Ośrodki szkoleniowe i inne
Cichociemni byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej
Spis treści:
- Wstęp
- Wykaz ośrodków wykorzystywanych przez Polaków
- Przed skokiem do Kraju
- Cichociemni w walce o niepodległość
Audley End (od strony ogrodu)
Kandydatów na Cichociemnych szkolono w ok. 30 specjalnościach w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE – Special Training School (Specjalna Szkoła Treningowa) oznaczonych arabskim numerem, także w polskich bazach, m.in. we włoskiej Ostuni.
Ośrodki szkoleniowe, także te zlokalizowane w obiektach SOE oddanych do dyspozycji Oddziału VI (Specjalnego), funkcjonowały według polskich zasad oraz polskich programów szkoleniowych, w części miały polsko-brytyjskie dowództwo. Szkoleniem zajmowali się wyłącznie (z nielicznymi wyjątkami) polscy instruktorzy. Brytyjski personel odpowiadał za kwestie gospodarcze, w tym zaopatrzenie i ochronę obiektów, natomiast Polacy odpowiadali za wszelkie kwestie związane z wyszkoleniem kandydatów na Cichociemnych. Niektóre ośrodki były wyłącznie polskie, bez brytyjskiego personelu (bez brytyjskiego nadzoru). Niektórzy kandydaci na Cichociemnych byli kierowani także dodatkowo na kursy brytyjskie, prowadzone przez brytyjskich instruktorów, w brytyjskich ośrodkach SOE.
Najsłynniejszym „flagowym” polskim ośrodkiem był oczywiście STS 43 Audley End, na wyłączność oddany na potrzeby polskiej sekcji Special Operations Executive (ang. Kierownictwo Operacji Specjalnych). Organizowano w nim kurs walki konspiracyjnej oraz kończący proces szkolenia kurs odprawowy, nazywany też „Wyższą Szkołą Kłamstwa”. Mało kto ma świadomość, że największa liczba kandydatów na Cichociemnych nie była szkolona w Audley End, ale w ośrodku wstępnego szkolenia spadochronowego 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej – w Largo House (Upper Largo k. Leven, hrabstwo Fife, Szkocja, Wielka Brytania) z tzw. „małpim gajem”.
Trzecim wyłącznie polskim ośrodkiem szkoleniowym dla kandydatów na Cichociemnych był ośrodek szkolący radiotelegrafistów i radiomechaników. Początkowo w rybackiej wiosce Anstruther (Szkocja), przy 1 SBS, potem w Auchtertool, później w Polmont. Czwartym wyłącznie polskim ośrodkiem szkoleniowym była polska szkoła wywiadu, zakamuflowana pod nieciekawą nazwą „Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej” (Cichociemni nazywali ten kurs „szkołą gotowania na gazie”). Szkolenie odbywało się początkowo w tajnym lokalu przy Kensington Park Road W.11, w dzielnicy Bayswater w Londynie, a następnie w Glasgow – jak udało mi się ustalić – w budynku przy ul. 1 Horselethill Street. Paradoksalnie, obecnie stosunkowo najmniej znanym, wyłącznie polskim ośrodkiem szkoleniowym dla kandydatów na Cichociemnych jest baza nr 10, czyli Ośrodek Wyszkolenia w Ostuni (Włochy) funkcjonujący tam od 1944.
Początkowo także wyłącznie polskim był ośrodek STS 38 w Briggens, pracujący wówczas wyłącznie na polskie potrzeby. Szkolono w nim kandydatów na Cichociemnych specjalizujących się w legalizacji (czytaj: fałszowaniu dokumentów itp.). Był to także ośrodek fałszowania dokumentów (także pieniędzy, w tym okupacyjnych złotych), m.in. pod okiem doświadczonego polskiego fałszerza Jerzego Maciejewskiego, przedwojennego pracownika Samodzielnego Referatu Technicznego Oddziału II (wywiad) Sztabu Generalnego WP. Ogółem podczas wojny w tym ośrodku wytworzono ok. 275 tysięcy (sic!) różnych dokumentów dla ruchów oporu w okupowanej Europie.
W kilku innych lokalizacjach, na tzw. stacjach wyczekiwania, przeszkoleni i zaprzysiężeni kandydaci na Cichociemnych oczekiwali na skok do Kraju. W innych fałszowano niezbędne dokumenty (także pieniądze), przygotowywano zasobniki zrzutowe itp. W jeszcze innych pracowały urządzenia do łączności z okupowaną przez Niemców i Rosjan Polską.
W Stanmore, na północny zachód od Londynu, w 1940 zlokalizowano, „pod opieką” brytyjskiej służby specjalnej Radio Security Service:
- ośrodek nasłuchu (i rozszyfrowywania depesz) sowieckich transmisji radiowych, współpracował z Bletchley Park („fabryka Enigma”), działał do 2 września 1941,
- Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe (Polish Wireless Research Unit) których zadaniem była m.in. produkcja specjalnego sprzętu radiokomunikacyjnego, w tym wówczas najlepszego na świecie „radia szpiegowskiego” – radiostacji typu AP, konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana. Produkowano tam także sprzęt do szybkich transmisji radiowych, zdolny do nadania 100 grup (ok. 500 znaków) w dwie sekundy. Od połowy 1942 PWWR był polsko-brytyjskim ośrodkiem produkcji konspiracyjnych radiostacji na potrzeby Cichociemnych oraz zachodnich służb specjalnych: brytyjskich, amerykańskich oraz francuskich.
- radiostację do łączności ze stacjami polskimi w Wielkiej Brytanii, kontynentalnej Europie i na Bliskim Wschodzie.
Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza dysponował komórkami organizującymi kursy wyszkoleniowe Cichociemnych oraz tzw. stacjami wyczekiwania dla skoczków lecących do Kraju (patrz wykaz poniżej). Kluczowe znaczenie mała funkcjonująca od początku 1944, podległa Oddziałowi VI (Specjalnemu) Główna Baza Przerzutowa (baza nr 11) w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy).
Wykaz polskich ośrodków szkoleniowych
oraz innych obiektów wykorzystywanych przez Polaków:
(baza obejmuje ośrodki i placówki związane z historią Cichociemnych)
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków
Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca
Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie
| Foto | Numer | Lokalizacja | Okres funkcjonowania | Przeznaczenie |
|---|---|---|---|---|
 | (Ośrodek polski) | Londyn, hotel Rubens (Wielka Brytania) | 1940 - 1944 | Sztab Naczelnego Wodza (personel brytyjski - 26 osób) |
 | (Ośrodek polski) | Hotel "Clifton" (III p.) Londyn, Bulstrode Street (Wielka Brytania) | od sierpnia do jesieni 1940 | Radiostacja "Marta" |
 | (Ośrodek polski) | Instead House, Herendile House, Dover House (fot.), Stanmore, Stanmore Hill, Gordon Avenue | od jesieni 1940 | Oddział Radio Sztabu Naczelnego Wodza, radiostacja "Marta" sekcja radiowywiadu |
| (Ośrodek polski) | Stanmore, Harvin House (Wielka Brytania) | od jesieni 1940 | Radiostacja "Loda" Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza |
| (Ośrodek polski) | Boxmoor (Wielka Brytania) | od jesieni 1940 | Kompania Radiowywiadu |
 | (Ośrodek polski) | Barnes Lodge (k. Kings Langley, Hertfordshire, Wielka Brytania) | 1940 - 1944 | Ośrodek odbiorczy i kontrolny radiołączności |
| (Ośrodek polski) | Stanmore, Gordon Avenue (Wielka Brytania) | do 2 września 1941 | Ośrodek radionasluchu i rozszyfrowywania sowieckich transmisji radiowych |
 | (Ośrodek polski) | Wykeham House, Stanmore, Gordon Avenue (Wielka Brytania) | 1940 - 1945 | Polskie Wojskowe Warsztaty Radiowe (m.in. produkcja radiostacji typu AP, sprzętu do szybkiej telegrafii, personel brytyjski - 12 osób) |
 | STS 25 (STS 26) | Inverlochy Castle k. Fort Wiliam (Highlands, Wielka Brytania) | 1940 - 1941 | Kurs dywersyjno-strzelecki, minerski (przeszkolono 74 osoby) |
 | (Ośrodek polski) | Largo House, Upper Largo k. Leven (Fife, Szkocja, Wielka Brytania) | 1941 - 1944 | Zaprawa spadochronowa, "Małpi gaj" (Przeszkolono ogółem, łącznie z Ostuni, 703 osoby) |
 | (Ośrodek polski) | Lundin Links k. Largo House (Fife, Szkocja, Wielka Brytania) | 1941 - 1944 | Polska wieża spadochronowa |
 | STS 51 | Ringway (k. Manchesteru, Wielka Brytania) | 1940 - 1944 wg. źródeł brytyjskich od stycznia 1941 do 1944 | Kurs spadochronowy (Przeszkolono ogółem, łącznie z Ostuni, 703 osoby) Kurs 5-7 dni |
 | (teren brytyjski przy STS 51) | Tatton Park (Wielka Brytania) | 1940 - 1944 | Miejsce szkoleń spadochroniarzy STS 51 |
| (Ośrodek polski) | Chipperfield (Chipperfield Lodge, Wielka Brytania) | od grudnia 1941 | Ośrodek nadawczy Oddziału VI Radiostacja "Marta II" (Hela) |
 | (Ośrodek polski) | Anstruther (Fife, Szkocja, Wielka Brytania) przy 1 SBS | 1941 - 1942 | Kurs radiotelegrafistów, radiomechaników |
| (Ośrodek polski) | Dundee (City of Dundee, Szkocja, Wielka Brytania) | 1941-1942 | Polski kurs motorowy i łączności (Przeszkolono 94 osoby) |
| (Ośrodek polski) | Dunkeld (nad rz. Tay) przy 1 SBS (Wielka Brytania) | 1941 - 1943 | Kurs bytowania ("korzonkowy") |
| (Ośrodek polski) | Londyn, Kensington Park Road W.11 (Wielka Brytania) | 1941 - 1942 | "Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej" (szkoła wywiadu) |
 | STS 38 | Briggens (Wielka Brytania) | 1941 - 1942 wg. źródeł brytyjskich od stycznia 1941 do 5 września 1945 | Kurs walki konspiracyjnej (przeszkolono ogółem, łącznie z STS 43 oraz OW 10 -630 osób) Od marca 1942 ośrodek fałszowania dokumentów, pieniędzy itp. |
 | (firmy brytyjskie) | Lethworth (Wielka Brytania) | 1941 - 1942 | praktyki kolejowe, samochodowe (brytyjskie) |
| (firmy brytyjskie) | Hertford (Wielka Brytania) | 1941 - 1942 | praktyki ogrodnicze (brytyjskie) |
 | STS 17 Stacja 17 / Station STA 17 (XVII) | Brickendonbury Manor, Brickendon, Hertford, Hertfordshire | 1941 - 1944 wg. źródeł brytyjskich od 1940 do 30 czerwca 1945 | Kurs sabotażu przemysłowego, kolejowego, drogowego i in. Kurs czarnej propagandy Stacja wyczekiwania |
| (firmy brytyjskie) | Cambridge (Wielka Brytania) | 1941 - 1942 | praktyki piekarskie, cukiernicze (brytyjskie) |
| (firmy brytyjskie) | Londyn (Wielka Brytania) | 1941 - 1942 | praktyki spawalnicze (brytyjskie) |
| (Ośrodek polski) | Szkocja, przy 3 baonie 1 SBS | 1941 - 1942 | kurs szturmowy |
| (Ośrodek polski) | Londyn, Queens Gate Terrace 1 (Wielka Brytania) | 1941 - 1942 | kurs odprawowy |
 | (Ośrodek polski) | Glasgow, 1 Horselethill Street | 1942 - 1944 | "Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej" (szkoła wywiadu) (Personel polski: 23 osób, w tym 11 wykładowców i instruktorów) |
 | (Ośrodek polski) | Auchtertool (Fife, Szkocja, Wielka Brytania) | 1942 - 1943 | Kurs radiotelegrafistów, radiomechaników |
 | STS 25 a | Garramor House k. Loch Morar (Highlands, Wielka Brytania) | 1942 - 1944 wg. źródeł brytyjskich od 25 lutego 1941 do 31 października 1944 | Kurs dywersyjno-strzelecki, minerski (przeszkolono 208 osób) |
 | STS 40 | Howbury Hall k. Waterend, Bedford | 1942-1944 wg. źródeł brytyjskich: od września 1943 do 16 maja 1945 | Kurs łączności ziemia-lotnik "Rebecca i S-Phone" (10 dni) |
| STS 38 STS 60 | Briggens (Wielka Brytania) | 1942 - 1944 | Kurs mikrofotografii (przeszkolono 14 osób) |
| London Distric School of tactics street fighting wing | Londyn, ruiny Battersea (Wielka Brytania) | 1942 - 1944 | Kurs walk ulicznych (brytyjski) |
 | STS 61 | Gaynes Hall (St Neots , Wielka Brytania) | do kwietnia 1942 wg. źródeł brytyjskich od 1941 do 2 lipca 1945 | Kurs łączności ziemia - lotnik "Rebecca i S-Phone" Stacja pakowania SOE |
 | STS 19 | Gaynes Hall (St Neots , Wielka Brytania) | od kwietnia 1942 | Hotel przed odlotem z lotniska RAF Tempsford (personel brytyjski - 10 osób) |
 | Stacja 18 / Station STA 18 (XVIII) | Frogmore Park (Watton-at-Stone, Hertfordshire, Wielka Brytania) | od wiosny 1942 wg. źródeł brytyjskich od 1 stycznia 1943 do 28 czerwca 1945 od maja do sierpnia 1943 kurs domowego wyrobu materiałów wybuchowych | Stacja wyczekiwania, baza odprawowa CC, (Personel brytyjski - 12 osób) |
| (Ośrodek polski) | Bushy Heath (pomiędzy Stanmore a Chipperfield) | od maja 1942 | Radiostacja "Marta III" (Zofia) |
 | STS 43 | Audley End (k. Saffron Walden, Essex, Wielka Brytania) | od lipca 1942 - 1944 wg. źródeł brytyjskich do 29 października 1944 | Kurs walki konspiracyjnej, odprawowy (Personel brytyjski - 47 osób) |
 | STS 61 | Audley End (k. Saffron Walden, Essex, Wielka Brytania) | do 1943 | "Pakowalnia" zasobników zrzutowych |
 | STS 7a (STS 5) | Wanborough Manor, Puttenham, Guildford, Surrey | 1942 - 1944 | Kurs badań psychotechnicznych (przeszkolono 194 osoby) |
 | STS 34 | Beaulieu (Hampshire, Wielka Brytania) | 1942 - 1944 wg. źródeł brytyjskich od 1 stycznia 1943 do 15 listopada 1944 | Kurs podstaw wywiadu, szyfrów |
 | STS 18 (STS 37a) | k. Stevenage (Hertfordshire, Wielka Brytania) | 1942 - 1944 | Kurs domowego wyrobu materiałów wybuchowych (przeszkolono 27 osób) |
 | Lotnisko RAF | Tempsford (Wielka Brytania) | od 27 marca 1942 do 21 września 1943 wg. źródeł brytyjskich od 10 sierpnia 1941 do 4 marca 1945 | Start 158 Cichociemnych do Polski zrzuty zaopatrzenia dla Armii Krajowej |
 | (ośrodek brytyjski przy RAF Tempsford) | Tetworth Hall (Bedfordshire, Wielka Brytania) | od lipca 1942 do 1943 | Hotel SOE dla pilotów lotniska RAF Tempsford |
 | (Ośrodek polski) | Londyn, Upper Belgrave Street 13 (róg Wilton Street) | od początku sierpnia 1943 | Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza |
| (Ośrodek polski) | Mesagne, Via Appia Antica (Włochy) | od jesieni 1943 do czerwca 1945 | Centrala radiowa "Mewa" (Główna Baza Przerzutowa) |
 | (Ośrodek polski) | Polmont (Stirlingshire, Szkocja, Wielka Brytania) | 1943 - 1944 | Ośrodek Wyszkoleniowy Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału Specjalnego SNW (kurs radiotelegrafistów, radiomechaników) |
| STA 20 A STA 20 B | pomiędzy Latiano a Mesagne (Włochy) | 1943 - 1944 | Stacje wyczekiwania (Główna Baza Przerzutowa) |
 | STS 46 | Michley k. Newport Chichely Hall (niedaleko Bletchley, Worcester Wielka Brytania) | 1943 - 1944 wg. źródeł brytyjskich od lipca 1941 do 19 października 1945 | Kurs odprawowy, wyposażenie CC (Personel brytyjski - 41 osób) ośrodek sekcji czeskiej SOE |
 | Stacja 20 / Station STA 20 A (XX), STS 20 B | Pollards Park House (Chalfont, St. Giles, Buckinghamshire, Wielka Brytania) | do 1943 wg. źródeł brytyjskich od 1 stycznia 1943 do 28 października 1944 | Stacja wyczekiwania "Marta", Kurs czarnej propagandy (Personel brytyjski: "A" - 22 osoby, "B" - 17 osób) |
 | Lotnisko RAF | Campo Casale (k. Brindisi, Włochy) | od 22 grudnia 1943 do końca 1944 | Start 133 Cichociemnych do Polski zrzuty zaopatrzenia dla Armii Krajowej |
| (Kurs polski w terenie) | góry (Włochy) | 1943 - 1944 | "praktyki sportowe" |
| Ośrodek Wyszkolenia Baza nr 10 | Ostuni (Włochy) | 1944 | Zaprawa, kurs walki konspiracyjnej, spadochronowy, odprawowy |
| Baza 11 "Jutrzenka" | Latiano k. Campo Casale pod Brindisi (Włochy) | 1944 | Główna Baza Przerzutowa |
| (Ośrodek polski) | Londyn, Hammersmith Road, St. Paul’s School for Boys | 1944 | Sztab Naczelnego Wodza |
| (Ośrodek polski) | Connington Hall (Wielka Brytania) | od wiosny 1944 | Centrala radiołączności (dla Powstania Warszawskiego) Druga Kompania Radiotelegraficzna |
| (Ośrodek polski) | Londyn, Achley Gardens (Wielka Brytania) | 1945 | Sztab Naczelnego Wodza |
Zobacz także: Wikipedia (eng) – ośrodki SOE
Przed skokiem do Kraju
Biuletyn Sztabu Naczelnego Wodza nr 8, październik 1941
żródło: IPMS A.XII.1/39.127
W początkowym okresie Cichociemnych po przeszkoleniu przerzucano do Polski także z brytyjskich lotnisk: Foulsham, Linton in Ouse, Lakenheath, Newmarket, Stradishall. Początkowo ośrodek szkoleniowy łącznościowców zlokalizowany był (1941-1942) w Anstruther (hrabstwo Fife, Szkocja, Wielka Brytania), przy 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. W latach 1942 – 1943 szkolono łącznościowców w budynkach browaru Auchtertool (hrabstwo Fife, Szkocja, Wielka Brytania), później (1943-1944) w budynkach Saint Margaret’s School for Girls w Polmont (Stirlingshire, Szkocja, Wielka Brytania).
Oczywiście nie było ani jednego Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy – każdy Cichociemny uczestniczył w kilku – kilkunastu kursach które były potrzebne do wyszkolenia go w jego specjalności oraz do przygotowania do działań specjalnych w okupowanej przez Niemców i Rosjan Polsce. Dopiero po pomyślnym ukończeniu wszystkich wymaganych kursów, przeszkolony kandydat miał szansę zostać zakwalifikowanym do skoku, następnie skoczyć na spadochronie do okupowanej Polski i zostać Cichociemnym.
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Po zakończeniu wszystkich szkoleń oraz zakwalifikowaniu do skoku, kandydat na Cichociemnego składał przysięgę na rotę Armii Krajowej, wybierał pseudonim oraz wyjeżdżał na tzw. stację wyczekiwania, gdzie oczekiwał na skok do kraju.
Na szkolenia oraz do skoku do okupowanej Polski przyjęto 2385 kandydatów na Cichociemnych – 1 generała (Tadeusz Kossakowski), 112 oficerów sztabowych, 894 oficerów młodszych, 592 podoficerów, 771 szeregowych.
Na szkolenia dla Cichociemnych przyjęto 2385 kandydatów
Jedynie 605 z nich pomyślnie ukończyło szkolenia
Spośród nich tylko 579 zakwalifikowano do skoku do Kraju
Do okupowanej Polski zrzucono 316 Cichociemnych
zobacz – 316 Cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej
Cichociemni w walce o niepodległość Polski
Spośród 316 Cichociemnych zrzuconych na spadochronie do okupowanej Polski
40 walczyło o niepodległość Polski w latach 1918 – 1921:
Leon Bazała (1918-1920) | Jacek Bętkowski (1920) | Jan Biały (1918-1920) | Niemir Bidziński (1920) | Romuald Bielski (1919-1920) | Adolf Gałacki (1918-1920) | Stanisław Gilowski (1918-1920) | Jan Górski (1919-1920) | Antoni Iglewski (1915-1920) | Kazimierz Iranek-Osmecki (1913, 1916, 1920) | Wacław Kobyliński (1918-1920) | Bolesław Kontrym (1917-1918) | Franciszek Koprowski (1919-1920) | Tadeusz Kossakowski (1909-1920) | Julian Kozłowski (1918-1919) | Henryk Krajewski (1918-1920) | Leopold Krizar (1918-1920) | Stanisław Krzymowski (1914-1920) | Adolf Łojkiewicz (1918-1920) | Narcyz Łopianowski (1918-1920) | Zygmunt Milewicz (1918-1920) | Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski (1913-1921) | Leopold Okulicki (1914-1920) | Mieczysław Pękala-Górski (1918-1920) | Edward Piotrowski (1918-1920) | Jan Różycki (1917-1920) | Roman Rudkowski (1914-1920) | Tadeusz Runge (1917-1920) | Józef Spychalski (1916-1920) | Tadeusz Starzyński (1920) | Tadeusz Stocki (1920) | Aleksander Stpiczyński (1917-1920) | Witold Strumpf (1920) | Adam Szydłowski (1918-1920) | Wincenty Ściegienny (1918-1920) | Witold Uklański (1917-1921) | Józef Zabielski (1920) | Józef Zając (1920) | Wiktor Zarembiński (1920) | Bronisław Żelkowski (1920)
Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Gregory Derwin – Built to Resist. An Assessment of the Special Operations Executive’s Infrastructure in the United Kingdom durning the Second World War, 1940-1946, vol. I, II University of East Anglia, 2015 (praca doktorska)
- Iwan Rafał – Cichociemni – rekrutacja, szkolenie i przerzut do Polski, w: Koło Historii, materiały Koła Naukowego Historyków Studentów Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Tom 10 (2008) s. 77-106
- Tadeusz Dubicki, Daria Nałecz, Tessy Stirling – Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej. t. I. Ustalenia Polsko – Brytyjskiej Komisji Historycznej, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, s. 175-176, ISBN 83-89115-11-5
- Koło Cichociemnych Spadochroniarzy AK – Drogi Cichociemnych, Veritas Londyn, 1954
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, IW PAX, 1984
- Ian Valentine – Baza 43. Cichociemni, wyd. Wołoszański, 2004, ISBN 83-89344-09-2
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
- Agnieszka Polończyk – Cichociemni – dzieje elity polskiej dywersji na kanwie życiorysu Bolesława Polończyka ps. „Kryształ”, w: Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka, nr 3/2016, s. 173 – 188, Kraków 2016, ISSN 1899-6264
- Agnieszka Polończyk – Cichociemni – Zarys historii formacji, w: Wojska Specjalne Rzeczypospolitej Polskiej, Bieniek Mieczysław, Mazur Sławomir M. (red.), Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2016, s. 95-105, ISBN 978-83-65208-70-5
