Stanisław Skowroński – Cichociemny

Stanisław Skowroński – Cichociemny

ps.: „Widelec”, „Trzynastka”, „Tulipan”, „Fala”

Stanisław Bronisław Skowroński 

vel Stefan Małysz, vel Stefan Poliński, vel Stefan Staniszewski, Stefan Marciniak, Stefan Stasiak,

Zwykły Znak Spadochronowy nr 1881, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1613

 

ur. 13 listopada 1919 w Horodence (obecnie Ukraina), zm. 20 kwietnia 2016 w Rio Ceballos (Argentyna) – kapitan łączności, harcerz, żołnierz Armii Czerwonej, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer Armii Krajowej, Komendy Głównej AK, Okręgu Wilno AK, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Swierdłowsk, Czelabińsk (1941-1942), łącznościowiec, Cichociemny

Znajomość języków: niemiecki, rosyjski, ukraiński, angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjny, spadochronowy, odprawowy (STS 43, Audley End); specjalnościowy: łączności (Ośrodek Wyszkolenia Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza, Anstruther),  i in. W dniu wybuchu wojny miał 19 lat 9 miesięcy; w dacie skoku do Polski 23 lata 10 miesięcy. Syn komendanta posterunku Policji Państwowej

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Uczył się w szkole powszechnej, następnie w Polskim Prywatnym Koedukacyjnym Gimnazjum typu humanistycznego w Horodence. Działał w harcerstwie. W 1937 zdał egzamin dojrzałości. Uprawiał liczne sporty: biegi, skoki, kolarstwo, narciarstwo, grał w piłkę nożną. Po ukończeniu nauki podjął pracę jako sprzedawca w sklepie kolonialnym Mikołaja Olecha we Lwowie.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany. Od października 1939 kierownik sklepu „Bakalia i Gastronomia” we Lwowie przy ul. Zamarstynowskiej. 22 kwietnia 1940 zaprzysiężony w Związku Walki Zbrojnej, przyjął pseudonim „Stefan”.

22 kwietnia 1941 powołany do Armii Czerwonej, wcielony do 118 Dywizji Piechoty, przewieziony do Czugujewa (ok. 40 km od Charkowa). Po agresji Niemiec na ZSRR na linii obronnej w rejonie Homla, następnie Czerkasy – Kijów – Czernihów. 3 lipca 1941 wcielony do batalionu roboczego. Od września 1941 przerzucony na budowę fabryki cementu w Tambowie, od listopada w fabryce bomb oraz warsztacie samochodowym.

17 grudnia 1941 aresztowany jako sabotażysta, osadzony w więzieniu w Czelabińsku. 29 grudnia przez Trybunał Wojenny Wojsk NKWD w Swierdłowsku skazany na 6 lat łagrów. Zesłany do niewolniczej pracy w fabryce czołgów k. Czelabińska.

Zwolniony po układzie Sikorski – Majski. 6 marca 1942 wstąpił w  Czok Pak do Armii Polskiej gen. Andersa, przydzielony do 2 kompanii Szkoły Podchorążych 8 Dywizji Piechoty. Ewakuowany z Krasnowodska statkiem „Lazar Kaganowicz”, 22 marca dotarł do Pahlevi, 3 kwietnia do Teheranu (Iran). Statkiem „Mauretania” dopłynął do Suezu i Palestyny, następnie statkiem m/s „Alcantara” kanałem mozambickim dotarł 22 maja 1942 do Durbanu (Afryka Południowa). Stamtąd przez Pietermaritzburg, Halifax m/s „Sobieski” 24 września 1942 dotarł do Greenock (Wielka Brytania).

Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40

 

Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w radiotelegrafii, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 10 lipca 1943 w Audley End przez komendanta STS 43, oficera Oddziału VI (Specjalnego), płk Józefa Hartmana ps. Sławek. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 22 września 1943.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 21/22 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 5” (dowódca operacji: F/O Władysław Krywda, ekipa skoczków nr: XXXII), z samolotu Halifax LW-276 „E” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Michał Goszczyński, pilot – F/O Zbigniew Sancewicz / nawigator – F/O Władysław Krywda / radiotelegrafista – F/S Tadeusz Łuksza / mechanik pokładowy – Sgt. Antoni Mentlak / strzelec – Sgt. Andrzej Godecki / despatcher – F/L Eligiusz Zaleski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.01 z lotniska RAF Tempsford, zrzut ok. godz. 1 na placówkę odbiorczą „Lustro” 201 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Mistów, 9 km od Mińska Mazowieckiego. Razem z nim skoczyli: ppor. Tadeusz Seeman ps. Garbus, ppor. Stanisław Zapotoczny ps. Płomień. Skoczkowie przerzucili 432 tys. dolarów w banknotach oraz 100 tys. marek na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników oraz jedną paczkę. Samolot podczas lotu został zaatakowany przez niemiecki myśliwiec ME-110, ale szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 20 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia dla Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„20.IX. – miała miejsce rozmowa N.W. [Naczelnego Wodza] z gen Brooke’m i w ślad za nią m.W. wyśle list, którego projekt otrzymał 21.IX. do korekty Szef Wydz. S”. [mjr dypl. Jan Jaźwiński]. W liście tym jest podkreślone:
– niezbędne minimum potrzeb AK – 600 lotów do kwietnia 1944 r.,
– pilna organizacja Bazy Przerzutu No.2 we Włoszech i wyposażenie tej Bazy w 2 Dyony Liberatorów,
– pilność org. Bazy No.2 – ostatnia depesza Dcy A.K. – najpilniej przysłać mat. dla akcji mającej na celu przecięcie niemieckich transportów z frontu wsch. do Europy a szczeg. do Europy Płd. Chodzi tu o pilny przerzut do rej. Kowel – Dubno i Lwów (…) 21.IX. wieczorem, por. Czulak (z-ca Kwat. Wydz.S”) zatelefonował, że może już dn. 22.IX. rano nastąpi spotkanie gen. Carton de Wiart, V.C. – chodzi tu Szefowi Wydz. „S” o zbadanie, czy tą drogą nie da się urządzić rozmowy N.W. z Churchill’em. Generał ten, przybył niedawno z Włoch i ma duże możliwości a przede wszystkiem nienawidzi Sowiety i zna Polskę. Zobaczymy – trzeba próbować.” (s. 202/220)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Stanisław Chojnowski – Operacje lotnicze – zrzuty cichociemnych
w Obwodzie „Mewa-Kamień” podczas drugiej wojny światowej
w: Rocznik Mińsko-Mazowiecki 2012, nr 20 s. 59-75

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, następnie od października przydzielony do Oddziału V Komendy Głównej AK jako radiotelegrafista w batalionie „Iskry”. Pracował na nasłuchu oraz przy budowie anten radiowych przeznaczonych do wykorzystania podczas akcji Burza oraz w czasie Powstania Warszawskiego.

Od kwietnia 1944 przydzielony do Okręgu Wilno AK, jako dowódca plutonu radiołączności Oddziału V. Dowodził radiostacjami nr 19 oraz 63 w Dziewieniszkach oraz Wołkorabiszkach. Podczas operacji Ostra Brama utrzymywał łączność pomiędzy KG AK a centralą łączności radiowej Sztabu Naczelnego Wodza w Stanmore.

W lipcu 1944 aresztowany przez patrol NKWD, podczas wycofywania się polskich oddziałów do Puszczy Rudnickiej, uciekł. Od 22 sierpnia ponownie pracował na radiostacji z mieszkania w Wilnie przy ul. Słonecznej. Od października szef Oddziału V Komendy Okręgu Wilno AK.

Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

27 sierpnia 1944 ponownie aresztowany przez NKWD w mieszkaniu przy ul. Ludwisarskiej, uciekł. 22 grudnia 1944 aresztowany w I Komisariacie Milicji w Wilnie, gdzie zgłosił się w celu wymiany dokumentów. Osadzony w więzieniu na Łukiszkach, następnie wywieziony do Magdalinowki, do  niewolniczej pracy w kopani węgla „Woroszyłowka” w Zagłębiu Donieckim.

Na początku października 1945 wraz z dwoma zesłańcami: Tadeuszem Popławskim oraz Stanisławem Wilkiewiczem uciekł z kopalni. Pod koniec października, przez Donieck, Połtawę, Kijów, Sarny, Równe, skrajnie wycieńczony dotarł do Lwowa. Dzięki pomocy Kazimierza Stachowskiego repatriował się do Polski. Awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 11 listopada 1944.

 

 

Po wojnie

Przez Przemyśl dotarł do Warszawy, następnie do Wrocławia, Karpacza i Zabrza. Poszukiwany przez NKWD oraz UB. W październiku 1946 przez Czechy nielegalnie wyjechał z Polski. 27 lutego 1947 dotarł do miejsca stacjonowania 1 Dywizji Pancernej w Osnabruck, stamtąd samolotem 8 marca 1947  przerzucony do Londynu.

5 października 1948 wyemigrował do Argentyny. Pracował jako robotnik, uzyskał licencję na zakładanie instalacji elektrycznych, gazowych i wodociągowych, następnie prowadził własną firmę. Działał w środowisku polonijnym, m.in. jako przewodniczący Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Argentynie, przewodniczący Rady Nadzorczej Związku Polaków. Zmarł 20 kwietnia 2016 w Rio Ceballos (Argentyna).

Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 22 września 1943
• porucznik – ze starszeństwem od 11 listopada 1944
• kapitan

 

 

Ordery i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Order of British Empire (Wielka Brytania)

 

 

Życie rodzinne

Syn Józefa, komendanta posterunku Policji Państwowej oraz Franciszki z domu Zajączkowskiej. W 1945 zawarł związek małżeński z Joanną z domu Sawicką (ur. 1923) nauczycielką. Mieli trzy córki: Jolantę (ur. 1947) magister chemii, po mężu Dos Santos, Dolores (ur. 1949) artystę plastyka, po mężu Malony oraz Barbarę (ur. 1952) biochemika, zamężną Witek.

 

 

Upamiętnienie

W 1991 na elewacji Pałacu Mostowskich w Warszawie (obecnie siedziba Komendy Stołecznej Policji) odsłonięto tablicę ku czci Cichociemnych – oficerów i podoficerów Policji Państwowej.

Na tablicy upamiętniono: mjr cc Bolesława Kontryma ps. Żmudzin, mjr cc Zygmunta Milewicza ps. Róg, mjr. cc Jana Piwnika ps. Ponury, kpt. cc Franciszka Cieplika ps. Hatrak, kpt. cc Piotra Szewczyka ps. Czer, rtm. cc Józefa Zabielskiego ps. Żbik, por. cc Tadeusza Starzyńskiego ps. Ślepowron, ppor. cc Tadeusza Kobylińskiego ps. Hiena, plut. cc Michała Paradę ps. Mapa.

Cichociemny Zygmunt Milewicz nie był oficerem Policji Państwowej, ale w kampanii wrześniowej 1939 został przydzielony do Wojewódzkiej Komendy Policji Państwowej w Krakowie. Ponadto czterech Cichociemnych wywodziło się z rodzin policyjnych: kpt. cc Marian Leśkiewicz, syn starszego przodownika policji, kpt. cc Michal Nowakowski, syn komisarza Policji Państwowej, kpt cc Stanisław Skowroński ps. Widelec, syn komendanta posterunku Policji oraz kpt. cc Henryk Zachmost ps. Zorza, syn policjanta.

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0256
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t 1, s. 121-123, Oleśnica 1994, Kasperowicz Meble, ISBN 83-902499-0-1
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 408, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 78

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii