Leopold Skwierczyński – Cichociemny

Leopold Skwierczyński – Cichociemny

ps.: „Aktor”, „Teatr”

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0192, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1956

 

ur. 24 grudnia 1905 w Husince (powiat bialski), zm. 16 września 1959 w Warszawie – major, aktor teatralny, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Wydziału Lotniczego Oddziału III Komendy Głównej AK, uczestnik Powstania Warszawskiego, więzień NKWD, UB (Kraków, Bytom, Toszek, Gliwice, Katowice (1945), Cichociemny

Znajomość języków: rosyjski, białoruski, angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy),  spadochronowy; uzupełniający: podstaw wywiadu (STS 34, Bealieu), i in. W dniu wybuchu wojny miał 33 lata 8 miesięcy; w dacie skoku do Polski 38 lat 3 miesiące. Syn leśnika

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Powstanie Warszawskie
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Uczył się w Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego w Brześciu nad Bugiem, od 1925 w Gimnazjum Państwowym im. Romualda Traugutta w Brześciu nad Bugiem, w 1928 zdał egzamin dojrzałości.

Od 1928 w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Poznaniu i Dęblinie, po jej ukończeniu w 1929 mianowany podchorążym rezerwy. W latach 1929 – 1930 podjął  studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. J. Piłsudskiego w Warszawie, następnie studia w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie, które ukończył w 1933. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1932.

W sezonie teatralnym 1933/1934 aktor Teatru Narodowego, teatrzyku „Praskie Oko” oraz Teatru Wołyńskiego w Łucku (1934-1936). W sezonie 1936/1937 aktor Teatru Miejskiego w Toruniu, w sezonie 1937/1938 Teatru Powszechnego w Warszawie, w sezonie 1938/1939 Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, następnie ponownie aktor Teatru Narodowego.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 2 września 1939 zmobilizowany, przydzielony do eskadry treningowej 1 Pułku Lotniczego w Warszawie. 18 września przekroczył w Kutach granicę z Ruminią, internowany w Tulczy, Babadag, Bukareszcie oraz Balcik.

Od listopada 1939 we Francji, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Przydzielony od 20 listopada 1939 jako oficer oświatowy w bazie lotniczej Lyon Bron pod Lyonem. Występował jako aktor w Teatrze Polskim we Francji, m.in. w Paryżu.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji ewakuowany, od czerwca 1940 w Wielkiej Brytanii, od 2 lipca 1940 instruktor wydziału oświaty w bazie lotniczej w Blackpool. Od lipca 1941 prowadził teatr żołnierski „Lotnicza Czołówka Teatralna”, wystawiający przedstawienia dla Polaków – personelu lotniczego oraz żołnierzy PSZ w Szkocji. Od 1942 członek zarządu Stowarzyszenia Muzyków i Artystów Polskich w Londynie. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od marca 1941.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Od września 1943 uczestniczył w szkoleniach dla Cichociemnych, przeszkolony ze specjalnością w dywersji oraz lotnictwie. 15 grudnia 1943 zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK w Chicheley przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Awansowany na stopień kapitana 17 kwietnia 1944. Przeniesiony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy).

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 kwietnia 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 10” (dowódca operacji: F/L Stanisław Daniel, ekipa skoczków nr: XLIV), z samolotu Halifax JP-222 „E” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/O Kazimierz Szrajer, pilot – F/S Roman Szwedowski / nawigator – F/L Stanisław Daniel / radiotelegrafista – F/S Bazyli Chmaruk / mechanik pokładowy – Sgt. Marcin Chmielewski / strzelec – Sgt. Antoni Wesołowski / despatcher – Sgt. Józef Petryszak). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na zapasową placówkę odbiorczą „Przycisk” 317 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicy miejscowości Kazimierzów, Aleksandrów-Czerwona Niwa-Kurdwanów, 7 km  od Sochaczewa. Planowana placówka odbiorcza „Chochla” o godz. 00.14 nie czuwała (nie odpowiedziała na nadawany sygnał). Razem z nim skoczyli: rtm. Andrzej Czaykowski ps. Garda, ppor. Tadeusz Nowobilski ps. Dzwon, ppłk. dypl. Adam Szydłowski ps. Poleszuk. Był to drugi lot tej ekipy, w poprzednim (12/13 kwietnia) nie można było wykonać zadania. Skoczkowie przywieźli m.in. 216 tys. dolarów i 6 tys. dolarów w złocie na potrzeby AK. Zrzucono także dziewięć zasobników oraz sześć paczek, wraz ze skoczkami w pięciu nalotach na placówkę w godz. 00.20 – 00.40. Samolot powrócił szczęśliwie do bazy po locie trwającym  dziesięć godzin.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„[Depesza] Lawina [gen. Tadeusz Komorowski, dowódca AK] KKP/S. Wczoraj zefir cztery nasze [cztery samoloty z polskimi załogami] i osiem 4429 [Anglików]. Wykonane trzy nasze na 2568 [placówki odbiorcze] OBRAZ, KANAPA, PRZYCISK i pięć 4429 na 2568 JAWOR, GRAB, SASANKA, KOSZ i PRZETAK. Jeden 4429 zrzucił tylko paczki na 2568 PIETRUSZKA. Uwaga: 2103 [zrzut] skierowany na CHOCHLA nie dostał 1944 [sygnałów świetlnych placówki odbiorczej] i wykonał na PRZYCISK. Pieniądze i mat. w cz. II i III. Sopja 605/90.

Cz. II. Pieniądze i poczta: 1/ Na PRZYCISK -7219 [skoczek] POLESZUK, GARDA, AKTOR, DZWON. Cztery pasy z dol. pap. Nr 05338, 03579, 20468-69, razem dwa, jeden. sześć tys. Dwa pasy z dol. złot. 15549, 15556, – raze, sześć tys. Poczta: 19/43 cyl. I, II, III, IV. Dwa pasy z kokainą ozn. SN-1, SN-2. Bagażnik DR-4 [Delegatury Rządu] – zawartość cztery pasy pieniężne oznaczone – DR-75/18, 52/16, 62/17, 77/18.” (s. 285/289/307)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie. Po aklimatyzacji przydzielony do Wydziału Lotniczego Oddziału III (operacyjnego) Komendy Głównej AK jako zastępca kierownika referatu informacyjno – wywiadowczego, Cichociemnego kpt. Floriana Adriana ps. Liberator.

 

 

Powstanie Warszawskie

W Powstaniu Warszawskim przydział nie ustalony, walczył w rejonie IV Obwodu „Grzymała”. Po kilku dniach sierpnia zatrzymany przez tzw. własowców, żołnierzy pułku szturmowego Brygady RONA (Rosyjskiej Narodowej Armii Wyzwoleńczej). Osadzony w obozie w Pruszkowie, uciekł.

Od września 1944 w Krakowie, przydzielony jako szef referatu wywiadowczego Wydziału Lotnictwa nowego składu Komendy Głównej AK. M.in. wytwarzał fałszywe dokumenty na potrzeby konspiracji lotniczej.

 

 

Po wojnie

Po wkroczeniu Sowietów do Krakowa, 1 lutego 1945 aresztowany przez NKWD, osadzony w więzieniu Montelupich w Krakowie, następnie w Bytomiu, obozie pracy w Toszku, Gliwicach oraz Katowicach. Po interwencji Związku Artystów Scen Polskich zwolniony 8 września 1945, zamieszkał w Krakowie, występował w Teatrze Starym.

12 sierpnia 1946 wraz z żoną wyjechał z Polski, dotarł do miejsca stacjonowania 1 Dywizji Pancernej, następnie od 5 września 1946 w Wielkiej Brytanii. Po zdemobilizowaniu prowadził wraz z żoną własny teatr objazdowy „Komedia”, od 1953 swój sklep delikatesowy. W maju 1957 powrócił do Polski,  aktor oraz wicedyrektor Teatru Dramatycznego w Warszawie. Mieszkał w Michalinie pod Warszawą. 16 września 1959 zmarł na raka nerki w Warszawie, pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.

 

 

Awanse

• podchorąży – 1929 
• podporucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1932
• porucznik – ze starszeństwem od marca 1941
• kapitan – 17 kwietnia 1944
• major – przełom 1944/1945

 

 

Ordery i odznaczenia

• 

  Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego sygn. RP 31944

  
  Krzyż Walecznych – czterokrotnie

 

 

Życie rodzinne

Syn Józefa, leśnika oraz Amelii z domu Kryńskiej. Przed wojną zawarł związek małżeński z Heleną z domu Ippoldt (1910-1979), aktorką, używającą scenicznego nazwiska Bustrzanowska. Nie mieli dzieci.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza,  w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0258
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 96-98, Zwierzyniec – Rzeszów 2002, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 83-910535-4-7
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 409, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 203-204, Wojskowy Instytut Historyczny

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii