Tag Archives: Olcha

Edwin Scheller-Czarny – Cichociemny

ps.: „Fordon”, „Łoże”, „Czarny”

Edwin Mikołaj Scheller, vel Mikołaj Bereżański, vel Wojciech Połański, vel Wojciech Koronowski, vel Wiesław Kwiatkowski

Zwykły Znak Spadochronowy nr 1274

 

ur. 6 grudnia 1919  w Zaniemyślu (powiat średzki), zm. 1 lutego 1999 w Szczecinie – podporucznik, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, kolejowego wywiadu ofensywnego AK, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, uczestnik Powstania Warszawskiego, więziony i torturowany przez gestapo, wykupiony przez AK (1944), żołnierz wyklęty, dowódca oddziału dyspozycyjnego WiN, więzień UB (Gdańsk, 1945-1946), po zwolnieniu szykanowany, cichociemny

Znajomość języków: niemiecki, rosyjski, angielski, francuski; szkolenia (kursy): m.in.  wywiadu (Oficerski Kurs Doskonalący Administracji Wojskowej, Glasgow), commando, spadochronowy, prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl), i in.  W dniu wybuchu wojny miał 19 lat; w dacie skoku do Polski 23 lata

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Powstanie Warszawskie
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Uczył się w szkołach powszechnych w Toruniu, Nieświeżu, Wołożynie, Poznaniu (rodzina często zmieniała miejsce zamieszkania w związku z przydziałami ojca – wojskowego), następnie w Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu oraz Gimnazjum Państwowym i Liceum im. J. Piłsudskiego w Bydgoszczy. W maju 1939 zdał egzamin dojrzałości. Od maja 1939 w XI batalionie Junackich Hufców Pracy w Nowogrodzie nad Narwią, pracował przy fortyfikacjach.

 

 

II wojna światowa

3 września 1939 spontanicznie, wraz z harcerzami, kolejarzami, młodzieżą PW uczestniczył w walkach z niemieckimi dywersantami w Bydgoszczy. 4 września jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego, przydzielony do 8 kompanii 62 Pułku Piechoty 15 Dywizji Piechoty. Wraz z pułkiem walczył w składzie Armii „Pomorze” w rejonie Strzelc Kujawskich, Brzozy, Gąbina, Bzury, Kampinosu, 13 września lekko ranny w nogę, walczył  do 27 września w obronie Warszawy. Leczony w szpitalu przy Al. Ujazdowskich 37, pod koniec października osadzony w niemieckim obozie w Pruszkowie.

30 października uciekł, powrócił do Bydgoszczy, następnie od połowy listopada w Warszawie. Podjął pracę jako sanitariusz w szpitalu, następnie przez Kraków, Rawę Ruską, Lwów, Bolechów dotarł 15 grudnia 1939 do granicy z Węgrami. Internowany w cytadeli w Budapeszcie, następnie w obozach dla uchodźców w Gyöngyös, Leanyfalu, później do 27 stycznia 1940 ponownie w cytadeli w Budapeszcie.

W nocy 1/2 lutego 1940 dotarł pociągiem do granicy z Francją w Modane. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, skierowany do obozu w Bressuire, następnie przydzielony do 5 Pułku Strzelców Pieszych 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Od 1 maja do 17 czerwca na kursie Szkoły Podchorążych Piechoty w Coëtquidan, następnie we francuskim oddziale broniącym tzw. reduty bretońskiej.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

Po upadku Francji ewakuowany z La Rochelle, 22 czerwca dotarł do Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim.Od 18 lipca 1940 przydzielony 3 batalionu strzelców 1 Brygady Strzelców. Od 20 stycznia do 19 kwietnia 1941 uczestnik  I kursu Szkoły Podchorążych Piechoty w Dundee; ukończył kurs z wynikiem bardzo dobrym jako podchorąży.

Halina Waszczuk-Bazylewska – Od WW-72 do „Liceum”
w: Niepodległość i Pamięć 1997 r., nr 4/1 (7) [1], s. 153-176

 

dr Andrzej Suchcitz – Wywiad Armii Krajowej
źródło: Koło Byłych Żołnierzy Armii Krajowej – Oddział Londyn
www.polishresistance-ak.org

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie, ukończył kurs „commando”, spadochronowy, od 20 maja do 27 grudnia 1942 uczestnik Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej w Glasgow (kryptonim polskiej szkoły wywiadu, zwanej przez Cichociemnych „kursem gotowania na gazie”).

Po kursie praktyka w Oddziale II (wywiad) Sztabu Naczelnego Wodza, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 29 grudnia 1942 w Audley End. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 13 marca 1943.

Stefan Mayer – relacja nt. szkolenia Cichociemnych oficerów wywiadu
źródło: Instytut Piłsudskiego w Londynie, Kolekcja akt Stefana Mayera, zespół nr 100, teczka nr 709/100/113

 

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 13/14 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Tile” (dowódca operacji: F/O Karol Gębik, ekipa skoczków nr:  XXIV), z samolotu Halifax DT-725 „J” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Jan Miszewski, pilot – F/O Stanisław Machej / nawigator – F/O Karol Gębik, F/O Jerzy Polkowski / radiotelegrafista – F/S Janusz Antoniewicz / mechanik pokładowy – Sgr. March – RAF / strzelec – F/S Marian Koc / despatcher – F/S Kazimierz Pacut). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.30 z lotniska RAF Tempsford pod Londynem, zrzut na placówkę odbiorczą „Olcha”, ok. 9 km od Kielc. Razem z nim skoczyli: por. Oskar Farenholc ps. Sum, por. Janusz Prądzyński ps. Trzy, ppor. Jan Rostworowski ps. Mat. Skoczkowie przerzucili 616,5 tys. dolarów w banknotach oraz 547 tys. marek na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników oraz dwie paczki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 16 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Dnia 13.III.43. uruchomiony został Plan Startu – wariant „osiem 2103” [zrzutów]; jak następuje: Lot Nr.: 36/47, ekipa BRICK, ludzi: Dąb plus 3 (…) placówka zasadn. Wół, zapas. Żaba, nawigator squ/ldr Boxer, załoga brytyjska, start godz. 18.40; Lot Nr.: 37/38, ekipa WINDOW, ludzi: Wołk plus 3 (…) placówka zasadn. Żbik, zapas. Hiena, nawigator kpt. obs. Kużnicki, załoga polska, start godz. 18.35; Lot Nr.: 38/49, ekipa TILE, ludzi: Sum plus 3 (…) placówka zasadn. Olcha, zapas. rej.3, nawigator por. obs. Gembik, załoga polska, start godz. 18.30; Lot Nr.: 39/50, ekipa STOCK, ludzi: Antoni plus 3 (…) placówka zasadn. Koza, zapas. Bratek, nawigator kpt. obs. Ławreńczuk, załoga polska, start godz. 18.50; Lot Nr.: 40/51, ekipa DOOR, ludzi: Ulewa plus 3 (…) placówka zasadn. Kra, zapas. Bat, nawigator F/Lt.. Austin, załoga brytyjska, start godz. 18.45; Lot Nr.: 41/52, SLATE, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, PLT, R. (…) placówka zasadn. Wrona, nawigator F/o Wynne, załoga brytyjska, start godz. 19.05; Lot Nr.: 42/53, YARD, 6 paczek: 01, 02, 03, 04, 05, R. (…) placówka zasadn. Kaczka, nawigator F/o Foster, załoga brytyjska, start godz. 19.00; Lot Nr.: 43/54, AREA, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, 05, R. (…) placówka zasadn. Kot, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 18.55;”.

Dn. 14.III. nawigatorzy zameldowali: – lot 36/47 wykonany na plac. odb. WÓŁ, zrzut jak plan. (543.000 dol. i 126.000 Rm), .- lot 37/48 wykonany na plac. odb. ŻBIK, zrzut jak plan. (744.000 dol.), – lot 38/49 wykonany na plac. odb. OLCHA, zrzut jak plan. (616.500 dol. i 547.000 Rm), – lot 39/50 wykonany na plac. odb. KOZA, zrzut jak plan. (450.000 dol. i 10.000 peset), – lot 40/51 wykonany na plac. odb. KRA, zrzut jak plan. (395.000 dol.), – lot 41/52 – nawalił dopływ benzyny – 20 min. od plac. – samolot zawrócił, – lot 42/53 – nawigator twierdzi, że plac. odb. nie dała 1944 [sygnałów świetlnych]. DZIĘKI CI WIELKI BOŻE! Wspaniała i szczęśliwa defilada – d l a   K r a j u !

Nastrój załóg, ekip i Wydz. „S”: w r e s z c i e    w y s t a r t o w a l i ś m y. Łacznie przerzucono, w sześciu wykonanych lotach – na placówki: 20 ludzi, 2.748.000 dol., 673.000 Rmk., 10.000 peset, trzy poczty (…) i 6 paczek mat. ” (s. 164)

 

Jerzy Straszak – „Szkoła szpiegów”
w: Zeszyty Historyczne nr 115, s. 122 – 144, Instytut Literacki, Paryż 1996

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych u „ciotki” Zofii Podoskiej ps. Frania, mieszkał w Warszawie, przy ul. Oboźnej, następnie na ul. Czarneckiego 21.

Elżbieta Skerska – Edwin Mikołaj Scheller – Czarny „Fordon” – cichociemny
w: Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej 2017 (nr 67), s. 92 – 97 

 

Maciej Żuczkowski – Wywiad Armii Krajowej
w: Pamięć.pl nr 4-5/2012, Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, s. 44 – 49

 

Po aklimatyzacji przydzielony jako oficer Referatu Centralnego i Kolejowego wywiadu ofensywnego do Oddziału II (wywiad) Komendy Głównej AK. Od czerwca 1943 zastępca kierownika ekspozytury wywiadu o krypronimie „E23” w Lublinie.

15 lutego 1944 aresztowany przez gestapo pod fałszywą tożsamością w konspiracyjnym mieszkaniu w Lublinie przy ul. Żmigród. Osadzony „Pod Zegarem” oraz na Zamku Lubelskim, przesłuchiwany w ciężkim śledztwie (pytano także o… niego), torturowany, nie załamał się. Przez strażnika na zamku przekazał informacje ze śledztwa, ostrzegł zagrożonych aresztowaniem. Po ok. trzech miesiącach, dzięki staraniu narzeczonej (późniejszej żony) Izabelli Kowalewskiej oraz wsparciu KG AK i Komendy Okręgu Lublin AK, 27 maja 1944 wykupiony z rąk gestapo. Leczony z obrażeń po śledztwie pod Lublinem (chodził o lasce), od czerwca w Piasecznie.

 

 

Powstanie Warszawskie

W Powstaniu Warszawskim stan zdrowia nie pozwalał mu walczyć (wskutek obrażeń odniesionych w wyniku tortur gestapo wciąż chodził o lasce), ponadto utracił kontakt z Komendą Główną AK. Współpracował wywiadowczo z oddziałami Pułku „Baszta”, por. Bolesława Ostrowskiego ps. Lanca oraz por. Mariana Ślifierza ps. Wirski. Wraz z żoną zajmował się także zbieraniem lekarstw dla Powstańców. Zagrożony aresztowaniem, w październiku 1944 wraz z żoną wyjechał do Krakowa, następnie do Piotrkowa Trybunalskiego.

24 sierpnia 1948 Naczelny Wódz odznaczył Go Orderem Wojennym Virtuti Militari – „za wyróżniające się męstwo w akcjach bojowych podczas konspiracji i walk Powstania Warszawskiego”. Muzeum Powstania Warszawskiego, po mojej interwencji (patrz pkt. 27) wpisało Go do bazy uczestników Powstania. Instytut Pamięci Narodowej („dzięki” Krzysztofowi A. Tochmanowi) wciąż nie chce uznać Go za uczestnika Powstania Warszawskiego…

Andrzej Pepłoński – Współdziałanie Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza
z Secret Intelligence Service w okresie II wojny światowej
w: Słupskie Studia Historyczne 2003 nr 10, s. 149-165

 

 

Po wojnie

W styczniu 1945 powrócił z żoną do Bydgoszczy, zamieszkali w mieszkaniu jego rodziców. Powrócił do Piaseczna, następnie wyjechał do Łodzi, podjął pracę w Szkole Samochodowej. Odnowił kontakty konspiracyjne, zaangażował się w działania Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, m.in. zorganizował 12 osobowy oddział dyspozycyjny DSZ. W maju 1945 oddział został oddany do dyspozycji Komendzie Okręgu Pomorskiego DSZ, w związku z licznymi aresztowaniami w okręgu, we wrześniu 1945 oddział rozwiązano. 15 września 1945 ujawnił się jako były żołnierz AK w Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy.

W nocy 17 listopada 1945 aresztowany w mieszkaniu w Bydgoszczy przy ul. św. Antoniego z Padwy 6, osadzony w więzieniu w Gdańsku. Tego samego dnia aresztowano jego żonę Izabellę (była w 5 miesiącu ciąży). Wraz z 36 innymi osobami oskarżony o to, że w czasie wojny i po wojnie (…) brał czynny udział w nielegalnym związku pod nazwą „Armia Krajowa”, mającym na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa Polskiego”… 7 czerwca 1946 wyrokiem Rejonowego Sądu Wojskowego w Gdańsku wraz z żoną uwolniony od zarzutów, zwolniony z więzienia w stanie skrajnego wyczerpania: choroba serca, opuchlizna głodowa. Po aresztowaniu, wskutek tortur podczas śledztwa żona poroniła, uracili dziecko.

Po odzyskaniu wolności wyjechał do Szczecina, do 1947 bezskutecznie poszukiwał pracy, prześladowany przez UB. Pozostawał na utrzymaniu żony, od 1946 podjął studia na kierunku handel zagraniczny, w szczecińskiej filii Akademii Handlowej w Poznaniu, w październiku 1951 zdobył dyplom wyższych studiów ekonomicznych I stopnia.

Od listopada 1947 w „Baticulu”, zwolniony w lutym 1948, od marca w Zarządzie Portu Szczecin, w maju 1950 zwolniony, następnie w Zakładach Zbytu Energii w Szczecinie. Po zaleceniu władz wyjechał do Inowrocławia, podjął pracę w Narodowym Banku Polskim, zwolniony. Do 1956 w Fabryce Wyrobów Lutowniczych, następnie do 1966 kierownik wydziału eksploatacji Zarządu Portu Szczecin, później starszy projektant w Biurze Projektów Budownictwa Morskiego. W 1968 na dziewięciomiesięcznej delegacji w Indiach, przy opracowywaniu projektów rozbudowy portów w stanach Kerala oraz Mysore. W maju 1980  przeszedł na emeryturę, do 1990 pracował na pół etatu. Zmarł 1 lutego 1999 w Szczecinie.

 

 

Awanse

• Kapral podchorąży – 19 kwietnia 1941
• Podporucznik – ze starszeństwem od 13 marca 1943

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – 24 sierpnia 1948
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski –  10 lipca 2008 (pośmiertnie)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Armii Krajowej
• Krzyż Partyzancki
• Warszawski Krzyż Powstańczy

 

 

Życie rodzinne

Syn Bronisława oficera Korpusu Ochrony Pogranicza oraz Zuzanny z domu Strehlau. W 1944 zawarł związek małżeński z Izabellą z domu Kowalewską (1915-1984), żołnierzem ZWZ-AK ps. Janka, vel Zofia Zakrzewska, vel Irena Szeller. Stracili dziecko, gdy poroniła w 5 miesiącu ciąży, w trakcie tortur podczas śledztwa po aresztowaniu w listopadzie 1945.

W 1986 zawarł związek małżeński z Teresą z domu Szuksztów herbu Pobóg (ur. 1932) primo voto Pajewską. Ma dwoje pasierbów: Zbigniewa Pajewskiego (ur. 1957) mgr leśnictwa oraz Mirosławę Pajewską (ur. 1961) mgr pedagogiki, po mężu Patyna.

 

 

Wkład polskiego wywiadu w 1945 ocenił oficer łącznikowy MI6 (1940-1946) komandor Wilfred Dunderdale:
„Spośród 45 770 raportów wywiadowczych z okupowanej Europy, które dotarły w czasie wojny do aliantów,
22 047, czyli 48 procent pochodziło ze źródeł polskich (…)
Wynika z tego, że w ciągu ostatnich pięciu lat polscy agenci w Europie pracowali bez przerwy
i że dostarczyli oni, mimo wielkiego zagrożenia dla siebie i swoich rodzin,
wielką ilość materiału wszelkiego rodzaju i obejmującego wiele tematów.”

W 2004 oraz w 2005 opublikowano obszerne ustalenia Polsko-Brytyjskiej Komisji Historycznej
pt. ”Polsko – brytyjska współpraca wywiadowcza podczas II wojny światowej”
(wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2004, 2005 ISBN 83-89115-11-5 oraz ISBN 83-89115-37-9.

W 2005 roku brytyjski rząd oficjalnie potwierdził
że ok. połowa tajnych raportów dla aliantów z okupowanej Europy pochodziła od Polaków.
W wywiadzie AK pełniło służbę 37 Cichociemnych…

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza (Studium Polski Podziemnej, Kol.023.0246)
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 2. Rzeszów: Wydawnictwo „Abres”, 1996, s. 158–160. ISBN 83-902499-5-2.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Elżbieta Skerska – Edwin Mikołaj Scheller – Czarny „Fordon” – cichociemny, w: Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej 2017 (nr 67), s. 92 – 97
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny.

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii