Jan Smela – Cichociemny

Jan Smela – Cichociemny

ps.: „Wir”, „Janusz”, „Lipek”, „Szary”

vel Jan Bartkiewicz

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0755

 

ur. 3 listopada 1910 w Pstrągowej (powiat strzyżowski), zm. 3 kwietnia 1986 w Rzeszowie – kapitan piechoty, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, zastępca dowódcy V Odcinka „Wachlarza”, uczestnik kampanii wrześniowej, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Kalinin, Ostaszków, Morszańsk (1944-1947), Cichociemny

Znajomość języków: niemiecki; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), walki konspiracyjnej (STS 38, Briggens), spadochronowy (STS 51, Ringway), i in. W dniu wybuchu wojny miał 28 lat 9 miesięcy; w dacie skoku do Polski 31 lat 2 miesiące.  Syn organisty

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Uczył się w szkole powszechnej w Pstrągowej, następnie w II Państwowym Gimnazjum im. Stanisława Sobińskiego w Rzeszowie, w 1931 zdał egzamin dojrzałości.

Od 15 września 1931 w Szkole Podchorążych Rezerwy Łączności w Zegrzu, po jej ukończeniu  15 sierpnia 1932 w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po ukończeniu 15 sierpnia 1934 awansowany na stopień podporucznika, przydzielony jako dowódca plutonu i kompanii 6 Pułku Strzelców Podhalańskich.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 jako oficer łączności 6 Pułku Strzelców Podhalańskich 22 Dywizji Piechoty, w składzie Armii „Kraków”. Wraz z jednostką uczestniczył w ciężkich walkach na szlaku: Trzebinia – Olkusz – Skalbmierz – Racławice – Wiślica – Czarnocin – Busko Zdrój – Pacanów – Baranów – Rozwadów – Biłgoraj – Tomaszów Mazowiecki.

Od 21 września w niewoli niemieckiej, 26 września w rejonie Leżajska uciekł z transportu jeńców, 29 września dotarł do rodzinnej miejscowości. 5 grudnia wyruszył w kierunku na Sanok – Zagórze, 24 grudnia w rejonie Solinki przekroczył granicę z Węgrami, internowany do 24 lutego 1940 w Wyszechradzie. Uciekł, przez Budapeszt, Drawę dotarł 28 lutego do Zagrzebia (Jugosławia). Ze Splitu statkiem „Patris” dotarł do Marsylii (Francja), 9 marca 1940 w Camp de Carpiagne wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Skierowany do oficerskiego obozu w Vichy, przydzielony jako dowódca 3 kompanii ciężkich karabinów maszynowych 11 Pułku Piechoty 4 Dywizji Piechoty.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

Po upadku Francji ewakuowany z La Rochelle 20 czerwca 1940, dotarł 22 czerwca do Plymouth (Wielka Brytania).  Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako dowódca kompanii ckm 12 batalionu 4 Brygady Kadrowej Strzelców, przemianowanej 9 października 1941 na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjna i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 10 listopada 1941 w Londynie, awansowany na stopień kapitana 6 stycznia 1942.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 6/7 stycznia 1942, w okresie próbnym, w operacji lotniczej „Shirt” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr:  III), z samolotu Halifax L-9618 „W” (załoga: pilot – Sgt. Julian Pieniążek, pilot – Sgt. Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński, F/O Michał Tajchman / despatcher – Sgt. Bronisław Karbowski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska RAF Lakenheat (obecnie lotnisko USAF) o godz. 19.55, zrzut o godz. 02.10 na placówkę odbiorczą „Kocioł”, w okolicach miejscowości Cegłów, Stefanówka, 7 km od Mińska Mazowieckiego. Razem z nim skoczyli: por. Tadeusz Klimowski ps. Klon, ppłk. Henryk Krajewski ps. Trzaska, ppor. Jan Marek ps. Walka, por. Zbigniew Piasecki ps. Orlik oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj ppor. Benedykt Moszyński ps. Andrzej. Zrzucono także trzy zasobniki (czwarty pozostał w samolocie, z powodu usterki wyrzutnika), wraz ze skoczkami, o godz. 02.55. Samolot szczęśliwie (choć na resztkach paliwa) powrócił na lotnisko RAF Attlebridge w hrabstwie Norfolk (Wielka Brytania), po locie trwającym 12 godzin 45 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, szef samodzielnego Referatu „S”, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Dnia 9.I. – depesza od Wartskiego, drogą przez MSWewn. treści następującej: „Z paczki Michała (3-ci lot) jeden lekko ranny w rękę, dalsi dwaj są już u nas. (…).

L.dz. 121/VI – od Kaliny L.9, – Zrzut 6/7 nastąpił na wieś Stefanówka, poza godziną czuwania placówki, przy dwukrotnym alarmie w Wacławie [Warszawie]. 8 osób przybyło, lecz Wicher się jeszcze do nas nie zgłosił. Containery i pieniądze zostawiono u chłopów. Adres w Cegłowie i Wacławie …… spalone. Aktualny adres …… Dalsze szczegóły zrzutów później. Kalina 8.I.42 r.

L.dz. 145/VI, od Kaliny L.19 z dn. 12.I.42 r. używajcie zasobników przedzielnych, zrzucone koło kotła były b. ciężkie. Wydłużcie zasięg na płdn., w płnc. części GG robi się ciasno. Niestosowanie się do naszych warunków może łączność lotniczą zupełnie położyć.” (s. 33)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Stanisław Chojnowski – Operacje lotnicze – zrzuty cichociemnych
w Obwodzie „Mewa-Kamień” podczas drugiej wojny światowej
w: Rocznik Mińsko-Mazowiecki 2012, nr 20 s. 59-75

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, od lutego 1942 przydzielony jako dowódca, następnie zastępca dowódcy V Odcinka „Wachlarza”, obejmującego teren Wilno, Dyneburg, Połock, Ryga. Od maja 1942 organizator terenowych patroli oraz ośrodków dywersyjnych m.in. w rejonie przepraw nad Dźwiną, szlaków Dyneburg – Płock – Witebsk, Dyneburg – Psków – Leningrad, mostów kolejowych oraz miejscowości: Dukszty, Turmonty, Ignalino.

Pod jego dowództwem patrole przeprowadziły ponad 20 akcji bojowych, uczestniczył w wielu z nich, m.in. na przełomie sierpnia i września 1942 wraz z trzyosobowym patrolem wysadził niemiecki transport wojskowy na moście, na terenie Łotwy, 13 km od Dźwińska, na szlaku do Leningradu.

Po rozwiązaniu „Wachlarza” od grudnia 1942 komendant Obwodu Święciany AK. Od listopada 1943 zastępca inspektora, od końca kwietnia 1944 inspektor Inspektoratu Rejonowego „BC”, szkolił żołnierzy oraz organizował dywersję w obwodach: Święciany, Brasław, Postawy, Głębokie. Planowany jako dowódca 1 batalionu 85 Pułku Piechoty 19 Dywizji Piechoty AK.

Po operacji Ostra Brama, po 17 lipca 1944 aresztowany przez NKWD, osadzony w obozie w Miednikach Królewskich k. Wilna, następnie w łagrach w Kalininie, od marca 1946 w Ostaszkowie, do października 1947 w Morszańsku.

 

 

Po wojnie

Po zwolnieniu z łagru powrócił do Polski 13 listopada 1947.  Od marca 1948 do grudnia 1958 starszy inspektor ubezpieczeń PZU Oddział Wojewódzki w Rzeszowie, do maja 1960 starszy ekonomista Rzeszowskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Montażowego. Od 1 maja 1960 starszy inspektor ubezpieczeń w Wojewódzkim Związku Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Od 1 czerwca 1976 na emeryturze. Działał społecznie m.in. w Lidze Obrony Kraju, Związku Piłki Nożnej, Rzeszowskim Okręgowym Związku Brydża Sportowego. Zmarł 3 kwietnia 1986 w Rzeszowie, pochowany na cmentarzu Wilkowyja.

 

 

Awanse

• podporucznik – 15 sierpnia 1934
• porucznik
• kapitan – 6 stycznia 1942

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 14 lipca 1944
• Złoty Krzyż Zasługi – 1975

 

 

Życie rodzinne

Syn Józefa, organisty oraz Katarzyny z domu Mleczek. Rodziny nie założył.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0259
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, s. 123-124. Oleśnica 1994, Kasperowicz Meble, ISBN 83-902499-0-1
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 409, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 49-50, Wojskowy Instytut Historyczny

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii