Jan Matysko – Cichociemny

Jan Matysko – Cichociemny

ps.: „Oskard”, „Łukasz”, „Hanys”

vel Jan Wysocki

Zwykły Znak Spadochronowy nr 3387

 

ur. 31 maja 1912 w Kupraczach (obecnie Ukraina), zm. 18 listopada 1953 w Bydgoszczy – porucznik łączności, podoficer Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Kraków AK, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, WiN, instruktor radiotelegrafii (Polmont), żołnierz wyklęty, więzień UB, torturowany, skazany (1945-1948), łącznościowiec, Cichociemny

Znajomość języków: brak danych; szkolenia – kursy specjalne: m.in.  zasadnicze: spadochronowy, odprawowy (STS 43, Audley End); specjalnościowe: oficerów łączności broni pancernej (Bowington), specjalny oficerów łączności (Glasgow), instruktor łączności (Ośrodek Wyszkolenia Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału Specjalnego Sztabu Naczelnego Wodza, Polmont),   i in. W dniu wybuchu wojny miał 27  lat 3 miesiące; w dacie skoku do Polski 32 lata 6 miesięcy. Pochodził z rodziny chłopskiej

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Urodził się w rodzinie chłopskiej, wychowywany przez matkę; ojciec zmarł gdy miał sześć lat. Od 1920 uczył się w szkole powszechnej w Lubomlu, od 1929 w Szkole Przemysłowej im. M. Konarskiego w Warszawie. Po jej ukończeniu, od 1 listopada 1932 w Szkole Podoficerskiej przy Batalionie Elektrotechnicznym w Nowym Dworze Mazowieckim, następnie od 30 czerwca 1933 przydzielony do plutonu łączności w Batalionie Elektrotechnicznym w Warszawie.

Od 1 września do 20 grudnia  1933 uczestnik podoficerskiego kursu łączności w Centrum Wyszkolenia Łączności w Zegrzu. Po jego ukończeniu awansowany na stopień kaprala 11 listopada 1933. Do stycznia 1936 nadal w Batalionie Elektrotechnicznym w Warszawie, od stycznia 1937 instruktor w kompanii elektrotechnicznej, od lipca 1937 przydzielony do kompanii elektrotechnicznej Batalionu Elektrotechnicznego w Warszawie. W 1939 jako ekstern zdał egzamin dojrzałości, awansowany na stopień sierżanta 19 marca 1939.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 w składzie kompanii reflektorów przeciwlotniczych Batalionu Elektrotechnicznego w Warszawie. Wzięty do niewoli przez Sowietów w Kamionce Strumiłowej, uciekł, powrócił do Warszawy.

15 listopada 1939 przekroczył granicę z Węgrami, przez Budapeszt,. Jugosławię, Włochy dotarł do Francji. 30 grudnia 1939 w Camp de Coëtquidan wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony do rezerwowej kompani łączności. Od stycznia 1940 kierownik kursu kierowców pojazdów samochodowych w Centrum Wyszkolenia Łączności w Wersalu.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji ewakuowany z La Rochelle, 20 czerwca dotarł do Plymouth (Wielka Brytania), od 1 lipca 1940 w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Przydzielony do kompanii szkoleniowej Ośrodka Wyszkolenia Łączności, od listopada 1940 instruktor kursu radiomechanicznego.

Od 15 stycznia 1941 w Szkole Podchorążych Łączności, po jej ukończeniu 31 lipca, od września 1941 przydzielony do 1 szwadronu łączności 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w łączności, m.in. od listopada 1942 uczestnik kursu łączności oficerów wojsk pancernych w Bowington, od 2 stycznia do 12 marca 1943 uczestnik specjalnego kursu oficerów łączności w Glasgow. Przydzielony jako instruktor radiotelegrafii w Ośrodku Wyszkoleniowym Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału Specjalnego Sztabu Naczelnego Wodza w Polmont.

Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 marca 1944, przydzielony do Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza, od 6 czerwca w Audley End, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 6 lipca 1944 w STS 20 B, prawdopodobnie w stacji wyczekiwania „Marta” – Pollards Park House, Chalfont St. Giles, Buckinghamshire, przez komendanta STS 43, oficera Oddziału VI (Specjalnego), płk Józefa Hartmana ps. Sławek. Drogą morską z Liverpoolu przerzucony do Neapolu (Włochy), stamtąd wraz z Cichociemnym Bernardem Bzdawką dotarł 31 lipca 1944 na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi.

Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 26/27 grudnia 1944 w sezonie operacyjnym „Odwet”, w operacji lotniczej „Staszek 2” (dowódca operacji: S/L Eugeniusz Arciuszkiewicz, ekipa skoczków nr: LXIII), z samolotu Liberator BZ 965 „V” (301 Dywizjon PAF, załoga: pilot – F/L Stanisław Reymer-Krzywicki, pilot – F/O Mikołaj Paraśkiewicz / nawigator – S/L Eugeniusz Arciuszkiewicz / radiotelegrafista – W/O Dionizy Budnicki / mechanik pokładowy – Sgt. J. Brzeziński / strzelec – P/O K. Grabowski / despatcher – F/S Stanisław Baran). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 16.20 z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę „Wilga 1” w okolicach miejscowości Szczawa, w rejonie Mogielicy (Beskid Wyspowy), 23 km od Nowego Targu, w rejonie góry Mogielnica. Był to ostatni zrzut cichociemnych, po upadku Powstania Warszawskiego. Razem z nim skoczyli: Bronisław Czepczak-Górecki ps. Zwijak, Stanisław Dmowski ps. Podlasiak, Jan Parczewski ps. Kraska, Zdzisław Sroczyński ps. Kompresor, Witold Uklański ps. Herold. Był to trzeci lot tej ekipy, w poprzednich (22/23 listopada, 25/26 grudnia) nie można było wykonać zadania.

Skoczkowie przerzucili 589 800 dolarów w banknotach oraz 6 tys. dolarów w złocie na potrzeby AK. Zrzucono także 15 zasobników i 5 paczek. Zasobniki i paczki zrzucono w pierwszym nalocie na placówkę o godz. 20.50, skoczkowie (po dwóch) wyskoczyli o godz. 21.09 dopiero w czwartym, piątym i szóstym nalocie samolotu na placówkę. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy o godz. 01.15, po locie trwającym 8 godzin 55 minut.

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Dawid Golik – Od „Sroki” do „Wilgi”. Zrzuty dla podhalańskiej Armii Krajowej
w: Biuletyn informacyjny AK nr 01 (309) styczeń 2016, s. 29 – 38

 

Przemysław Bukowiec – Zrzuty aliantów zachodnich na ziemi limanowskiej
w: Almanach Ziemi Limanowskiej, lato – jesień 2012, nr 45/46, ISSN 1640-5625

 

Dawid Golik – Alianccy lotnicy, cichociemni i „peżetki” z Krakowa
w: Biuletyn informacyjny AK nr 12 (320) grudzień 2016, s. 48 – 53

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, następnie przydzielony do 1 batalionu 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK, jako szef technicznej obsługi radiostacji, w dyspozycji Komendy Okręgu Kraków AK.

 

 

Po wojnie

Pozostał w konspiracji, od lutego 1945 w Bydgoszczy, używając ps. Łukasz, działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj oraz Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość, jako zastępca kpt. Leona Piaseckiego ps. Szczęsny, szefa łączności Obszaru Zachodniego. Współpracował z Cichociemnym Bronisławem Czepczak-Góreckim.

2 grudnia 1945 aresztowany przez UB w Gdańsku – Oliwie przy ul. Piotrkowskiej 39 (w firmie „Elektro-Gedania”), osadzony w Bydgoszczy, następnie w więzieniu Warszawa – Praga, później w więzieniu na Mokotowie. Ciężko przesłuchiwany, maltretowany fizycznie i psychicznie.

Oskarżony o to, że „brał udział w nielegalnych związkach 'Armia Krajowa’ – 'Delegatura Sił Zbrojnych’ i 'Wolność i Niezawisłość’ mających na celu obalenie ustroju demokratycznego Państwa Polskiego”, „bez prawnego zezwolenia władzy nabywał i przechowywał aparaty radiowe nadawczo-odbiorcze jak typy: AP.5, AP.4, AP.3, MR.3 w ilości sześciu sztuk„,  „do Wojska Polskiego nie stawił się”, „na terenie Bydgoszczy posługiwał się jako autentycznym fałszywym dowodem osobistym na zmyślone nazwisko Wysocki Jan”.

12 września 1946 przez Wojewódzki Sąd Rejonowy w Warszawie skazany na sześć lat więzienia, od 8 lutego 1947 osadzony w więzieniu w Rawiczu. 14 marca 1947 Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie w związku z ustawą o amnestii zmniejszył wyrok do trzech lat więzienia. 11 grudnia 1948 zwolniony z więzienia w Rawiczu. Od 4 marca 1949 do śmierci inspektor nadzoru w Dziale Inwestycji Własnych Pomorskich Zakładów Budowy Maszyn w Bydgoszczy. Zmarł 18 listopada 1953 w Bydgoszczy, pochowany na cmentarzu św. Wincentego à Paulo w Bydgoszczy.

W 1992 Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie, na sesji wyjazdowej w Olsztynie, uznał za nieważny wyrok byłego Sądu Rejonowego w Warszawie.

Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

 

Memoriał Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015

 

 

Awanse

• kapral – 11 listopada 1933
• sierżant – 19 marca 1939
• podporucznik – ze starszeństwem od 1 marca 1944
• porucznik

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych – czterokrotnie, 1 lipca 1944 (po raz trzeci i czwarty)
• Medal Wojska – 28 listopada 1946

 

 

Życie rodzinne

Syn Jana i Anny z domu Kutas. W 1952 zawarł związek małżeński z Anielą z domu Kuropatnińską (ur. 1922). Mieli córkę Annę (ur. 1953). 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn.  Kol.023.0167
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 111-112.. ISBN 83-902499-5-2
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 365, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 263
• Łączność konspiracyjna 1939-1945, Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Toruń 2019

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii