Franciszek Rybka – Cichociemny

Franciszek Rybka – Cichociemny

ps.: „Kula”, „Grota”

vel Franciszek Borysewicz, vel Krystyn Matusiak, vel Franciszek Mysłowski

Zwykły Znak Spadochronowy nr 1054

 

ur. 7 czerwca 1918  w Libuszy (powiat gorlicki), zm. 13 czerwca 1986 na Majorce (Hiszpania) – kapitan piechoty, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, Okręgu Nowogródek AK, uczestnik kampanii wrześniowej, zastępca dowódcy Zgrupowania Stołpeckiego AK,  żołnierz wyklęty, działacz WiN, Delegatury Zagranicznej WiN, współpracownik SIS/ CIA, działacz polonijny, Cichociemny

Znajomość języków: niemiecki, francuski, angielski ; szkolenia – kursy specjalne: m.in.  zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), spadochronowy (1 SBS Largo House, STS 51 Ringway); uzupełniające: łączności, i in. W dniu wybuchu wojny miał 21 lat 2 miesiące; w dacie skoku do Polski 24 lata 2 miesiące. Syn rolnika

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Powstanie Warszawskie
• Po wojnie
• Operacja „Cezary” MBP i NKWD
• Operacje specjalne SIS, OPC, CIA
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Do 1930 uczył się w szkole powszechnej w Libuszy, następnie w gimnazjum w Dębowcu, od 1932 w Państwowym Gimnazjum im. Marcina Kromera w Gorlicach. W 1937 zdał egzamin dojrzałości. Od 21 września 1937 do 30 maja 1938 uczestnik dywizyjnego kursu podchorążych rezerwy piechoty przy 19 Pułku Piechoty 5 Dywizji Piechoty we Lwowie. Od 1 lipca 1938 praktyka jako dowódca drużyny w 40 Pułku Piechoty.

Od 12 października 1938 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Komorowie k. Ostrowi Mazowieckiej, od 1 sierpnia zastępca dowódcy plutonu w 19 Pułku Piechoty. Awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 1 września 1939.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca drużyny w Ośrodku Zapasowym 5 Dywizji Piechoty, od 10 września dowódca placówki „Cytadela”. Po agresji sowieckiej i kapitulacji Lwowa 22 września aresztowany przez Ukraińców w Lubieniu Wielkim, następnego dnia zwolniony. W listopadzie wraz z kolegą, późniejszym Cichociemnym Bronisławem Kamińskim ps. Golf przekroczyli w rejonie Cisnej granicę z Węgrami, internowany w obozie dla cywilnych uchodźców w Bekecs-Serens.

1 stycznia 1940 uciekł, wyruszył przez Jugosławię, Włochy, 23 stycznia dotarł do Francji. Przydzielony jako dowódca plutonu 3 kompanii 3 batalionu Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich.Uczestniczył w kampanii norweskiej, bitwie o Narvik jako dowódca plutonu w 2 półbrygadzie, odznaczony Krzyżem Walecznych. Ewakuowany, od 15 czerwca w Brest (Francja), walczył w rejonie Dol.

Po upadku Francji, 20 czerwca w dziewięcioosobowej grupie wypłynął kutrem rybackim na wyspę Jersey, następnie statkiem dotarł 21 czerwca do Wielkiej Brytanii. Przydzielony jako zastępca dowódcy plutonu 1 Batalionu Strzelców Podhalańskich, od 3 czerwca przydzielony do  1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 19 stycznia 1942 w Londynie, przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 1 września 1942.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 1/2 września 1942 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Chickenpox” (dowódca operacji: F/O Radomir Walczak, ekipa skoczków nr: X), z samolotu Halifax W-7775 „R” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Stanisław Jensen, pilot – P/O Kazimierz Szrajer / nawigator – F/O Radomir Walczak / radiotelegrafista – Sgt. Franciszek Janik / mechanik pokładowy – Sgt. Berwick G.A. – RAF / strzelec – Sgt. Władysław Nalepa, Sgt. Rozprym). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Igła”, w okolicach miejscowości Mariew, Stanisławów (Kampinos), 13 km od Ożarowa Mazowieckiego. W drodze do Polski, nad Holandią, niemiecki myśliwiec ME-110 ostrzelał samolot, podziurawił skrzydła, kadłub oraz statecznik Halifaxa, pomimo tego przeprowadzono zrzut o godz. 00.33. Razem z nim skoczyli: por. Bolesław Jabłoński ps. Kalia, por. Władysław Kochański ps. Bomba, por. Stanisław Winter ps. Stanley, por. Jan Woźniak ps. Kwaśny. Samolot pomyślnie wrócił do bazy po 11 godzinach 45 minutach lotu.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Dnia 30.VIII. Air Ministry zarządziło „red warning” dla trzech samolotów – trzech ekip. Gotowość ekip do wyjazdu na lotnisko uzyskano według planu – godz. 14.30. O godz. 14.30 lot został odwołany na skutek niepomyślnych warunków atmosferycznych.

Dnia 1.IX. – o godz. 12.oo – „yellow warning”, który trwał do godz. 16.10. Ekipy czekały w pełnej gotowości. O godz. 16.30 zarządzono lot. Ekipy udały się na lotnisko. Na skutek tak długiego wyczekiwania, odprawa ekip na lotnisku odbyła się w bardzo pospiesznym tempie. (…)

Nastąpiła wspaniała chwila – start trzech samolotów do Polski – po raz pierwszy w historii lotów do Polski: – lot 11/15, ekipa ob. Las (Reumatismus), na plac. odb. „Ugór”, nawigator – kpt. obs. Król, godz. 19.oo; – lot 12/16, ekipa od. Żmudzin (Smallpox) na plac. odb. „Rogi”, nawigator – por. obs. Wodzicki, godz. 18.44; – lot 12a/17, ekipa ob. Kalia (Chikenpox), na plac. odb. „Igła”, nawigator – por. obs. Walczak, godz. 18.55.

(…) Duch ekip – doskonały. Załogi – jak zawsze – wspaniałe. (…) – lot 12a/17 – por. obs. Walczak – dokonał zrzutu wprost na plac. odb. „Igła” o godz. 0.33. Sygnał świetlny plac. odb. doskonale widoczny. Wszystkie spadochrony rozwinęły się. (…) W drodze z Anglii, na wysokości Holandii, samolot został zaatakowany przez Messerschmitta i został podziurawiony (skrzydła, kadłub i statecznik). Na skutek uszkodzenia systemu elektrycznego jeden container został w samolocie. Samolot przeznaczono do rozbiórki. Samolot lądował o godz. 06.40. Czas lotu – 11. godz. 45 minut..” (s. 91)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Od 3 września w Warszawie, po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych, przydzielony do Okręgu Nowogródek AK, od 1 stycznia 1943 zastępca komendanta ośrodka Stołpce Inspektorat Rejonowy Baranowicze. Od stycznia 1944 komendant tego ośrodka, szkolił patrole dywersyjne, organizował pierwszy oddział partyzancki por. Kaspra Miłaszewskiego ps. Lewald. W czerwcu 1943 oddział w sile ok. 650 żołnierzy stacjonował w rejonie miejscowości Drywiezna, niedaleko od  jeziora Kromań.

Od 1 kwietnia 1944 zastępca dowódcy Zgrupowania Stołpeckiego AK, Cichociemnego por. Adolfa Pilcha ps. Góra. Podczas ewakuacji z Puszczy Nalibockiej dowodził kolumną marszową, przeprowadzając przez ok. 400 km ok. 500 żołnierzy do Kampinosu. Odznaczony Krzyżem Walecznych 3 maja 1944.

 

 

Powstanie Warszawskie

Pod koniec lipca zachorował, wyjechał na leczenie do Warszawy, mieszkał na Ochocie, przy ul. Sękocińskiej 16/16. Odcięty od oddziału nie uczestniczył w walkach w Powstaniu Warszawskim. 12 sierpnia zatrzymany przez Niemców, wywieziony do obozu w Pruszkowie. Dzięki pomocy dr Dobrowolskiego trafił do szpitala w Tworkach, uciekł z transportu. Dotarł do Milanówka, pracował w szpitalu jako sanitariusz, używając nazwiska Borysewicz.

Od przełomu grudnia i stycznia 1945 ponownie w oddziale Cichociemnego por. Adolfa Pilcha ps. Góra. Po demobilizacji oddziału, wraz z por. por. Adolfem Pilchem przez Żarnowiec i Jędrzejów wyruszył do Krakowa, następnie do Libuszy.

 

 

Po wojnie

Pozostał w konspiracji, działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj. Po otrzymaniu powołania do wojska, uprzedzony o grożącym aresztowaniu, w połowie maja 1945 wyjechał do Tarnowa. Pracował jako ogrodnik w Bursie św. Kazimierza przy ul. Lipowej 11. W maju 1947 wyjechał do Gdańska, jako Krystyn Matusiak podjął pracę w firmie budowlanej „Ars Technika”. Od lutego 1948 pracował jako robotnik i dozorca w firmie „Bazalt w Szczecinie.

Zagrożony ciągle aresztowaniem, w maju 1948 nielegalnie przedostał się do amerykańskiej strefy w Berlinie Zachodnim, umieszczony w obozie dla uchodźców przy ul. Albechstrasse 14 a. Po weryfikacji przez wywiad, w lipcu 1948 przetransportowany do Wisebaden, następnie do Quakenbruck. 30 października dotarł do Harwick w Wielkiej Brytanii. Awansowany na stopień kapitana, ze starszeństwem od 1 stycznia 1945.

Działał w Delegaturze Zagranicznej Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. W listopadzie 1950 Delegatura zawarła umowę z władzami amerykańskimi w sprawie współpracy w działaniach na terenie komunistycznej Polski. Dzięki otrzymanemu wsparciu, także finansowemu, Delegatura rozpoczęła szkolenie dywersantów, którzy mieli zostać przerzuceni do kraju. Współpracowała z komórką ds. łączności z krajem „Zbiornica”, powołaną w Londynie

Pierwszy kurs trwał od lutego do 31 lipca 1952, obejmował głównie obsługę radiostacji, szkolenie spadochronowe, posługiwanie się bronią oraz sprzętem bojowym, walkę wręcz, ale także podstawy dywersji, sabotażu, minerstwa, terenoznawstwa, przetrwania w terenie oraz udzielania pierwszej pomocy. Istotną częścią szkolenia były zajęcia praktyczne oraz terenowe.

Delegatura Zagraniczna Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, współpracowała m.in. z komórką ds. łączności z krajem o kryptonimie „Zbiornica”, powołaną w związku z likwidacją Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Kierował nią Bohdan Sałaciński vel Andrzej Pomian, delegat gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego ds. kontaktów z konspiracją w Polsce, działał w niej m.in. Cichociemny Bohdan Kwiatkowski. Jej kierownikiem łączności oraz emisariuszem był Cichociemny Adam Boryczka. Na terenie RFN działał Cichociemny Stanisław Kolasiński ps. Ulewa; szefem placówki łączności w Mannheim był Cichociemny Franciszek Rybka ps. Kula.

Delegatura m.in. zorganizowała trzy szkolenia: dwa w Niemczech, jedno w Londynie, na których przygotowywano dywersantów WiN do pracy konspiracyjnej w komunistycznej Polsce. Dwaj przeszkoleni kursanci – Dionizy Sosnowski oraz Stefan Skrzyszowski, w nocy 4/5 listopada 1952 zostali zrzuceni w okolicach Koszalina, po starcie samolotu z polską załogą z lotniska w Wiesbaden. Obaj aresztowani 6 grudnia 1952, skazani na śmierć przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie 18 lutego 1953, wyrok wykonano 15 maja 1953. Ich szczątki odnaleziono dopiero w maju 2013 w kwaterze „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach.

Zaangażowani w działalność WiN byli nieświadomi zdrady Stefana Sieńki, byłego kierownika Biura Studiów Wydziału Informacji IV Zarządu Głównego WiN. Umożliwiło to kadrowemu pracownikowi UB Henrykowi Wendrowskiemu ps. Zygmunt, Józef, pozorowanie utworzenia tzw. V Komendy WiN, w ramach gry operacyjnej MBP i NKWD pod kryptonimem „Cezary”.

 

---

 

Operacja „Cezary” MBP i NKWD

Wojciech Frazik – Operacja „Cezary”
w: Biuletyn IPN 2008 nr 1-2, s. 167 – 170

 

 

Wojciech Frazik – Agent „Roman” – członek tzw. V Komendy WiN
w: Aparat represji w Polsce Ludowej 1944-1989, IPN Rzeszów 2011, nr 1 (8-9) s. 139 – 151

 

Operacje specjalne SIS, OPC oraz CIA 1949 – 1965

Franciszek Grabowski – Ostiary i nie tylko.
Lotnicy polscy w operacjach specjalnych SIS, OPC i CIA w latach 1949-1965,
w: Pamięć i Sprawiedliwość 2009, nr 8/1 (14), s. 305-341

 

---

 

Pozostał na emigracji w Londynie, w latach 1950 – 1982 prowadził zakład zegarmistrzowski. Działał w środowisku polonijnym, przez wiele lat sekretarz Koła Cichociemnych w Londynie, także tenor chóru kościoła św. Andrzeja Boboli oraz Stowarzyszenia Chórów Polskich w Londynie. Zmarł 13 czerwca 1986, podczas urlopu na Majorce (Hiszpania), pochowany na londyńskim cmentarzu North Sheen (zwany też Fulham New Cemetery) – 16G 362.

Dziękuję Marcinowi Kunickiemu – Polskie Miejsca w Wielkiej Brytanii za ustalenie lokalizacji grobu. 

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 1 września 1939
• porucznik – ze starszeństwem od 1 września 1942
• kapitan – ze starszeństwem od 1 stycznia 1945

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie
• Medal Wojska
• Krzyż Armii Krajowej
• Kings Medal for Courage in the Cause of Freedom (Wielka Brytania).

 

 

Życie rodzinne

Syn Wojciecha rolnika  oraz Marianny z domu Fik. W 1957  zawarł w Londynie związek małżeński z Irminą (ur. 1930)  z domu Bartnicką. Mieli dwóch synów: Wojciecha (ur. 1959) mikrobiologa  oraz Andrzeja (ur. 1962).

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0321
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t.1, s. 115-118, wyd. Kasperowicz – Meble, Oleśnica, 1994, ISBN 83-902499-0-1
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 321, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 146-147

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii