Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski – Cichociemny

Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski – Cichociemny

ps.: „Kruk 2”, „Garda”, „Czarny”, „Błyskawica 2”

Zwykły Znak Spadochronowy nr 4404

 

ur. 13 czerwca 1896 w Tyfilisie (obecnie Tbilisi, Gruzja), zm. 17 sierpnia 1957 w Krakowie – pułkownik piechoty, uczestnik walk o niepodległość Polski (1913-1921), oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, DSZ,  komendant Okręgu Kraków AK, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, kampanii wrześniowej, żołnierz wyklęty, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Syberia (1945-1955), Cichociemny

Znajomość języków: brak danych; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze:  spadochronowy, odprawowy (Ośrodek Wyszkoleniowy nr 10, Ostuni), i in. W dniu wybuchu wojny miał 43 lata 2 miesiące; w dacie skoku do Polski 48 lat 3 miesiące. Pochodził z rodziny urzędniczej. Brat stryjeczny i cioteczny: działacza państwowego II RP  Bronisława Nakoniecznikoff – Klukowskiego,  komendanta Narodowych Sił Zbrojnych Stanisława Nakoniecznikoff – Klukowskiego.

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Był jednym z 26 spośród 316 Cichociemnych, urodzonych poza granicami II R.P. Uczył się w gimnazjum w Tbilisi, w 1909 za udział w strajku szkolnym aresztowany w wieku 13 lat, relegowany z gimnazjum. Do 1913 uczył się w średniej szkole handlowej w Tbilisi. Od 1913 członek Związku Strzeleckiego, polskiej organizacji działającej konspiracyjnie przy „Domu Polskim” w Tbilisi. 6 sierpnia 1915 powołany do Cesarskiej Armii Rosyjskiej, ukończył szkołę oficerską, awansowany na stopień podporucznika, walczył na froncie kaukaskim i perskim.

Po rewolucji bolszewickiej 1917 wstąpił do Polskiej Oddzielnej Brygady na Kaukazie, po jej rozbrojeniu  przez Niemców, od 26 czerwca 1918 w Polskiej Organizacji Wojskowej, od listopada 1918 dowódca kompanii karabinów maszynowych oraz batalionu 4 Dywizji Piechoty. Po przybyciu z dywizją do Polski, dowódca 3 batalionu ckm 28 Pułku Piechoty, wraz z nim uczestniczył  w wojnie polsko – bolszewickiej. 22 maja 1920 ranny pod Gołbią (stracił prawe oko). W dniach 14-17 sierpnia walczył w obronie Warszawy pod Wólką Radzymińską i Modrem. Odznaczony Virtuti Militari, 3 maja 1922 awansowany na stopień kapitana, ze starszeństwem od 1 czerwca 1919.

W 1923 mianowany dowódcą batalionu 5 Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu. Od 1923 kwatermistrz 28 Pułku Piechoty Strzelców Kaniowskich  10 Dywizji Piechoty. Od 26 kwietnia 1928 przydzielony jako komendant rejonu Przysposobienia Wojskowego do 27 Dywizji Piechoty w Kowlu. Od 28 czerwca 1933 zastępca dowódcy 63 Pułku Piechoty, od 21 kwietnia 1937 zastępca dowódcy Brygady Korpusu Ochrony Pogranicza „Podole”.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 dowódca 163 Pułku Piechoty 36 Rezerwowej Dywizji Piechoty (Armia Odwodowa „Prusy”). 7 września uczestniczył w ciężkich walkach pod Kazanowem. Od 8 września jako dowódca 36 Rezerwowej Dywizji Piechoty, uczestniczył w walkach na południe od Baraku, w rejonie  szosy Skarżysko-Kamienna – Szydłowiec. Wobec braku amunicji, żywności i leków 10 września rozwiązał dywizję, następnego dnia przeprawił się przez Wisłę w rejonie Solec – Józefów.

Od 2 września w niewoli sowieckiej, 10 września przekroczył granicę z Węgrami, do 20 kwietnia 1940 internowany. Od września 1940 na Bliskim Wschodzie (Palestyna) jako dowódca batalionu oficerskiego. Od grudnia 1940 dowódca batalionu ćwiczebnego Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, od maja 1942 dowódca 9 batalionu 3 Dywizji Strzelców Karpackich, od października zastępca dowódcy, od kwietnia do 10 grudnia 1943 dowódca 2 Brygady Strzelców Karpackich.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony na kursach dla Cichociemnych, od stycznia 1944 m.in. uczestnik kursu spadochronowego. 20 marca 1944 przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 29 marca 1944 w Bazie Nr 10 (Ostuni, Włochy) przez komendanta bazy, oficera Oddziału VI (Specjalnego), płk Leopolda Krizara ps. Czeremosz.  Awansowany na stopień pułkownika ze starszeństwem od 22 września 1944.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 21/22 września 1944 w sezonie operacyjnym „Odwet”, w operacji lotniczej „Przemek 1” (dowódca operacji: F/O Stanisław Kleybor, ekipa skoczków nr: LIX), z samolotu Liberator KG-834 „U” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – W/O Henryk Jastrzębski, pilot – W/O Jan Cholewa / nawigator – F/O Stanisław Kleybor / radiotelegrafista – P/O Zygmunt Nowicki / mechanik pokładowy – F/S Emil Szczerba / strzelec – F/S Antoni Imielski / despatcher – F/O Józef Bednarski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.50 z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Rozmaryn” 213 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Czaryż, 6 km od Secemina. Razem z nim skoczyli: ppor. Marian Leśkiewicz ps. Wygoda, ppor. Zenon Sikorski ps. Pożar, por. Tadeusz Sokół ps. Bug 2, mjr Aleksander Stpiczyński ps. Klara, plt. Kazimierz Śliwa ps. Strażak. Skoczkowie przerzucili 303 tys. dolarów w banknotach, 3,6 tys. dolarów w złocie oraz 3 miliony złotych na potrzeby AK. Zrzucono także dwanaście zasobników i dwie paczki, razem ze skoczkami w czterech nalotach na placówkę odbiorczą w godz. 00.12 – 00.25. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy o godz. 05.50 po locie trwającym 11 godzin. Zrzut skoczków oraz broni przyjął oddział 1 batalionu 3 Pułku Piechoty Legionów AK, dowodzony przez kpt. Jerzego Niemcewicza ps. Kłos.

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po skoku w dyspozycji Komendanta Głównego AK, aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w 74 Pułku Piechoty 7 Dywizji Piechoty AK, uczestniczył w walkach Kieleckiego Korpusu AK, m.in. w walkach w rejonie Radków – Krasów, w zastępstwie mjr. Antoniego Wiktorowskiego jako dowódca 2 Pułku Piechoty Legionów oraz pod Zakrzowem. Kierował reorganizacją pułków 2 Dywizji Piechoty Legionów.

Od 29 października 1944 komendant Okręgu Kraków AK, używał pseudonimów: „Kruk 2” oraz „Garda”. Od grudnia 1944 podjął się rekonstrukcji sztabu oraz uporządkowanie spraw w inspektoracie rejonowym Podokręgu Rzeszowskiego AK. Pod koniec 1944 sowieckie organy bezpieczeństwa: NKWD oraz „SMIERSZ” przeprowadzały aresztowania dowództwa oraz kadry oficerskiej AK. Żołnierzy AK zatrzymywali i aresztowali funkcjonariusze UB.

19 stycznia 1945 wydał rozkaz rozwiązania struktur AK w swoim okręgu. Autor „Wytycznych na okres po rozwiązaniu AK” z 17 stycznia 1945, w których m.in. podkreślał że rząd polski w Londynie jest jedyną prawowitą władzą naczelną państwa polskiego, zaś „ani rząd lubelski, ani tzw. wojsko polskie nie działają w imieniu narodu polskiego, bo naród polski nie dał im do tego prawa”. Podkreślał także – „Sowiety i ich agentury wchodzą z hymnem narodowym, z orzełkami polskimi i okrzykami na cześć wolnej i demokratycznej Polski. Społeczeństwo zmaltretowane okupacją niemiecką zbyt łatwo ulega tej fikcyjnej wolności.  (…) Nową okupację musimy przetrwać i utrzymać jak najwięcej ludzi przy życiu”.

Stanisław Piwowarski – Ostatni komendant Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej
pułkownik Przemysław Nakoniecznikoff – Klukowski (1896-1957), pseud. „Kruk II” – „Garda” – „Czarny”
w: Krzysztofory. Zeszyty Naukowe  Muzeum Historycznego Miasta Krakowa  nr 23 (2005 r.)

 

Dawid Golik – W akcie samoobrony. Aktywizacja podziemia niepodległościowego w Małopolsce wiosną 1945 r.
w: Biuletyn IPN nr 3 (136), marzec 2017, s. 19 – 29

 

 

Po wojnie

Pozostał w konspiracji, m.in. kierował przerzutem członków AK zagrożonych aresztowaniem, a także wspomagał legalizację kilku tysięcy żołnierzy AK z okręgów: krakowskiego, lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego.Według ustaleń historyka Janusza Kurtyki, przydzielony do sztabu Obszaru Południowego Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj.

W połowie marca 1945, przed udaniem się dowódcy AK na rozmowy z władzami sowieckimi, przez gen. Leopolda Okulickiego mianowany II Zastępcą Dowódcy Armii Krajowej. Po aresztowaniach oficerów Oddziału Vk (Łączność Konspiracyjna), 20 kwietnia 1945 w Krakowie, w lokalu konspiracyjnym przy ul. św. Tomasza 22/15, aresztowany przez NKWD oraz „SMIERSZ”. Według historyków, przyczyną aresztowań była infiltracja niezidentyfikowanego dotąd agenta sowieckiego wywiadu. Po aresztowaniu więziony w piwnicach WUBP w Krakowie przy ul. Inwalidów. 24 kwietnia 1945 szef NKWD Ławrientij Beria przesłał Józefowi Stalinowi meldunek o jego aresztowaniu.

23 maja 1945 wraz z innymi aresztowanymi oficerami przewieziony na lotnisko w Czyżynach, stamtąd samolotem przetransportowany na lotnisko Wnukowo, następnie do więzienia NKWD na Łubiance. Po aresztowaniach w Krakowie NKWD tylko w dwóch transportach, przerzuciło do Woroszyłogradu 1584 osoby, do Krasnowodzka (Turkmenistan) – 1476 osób.

Po trzech latach śledztwa skazany na 10 lat łagru, zesłany na Syberię, prawdopodobnie w rejonie Krasnojarska, pracował niewolniczo w tartaku. Na początku 1953 jego łagierniczy los ujawniono w audycji Radia Wolna Europa, dzięki relacji młodego Polaka, Henryka Ufnala, który zbiegł z łagru w rejonie Krasnojarska. 

Po zwolnieniu z zesłania powrócił do Polski latem 1955, zamieszkał w Krakowie, przy ul. św. Tomasza 22/15. Pracował jako kierownik zakładu w Spółdzielni Pracy „Mikrokolor” w Krakowie. Zmarł na raka 17 sierpnia 1957 w Krakowie, pochowany 20 sierpnia 1957 na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, po kilku miesiącach ekshumowany, pochowany w rodzinnym grobowcu Müllerów w Lubaczowie. Na tablicy nagrobnej błędna informacja o stopniu „generała brygady”. Upamiętniony inskrypcją na grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie – kw. 51, rz. 6, gr. 23/24 (grób symboliczny).

 

 

Awanse

• kapitan – 3 maja 1922, ze starszeństwem od 1 czerwca 1919
• major – 31 marca 1924, ze starszeństwem od 1 lipca 1923
• podpułkownik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1933
• pułkownik – 22 września 1944

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari 
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi  – dwukrotnie: 19 marca 1931 oraz 1938

 

 

Życie rodzinne

Syn Franciszka, urzędnika i działacza socjalistycznego i Elżbiety z domu Klukowskiej. W 1924 zawarł związek małżeński z Ireną z domu Wiśniewską (1905-1941), po jej zesłaniu do sowchozu im. Lenina we wsi Pieszczanka (obwód semipałatyński) zmarła z wycieńczenia. Mieli syna Przemysława Wiktora (ur. 1925), żołnierza Armii gen. Andersa.

Prawdopodobnie w 1957 zawarł związek małżeński z Jadwigą Bieleń, z domu Müller (1916-1959), wdową po por. Mieczysławie Janie Bieleniu, więzionym w obozie w Starobielsku, zamordowanym przez Sowietów.

Brat stryjeczny i cioteczny: działacza państwowego II RP  Bronisława Nakoniecznikow – Klukowskiego,  komendanta Narodowych Sił Zbrojnych Stanisława Nakoniecznikoff – Klukowskiego.

 

 

---

Spośród 316 Cichociemnych zrzuconych na spadochronie do okupowanej Polski
40 walczyło o niepodległość Polski w latach 1918 – 1921:

Leon Bazała (1918-1920) | Jacek Bętkowski (1920) | Jan Biały (1918-1920) | Niemir Bidziński (1920) | Romuald Bielski (1919-1920) | Adolf Gałacki (1918-1920) | Stanisław Gilowski (1918-1920) | Jan Górski (1919-1920) | Antoni Iglewski (1915-1920) | Kazimierz Iranek-Osmecki (1913, 1916, 1920) | Wacław Kobyliński (1918-1920) | Bolesław Kontrym (1917-1918) | Franciszek Koprowski (1919-1920) | Tadeusz Kossakowski (1909-1920) | Julian Kozłowski (1918-1919) | Henryk Krajewski (1918-1920) | Leopold Krizar (1918-1920) | Stanisław Krzymowski (1914-1920) | Adolf Łojkiewicz (1918-1920) | Narcyz Łopianowski (1918-1920) | Zygmunt Milewicz (1918-1920) | Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski (1913-1921) | Leopold Okulicki (1914-1920) | Mieczysław Pękala-Górski (1918-1920) | Edward Piotrowski (1918-1920) | Jan Różycki (1917-1920) | Roman Rudkowski (1914-1920) | Tadeusz Runge (1917-1920) | Józef Spychalski (1916-1920) | Tadeusz Starzyński (1920) | Tadeusz Stocki (1920) | Aleksander Stpiczyński (1917-1920) | Witold Strumpf (1920) | Adam Szydłowski (1918-1920) | Wincenty Ściegienny (1918-1920) | Witold Uklański (1917-1921) | Józef Zabielski (1920) | Józef Zając (1920) | Wiktor Zarembiński (1920) | Bronisław Żelkowski (1920)

 

 

Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości

---

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0180
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1. Oleśnica, Abres, 1994, s. 92-93, ISBN 8390249901
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
• Janusz Kurtyka – Na szlaku AK (NIE, DSZ, WiN), w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1990, zeszyt 94, s. 26, ISBN 2-7168-0139-8, ISSN 0406-0393

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii