Tag Archives: Hatrak

Franciszek Cieplik – Cichociemny

ps. „Hatrak”, „Gumka”

Zwykły Znak Spadochronowy nr 3124

 

ur. 8 lutego 1908 w Sarajewie (Jugosławia, obecnie Bośnia i Hercegowina), poległ 21 sierpnia 1944  zamordowany przez Sowietów po bitwie pod Surkontami (obecnie Białoruś) – kapitan piechoty, oficer Policji Państwowej, Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na  Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Nowogródek AK, uczestnik kampanii wrześniowej, więzień frankistowskiego obozu koncentracyjnego Miranda de Ebro (Hiszpania, 1941-1942), Cichociemny

Znajomość języków: francuski, chorwacki, serbski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: zaprawowy (STS 23A, Meoble Lodge, Inverness-shire), spadochronowy (1 SBS, STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End), specjalnościowe: łączności lotnik-ziemia: Eureka-Rebecca (STS 40, Howbury Hall), i in. W dniu wybuchu wojny miał 31 lat 6 miesięcy; w dacie skoku do Polski 36 lat 2 miesiące. Syn urzędnika sądowego

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Był jednym z 26 spośród 316 Cichociemnych, urodzonych poza granicami II R.P. Uczył się w szkole powszechnej, następnie w gimnazjum w Drohobyczu. Od 1925 w Trzyletniej Średniej Szkole Ogrodniczej. Przez trzy lata studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (obecnie Ukraina).

Od 1 września 1930 w Szkole Podchorążych Piechoty w Śremie, od 30 czerwca 1931 jako dowódca 3 plutonu przydzielony do 5 kompanii 1 batalionu 64 Pomorskiego Pułku Piechoty Strzelców Murmańskich 16 Dywizji Piechoty w Grudziądzu. Od lutego do lipca 1932 w Szkole Fachowej dla Szeregowych Policji Państwowej w Sosnowcu – Piaskach (obecnie dzielnica Czeladzi).

Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1933. Od maja do sierpnia 1934 uczestnik kursu komendantów posterunków Policji Państwowej przy szkole dla oficerów w Warszawie. Od 2 marca 1937 w Wydziale Śledczym Komendy Policji Państwowej we Lwowie, następnie instruktor 10 Kompanii Rezerwy Policyjnej w Jarosławiu. Od 1 kwietnia 1939 awansowany na stopień przodownika PP.

 

 

II wojna światowa

Zmobilizowany 22 sierpnia 1939, przydzielony do 1 plutonu 2 kompanii 1 batalionu 19 Pułku Piechoty Odsieczy Lwowa 5 Dywizji Piechoty. Walczył jako dowódca kompanii w obronie odcinka Wisły, 15 września ranny w czasie bitwy pod Gostyninem. Przewieziony do szpitala polowego nr 802 w Gostyninie, od 9 października w szpitalu w Sochaczewie, 14 października uciekł ze szpitala.

17 listopada przekroczył granicę z Węgrami, przez Jugosławię i Włochy dotarł  18 grudnia do Paryża (Francja). Od 18 grudnia 1939 przydzielony do 1 Dywizji Grenadierów, od 6 marca 1940 jako dowódca plutonu strzeleckiego 5 kompanii 2 batalionu  1 Dywizji Grenadierów. 12 maja 1940 awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 3 maja 1940,  uczestniczył w walkach z Niemcami w  Lotaryngii do rozwiązania dywizji 21 czerwca 1940.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Od 28 czerwca w niewoli niemieckiej, uciekł 8 lipca. Przekroczył granicę z Hiszpanią, następnie z Portugalią. 2 grudnia aresztowany, odesłany do Hiszpanii. Od 12 stycznia 1941 do 4 grudnia 1942 we frankistowskim obozie koncentracyjnym w Miranda de Ebro, prowadzonym przy wsparciu gestapo i SS (jego komendantem był gestapowiec Paul Winzer)..

Obóz otaczał dwumetrowy, kamienny mur z drutem kolczastym oraz budkami strażniczymi co 50 metrów. Wyżywienie było dramatycznie niewystarczające, zwykle składało się z wodnistej, rzadkiej zupy nazywanej przez więźniów pomyjami, oraz kawałka wyschniętej, starej ryby. Stale brakowało wody, w nieogrzewanych, brudnych i przeludnionych barakach roiło się od insektów. Szerzyły się choroby zakaźne, m.in. tyfus.

W obozie dla ok. 1,2 tys. osób osadzono na przełomie 1942/43 aż 3,5 tys. więźniów. Polacy byli jedną z najliczniejszych grup narodowościowych. Więźniów traktowano jak przestępców, najmniejszy sprzeciw karano sadystycznym biciem i osadzaniem w izolatce. Podobnie karano za drobne przewinienia, np. wychylenie się z kolejki po posiłek. Codzienne apele trwały tak długo, że więźniowie mdleli z wyczerpania. Bicie i chłosta były codziennością. Więźniowie pracowali m.in. przy noszeniu kamieni z kamieniołomu do rzeki. 

4 września 1941 podjął nieudaną próbę ucieczki wraz z dwoma innymi żołnierzami, po schwytaniu osadzony w izolatce. Zwolniony z obozu 11 grudnia 1942. Przez Lizbonę i Gibraltar dotarł 7 stycznia 1943 do Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 3 batalionu 1 Brygady Strzelców.

 

Dokumenty Rady Ministrów dot. osadzenia Polaków w obozie Miranda de Ebro
żródło: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Archives Reference Nr PRM.81/3

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 29 września 1943 w Chicheley przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi we Włoszech. 1 marca 1944 awansowany na stopień kapitana.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 30 kwietnia / 1 maja 1944  w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 16” (dowódca operacji: F/L Kazimierz  Wünsche, ekipa skoczków nr:  XLVIII), z samolotu Liberator BZ-965 „S” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/L Zbigniew Szostak, pilot – P/O Jacek Błocki / nawigator – F/L Kazimierz  Wünsche / radiotelegrafista – F/S Józef Witek / mechanik pokładowy – Sgt. Stanisław Wileniec / strzelec – F/S Stanisław Malczyk / despatcher – F/S Stanisław Jarecki). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 19.25 z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Klosz” 102 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Przybyszew, 23 km od Grójca. Razem z nim skoczyli: por. Kazimierz Osuchowski ps. Rosomak, rtm. Jan Skrochowski ps. Ostroga, mjr Kazimierz Szternal ps. Zryw. Był to drugi lot tej ekipy, w poprzednim (27/28 kwietnia) nie można było wykonać zadania. Skoczkowie przywieźli min. 270 tys. dolarów i 13 tys. dolarów w złocie na potrzeby AK. Zrzucono także dwanaście zasobników oraz sześć paczek. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy o godz. 5.25, po locie trwającym dziewięć godzin.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Na zakończenie operacyj w kwietniu 1944.r. Lawina [gen. Tadeusz Komorowski, dowódca Armii Krajowej] nadesłał do Sopja [mjr. dypl. Jaźwiński, komendant Głównej Bazy Przerzutowej pod Brindisi] następującą dep. (L.dz.679/GBP, nr. stac. 4723-S): – Gratuluję Wam i załodze wykonania 8079 [lot dwustronny, operacja Most 1, 15/16-04-1944]. Stwierdzam pomyślny rozwój akcji 2103 [zrzutów lotniczych] pod Waszym kierownictwem. Wszystkim załogom, które przyczyniły się do zaopatrzenia nas w sprzęt, wyrażam podziękowanie. (…) Lawina 732.25.IV.44.

kpt. Franciszek Cieplik ps. Hatrak, źródło: Biuro Historii i Tradycji Policji KGP

W depeszy 3114 (Spec-11-17.IV.44.r. (Nr. stac. 616.S) podano: Naczelny Wódz i Szef Sztabu polecili przekazać Panu Majorowi [mjr. dypl. Janowi Jaźwińskiemu], Eskadrze [polskiej 1586 Eskadrze Specjalnego Przeznaczenia] i Bazie [Główna Baza Przerzutowa w Latiano pod Brindisi] gratulacje”. (s. 290 (312)

Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Przydzielony do Okręgu Nowogródek AK, jako zastępca dowódcy 3 kompanii IV batalionu 77 Pułku Piechoty AK  Zgrupowania „Nadniemieńskiego” – Cichociemnego mjr Macieja Kalenkiewicza ps. Kotwicz. W czasie operacji wileńskiej walczył w oddziale partyzanckim „Bustromiaka”, m.in.  19 sierpnia w walce z oddziałami sowieckimi w Poddubiczach.

Zamordowany bagnetami przez  Sowietów 21 sierpnia 1944, po bitwie w rejonie leśniczówki Surkonty, z 3 batalionem 32 zmotoryzowanego pułku Wojsk Wewnętrznych NKWD 3 Frontu Białoruskiego oraz Rejonowym Oddziałem NKWD w Raduniu. Polegli także Cichociemni: mjr Maciej Kalenkiewicz oraz rtm Jan Kanty-Skrochowski.

Henryk Świderski – Historie wojenne
w: Niepodległość i Pamięć 1995, t. 2 nr 3 (4), s. 221 – 244 

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1933
• porucznik –  3 maja 1940
• kapitan – 1 marca 1944

 

 

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie 
• Krzyż Wojenny (Francja)

 

 

Życie rodzinne

Syn Wojciecha urzędnika sądowego oraz Marii z domu Purgarić. W 1928 zawarł związek małżeński z Katarzyną Sygnowską (1907-1988). Mieli dwoje dzieci: córkę Marię Teresę (ur. 1930) oraz syna Józefa (1935-1975).

 

 

Upamiętnienie

 

W 1980 w lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto tablicę Pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W 1986 nielegalna Kresowa Oficyna Podziemna wydała serię / bloczek znaczków o nominale 4 x 1 zł pt. Spadochroniarzom Armii Krajowej poległym w walce z Sowietami.

Znaczki upamiętniają ppłk Macieja Kalenkiewicza ps. Kotwicz, kpt. Franciszka Cieplika ps. Hatrak, rtm. Jana Skrochowskiego ps. Ostroga, ppor. Adama Krasińskiego ps. Szczur oraz gen. bryg. Leopolda Okulickiego ps. Niedźwiadek.

We wrześniu 1991 postawiono na cmentarzu wojennym pomnik upamiętniający poległych oraz zamordowanych żołnierzy AK w Surkontach.

W 1991 na elewacji Pałacu Mostowskich w Warszawie (obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji) odsłonięto tablicę ku czci Cichociemnych – oficerów i podoficerów Policji Państwowej.

Na tablicy upamiętniono: mjr cc Bolesława Kontryma ps. Żmudzin, mjr. cc Zygmunta Milewicza ps. Róg, mjr cc Jana Piwnika ps. Ponury, kpt. cc Franciszka Cieplika ps. Hatrak, kpt. cc Piotra Szewczyka ps. Czer, rtm. cc Józefa Zabielskiego ps. Żbik, por. cc Tadeusza Starzyńskiego ps. Ślepowron, ppor. cc Tadeusza Kobylińskiego ps. Hiena, plut. cc Michała Paradę ps. Mapa.

Cichociemny Zygmunt Milewicz nie był oficerem Policji Państwowej, ale w kampanii wrześniowej 1939 został przydzielony do Wojewódzkiej Komendy Policji Państwowej w Krakowie. Ponadto czterech Cichociemnych wywodziło się z rodzin policyjnych:  kpt. cc Marian Leśkiewicz, syn starszego przodownika policji, kpt. cc Michal Nowakowski, syn komisarza Policji Państwowej, kpt cc Stanisław Skowroński ps. Widelec, syn komendanta posterunku Policji oraz kpt. cc Henryk Zachmost ps. Zorza, syn policjanta.

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0032
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, tT. 1, s. 31-32, Oleśnica, 1994, Kasperowicz Meble, ISBN 8390249901
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 151-152, 395-396, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 302, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 212