, zapasowa Sito, nawigator por. Krywda (D), pieniądze 162.000 dol. 160.000 rmk. i DR 53/16, zestaw OW-PLT, godz. startu 18.50, Lot Nr. 75/96, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza WIESZAK, zapasowa Rama, nawigator por. Freyer (Z), pieniądze 252.000 dol. 240.000 rmk., zestaw OWB-SA -EU, godz. startu 18.22.
– w y k o n a n e: 53/76/95 – GARNEK i 75/96 – WIESZAK (załogi wróciły z meldunkiem, że wszystko w porządku – plac. odb. działały doskonale i nie zauważyli działalności niemieckiej).
– z a g i n ę ł y: 76/97 – OBRAZ i 77/98 – OBRAZ. Samolot znad plac. GARNEK widział samolot idący w kier plac. OBRAZ i nadający hasło – literę “R” ważną na ten okres. Wg. depeszy L.dz. 6519/Sp/43 – samolot Nr. 76/97 – zestrzelony nad Danią. Por. Wasilewski i dwóch członków załogi zginęło. Strzelec wzięty do niewoli. Sierż. Tadeusz Miecznik ucieka do Szwecji. (…)
Straty obecne nie są zaskoczeniem – Szef. Wydz. “S” wielokrotnie meldował, że na jedynej “nitce” trasy północnej grożą bardzo poważne straty i za wszelką cenę należy starać się o uruchomienie polskiej bazy przerzutowej na Sycylii lub jeszcze bliżej, gdy tylko sytuacja wojenna pozwoli. Za zaniechania – płacimy teraz słono i będziemy płacić. Jedyny wniosek – utrzymać możliwie duże nasilenie lotów na trasie północnej i usilnie starać się o bazę na Sycylii. Starania takie może podjąć N.W. i Rząd. (…)” (s. 196)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Paweł Skrok, Tomasz Panfil – Hieronim Dekutowski Zapora.
Rówieśnik Niepodległej, broszura IPL Lublin, 2020
Rafał Surdacki – “Zapora” – rówieśnik niepodległej – recenzja broszury IPN
w: Zaporczycy.com.pl – encyklopedia internetowa, 31 grudnia 2020
Hieronim Dekutowski
30 października 1943 awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 16 września 1943. Przydzielony do Kedywu Okręgu Lublin AK. Początkowo w oddziale partyzanckim ppor. Tadeusza Kuncewicza ps. Podkowa (lasy zwierzynieckie).
Fałszywa książeczka wojskowa
mjr cc Heronima Dekutowskiego
Od listopada dowódca wydzielonego plutonu, (35 partyzantów, w tym 4 oficerów), operującego w rejonie Hoszni Ordynackiej. 4 grudnia uczestniczył w rekwizycji zasiedlonej przez Niemców wsi Źrebce. 12 grudnia zlikwidował konfidentów niemieckich oraz członków band rabunkowych.
Od stycznia 1944 szef Kedywu w Inspektoracie Rejonowym Lublin-Puławy AK oraz dowódca oddziału dyspozycyjnego Kedywu. Połączył kilka patroli dywersyjnych AK w najliczniejszy na Lubelszczyźnie lotny oddział partyzancki. Od lutego do lipca 1944 przeprowadził, także wspólnie z oddziałem ppor. Mariana Sikory ps. “Przepiórka”, ponad 90 akcji zbrojnych.
24 maja 1944 pod Krężnicą Okrągłą, wraz z oddziałem zaatakował z zasadzki cztery kompanie Wermachtu i dwa bataliony żandarmerii; zginęło 44 niemieckich żandarmów, 12 żołnierzy niemieckich wzięto do niewoli. 17 lipca w akcji pod Kożuchówką ranny w rękę, leczył się w Lublinie, Tarnogrodzie oraz w klasztorze dominikanów w Borku Starym.
Anna Dąbrowska – Leśny bohater [Hieronim Dekutowski]
w: Polska Zbrojna, październik 2013 r., nr 10 (810), s. 98 – 100
1 kompania 8 PPLeg.
Podczas akcji Burza, dowodzona przezeń 1 kompania I batalionu 8 Pułku Piechoty Legionów AK ochraniała sztab Komendy Okręgu Lubelskiego. 28 lipca 1944 po rozkazie kapitulacji przed Sowietami rozwiązał kompanię. Ukrywał się w Puławach, Lublinie i Tarnobrzegu. W sierpniu 1944 zmobilizował oddział na pomoc walczącej Warszawie, po nieudanej próbie przekroczenia Wisły, rozformował go i pozostał w ukryciu.
zobacz publikację IPN – “Major Hieronim Dekutowski “Zapora” (1918 – 1949):
Żołnierz Wyklęty
Od stycznia 1945 wraz z 40-osobowym oddziałem w konspiracji przeciwko komunistom i Sowietom. 7 lutego otoczony we wsi Wał (pow. krasnostawski) przez komunistyczne wojsko oraz Sowietów. Ranny w nogę, przedarł się z odziałem za San.
Po aresztowaniu 21 marca 1945 komendanta Inspektoratu Rejonowego Zamość Delegatury Sił Zbrojnych, wraz z Cichociemnym kpt. Marianem Gołębiewskim ps. Korab współautor planu ataku na więzienie mokotowskie w Warszawie, akcji nie przeprowadzono.
Nawiązał kontakt z Komendą Okręgu Lublin AK, objął dowództwo grupy dywersyjnej, przeprowadzał akcje zbrojne przeciwko NKWD, UB i MO. Od wiosny 1945 dowodził licznymi akcjami rozbijania posterunków MO, likwidacji funkcjonariuszy aparatu władzy. Od kwietnia do czerwca jego ok. 300 osobowy oddział (9 grup bojowych), przeprowadził wiele brawurowych akcji, m.in.:
- 26 kwietnia wraz z oddziałami “Podkowy” i “Mata” opanował Janów Lubelski; zdobył posterunek MO, wykonał wyrok śmierci na referencie UB, uwolnił kilkunastu więzionych z miejscowego więzienia, zarekwirował pieniądze ze wszystkich urzędów w mieście, zdobył 4 samochody ciężarowe,
- w maju opanował posterunek MO/UB w Bełżycach, uprowadził zastępcę komendanta oraz zdobył broń, amunicję i mundury,
- tego samego dnia przeprowadził podobną akcję w Urzędowie,
- 19 maja rozbił posterunek MO/UB w Kazimierzu Dolnym, zabijając 5 milicjantów i ubeków oraz kilku żołnierzy i 2 oficerów sowieckich.
W czerwcu 1945, po walce z grupą operacyjną UB i NKWD, wycofał się z oddziałem do lasu, pozostawiając zdobyte samochody.
foto: Fundacja dla Demokracji, źródło: JW GROM
Pod koniec listopada 1945 podporządkował swoje zgrupowanie Inspektoratowi Lubelskiemu Zrzeszenia WiN. Na przełomie lat 1945 i 1946 przeprowadził wiele akcji dywersyjnych i samoobrony w województwie lubelskim, rzeszowskim i kieleckim. Według oficjalnych wyliczeń zginęło w nich ponad 400 żołnierzy LWP (głównie KBW), ubeków i milicjantów, a także czerwonoarmistów. Działał na terenie od Lubartowskiego na północy do Tarnobrzeskiego na południu i od Zamojszczyzny po wschodnią Kielecczyznę. Pomoc “Zaporczykom” niósł klasztor w Radecznicy, gdzie odbywały się również narady partyzanckich dowódców.
Prowadził m.in. akcje przeciwko tzw. moskwom, czyli wsiom silnie popierającym władzę komunistyczną. Najsłynniejszą przeprowadzono we wsi Moniaki, 24 września 1946, w wyniku której spłonęło 29 zagród, 40 zwolenników komunistów ukarano chłostą.
Latem i jesienią 1946, po nasileniu działań grup pościgowych KBW i UB, wzmógł działania zbrojne. Po wyborach w styczniu 1947 do Sejmu Ustawodawczego oraz ogłoszeniu w lutym amnestii, rozformował i ujawnił oddziały “Jadzinka”, “Samotnego” i “Rysia”. Pomimo amnestii wielu żołnierzy zostało aresztowanych. Wraz ze swoim zwierzchnikiem, Władysławem Siłą-Nowickim ps. “Stefan”, pertraktował ujawnienie oddziałów m.in. z płk. Józefem Czaplickim, dyrektorem Departamentu III MBP i płk. Janem Tatajem, szefem WUBP w Lublinie. Stawiał jako warunek zwolnienie aresztowanych żołnierzy AK-WiN.
Historyk Artur Bata w publikacji pt. “Bieszczady w ogniu” z 1987, zarzucił Hieronimowi Dekutowskiemu współdziałanie z resztkami sotni “Daniliw” Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) podczas ataku na wsie Janówka i Holeszów w powiecie włodawskim.
Mundur Hieronima Dekutowskiego
Od lutego 1947 zaprzestał akcji zbrojnych, ograniczając się do zaopatrywania oddziału oraz samoobrony. 22 czerwca 1947 ujawnił się. Zagrożony aresztowaniem, z kilkoma żołnierzami podjął próbę przedostania na Zachód.
12 września 1947 ostatnim rozkazem przekazał dowództwo kpt. Zdzisławowi Brońskiemu ps. “Uskok”. W liście doń napisał: Ja dziś wyjeżdżam na angielską stronę – jestem umówiony z chłopakami co do kontaktów, jak będę po tamtej stronie. Stary – najważniejsze nie daj się nikomu wykiwać i bujać, jak tam wyjadę, załatwię nasze sprawy pierwszorzędnie – kontakt będziemy mieć i tak. Czołem, Hieronim.
W połowie września 1947 żołnierze “Zapory”, po dotarciu na punkt przerzutowy w Nysie, trafiali do katowickiego UB. Jednym z agentów który doprowadził do aresztowania ich oraz “Zapory”, był jego zastępca Stanisław Wnuk ps. “Opal”.
Aresztowany 16 września 1947, do 23 października w Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Będzinie. Od 19 września w więzieniu MBP w Warszawie na Mokotowie. Do 1 czerwca 1948 poddany okrutnemu śledztwu, maltretowany fizycznie i psychicznie przez sadystycznych oficerów UB.
Tadeusz M. Płużański – Zapora przeciw komunizmowi
w: Biuletyn informacyjny AK nr 10 (162) marzec 2011 s. 31 – 37
Śledztwo i śmierć
W procesie przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie oskarżono Hieronima Dekutowskiego ps. Zapora oraz kpt. Stanisława Łukasika ps. Ryś, por. Jerzego Miatkowskiego ps. Zawada, diutant, por. Romana Grońskiego ps. Żbik, por. Edmunda Tudruja ps. Mundek, por. Tadeusza Pelaka ps. Junak, por. Arkadiusza Wasilewskiego ps. Biały oraz Władysława Siłę – Nowickiego. Oskarżonych przebrano w mundury Wehrmachtu.
Wyrokiem z 15 listopada skład orzekający pod przewodnictwem Józefa Badeckiego (wcześniej skazał na śmierć m.in. rtm. Witolda Pileckiego), skazał wszystkich na karę śmierci. Prośba o ułaskawienie napisana przez matkę Marię Dekutowską oraz skarga rewizyjna adwokata Stanisława Sobczyńskiego zostały odrzucone. Zignorowano także prośbę o łaskę m.in. złożoną za pośrednictwem prezydenta Republiki Francuskiej przez siostrę Zofię Śliwę, odznaczoną Legią Honorową za walkę we francuskim ruchu oporu. Komunistyczny prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski, zmienił jedynie karę śmierci na dożywocie Władysławowi Sile – Nowickiemu.
“Zapora” z podwładnymi trafił do celi dla “kaesowców” (skazanych na karę śmierci), gdzie przebywało ponad 100 osób. Na przełomie stycznia i lutego 1949 podjęli próbę ucieczki. Mieli wywiercić dziurę w suficie, przez strych dostać się na dach zabudowań gospodarczych, zjechać na prześcieradłach oraz zeskoczyć na chodnik przy ulicy Rakowieckiej. Przed zrealizowaniem planu jeden z więźniów kryminalnych wydał uciekinierów, licząc na złagodzenie wyroku. Hieronim Dekutowski i Władysław Siła – Nowicki zostali osadzeni na kilka dni w karcerze, gdzie siedzieli nago, skuci w kajdany.
Maciej Gelberg – Straceńcza ucieczka skazanych na stracenie
w: Kombatant – biuletyn UdSKiOR, luty 2015 r., nr 2 (290) s. 15 – 18
7 marca 1949 ok godz. 19.oo wykonano wszystkie kary śmierci katyńskim strzałem w tył głowy. W chwili śmierci, choć miał tylko 30 lat, wyglądał jak starzec – z siwymi włosami, wybitymi zębami, połamanymi rękami, nosem i żebrami oraz zerwanymi paznokciami. Jego ostatnie słowa brzmiały: ‘Przyjdzie zwycięstwo! Jeszcze Polska nie zginęła!’. Został pochowany w tajemnicy, w nieznanym przez lata miejscu.
Maciej Korkuć – Siedem wyroków śmierci dla “Zapory”
w: biuletyn IPN nr 1-2 (84-85) styczeń – luty 2008, s. 115 – 123
Oskarżeni i obrońcy
decyzja Bolesława Bieruta
- Hieronim Dekutowski – skazany na śmierć
- Roman Groński – skazany na śmierć
- Stanisław Łukasik – skazany na śmierć
- Jerzy Miatkowski – skazany na śmierć
- Tadeusz Pelak – kazany na śmierć
- Władysław Siła-Nowicki – skazany na śmierć, zmieniono na dożywocie
- Edmund Tudruj – skazany na śmierć
- Arkadiusz Wasilewski – skazany na śmierć
- Stanisław Sobczyński – obrońca Hieronima Dekutowskiego
- Aleksander Soroka – obrońca Romana Grońskiego, Jerzego Miatkowskiego i Edmunda Tudruja
- Józefa Stillerowa – obrońca Tadeusza Pelaka i Władysława Siły-Nowickiego
- Władysław Szymaszek – obrońca Stanisława Łukasika i Arkadiusza Wasilewskiego
Oprawcy i świadkowie zbrodni
autor plakatu: Wojciech Korkuć
Sprawę Hieronima Dekutowskiego i współosadzonych od 19 września 1947 do 1 czerwca 1948 prowadzili śledczy: por. Ludwik Borowski, oficer śledczy Naczelnej Prokuratury Wojskowej, por. Eugeniusz Chimczak, oficer śledczy MBP, por. Jerzy Kędziora, oficer śledczy MBP.
Hieronima Dekutowskiego przesłuchiwali: por. Jerzy Kędziora (Będzin 20, 24, 26, 29 września, 3, 4, 10, 16, 17 października 1947), por. Ludwik Borowski (Warszawa 27 kwietnia 1948), por. Eugeniusz Chimczak (Warszawa 14 i 15 maja 1948)
Proces przeprowadzili (3 – 15 listopada 1948): mjr. Józef Badecki (przewodniczący składu sędziowskiego), kpr. Józef Kantecki (ławnik), kpr. Wacław Matusiewicz (ławnik), plut. Kazimierz Obiada (ławnik), kpr. Ryszard Wasilewski (ławnik), chor. Wiktor Matusiak (protokolant), kpt. Tadeusz Malik (oskarżyciel publiczny, prokurator).
Apelację w Najwyższym Sądzie Wojskowym 4 lutego 1949 rozpoznawali: ppłk Józef Dziowgo (przewodniczący składu sędziowskiego), ppłk Alfred Janowski (sędzia sprawozdawca), ppłk Józef Warecki (sędzia), por. Jerzy Kwiatkowski (protokolant), kpt. Tadeusz Malik (wiceprokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej).
Obecni przy wykonaniu wyroków śmierci 7 marca 1949: mjr Stanisław Cypryszewski (wiceprokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej), kpt. Alojzy Grabicki (naczelnik więzienia), ppłk Marek Charbicz (lekarz), płk Michał Zawadzki (ksiądz), st. sierż. Piotr Śmietański (dowódca plutonu egzekucyjnego).
Izabela Kochanowska “Błyskawica” – Ostatni rozkaz Majora Hieronima Dekutowskiego “Zapory” (21.10.1918 – 7.03.1949).
w: Biuletyn informacyjny AK nr 10 (162) marzec 2009 s. 10 – 16
Waldemar Kowalski – W sieci agentów. Prowokacje UB wobec “Zapory”
w: Kombatant, biuletyn UdSKiOR, marzec 2019 r. nr 3 (339) s. 8 – 11
23 maja 1994 Sąd Wojewódzki w Warszawie unieważnił wydane wyroki śmierci, podkreślając w uzasadnieniu:
żołnierze AK działający później w organizacji WiN byli zmuszeni do przeciwstawienia się zbrojnej masowej eksterminacji, poprzez walkę zarówno z oddziałami NKWD, jak i wspierającymi je formacjami polskimi, tj. milicją, UB i tzw. Wojskami Wewnętrznymi. Była to walka potrzebna i celowa, polegająca na odbijaniu jeńców lub zapobieganiu morderstwom i aresztowaniom. Sąd Najwyższy określa to obecnie w swoim orzecznictwie jako prawo do zbiorowej obrony koniecznej. Nie ulega wątpliwości, że właśnie taki charakter miały działania zbrojne oddziału “Zapory”.
Memoriał Zrzeszenia “Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015
Awanse
- starszy strzelec – kwiecień 1940
- kapral podchorąży – 4 marca 1943
- podporucznik – 30 października 1943, ze starszeństwem od 16 września 1943
- kapitan – 1 czerwca 1945
- major
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Walecznych – 1945
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 1964 (pośmiertnie)
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 15 listopada 2007 (pośmiertnie)
Życie rodzinne
Najmłodszy syn z dziewięciorga dzieci Jana Henryka Dekutowskiego (1873-1926), blacharza, członka PPS i piłsudczyka oraz Marii z Sudackich (1891-1972). Najstarszy brat Józef uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920. Zaręczony ze studentką medycyny Teresą Partyką-Gaj, sanitariuszką AK i łączniczką oddziałów WiN. Zerwał zaręczyny po podjęciu decyzji o powrocie do konspiracji.
Upamiętnienie
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, Cichociemnych poległych za niepodległość Polski. Wśród wymienionych 110 poległych jest Hieronim Dekutowski ps. Zapora.
Tablica w kościele św. Jacka w Warszawie, upamiętniająca poległych cichociemnych
W marcu 1989, w 40 rocznicę zamordowania “Zapory” w kościele Dominikanów w Tarnobrzegu odsłonięto pierwszą poświęconą Mu tablicę.
1 listopada 1990 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, na terenie Kwatery na Łączce odsłonięto monument upamiętniający imiennie 241 ofiar komunistycznych mordów z lat 1944 – 1956.
Symboliczne mogiły mjr. Hieronima Dekutowskiego znajdują się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w Kwaterze “Na Łączce”, w Lublinie na cmentarzu wojskowym przy ulicy Białej, a także w Tarnobrzegu.
W Lublinie znajdują się dwa pomniki postawione ku czci “Zapory” i żołnierzy z jego zgrupowania.
mural na budynku
Tarnobrzeg, ul. Wyspiańskiego 24
11 listopada 2009 w Tarnobrzegu odsłonięto pomnik mjr. Hieronima Dekutowskiego.
W 2009 na płycie “Myśmy rebelianci. Piosenki żołnierzy wyklętych” punkrockowej grupy De Press znalazła się piosenka “Marsz” oddziału Zapory.
Hieronim Dekutowski jest patronem m.in.:
- Ulicy Hieronima Dekutowskiego w Lublinie
- Ulica Hieronima Dekutowskiego w Tarnobrzegu
- Ulica Hieronima Dekutowskiego “Zapory” w Kraśniku
- Ulica majora Hieronima Dekutowskiego “Zapory” w Nysie
- Ulica majora “Zapory” w Chodlu
- Ronda im. cichociemnego mjra “Zapory” w Bełżycach
- Gimnazjum nr 9 w Lublinie imienia cichociemnego majora Hieronima Dekutowskiego ps. “Zapora” (przed budynkiem postawiono pomnik)
- 3 Niedrzwickiej Drużyny Harcerzy “TROP” im.Zgrupowania Oddziałów Zapory
- 1 Drużyny FIA “ZAPORA”
- 63 Gdyńskiej Drużyny Harcerzy im. Hieronima Dekutowskiego
tablica upamiętniająca poległych Cichociemnych
w Sali Tradycji JW GROM
W 2016 miała miejsce premiera filmu dokumentalnego “Zapora” w reżyserii Konrada Starczewskiego. Film jest zapisem wspomnień podkomendnych, kolegów oraz przyjaciół i członków rodziny. Poza wypowiedziami opublikowano fotografie, dokumenty i animacje przedstawiające najważniejsze akcje “Zaporczyków”.
Z paszportu “Cichociemni”, żródło: PWPW
1 marca 2017 2 Lubelska Brygada Obrony Terytorialnej otrzymała imię majora Hieronima Dekutowskiego ps. “Zapora”.
W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.
W grudniu 2016 Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych dla uczczenia pamięci 316 Cichociemnych wyprodukowała w limitowanej serii stu egzemplarzy paszport testowy “Cichociemni”.
Poszukiwania, ekshumacje, identyfikacje
Tymczasowe miejsce pamięci w Kwaterze na Łączce
Trwające kilkadziesiąt lat poszukiwania miejsc spoczynku ofiar komunistycznego mordu uwieńczono sukcesem. Latem 2012 badacze Instytutu Pamięci Narodowej działający pod kierunkiem prof. Krzysztofa Szwagrzyka odkryli i zabezpieczyli szczątki Hieronima Dekutowskiego podczas prac ekshumacyjnych na terenie Kwatery na Łączce, na warszawskich Powązkach. Identyfikacji dokonali specjaliści z Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w ramach Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów.
W Kwaterze na Łączce zidentyfikowano ciała żołnierzy AK: Stanisław Łukasik (6 grudnia 2012), Tadeusz Pelak (20 lutego 2013), Hieronim Dekutowski (22 sierpnia 2013), Roman Groński (28 lutego 2014), Jerzy Miatkowski (28 lutego 2014), Edmund Tudruj (28 lutego 2014), Arkadiusz Wasilewski (28 lutego 2014).
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny “My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik “TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0039
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 4, s. 56-70, Zwierzyniec – Rzeszów, 2011, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 9788393385706
- strona pamięci Hieronima Dekutowskiego
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 90-92, 372, ISBN 83-86225-10-6
- Wspomnienie o Hieronimie Dekutowskim na stronie polskieradio.pl
- Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku, Warszawa 2002
Zobacz także:
Adam Boryczka – Cichociemny
ps. “Brona”, “Adam”, “Albin”, “Tońko”, “Zdzich”, “Zdzisław”
vel Zygmunt Radziszewski, vel. Adam Zgłobicki, vel Adam Zygmunt, vel Wincenty Baran, vel Zygmunt Rajkowski, vel. Andre Evald, vel Ryszard Nogal, vel Benon Radke, vel John Peterson, vel Broniowski, vel Wagner, vel Papiernik
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0045, Bojowy Znak Spadochronowy nr 2084
płk. cc Adam Boryczka
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 18 września 1913 w Wierzchosławicach (powiat tarnowski), zm. 30 kwietnia 1988 w Warszawie – pułkownik, harcerz, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, “Wachlarza”, Kedywu, dowódca 6 Brygady Partyzanckiej AK, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, żołnierz wyklęty, rozpracowywany w “Operacji Cezary” MBP i NKWD, współpracownik Polskiego Ruchu Wolnościowego “Niepodległość i Demokracja” (1945-1954), szef łączności i kurier Delegatury Zagranicznej WiN, współpracownik SIS/CIA, więziony i torturowany przez UB (1954-1967), skazany na śmierć, Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, francuski, angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy; uzupełniające: przeciwlotniczy (Sables d’Olonne), przeciwgazowy (Leven), i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat 11 miesięcy; w dacie skoku do Polski 28 lat 6 miesięcy. Syn działacza PSL “Piast”, radnego
Spis treści:
- II wojna światowa
- Cichociemny
- Po wojnie
- Operacja “Cezary” MBP i NKWD
- Operacje specjalne SIS, OPC, CIA
- Udział w operacjach specjalnych CIA
- Represje w “Polsce Ludowej”
- Awanse i odznaczenia
- Życie rodzinne
Odznaka straży pożarnej
Uczył się w szkole ludowej w Wierzchosławicach, od 1924 w Szkole Powszechnej im. Kazimierza Brodzińskiego w Tarnowie, w 1928 (od III klasy) w II Państwowym Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnowie. W 1934 zdał egzamin dojrzałości. Podczas nauki działał w ZHP, zdobył stopień ćwika, ponadto ukończył szkolenie Przysposobienia Wojskowego przy 16 Pułku Piechoty w Tarnowie oraz uzyskał uprawnienia instruktora Przysposobienia Wojskowego II stopnia. Działał w Związku Młodzieży Katolickiej.
Od 19 września 1934 do 11 czerwca 1935 uczestnik Dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 20 Pułku Piechoty w Krakowie. Po jego ukończeniu awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1936, przeniesiony do rezerwy, przydzielony do 16 Pułku Piechoty w Tarnowie.
odznaka PW II stopnia
Adam Boryczka
W roku szkolnym 1935/36 instruktor Przysposobienia Wojskowego w II Państwowym Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnowie, następnie pracował jako robotnik, murarz, kowal, ślusarz, handlowiec. Od września 1936 strażak, następnie (po ukończeniu kursów pożarniczych w Łodzi) dowódca plutonu strażackiego Państwowych Zakładów Azotowych w Mościcach.
W 1937 podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, po roku zrezygnował z powodów finansowych. Od 1932 do 1936 działał, także jako jego prezes, w Związku Młodzieży Katolickiej w Wierzchosławicach. Od 1936 oddziałowy Ligi Morskiej i Kolonialnej w Mościcach, działał także w Związku Strzeleckim.
II wojna światowa
m/s “Warszawa”
W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany, wyreklamowany przez Zakłady Azotowe w Mościcach. Po ich ewakuacji, od 6 września jako ochotnik w batalionie marszowym Ośrodka Zapasowego 16 Pułku Piechoty 6 Dywizji Piechoty. Od 10 września wraz z plutonem ckm 38 Dywizji Piechoty walczył w rejonie Medyki, Mościsk, Sądowej Wiszni, Janowa Lwowskiego, Gródka Jagiellońskiego, tam 16 września ranny, trafiony odłamkiem w prawą nogę.
18 września w Śniatyniu przekroczył granicę z Rumunią, internowany, osadzony w obozie Tirgu Jiu. 2 stycznia 1940 wraz z kilkoma kolegami uciekł, 4 stycznia w Dorbeta Turnu Severin nad Dunejem przekroczył granicę z Jugosławią. Po otrzymaniu wizy w polskiej placówce dyplomatycznej w Skopje wyruszył do Aten, 19 stycznia z portu Pireus wypłynął statkiem m/s Warszawa, dotarł do Marsylii (Francja).
Do 1 lutego 1940 w obozie zbiorczym w Carpiagne, następnie od 2 lutego w Bessieres, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przeszkolony w Monace, przydzielony jako dowódca plutonu do 3 Dywizji Piechoty w Chateaubriant, skierowany do Plelan le Grand. Uczestnik kampanii francuskiej, 17-18 czerwca w obronie tzw. reduty bretońskiej.
Po upadku Francji wraz z grupą żołnierzy wydostał się z okrążenia w rejonie St. Nazaire, dotarł do portu Le Verdon sur Mer. 22 czerwca wypłynął na pokładzie angielskiego okrętu, 25 czerwca dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania)
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
1 lipca 1940 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako dowódca plutonu 12 batalionu 4 Brygady Kadrowej Strzelców, późniejszej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Eliock.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
Handley Page Halifax
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów “legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – “Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
W połowie 1941 zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. na kursie dywersji w Inverlochy Castle k. Fort William, na kursie spadochronowym w Largo House oraz Ringway. 13 stycznia 1942 zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK w Londynie, awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 8 kwietnia 1942.
Lotnisko RAF, Tempsford
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej “Cravat” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: VIII), z samolotu Halifax L-9618 “W” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Julian Pieniążek, pilot – F/S Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 19.35 z lotniska RAF Tempsford, zrzut o godz. 01.20 na placówkę odbiorczą “Łąka”, w okolicach miejscowości Guźnia, Drzewicz, 10 km od Łowicza. Razem z nim skoczyli: kpt. dypl. Teodor Cetys ps. Wiking, kpt. dypl. Henryk Kożuchowski ps. Hora, kpt. dypl. Stefan Mich ps. Jeż, por. Roman Romaszkan ps. Tatar, por. dypl. Alfred Zawadzki ps. Kos. Samolot zrzucił skoczków oraz jedną paczkę w pierwszym nalocie na placówkę odbiorczą, o godz. 01.20. Cztery zasobniki miały zostać zrzucone w drugim nalocie, jednak placówka odbiorcza wygasiła światła. W drodze powrotnej samolot ok. godz. 02.55 w rejonie Szczecina został silnie ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą, jednak szczęśliwie powrócił na lotnisko RAF Tempsford o godz. 05.15, po locie trwającym 12 godzin 15 minut. Był to ostatni zrzut w pierwszym, próbnym sezonie operacyjnym.
(…) Na Wachlarz wysłane pół miliona dol. Zapotrzebowanie ogółem 3 miliony dol. Transfery przez plac. O.VI. – wstrzymane. Na wywiad przysłane będzie 400.000 dolarów i złoto.
(…) L.dz.1342/VI, od Kal.L.284 – “Łąka zrzut przyjęła. Dwu containerów szukają, reszta w porządku. Zrzucono z wiatrem.” (s. 60)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Edward M. Tomczak – Zrzuty lotnicze i ich odbiór
na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941-1944)
w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2001, nr 7/2 s. 63-122
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał u dr. med. Ireny Semandeni – Konopackiej przy ul. Noakowskiego 20/3 oraz u Janiny Kwiecińskiej ps. Janka przy ul. Widok 7/7.
Od 15 maja 1942 przydzielony do V odcinka Wachlarza (obejmującego obszar Wilno – Dyneburg – Połock – Ryga), jako dowódca patrolu dywersyjnego w Turmontach. Od czerwca 1942 w Wilnie, zamieszkał przy ul. Artyleryjskiej 1, po kilku dniach przy ul. Mała Pohulanka 18, następnie w Kolonii Staciuny w rejonie granicy z Litwą 1939.
Od czerwca 1942 instruktor szkolenia patroli dywersyjnych bazy “Miód” w Wilnie oraz Werkach, organizator struktur dywersyjnych, wielokrotny kurier do KG AK. Uczestnik wielu bojowych akcji dywersyjnych, m.in. wysadzenia niemieckiego transportu wojskowego w rejonie stacji Tyszki, na linii Dźwińsk – Leningrad (wrzesień 1942), rozkręcenia torów w rejonie stacji Józefowo na linii Dyneburg – Połock (październik 1942).
Od stycznia 1943 oficer do zleceń mjr. Kroplewskiego ps. Bezmian, komendanta garnizonu miejskiego Wilno AK. Od kwietnia 1943 dowódca Kedywu Okręgu Wilno AK. Na początku maja 1943 jego zastępcą (także instruktorem dywersji) został Cichociemny Piotr Motylewicz ps. Krzemień, obaj prowadzili szkolenia grup dywersyjnych. Uczestnik wielu akcji bojowych, m.in. przejęcia instrukcji szyfrowania kolejowych transportów wojskowych. Uczestnik akcji likwidacyjnych na konfidentach gestapo, m.in. wraz z Cichociemnym Piotrem Motylewiczem ps. Krzemień 23 czerwca uczestniczył w (nieudanej) akcji likwidacji konfidenta gestapo Danuty Wyleżyńskiej. Wykonał wyroki śmierci m.in. na funkcjonariuszu gestapo Kazimierzu Kiełbowskim (26 czerwca).
7 lipca 1943 w mieszkaniu Henryka Meszczyńskiego ps. Podróżnik, w Wilnie przy ul. Bankowej nieuzbrojony starł się w walce wręcz z trzema gestapowcami, którzy wtargnęli do mieszkania. Ranny, zdołał uciec, dotarł do lokalu na Zarzeczu, po kilku dniach zamieszkał przy ul. Wiosennej 1. Leczony m.in. od 30 lipca 1943 w majątku hr Stanisłąwa Platera w Małych Solecznikach, później w majątku Kamionka k. Turgiel. W związku z odniesionymi ranami 28 lipca 1943 zwolniony z funkcji szefa Kedywu.
19 sierpnia 1943 uczestniczył w spotkaniu nowego szefa Kedywu Okręgu WIlno AK oraz Cichociemnego mjr Teodora Cetysa ps. Sław, szefa Oddziału III (operacyjnego) Komendy Okręgu WIlno AK, nt. utworzenia oddzialu partyzanckiego w Puszczy Rudnickiej. Od połowy sierpnia 1943 dowódca oddziału leśnego, jego zastępcą został Cichociemny Piotr Motylewicz ps. Krzemień. Pod koniec sierpnia do oddziału miał dołączyć Cichociemny por. Wiktor Wiącek ps. Kanarek, właśnie zrzucony do Polski. Na stacji kolejowej Jaszuny, wraz z kilkoma żołnierzami AK został zatrzymany przez Niemców, osadzony w obozie pióromonckim w Wilnie na stadionie. 14 września 1943 Cichociemny por. Wiktor Wiącek uciekł, następnego dnia dołączył do oddziału.
Uczestniczył w akcjach likwidacyjnych przeciwko sowieckim bandom rabunkowym, m.in. w kolonii Stoki, w rejonie Popiszek (10 października), na Wace (17 października). Od 14 grudnia 1943 jego oddział przyjął nazwę 6 Brygady Partyzanckiej AK (zwanej także Wileńską, Samodzielną, Dyspozycyjną, tzw. mała 6 Brygada), przyjął pseudonim “Tońko”, a jego zastępca pseudonim “Szczepcio”.
Po prawej: Cichociemny Piotr Motylewicz, po lewej Romuald Rajs
Brygada przeprowadziła wiele bojowych akcji, m.in. 28 grudnia 1943 wraz z oddziałem por. Gracjana Fróga ps. Szczerbiec z 3 Brygady Partyzanckiej AK zdobyto posterunek policji litewskiej oraz opanowano pocztę w Turgielach. 31 grudnia dowodzone przezeń oddziały 6 Brygady Partyzanckiej AK oraz oddziały 3 Brygady AK dowodzone przez Romualda Rajsa ps. Bury zaatakowały bunkry sowieckich band rabunkowych w lesie Stoki.
7 stycznia 1944 w Mikuliszkach miało miejsce starcie z 75-osobowym oddziałem Litwinów i niemieckich żandarmów. Zginął niemiecki dowódca ekspedycji oraz 33 Niemców i Litwinów. Zdobyto m.in. kilka rkm-ów, kilkadziesiąt pistoletów maszynowych, karabiny, granaty, amunicję. Podczas tej walki poległ Cichociemny Piotr Motylewicz, przeszyty serią z broni maszynowej (kule trafiły pod prawy obojczyk), pochowany na miejscowym cmentarzu.
17 stycznia 1944 oddziały obu Brygad zdobyły posterunek policji litewskiej (24 policjantów wraz z komendantem poddało się) oraz miasteczko Rudomino. Zdobyto 2 rkm-y, 24 karabiny, pistolety oraz kilka skrzynek granatów, a także mundury i obuwie. Zarekwirowano artykuły żywnościowe. 21 stycznia 1944, po zachodzie słońca zdobyto miejscowość Polany oraz znajdujący się tam posterunek policji.
W nocy 1/2 marca 1944 przeprowadzono akcję na niemiecki skład amunicji w rejonie przystanku kolejowego Bękarty, zdobywając 25 skrzyń amunicji karabinowej oraz kilka skrzyń pocisków zapalających i przeciwpancernych. W nocy 2/3 marca zdobyto folwark Kiejdzie, 8 marca Miedniki Królewskie, w których stacjonowała m.in. kompania Niemców. Zdobyto m.in. rkm, ok. 30 kbk,2 pistolety, amunicję i granaty, a także artykuły żywnościowe i papierosy. W nocy 11/12 marca w ataku na posterunek policji litewskiej w Szumsku zdobyto 1 ckm oraz kilka karabinów z amunicją.
19 marca 1944, po odprawie z udziałem ppłk Aleksandra Krzyżanowskiego ps. Wilk, komendanta Okręgu Wilno AK oraz Cichociemnego mjr Teodora Cetysa ps. Sław, połączono oddział “Błyskawicy”, dowodzony przez por. Piotra Jarusza vel Piotr Słonina, ps. Piotr, z Brygadą Cichociemnego “Tońki”, tworząc tzw. “dużą” 6 Brygadę Partyzancką AK, zwaną również Samodzielną (później Wileńską). Jej dowództwo objął Cichociemny mjr. Franciszek Koprowski ps. Konar, Cichociemny Adam Boryczka ps. “Tońko” funkcję zastępcy dowódcy 6 Brygady Partyzanckiej AK, od 1 kwietnia (po reorganizacji Brygady) także dowództwo 1 kompanii (dawnego swojego oddziału).
W nocy z 31 marca na 1 kwietnia ciężko ranny w prawe płuco, podczas ataku na posterunek policji niemieckiej i koszary w Ostrowcu. Podczas akcji zdobyto m.in. 1 ckm, 5 rkm, 100 kb, 126 granatów, kilka skrzynek amunicji, dużą ilość mundurów; jeden z partyzantów poległ, 11 zostało rannych. Leczony do 4 czerwca, po powrocie, rozkazem z 9 czerwca 1944 objął ponownie funkcję zastępcy dowódcy 6 Wileńskiej Brygady Partyzanckiej AK, w sile 4 kompanii i pododdziałów pomocniczych (ok. 690 żołnierzy).
Uczestniczył w akcji Burza oraz operacji Ostra Brama, 7 lipca w rejonie miejscowości Szwajcary 6 Wileńska Brygada AK uwolniła ok. trzy tysiące jeńców sowieckich, włoskich i jugosłowiańskich, eskortowanych przez ok stu niemieckich żołnierzy. Po zajęciu strategicznych pozycji (na wzgórzach) oraz podjęciu pertraktacji Niemcy poddali się, po złożeniu broni pozwolono im odejść.
Do 17 lipca w Wołkorabiszkach, w osłonie sztabu operacyjnego oddziałów partyzanckich Okręgów: Wilno i Nowogródek AK. Awansowany na stopień kapitana, ze starszeństwem od 15 lipca 1944. Po aresztowaniach przez Sowietów oficerów AK 17 lipca 1944 objął dowodzenie 6 Brygadą oraz z ok. 12 tys. żołnierzy AK wyruszył do Puszczy Rudnickiej. Podczas marszu zdemobilizował ok. 1/3 stanu osobowego Brygady, po dotarciu do Puszczy 21 lipca rozformował ją.
Wraz z ok. 250 żołnierzami wyruszył do Puszczy Ruskiej, 22 lipca dołączył do zgrupowania dowodzonego przez mjr Czesława Dębickiego ps. Jarema, po przeorganizowaniu objął dowództwo oddziału (wileńskiego) “Solcza”. Na początku sierpnia w rejonie wsi Staje i Borowe spotkał się z Cichociemnym mjr Maciejem Kalenkiewiczem ps. Kotwicz. Po przejściu w rejon Montat, następnie Wersoce i Potok, w połowie września rozwiązał oddział.
Po wojnie
Od sierpnia 1944 w Wilnie, w celach legalizacyjnych zatrudniony w Instytucie Geologicznym przy ul. Mickiewicza 44, dowódca komórki likwidacyjnej o kryptonimie “Zośka”, rozpracowywał i likwidował konfidentów komunistycznych, współpracowników NKWD (NKGB). Współdziałał z komórką legalizacyjną, zaopatrując zdemobilizowanych żołnierzy AK w fałszywe dokumenty, od stycznia 1945 oficer likwidacyjny ds. oddziałów partyzanckich AK, od lutego oficer operacyjny Komendy Okręgu Wilno AK. Nadzorował rozwiązanie I oraz II Oddziału Samoobrony Czynnej Ziemi Wileńskiej.
Od kwietnia 1945 w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj, wykonał rozkaz rozwiązania struktur i ewakuacji oficerów sztabu, zamieszkał w Grodzisku Mazowieckim przy ul. Montwiłła – Mireckiego 16, u matki swojego zastępcy Mirosława Urtate ps. Felek. Od maja w Białymstoku, ukrywających się żołnierzy AK zaopatrywał w fałszywe dokumenty, udzielał zapomóg, później ponownie w Grodzisku Mazowieckim. 26 września 1945 pod prawdziwym nazwiskiem, ale fałszywym życiorysem, zapisał się na IV kurs Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.
W grudniu 1945 uzyskał dokumenty belgijskiego obywatela Andre Ewald, powracającego do Belgii z sowieckiej niewoli oraz fałszywe zezwolenie MSZ na wyjazd z kraju. 17 grudnia 1945, w grupie ok. 15 osób, wraz z Cichociemnym kpt. Mieczysławem Kwarcińskim ps. Leszcz oraz oficerami angielskimi i amerykańskimi, angielskim samolotem wojskowym odleciał z lotniska Okęcie do Berlina Zachodniego. 21 grudnia dotarł do Bersenbruck (Niemcy), skierowany bez przydziału do 4 batalionu 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.
Ulotka PKPiR
Pod koniec stycznia 1946, wraz z Cichociemnym kpt. Mieczysławem Kwarcińskim ps. Leszcz, wezwany przez ppłk. Mariana Utnika, byłego szefa likwidowanego Oddziału VI (Specjalnego) SNW. Przydzielony do Ośrodka Zapasowego 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Inverary (Szkocja), jako dowódca kompanii spadochronowej w Peterhead. Od kwietnia 1946 dowódca kompanii roboczej, od września w Aberdeen, następnie kwatermistrz w batalionie saperskim, 31 grudnia 1947 zdemobilizowany.
Podczas pobytu na emigracji działał w Polskim Ruchu Wolnościowym “Niepodległość i Demokracja” (NiD). Od 17 września 1946 (krótko) w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia, ukończył kursy kwatermistrzowskie, na polecenie Biura Historycznego Głównej Komisji Likwidacyjnej PSZ przygotowywał w Londynie opracowanie nt. działań AK na Wileńszczyźnie.
Spotkał się z Bohdanem Sałacińskim, Józefem Maciołkiem oraz Cichociemnym mjr. Bohdanem Kwiatkowskim ps. Lewar, działającym także we współpracującej z Delegaturą Zagraniczną WiN komórką ds. łączności z krajem o kryptonimie “Zbiornica”. Została ona powołana w związku z likwidacją Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, kierował nią Bohdan Sałaciński vel Andrzej Pomian, delegat gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego ds. kontaktów z konspiracją w Polsce. Działał jako kierownik łączności oraz emisariusz Delegatury Zagranicznej WiN o kryptonimie “Dardanele”, kierowanej przez ppłk. Józefa Maciołka ps. Marek. Na terenie RFN także działał w niej Cichociemny Stanisław Kolasiński ps. Ulewa; szefem placówki łączności w Mannheim był Cichociemny Franciszek Rybka ps. Kula. Prawdopodobnie we współpracy ze “Zbiornicą” oraz CIA do Polski został zrzucony w 1946 Cichociemny Zdzisław Sroczyński oraz w drugiej dekadzie maja 1952 Cichociemny Benon Łastowski.
Delegatura m.in. zorganizowała trzy szkolenia: dwa w Niemczech, jedno w Londynie, na których przygotowywano dywersantów WiN do pracy konspiracyjnej w komunistycznej Polsce. Pierwszy kurs trwał od lutego do 31 lipca 1952, obejmował głównie obsługę radiostacji, szkolenie spadochronowe, posługiwanie się bronią oraz sprzętem bojowym, walkę wręcz, ale także podstawy dywersji, sabotażu, minerstwo, terenoznawstwo, przetrwania w terenie oraz udzielania pierwszej pomocy. Istotną częścią szkolenia były zajęcia praktyczne oraz terenowe.
Dwaj przeszkoleni kursanci – Dionizy Sosnowski oraz Stefan Skrzyszowski, w nocy 4/5 listopada 1952 zostali zrzuceni w okolicach Koszalina, po starcie samolotu z polską załogą z lotniska w Wiesbaden. Obaj aresztowani 6 grudnia 1952, skazani na śmierć przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie 18 lutego 1953, wyrok wykonano 15 maja 1953. Ich szczątki odnaleziono dopiero w maju 2013 w kwaterze “Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach.
Zaangażowani w działalność WiN byli nieświadomi zdrady Stefana Sieńki, byłego kierownika Biura Studiów Wydziału Informacji IV Zarządu Głównego WiN. Umożliwiło to kadrowemu pracownikowi UB Henrykowi Wendrowskiemu ps. Zygmunt, Józef, pozorowanie utworzenia tzw. V Komendy WiN, w ramach gry operacyjnej MBP i NKWD pod kryptonimem “Cezary”. Zobacz: Stanisław Tatar – generał zdrajca.
Operacja “Cezary” MBP i NKWD
Wojciech Frazik – Operacja “Cezary”. Prowokacyjna V Komenda WiN
w: Biuletyn IPN 2008 nr 1-2, s. 167 – 170
Wojciech Frazik – Agent “Roman” – członek tzw. V Komendy WiN
w: Aparat represji w Polsce Ludowej 1944-1989, IPN Rzeszów 2011, nr 1 (8-9) s. 139 – 151
Operacje specjalne SIS, OPC oraz CIA 1949 – 1965
Franciszek Grabowski – Ostiary i nie tylko.
Lotnicy polscy w operacjach specjalnych SIS, OPC i CIA w latach 1949-1965,
w: Pamięć i Sprawiedliwość 2009, nr 8/1 (14), s. 305-341
Udział w operacjach specjalnych CIA
Pod koniec listopada 1947 pod fałszywą tożsamością Zygmunt Radziszewski po raz pierwszy przyjechał do Polski jako kurier Delegatury Zagranicznej WiN. Miał spotkać się z płk Łukaszem Cieplińskim, prezesem tzw. IV Zarządu Głównego WiN (aresztowanym 28 listopada). Zatrzymał się w Warszawie przy pl. Narutowicza, odbył wiele spotkań konspiracyjnych: w Tarnowie, Gliwicach, Prudniku, Jeleniej Górze, Wrocławiu. Pod koniec stycznia 1948 wyjechał z Warszawy do Paryża, przekazał relację o sytuacji m.in. gen. Tadeuszowi Komorowskiemu ps. Bór.
11 kwietnia 1948 powtórnie przyjechał do Polski, przywożąc na cele organizacyjne 35 tys. dolarów w banknotach. Nieświadomy zdrady Stefana Sieńki, byłego kierownika Biura Studiów Wydziału Informacji IV Zarządu Głównego WiN, nawiązał kontakt z kadrowym pracownikiem UB Henrykiem Wendrowskim ps. Zygmunt, Józef, pozorującym utworzenie tzw. V Komendy WiN, w ramach gry operacyjnej MBP i NKWD pod kryptonimem “Cezary”.
Jako szef łączności Delegatury Zagranicznej WiN pięciokrotnie przyjeżdżał do Polski: pod koniec listopada 1947, jesienią 1948, na przełomie kwietnia i maja 1949, w marcu 1950. M.in. przekazywał środki finansowe na działalność (tzw. zastrzyki, łącznie przekazano ok. miliona dolarów), 12 radiostacji (tzw. patefony), 25 aparatów fotograficznych, środki chemiczne do tajnopisów i in. Przekazał także m.in. założenia planu “Wulkan”, przygotowującego sabotaż i dywersję na szlakach komunikacyjnych (wsparcie i osłona wojsk amerykańskich) w przypadku wybuchu III wojny światowej, także plan “X” (plan “0001” lub “1000”, “Montownia”) z listą celów planowanych działań dywersyjnych w Polsce w przypadku interwencji wojsk USA (wybuchu III wojny światowej). Po tzw. “ujawnieniu” się V Komendy WiN w Polsce 27 grudnia 1952, w połowie stycznia 1953 poddany drobiazgowym przesłuchaniom przez oficerów amerykańskiego wywiadu.
Pod koniec listopada 1953 spotkał się z hr. Wacławem H. Bnińskim ps. Roman, Key, od stycznia 1952 do maja 1953 przedstawicielem Delegatury Zagranicznej WiN przy Stolicy Apostolskiej. 5 grudnia 1953 wyjechał z Monachium do Berlina Zachodniego, po 10 stycznia dotarł do Paryża, na przełomie stycznia i lutego 1954 przeprowadził rozmowy nt. możliwości odtworzenia siatki WiN, m.in. z dr Julianem Ursynem – Niemcewiczem.
13 czerwca 1954 przyjechał do Polski w celu zweryfikowania sytuacji WiN po “ujawnieniu się” tzw. V Zarządu WiN i oświadczeniu z 27 grudnia 1952. Według niektórych historyków także w celu zorganizowania ucieczki z kraju na Zachód swojej ukochanej Elżbiety Śledź (w grudniu 1952 zwerbowana przez bezpiekę). W rejonie elektrociepłowni Janschwalde (po stronie ówczesnej “Niemieckiej Republiki Demokratycznej”) oraz miejscowości Późna (po stronie polskiej) ok. godz. 22 przeszedł mostem Nysę Łużycką, następnie pieszo przez pas kontrolny. Pechowo natrafił na konfidenta zwiadu WOP, który zaalarmował strażnicę WOP, ta zaś dowódcę brygady WOP. 16 czerwca 1954 ok. godz. 6 aresztowany przez patrol WOP w rejonie przygranicznym, w drodze do Biecza, pod fałszywą tożsamością Ryszard Nogal.
Rafał Wnuk – Dwie prowokacje
Piąta Komenda Zrzeszenia WiN i Berg
w: Instytut Literacki Paryż, Zeszyty Historyczne 2002
nr 141 s. 71 – 112 ISBN 2716801576
Represje w “Polsce ludowej”
Cela więzienia Warszawa Mokotów
Podczas pierwszego przesłuchania ujawnił swoją prawdziwą tożsamość, przewieziony o godz. 16 do WUBP w Zielonej Górze, następnie osadzony w więzieniu w Warszawie na Mokotowie. Poddany okrutnemu śledztwu, torturowany, przesłuchiwany po 22 godziny (!!!).
więzienie we Wronkach
21 maja 1955 skazany przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie na śmierć, oskarżony o to, że jako “wieloletni agent wywiadu amerykańskiego i angielskiego (…) skompromitowany współpracą z okupantem hitlerowskim i obciążony dokonywaniem morderstw partyzantów radzieckich (…) pozostawał po wyzwoleniu nadal w konspiracji i brał aktywny udział w siatce szpiegowskiej (…)”. Wyrok śmierci utrzymał w mocy Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie. Osadzony w celi śmierci razem z niemieckim zbrodniarzem wojennym, dowódcą SS i policji na dystrykt warszawski gen. bryg. Paul’em Otto Geibel’em.
14 października 1955 Rada Państwa zmniejszyła wyrok na dożywotnie więzienie, od 17 sierpnia 1956 osadzony w więzieniu we Wronkach, od 28 kwietnia 1957 w Strzelcach Opolskich. Od 26 lipca 1958 ponownie we Wronkach, od 13 września 1966 w Rawiczu. 27 listopada 1967 Rada Państwa zmniejszyła wyrok do 5 lat więzienia i zwolniła warunkowo z dalszego odbywania wyroku.
strona tytułowa pracy doktorskiej Krzysztofa A. Tochmana
28 listopada 1967 zwolniony z więzienia, po wyjściu szykanowany, rozpracowywany agenturalnie przez Komendę Stołeczną MO. Podjął pracę jako magazynier w jednym z przedsiębiorstw Ministerstwa Handlu Wewnętrznego i Usług w Warszawie. 10 listopada 1981 Rada Państwa zarządziła zatarcie skazania.
Działał w środowisku kombatantów AK oraz 6 Wileńskiej Brygady AK, inicjator corocznych pielgrzymek środowiskowych na Jasną Górę. Zmarł 30 kwietnia 1988 w Warszawie, pochowany na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach – kw. II A 43 rz. 4 gr. 12.
10 grudnia 1991 Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie stwierdził nieważność wyroku b. Wojskowego Sądu Garnizonowego w Warszawie z 21 maja 1955 oraz uznał, że Cichociemny Adam Boryczka prowadził działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.
Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157
Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do “Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.
Memoriał Zrzeszenia “Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1936
- porucznik – ze starszeństwem od 8 kwietnia 1942
- kapitan – ze starszeństwem od 15 lipca 1944
- major
- pułkownik – decyzja MON nr 2164/Kadr z 6 września 2013 (pismo Departamentu Kadr MON z 29-01-2020)
Odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 2011 (pośmiertnie)
- Krzyż Walecznych – trzykrotnie
- Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
- Krzyż Czynu Bojowego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – 1992 (pośmiertnie)
Życie rodzinne
Syn Józefa działacza PSL “Piast”, radnego oraz Anny z domu Padło. Zawarł związek małżeński. Nie mieli dzieci.
Upamiętnienie
W 2012 Krzysztof Adam Tochman obronił na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego pracę doktorską pt. Kpt. Adam Boryczka ps. “Brona”, “Tońko”, cichociemny, oficer AK, działacz Delegatury Zagranicznej Zrzeszenia WiN.
18 września 2013 Prezydent R.P. odsłonił tablicę pamiątkową, upamiętniającą płk cc Adama Boryczkę, na fasadzie Domu Ludowego w Wierzchosławicach.
W 2023 podjęto starania, aby upamiętnić Cichociemnych – Strażaków. Wśród Cichociemnych w rodzinie strażackiej są: płk cc Adam Boryczka – od września 1936 strażak, następnie (po ukończeniu kursów pożarniczych w Łodzi) dowódca plutonu strażackiego Państwowych Zakładów Azotowych w Mościcach; ppłk cc Feliks Dzikielewski – od 18 lipca 1957 do 31 grudnia 1971 kierownik sekcji łączności w Wydziale Operacyjnym Komendy Głównej Straży Pożarnej; płk cc Stanisław Olszewski – naczelnik Straży Ogniowej w Szczuczynie; ppłk cc Fryderyk Serafiński – od 1937 instruktor Związku Straży Pożarnych; kpt. cc Henryk Zachmost – od 1959 w Związku Ochotniczych Straży Pożarnych oraz por. cc Józef Zając (mój Dziadek) – od 1933 do wybuchu wojny działacz Powiatowego Związku Straży Pożarnych w Kopyczyńcach (obecnie Ukraina), po wojnie m.in. sekretarz Koła Cichociemnych w Londynie. Trwają działania zmierzające do upamiętnienia Cichociemnych – Strażaków.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny “My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny “Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik “TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0019
- Krzysztof Tochman -Słownik biograficzny cichociemnych, t. 4, s. 33-54, Zwierzyniec – Rzeszów 2011, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 978-83-933857-0-6
- Krzysztof Tochman – Adam Boryczka. Z Dziejów WiN-u, t.1, Zwierzyniec-Rzeszów, 1999
- Krzysztof Tochman – Kpt. Adam Boryczka ps. “Brona”, “Tońko”, cichociemny, oficer AK, działacz Delegatury Zagranicznej Zrzeszenia WiN (praca doktorska), Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Rzeszów 2012 (niepubl.)
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 42-44, 353, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
- Paweł Rokicki – Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943-1945, Warszawa, Barwa i Broń, Expadon Publishing, 2007, ISBN 9788360786017
- Jerzy Ślaski – Żołnierze wyklęci, Warszawa 1996
Zobacz:
