Tadeusz Sokołowski – Cichociemny

Tadeusz Sokołowski – Cichociemny

ps.: „Trop”, „Zator”

vel Tadeusz Serafin

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0040

 

ur. 25 września 1905 w Żemłosławiu k. Lidy (obecnie Białoruś), poległ zamordowany przez Niemców z gestapo w nocy 6/7 lutego 1943 w Mińsku (Białoruś) – major dyplomowany, harcerz, jeden z najlepszych polskich jeźdźców, medalista mistrzostw Polski, olimpijczyk, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, uczestnik III Powstania Śląskiego, kampanii wrześniowej, dowódca IV Odcinka „Wachlarza”, więziony, torturowany i zamordowany przez gestapo (1943), Cichociemny

Znajomość języków: niemiecki, angielski, francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy;  uzupełniające: Wyższa Szkoła Wojenna (próbny, Rembertów), dowódców szwadronów, przeciwpancerny (Granville), szyfrowy (2DP, Parthenay), prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl), i in. W dniu wybuchu wojny miał 33 lata 11 miesięcy; w dacie skoku do Polski 36 lat 6 miesięcy. Syn administratora majątków

 

---

Spis treści:

• Sukcesy sportowe
• II wojna światowa
• Cichociemny
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Od 1914 uczył się w Gimnazjum im. E. Konopczyńskiego w Warszawie, od 1920 w V Państwowym Gimnazjum im. A. Mickiewicza (dawne Gimnazjum im. E. Konopczyńskiego) w Warszawie. Podczas nauki działał w harcerstwie, zastępowy 3 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej, posiadacz Krzyża Harcerskiego II stopnia.

Od 1920 w Korpusie Kadetów nr 2 w Modlinie, w związku z ofensywą sowiecką  ewakuowany wraz z innymi kadetami do Łobzowa pod Krakowem. Pod koniec maja wraz z kilkoma kolegami uciekł na Śląsk, początkowo w Bobrku, w czerwcu 1921 przydzielony jako instruktor w stopniu plutonowego do Batalionu Zapasowego Górnośląskiego nr 1 w Mysłowicach. Uczestnik III Powstania Śląskiego. Od 5 lipca 1921 ponownie w Korpusie Kadetów nr 2 w Modlinie, w 1924 zdał egzamin dojrzałości.  Od 1 lipca 1924 do 15 sierpnia 1926 w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu oraz dowódca plutonu rekrutów 7 kompanii 3 batalionu stacjonującego w Osowcu.

Awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 15 sierpnia 1926, przydzielony jako dowódca plutonu 1 baterii 14 Dywizjonu Artylerii Konnej w Białymstoku oraz adiutant Dowództwa Artylerii Konnej 1 Dywizji Kawalerii. W 1928 wraz z 14 dywizjonem oraz Brygadą kawalerii Wilno, w składzie 1 Dywizji Kawalerii uczestniczył w manewrach w rejonie Różanej, Horodna i Nowojelni.

Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 15 sierpnia 1928, od 31 marca 1930 przydzielony jako dowódca plutonu 3 szwadronu 1 Pułku Szwoleżerów J. Piłsudskiego. Od września 1931  do sierpnia 1932 uczestnik kursu instruktorów jazdy w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Od października 1932 do sierpnia 1933 uczestnik wyższego kursu instruktorów jazdy konnej w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Awansowany na stopień rotmistrza ze starszeństwem od 1 stycznia 1935. W 1936 podjął studia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, po jej ukończeniu (XVII promocja) w 1938 mianowany oficerem dyplomowanym, przydzielony ponownie do 1 Pułku Szwoleżerów J. Piłsudskiego.

 

 

---

Sukcesy sportowe

Jeden z najlepszych jeźdźców polskich, medalista mistrzostw Polski, zdobywca wielu nagród, m.in:

• 7 czerwca 1930 – III miejsce w Konkursie Ujeżdżenia Konia (na koniu „Lola)
• 5 maja 1932 – II nagroda w Konkursie Ujeżdżenia w Grudziądzu (na koniu „Wataha”)
• 30 września 1932  –  I wicemistrz i srebrny medal w ujeżdżeniu na Mistrzostwach Polski w Jeździectwie (na koniu Tajfun)
• 26 września 1935 – I lokata na Konkursie Krajowym Ujeżdżenia (na koniu „Blekot”)
• 30 września 1935 – zwycięzca w próbie posłuszeństwa w skokach przez przeszkody
• 6 października 1935 – IV miejsce w finałach Mistrzostw Polski w Skokach przez Przeszkody (na koniu „Zbieg”)
• 17 października 1935 – II miejsce i brązowy medal z zespołem 1 Dywizjonu Artylerii Konnej
• 4 października 1936 –  I miejsce i złoty medal na Mistrzostwach Polski w Skokach przez Przeszkody (na koniu Zbieg II).
• 31 maja 1937 – III miejsce (ex aequo z mjr. W. Lewickim) w konkursie ujeżdżania

 

W 1936 wziął udział w Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie, w skokach przez przeszkody, nie ukończył konkurencji, drużynowo Polska nie została sklasyfikowana. Działacz Wojskowych Klubów Sportowych: „Gryf” w Toruniu (1926) oraz „Legia” w Warszawie – kierownik sekcji jeździeckiej oraz zastępca kierownika klubu (1937 – 1939).

---

 

Od 1 listopada 1938 do 12 sierpnia 1939 dowódca szwadronu 1 Pułku Szwoleżerów, następnie zastępca szefa Oddziału II w sztabie tzw. Korpusu Interwencyjnego (13 oraz 27 Dywizja Piechoty) gen. bryg. Stanisława Skwarczyńskiego (Korpus rozwiązano 31 sierpnia 1939).

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 w sztabie gen. bryg. Stanisława Skwarczyńskiego, od 3 września dowódcy południowego zgrupowania Armii Odwodowej „Prusy” (12 oraz 36 Dywizja Piechoty). Od 9 września przydzielony do sztabu dowódcy Armii „Lublin” gen. dyw.  Tadeusza Piskora, od 19 września dowódca dywizjonu rozpoznawczego Warszawskiej Brygady Pancerno – Motorowej. Uczestnik I bitwy tomaszowskiej (17 – 20 września).

13 października przekroczył granicę z Węgrami, przez Jugosławię i Włochu dotarł 23 października do Francji. Skierowany do  Camp de Coëtquidan. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do 1  Dywizjonu Kawalerii, następnie w Wileńskim Dywizjonie Rozpoznawczym 2 Dywizji Strzelców Pieszych w Parthenay. Ukończył tam kurs szyfrowy, w czerwcu kurs przeciwpancerny w Granville.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji ewakuowany z Le Verdon, 23 czerwca 1940 dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do grupy płk. Stanisława Sosabowskiego, następnie do 3 Pułku Kawalerii, potem jako dowódca szwadronu szkolnego 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich w składzie 16 Samodzielnej Brygady 1 Korpusu Polskiego.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 29 listopada 1941 w Londynie. Awansowany na stopień majora ze starszeństwem od 30 marca 1942.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 30/31 marca 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Legging” (dowódca operacji: F/O Antoni Voellnagel, ekipa skoczków nr: VI), z samolotu Halifax L-9613 „V” (załoga: pilot -F/O Ryszard Zygmuntowicz, pilot – F/O Krzysztof Dobromirski / nawigator – F/O Antoni Voellnagel / radiotelegrafista – Sgt. Leon Wilmański / mechanik pokładowy –  Sgt. Czesław Mądracki / strzelec – Sgt. Mieczysław Wojciechowski, F/S Wacław Żuk / despatcher – Sgt. Bronisław Karbowski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 19.05 z lotniska RAF Tempsford o godz. 19.05, zrzut o godz. 01.10 z wysokości 1,2 tys. stóp (ok. 366 m), 6 km poza planowaną placówkę odbiorczą „Kopyto”, w okolicach miejscowości Barycze, 8 km od Końskich, w pobliżu poligonu SS oraz obozu jeńców rosyjskich. Razem z nim skoczyli: por. Stefan Majewicz ps. Hruby, por. Piotr Motylewicz ps. Grab, por. Jan Jokiel ps. Ligota, rtm. Jerzy Sokołowski ps. Mira oraz kurier ppor. Jerzy Mara-Meyer ps. Filip. Samolot szczęśliwie powrócił na lotnisko zapasowe Langham, po locie trwającym jedenaście godzin 45 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Dnia 28.III. na st. XVIII [stacja wyczekiwania STA XVIII, na której skoczkowie oczekiwali na odlot do Kraju – przyp. RMZ] przybyła ekipa „Belt”. Pogotowie dla odlotu w dniu 29.III. – dla ekipy „Boot” .

Dnia 29.III. o godz. 12.oo Air Ministry zarządziło lot podwójny. Po przybyciu na stację wyczekiwania – o godz. 14.30, otrzymaliśmy nową decyzję – tylko lot pojedyńczy. Po przybyciu na lotnisko o g. 17.30 okazało się, że komunikat met. [meteorologiczny – RMZ] jest niepomyślny dla lądowania powrotnego w dniu 30.III. Pogoda na trasie i w Polsce – dobra a w Anglii na wszystkich lotniskach ma być mgła. Po zbadaniu ryzyka lotu, lot został odwołany o godz. 19.30.

Dnia 30.III doszedł do skutku lot podwójny: 7-my i 8-my. Lot 7-my – ekipa „Boot” – start o godz. 19.50, zrzut na rejon Stanisławów, powrót o godz. 8.15.” (s. 57)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Z kraju depeszą potwierdzono zrzut: „Kopyto podjęło zrzut dokonany jednak poza placówką. Skoczkowie przybyli (…)”. Po skoku przydzielony jako zastępca dowódcy, następnie od końca sierpnia 1942 dowódca IV Odcinka Wachlarza (Baranowicze – Słuck – Bobrujsk – Żłobin – Lida – Mińsk – Borysów – Orsza).

Bartłomiej Szyprowski – Kradzież pieniędzy zrzutowych z placówki „Kopyto”.
Sprawa karna pchor. Tadeusza Szatkowskiego przed Wojskowym Sądem Specjalnym
Komendy Głównej Armii Krajowej
w: Dzieje Najnowsze, Instytut Historii PAN, nr 2/2018, s. 21 – 47

 

Zreorganizował ośrodki dywersyjne  w Słucku, Bobrujsku, Mohylewie. Orszy i Połocku, uczestnik bojowych akcji dywersyjnych, m.in. 6 czerwca 1942 spowodował wybuch miny pod lokomotywą na szlaku kolejowym w rejonie Mińska, spiętrzając wagony wskutek wybuchu.

Po zdradzie podkomendnego (wskutek załamania się po aresztowaniu), ok. 8 grudnia 1942 także aresztowany przez gestapo w Mińsku Litewskim.

Wraz z nim gestapo aresztowało również kilka osób, w tym Cichociemnych: kpt. Bohdana Piątkowskiego ps. Mak, kpt. Wacława Zaorskiego ps. Ryba, kpt. Kazimierza Smolskiego ps. Sosna. Wszyscy przesłuchiwani w bardzo ciężkim śledztwie, torturowani.

Po wydaniu przez strażnika więziennego oraz nieudanej próbie odbicia z więzienia przeprowadzonej 6 lutego, zamordowany przez gestapo w nocy z 6/7 lutego 1943.  Gestapo zamordowało także kpt. Bohdana Piątkowskiego ps. Mak (nie udało się ustalić daty śmierci).  Kpt. Wacław Zaorski ps. Ryba, po przewiezieniu do siedziby gestapo popełnił samobójstwo, rozgryzając posiadaną kapsułkę z cyjankali. Kpt. Kazimierza Smolskiego ps. Sosna po ciężkich torturach zesłano do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, następnie do innych obozów, jako jedyny z aresztowanej w grudniu 1942 grupy Cichociemnych przeżył wojnę.

 

 

Awanse

• plutonowy – czerwiec 1921
• podporucznik – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1926
• porucznik – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1928
• rotmistrz – ze starszeństwem od 1 stycznia 1935
• oficer dyplomowany – 1938
• major  dyplomowany – ze starszeństwem od 30 marca 1942

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Virtuti Militari
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Śląski Krzyż Powstańczy

 

 

Życie rodzinne

Syn Aleksandra, administratora majątków oraz Bronisławy z domu Kurtz. W 1930 zawarł związek małżeński z Jadwigą z domu Vandallich – Małachowską. Nie mieli dzieci.

 

 

Upamiętnienie

 

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.

 

 

 

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0263
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych t. 2, s.167-169, Rzeszów 1996, wyd. Abres, ISBN 83-902499-5-2
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii