Henryk Kożuchowski – Cichociemny

Henryk Kożuchowski – Cichociemny

ps.: „Hora”, „Ukrop”

Henryk Stefan Jerzy Maciej Kożuchowski  

vel Henryk Kosten

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0063

 

ur. 14 stycznia 1911 w Warszawie, poległ w lipcu 1943 w rejonie Michałowa (powiat Tomaszów Mazowiecki), niesłusznie skazany na śmierć przez Wojskowy Sąd Specjalny Państwa Podziemnego Okręgu Łódź AK – kapitan dyplomowany, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, szef Oddziału III Komendy Okręgu Łódź AK, uczestnik kampanii wrześniowej, francuskiej, Cichociemny

Znajomość języków: angielski, francuski; szkolenia (kursy): m.in.  dywersyjno – strzelecki (SS 25, Inverlochy), prowadzenia pojazdów (samochód, motocykl),  oficerów sztabowych, spadochronowy (Largo House, 1 SBS, STS 51, Ringway), walki konspiracyjnej, odprawowy i in. W dniu wybuchu wojny miał 28 lat 7 miesięcy; w dacie skoku do Polski 31 lat 2 miesiące. Pochodził z rodziny urzędnika

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Od 1919 uczył się w szkole powszechnej, następnie od 1926 w Korpusie Kadetów nr 2 w Chełmnie, w 1931 zdał egzamin dojrzałości. Od sierpnia 1931 w Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu, po jej ukończeniu w sierpniu 1933 przydzielony do 25 Pułku Artylerii Lekkiej w Kaliszu 25 Dywizji Piechoty. Awansowany na stopień podporucznika 15 sierpnia 1933, na stopień porucznika ze starszeństwem od 19 marca 1936.

Uczestnik kursu narciarskiego w Zakopanem (1934 – 1935), szybowcowego w Ustianowej (1935 – 1936), obserwatorów lotniczych artyleryjskich w Poznaniu (1936). Od marca do maja 1938 uczestnik kursu przygotowawczego Wyższej Szkoły Wojennej w Rembertowie, od listopada 1938 do czerwca 1939 uczestnik kursu Wyższej Szkoły Wojennej (XIX promocja). Po jego ukończeniu mianowany oficerem dyplomowanym, przydzielony do 21 Dywizji Piechoty Górskiej w Bielsku – Białej.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 jako oficer informacyjny sztabu 21 Dywizji Piechoty Górskiej Grupy Operacyjnej „Bielsko” w składzie Armii „Kraków”, wraz ze sztabem na szlaku Bogumin – Cieszyn – Istebna – Pszczyna – Mogilno – Radłowo – Nidek – Lubaczów  – Biłgoraj oraz w rejonie rzeki Tanew. Od  16 września w niewoli niemieckiej, uciekł, 17 września ponownie w niewoli, 19 września ponownie uciekł, dotarł do Rzeszowa, od 24 września w rejonie Podkowy Leśnej, Józefowa, od 29 września w Warszawie. ok. 17 października przekroczył granicę z Łotwą, dotarł do Dyneburga, do 29 października internowany w obozie Walmiera. Od 30 października zatrudniony przy robotach leśnych, po zranieniu w nogę 9 listopada wyjechał na leczenie do Rygi.

Eriks Jekabsons (Ryga) – Uchodźcy wojskowi i cywilni z Polski na Łotwie (1939 – 1940)
w: Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej, XXX, s. 129-148, ISSN 1230-5057

 

Po otrzymaniu paszportu w polskim konsulacie, przez Szwecję, Holandię, Belgię dotarł 27 listopada do Tignes (Francja). 29 listopada 1939 w obozie Bessieres (Paryż) wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Przydzielony jako oficer operacyjny i łączności  1 i 3 dywizjonu 2 Pułku Artylerii Lekkiej 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Uczestniczył w kampanii francuskiej, 20 czerwca 1940 w walkach w rejonie granicy ze Szwajcarią, od 26 czerwca w niemieckiej niewoli, 29 czerwca uciekł.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji dotarł 2 lipca do Szwajcarii, przedostał się do nieokupowanej części Francji. Przez Hiszpanię dotarł 16 sierpnia do Lizbony (Portugalia), następnie do Gibraltaru, 3 września do Liverpoolu (Wielka Brytania).

Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako oficer baterii 7 Dywizjonu Kadrowego Artylerii Lekkiej 7 Brygady Kadrowej Strzelców.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. od 26 czerwca 1941 w ośrodku szkoleniowym 4 Brygady Kadrowej Strzelców, 9 października 1941 przemianowanej na 1 Samodzielną Brygadę Spadochronową. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 4 kwietnia 1942, na Stacji XVIII, Frogmore Park, Hertfordshire, Wielka Brytania. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 8 kwietnia 1942.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Cravat” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: VIII), z samolotu Halifax L-9618 „W” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Julian Pieniążek, pilot – F/S Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 19.35 z lotniska RAF Tempsford, zrzut o godz. 01.20 na placówkę odbiorczą „Łąka”, w okolicach miejscowości Guźnia, Drzewicz, 10 km od Łowicza. Razem z nim skoczyli: por. Adam Boryczka ps. Brona, kpt. dypl. Teodor Cetys ps. Wiking, kpt. dypl. Stefan Mich ps. Jerz,  por. Roman Romaszkan ps. Tatar, por. dypl. Alfred Zawadzki ps. Kos. Samolot zrzucił skoczków oraz jedną paczkę w pierwszym nalocie na placówkę odbiorczą, o godz. 01.20. Cztery zasobniki miały zostać zrzucone w drugim nalocie, jednak placówka odbiorcza wygasiła światła. W drodze powrotnej samolot ok. godz. 02.55 w rejonie Szczecina został silnie ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą, jednak szczęśliwie powrócił na lotnisko RAF Tempsford o godz. 05.15,  po locie trwającym 12 godzin 15 minut. Był to ostatni zrzut w pierwszym, próbnym sezonie operacyjnym.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Dnia 8.VI. doszedł do skutku lot do Polski – 9-ta ekspedycja (12-ty lot). Lot odbył się w ciężkich warunkach atmosferycznych. Zrzut nastąpił na plac. odb. [placówkę odbiorczą] „Łąka”.

(…) Na Wachlarz wysłane pół miliona dol. Zapotrzebowanie ogółem 3 miliony dol. Transfery przez plac. O.VI. – wstrzymane. Na wywiad przysłane będzie 400.000 dolarów i złoto.

(…) L.dz.1342/VI, od Kal.L.284 – „Łąka zrzut przyjęła. Dwu containerów szukają, reszta w porządku. Zrzucono z wiatrem.” (s. 60)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, po aklimatyzacji przydzielony jako szef Oddziału III (operacyjno – szkoleniowego) Komendy Okręgu Łódź AK.

5 grudnia 1942 aresztowany w Łodzi przez gestapo, osadzony w więzieniu przy ul. Andstata. W śledztwie podał fikcyjne dane zmyślonych osób. Zagrożony karą śmierci, w więzieniu zgłosił się do pracy jako stolarz. Pracował na strychu bloku więziennego, przylegającego bezpośrednio do ulicy.

W czerwcu 1943, w niedzielę, przez dach wydostał się na zewnątrz, po dachach sąsiednich budynków uciekł z więzienia. W związku z podejrzeniami o sfingowanie ucieczki oskarżony o zdradę przez Wojskowy Sąd Specjalny Państwa Podziemnego w Łodzi, zaocznie skazany na karę śmierci, pomimo braku dowodów domniemanej zdrady. Wyrok wykonano na początku lipca 1943 w rejonie wsi Michałów k. Czarnocina (powiat Tomaszów Mazowiecki). Według innych, mniej wiarygodnych relacji, wyrok miał zostać wykonany w Łodzi.

Edward M. Tomczak – Zrzuty lotnicze i ich odbiór
na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941-1944)
w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2001, nr 7/2 s. 63-122

 

W rzeczywistości falę aresztowań po Jego zatrzymaniu przez gestapo wywołały donosy konfidenta gestapo oraz treść dokumentów, jakie gestapo przejęło wraz z aresztowaniem kurierki AK, a także jej zeznania wymuszone biciem. Zespół Cichociemnych w Warszawie, który wystąpił do Zarządu Koła Cichociemnych w Londynie o rehabilitację śp. Henryka Kożuchowskiego – niesłusznie straconego za rzekomą zdradę Narodu Polskiego – w swym wniosku podkreślił:

„Główny argument do rehabilitacji daje właściwie sam Komendant Okręgu, który sąd powoływał i wyrok zatwierdził, stwierdzając jednoznacznie, że główny zarzut zdrady  nie miał w ogóle miejsca, a zarówno sąd jak i on sam uległ presji środowiska, które nie przyjęło do swego grona „nowego” kpt Hora, który wiedząc o pracy w terenie i dętych sprawozdaniach do wyższych instancji próbował te rzeczy prostować. Wkrótce potem został aresztowany, a po   a u t e n t y c z n e j   ucieczce z więzienia oskarżony, sądzony i stracony za rzekomą zdradę”
(Wniosek Zespołu Cichociemnych w Warszawie do Zarządu Koła Cichociemnych w Londynie, w zbiorach Studium Polski Podziemnej, sygn. KOL.023.0125.75)

W październiku 1979 Michał Stempkowski, komendant okręgu Łódź AK wyraził zgodę na przeprowadzenie postępowania rehabilitacyjnego niesłusznie skazanego na śmierć Cichociemnego. W pisemnym oświadczeniu przyznał:

„Zarówno sposób powołania Sądu, a głownie przeprowadzone dochodzenie zawierało wiele błędów, nieścisłości, nie uwzględniono informacji o sprawie własnego O.II. [wywiadu AK – przyp. RMZ] , co zostało stwierdzone dopiero po wojnie.”

19 stycznia 1980 Komisja Rehabilitacyjna w składzie: płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki (przewodniczący), ppłk Jacek Bętkowski, kpt. Adolf Pilch, kpt. Franciszek Rybka oraz por. Fabiola Paulińska po analizie dokumentów i zeznań świadków jednogłośnie uwolniła od wszystkich zarzutów i zrehabilitowała śp. kpt. dypl. Henryka Kożuchowskiego. 1 lutego 1980  orzeczenie Komisji zatwierdził gen. bryg. Tadeusz Pełczyński, były szef sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej.

Zobacz także – Skazany za uczciwość

Dokumenty dot. rehabilitacji Cichociemnego Henryka Kożuchowskiego
(w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0125

 

 

Awanse

• podporucznik – 15 sierpnia 1933
• porucznik – ze starszeństwem od 19 marca 1936
• oficer dyplomowany – czerwiec 1939
• kapitan dyplomowany – ze starszeństwem od 8 kwietnia 1942

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych
• Medal Wojska

 

 

Życie rodzinne

Syn Stefana, urzędnika oraz Gertrudy z domu Obojskiej. W 1939 zawarł związek małżeński z Janiną z domu Rudzką (ur. 1917). Mieli syna Jerzego (ur. 1943). 

 

 

Upamiętnienie

 

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.

 

 

 

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0125
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 86-88, ISBN 83-902499-5-2
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 321, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 146-147

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii