Henryk Januszkiewicz – Cichociemny

Henryk Januszkiewicz – Cichociemny

ps.: „Spokojny” , „Procent”

Henryk Tadeusz Januszkiewicz

vel Henryk Laskowski, vel Władysław Korowski, vel Władysław Zaorski, vel Władysław Januszkiewicz

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0109, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1630

 

ur. 16 listopada 1917 w Mińsku (Rosja, obecnie Białoruś), zm. 14 czerwca 1996  we Wrocławiu – kapitan, harcerz, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Kraków AK, uczestnik zamachu na Hansa Franka,  żołnierz wyklęty, więzień UB, torturowany, skazany (Warszawa, 1945-1950), represjonowany w PRL, Cichociemny

Znajomość języków:  francuski, angielski; szkolenia – kursy specjalne m.in.: zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); uzupełniające: podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), gazowy, oficerów gazowych, i in. W dniu wybuchu wojny miał 21 lat 9 miesięcy; w dacie skoku do Polski 25 lat 3 miesiące. Syn inżyniera mechanika

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

 

Był jednym z 26 spośród 316 Cichociemnych, urodzonych poza granicami II R.P. Od 1920 wraz z rodziną w Polsce, mieszkał w Grudziądzu, w 1922 przeprowadził się do Bydgoszczy, zamieszkał przy ul. Reja 5 m. 4. Od 1926 uczył się w szkole powszechnej przy Miejskim Gimnazjum Męskim im. Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy, od 1 września 1927 w tym gimnazjum (wydział matematyczno – przyrodniczy). 25 maja 1938 zdał egzamin dojrzałości. W latach 1926 – 1939 działał w Związku Harcerstwa Polskiego oraz w „Bratniej Pomocy”.

Od 1937 słuchacz Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, po jej ukończeniu w 1938 awansowany na stopień plutonowego podchorążego. W 1938 podjął studia w Wyższej Szkole Handlowej (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny) w Poznaniu.

Dokumenty ze studiów Henryka Januszkiewicza
Źródło: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, akta personalne sygn. P 699

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 nie zmobilizowany, od 7 września w obronie Warszawy jako ochotnik w 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej im. Marszałka Edwarda Rydza – Śmigłego. Ukrywał się w Warszawie, od 16 grudnia 1939 w Tomaszowie Lubelskim, od 10 stycznia 1940 w Krakowie.

12 lutego 1940 w kilkuosobowej grupie w rejonie Szczawnicy przekroczył granicę ze Słowacją. Przy przekraczaniu granicy z Węgrami aresztowany, osadzony w więzieniu, nastepnie w szpitalu na leczeniu odmrożonych nóg. Po wyleczeniu uciekł, dotarł do Budapesztu, następnie przez Jugosławię, Włochy w kwietniu 1940 do Marsylii (Francja).

Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, prawdopodobnie w obozie Carpiagne, następnie w Camp de Coëtquidan. Od 10 kwietnia 1940 przydzielony do Centrum Wyszkolenia Artylerii w Niort, później do formowanej 4 Dywizji Piechoty. W czerwcu 1940, podczas niemieckiego nalotu ranny w oko.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji ewakuował się z portu La Rochelle angielską węglarką, 22 czerwca 1940 dopłynął do Plymouth (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony do 1 baterii 16 Dywizjonu Artylerii Motorowej, później przemianowanego na 1 Pułk Artylerii Motorowej 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

Od 17 września do 1 października 1940 uczestnik kursu gazowego w Douglas, następnie kursu dla oficerów gazowych w Kirriemuir (hrabstwo Angus, Szkocja, Wielka Brytania).

Od 16 listopada 1941 przydzielony do 5 baterii 16 dywizjonu, następnie do 11 dywizjonu. Awansowany na stopień ogniomistrza podchorążego ze starszeństwem od 20 czerwca 1942, od 6 lipca na stażu w oddziałach brytyjskich.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 26 października 1942 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 17 lutego 1943.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 lutego 1943, w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Saw” (dowódca operacji: F/O Karol Gębik, ekipa skoczków nr: XX), z samolotu Halifax DT-725 „J” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/O Jan Miszewski, pilot – F/O Stanisław Machej / nawigator – F/O Karol Gębik / i in.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.29 z lotniska RAF Tempsford pod Londynem, zrzut na placówkę odbiorczą „Koń”, w okolicach miejscowości Włodzimierzów, Sulejów, widły Pilicy i Czarnej, 21 km od Piotrkowa Trybunalskiego. Razem z nim skoczyli: ppor. Michał Busłowicz ps. Bociek, ppor. Bolesław Odrowąż – Szukiewicz ps. Bystrzec, ppor. Adolf Pilch ps. Góra. Cichociemny Bolesław Odrowąż-Szukiewicz poniósł śmierć wskutek tylko częściowego otwarcia spadochronu. Skoczkowie przerzucili 315 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników oraz dwa bagażniki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 17 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia dla Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„16.II. Po raz pierwszy w b. okresie operacyjnym S.O.E. zapowiedziało pogotowie do lotu: początkowo dla 5 ekip, a następnie dla 4 ekip. Odprawa ekip na STS 20 i stacji ubierania się odbyła się w miłym spokoju (…) Komunikat MET z godz. 16.oo pomyślny, zarządzono start.

Start odbył się punktualnie w następującej kolejności: = lot 23/31, ekipa VICE, nawig. por. Walczak, plac. zasadn. LILIA, zapas. PUHACZ, start godz. 18.25 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904, 228000 dol. i 270000 RM, = lot 24/32, ekipa SPOKSHAVE, nawig. kpt. Kuźnicki, plac. zasadn. LIS, zapas. PIES, start godz. 18.30 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904 i pieniądze. = lot 26/33, ekipa SAW, nawig. por. Gembik, plac. odb. KOŃ i rej. zapas. start godz. 18.35 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904, 315000 dol. oraz pas polit. DR 21/10, – lot 27/34, ekipa RASP, nawigator p/o Rhutelen, plac. odb. SUM i rej. zapas., start godz. 18.20 = 4 skoczków, 2 bag. A,6=7904, 228000 dol. oraz paczki polit. DR 23/10, 28/13 i29/13. 6413 [melodia sygnałowa w BBC] nadane prawidłowo. (…)

17.II. Wynik operacji jest, wg. meldunków nawigatorów, następujący: = lot 23/31 i lot 26/33 doskonale na plac. zasadnicze, 1944 [sygnały świetlne placówki odbiorczej] dobrze widoczne, = lot 27/34 wykonany częściowo, tylko skoczkowie na =1602 [rejon zrzutu] plac. SUM, = lot 24/32 zawrócił znad Danii, nawalił jeden a następnie drugi motor (…) .” (s. 151)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał przy ul. Rakowieckiej 45. Po aklimatyzacji przydzielony do organizacji dywersyjnej Kedyw Okręgu Kraków AK, od czerwca 1943 oficer operacyjny dywersji, od lutego 1944 inspektor dywersji. Uczestnik wielu bojowych akcji dywersyjnych, rozbrojeniowych i likwidacyjnych. 12 października 1943 wraz z Cichociemnym Ryszardem Nuszkiewiczem ps. Powolny uczestniczył w Krakowie przy ul. Długiej 12 w likwidacji agenta gestapo Michała Pankowa vel Pańkowa, jednego z morderców kanclerza Austrii Engelberta Dollfussa.

Wykonując wydany 20 stycznia 1944 rozkaz Cichociemnego płk Józefa Spychalskiego ps. Luty zorganizowania zamachu na generalnego gubernatora Hansa Franka, pomógł  Cichociemnemu Ryszardowi Nuszkiewiczowi ps. Powolny w zaplanowaniu tego zamachu.

Wg. relacji Cichociemnego Ryszarda Nuszkiewicza, zaproponowano – jako miejsce zasadzki rejon zalewu wodnego znajdującego się między drogą Cudów-Niepołomice a stacją kolejową Grodkowice. Niewielki zalew wodny przy torze kolejowym i las stanowiły istotny atut dla zasadzki ogniowo-ruchowej, natomiast tor kolejowy nie był ani lepszy, ani gorszy od każdego innego odcinka trasy. (Ryszard Nuszkiewicz, Dynamit. Z dziejów Ruchu Oporu w Polsce Południowej).

Zamach (niestety, nieudany) przeprowadzono w nocy 29/30 stycznia 1944, wysadzając fragment torów na szlaku kolejowym pomiędzy stacjami Podłęże i Grodkowice (obecnie Szarów) w Puszczy Niepołomnickiej. W akcji wzięło udział 25 żołnierzy z oddziałów „Błyskawica” oraz „Grom” oraz pięcioosobowy patrol minerski i sześcioosobowy patrol pozorujący. W akcji uczestniczył także Cichociemny Władysław Wiśniewski ps. Wróbel. Akcja spowodowała 2-dniową przerwę w ruchu kolejowym na ważnej linii strategicznej, poderwanie morale okupanta oraz personalne przesunięcia we władzach Generalnej Guberni.

Po aresztowaniu 24 marca 1944 przez gestapo w Krakowie Cichociemnego płk Józefa Spychalskiego ps. Czarny, komendanta Okręgu Kraków AK, w maju 1944 m.in. wraz z Cichociemnymi: por. Władysławem Miciek ps. Mazepa oraz por. Ryszardem Nuszkiewiczem ps. Powolny współorganizował akcje odbicia, ataku na więzienie w Krakowie przy ul. Montelupich, porwania lub zamachu na dowódcę policji i SS w Generalnej Guberni, generała Wafen-SS Wilhelma Koppe’go, jednak z akcji tych wówczas zrezygnowano.

3 maja 1944 awansowany na stopień porucznika, od lipca 1944 adiutant mjr Jana Pańczakiewicza ps. Skała, dowódcy Samodzielnego Batalionu Partyzanckiego „Skała” oraz dowódca 2 kompanii „Błyskawica”. W składzie batalionu także Cichociemny por. Maksymilian Klinicki ps. Wierzba, dowódca 3 kompanii „Grom – Skok”. Batalion „Skała” operował w rejonie Miechowa, liczył ok. 500 żołnierzy. Uczestniczył w walkach batalionu w rejonie Sadek, Moczydłowa, Zaryszyna (21 i 28 sierpnia), w Lasach Sancygniowskich, 10/11 września 1944 w lasach w rejonie Złotego Potoku. Instruktor dywersji żołnierzy wchodzących w skład Batalionu oddziałów „Błyskawica”, „Huragan”, „Grom” i „Skok”.

Od października 1944 ponownie w Kedywie Okręgu Kraków AK, m.in. jego dowódca w zastępstwie mjr Jana Pańczakiewicza ps. Skała. Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 1 stycznia 1945, ponownie mianowany inspektorem dywersji.

Kazimierz Lorys – Samodzielny Batalion Partyzancki „SKAŁA” 1945 – 1990, Kraków 1990

 

 

Po wojnie

Po rozwiązaniu 19 stycznia 1945 AK wyjechał do Warszawy, mieszkał przy ul. Długiej 25, następnie Targowej 70/74. Pozostał w konspiracji, działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj oraz Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. W trakcie działalności w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj utrzymywał kontakty konspiracyjne m.in. z Cichociemnymi: Piotrem Szewczykiem ps. Czer vel Piotrem Brzegiem oraz Wojciechem Lipińskim ps. Lawina, vel Wojciechem Kopczewskim.

Od maja 1945 pracował jako sekretarz dyrektora DOKP w Warszawie oraz członek Komisji Rewindykacyjnej Ministerstwa Komunikacji do rejonów: Opola, Wrocławia, Głogowa, Frankfurtu nad Odrą, Szczecina, Kołobrzegu oraz Gdańska. Od 10 października 1945 jako asesor Biura Personalnego DOKP w Warszawie.

22 listopada 1945 aresztowany przez UB we własnym mieszkaniu, osadzony w więzieniu na Mokotowie, ciężko przesłuchiwany, torturowany,  m.in. bity przez czterech przesłuchujących kijami i nogą od krzesła, przetrzymywany w celi z otwartym oknem przy dużym mrozie, w trakcie przesłuchań wybito Mu zęby.

Oskarżony o to, że „brał udział w nielegalnych związkach: Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i 'Wolność i Niezawisłość’, mających na celu obalenie demokratycznego ustroju Państwa Polskiego”, „zbierał wiadomości stanowiące tajemnicę państwową na terenie Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych”, „bez prawnego zezwolenia władzy przechowywał broń palną, pistolet firmy Bohmische Wafenfabtik A.G. in Prag”, „do Wojska Polskiego sie nie stawił”.

19 lutego 1947 przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazany na sześć lat więzienia. 25 kwietnia 1947 Najwyższy Sąd Wojskowy uchylił wyrok oraz odstąpił od zarzutu szpiegostwa, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania. 17 czerwca 1947 ponownie skazany na sześć lat więzienia. 22 września 1947 przez Wojskowy Sąd Rejonowy skazany na sześć lat więzienia, 7 czerwca 1948 skazany ostatecznie na pięć lat więzienia. Osadzony w więzieniu we Wronkach, zwolniony 22 listopada 1950, po zwolnieniu szykanowany przez UB.

Od stycznia 1951 podjął pracę jako technolog programista w Zakładach Waciarskich w Warszawie, od 1 sierpnia 1952 likwidator w Politechnice Wrocławskiej. Od 1 marca 1956 kierownik działu administracyjno – gospodarczego, od 31 marca 1976 specjalista, asystent dyrektora, od 1 września 1982 kierownik samodzielnej sekcji administracyjnej Instytutu Telekomunikacji i Akustyki Politechniki Wrocławskiej. Od 31 grudnia 1982 na emeryturze.

20 grudnia 1967 Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy orzekł o zatarciu skazania. 19 marca 1993 Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego uznał za nieważne wyroki z 19 lutego 1947 oraz 7 czerwca 1948 oraz uznał Jego działalność za działania na rzecz niepodległego i suwerennego bytu Państwa Polskiego. Zmarł 14 czerwca 1996 we Wrocławiu, pochowany na Cmentarzu Grabiszyńskim – pole 46, rząd 3 grób 103.

Memoriał Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
do Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2015

 

 

Awanse

• plutonowy  podchorąży – czerwiec 1938
• ogniomistrz  podchorąży – ze starszeństwem od 20 czerwca 1942
• podporucznik – ze starszeństwem od 17 lutego 1943
• porucznik – 3 maja 1944
• kapitan – ze starszeństwem od 1 stycznia 1945

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych (trzykrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• Krzyż Partyzancki
• Medal Wojska Polskiego
• Krzyż Armii Krajowej

 

 

Życie rodzinne

Syn Gwidona, inż. mechanika oraz Otylii z domu Baranowskiej. W 1952 zawarł związek małżeński z Marią z domu Wojtaszek, uczestniczką Powstania Warszawskiego. Mieli syna Wojciecha (ur. 1956) oraz córkę Sylwię (ur. 1961)

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0088
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3. Zwierzyniec – Rzeszów, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, 2002, s. 40-44, ISBN 83-902499-5-2
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii