Eugeniusz Chyliński – Cichociemny

Eugeniusz Chyliński – Cichociemny

ps. „Frez”, „Szkolnik”, „Walter”, „Witold”, „Gryz”

vel Eugeniusz Wojtczak, vel Eugeniusz Moraczewski, vel Antoni Taraszkiewicz

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0150

 

ur. 19 marca 1915 w Kozicach (powiat gostyniński), zm. 10 lutego 1990 w Raciborzu – porucznik piechoty, księgowy, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Wilno AK, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Saratow, Kutaisi (1946-1954), Cichociemny

Znajomość języków: brak danych; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Garramour),  spadochronowy,  walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End), uzupełniające: podstaw wywiadu (STS 31, Bealieu), sabotażu przemysłowego i kolejowego (STS 17, Brickendonbury Manor), i in. W dniu wybuchu wojny miał 24 lata 5 miesięcy; w dacie skoku do Polski 28 lat. Syn ławnika sądowego

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Od września 1922 uczył się w szkole powszechnej, następnie od września 1929 w gimnazjum w Gostyninie. Od września 1931 w Korpusie Kadetów nr 1 im. J. Piłsudskiego we Lwowie, w maju 1935 zdał egzamin dojrzałości. Od 1 czerwca 1935 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Różanie nad Narwią.

Od 1936 w Warszawie, w październiku 1937 podjął studia matematyczne na Wydziale Matematyczno – Fizycznym Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego (Uniwersytetu Warszawskiego). Od drugiego roku studia w Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn w Warszawie. Awansowany na stopień kaprala podchorążego ze starszeństwem od 7 sierpnia 1938.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 zmobilizowany od 5 sierpnia. Od 5 września 1939 przydzielony do 5 batalionu 32 Pułku Piechoty 8 Dywizji Piechoty. Po włączeniu w skład 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej,  od 17 września 1939, jako dowódca plutonu  7 kompanii 3 batalionu tego pułku. Do 28 września 1939 w obronie Modlina.

Po kapitulacji Modlina, od 29 września 1939 w niewoli niemieckiej, do 7 października 1939 w obozie jenieckim w Działdowie. Po zwolnieniu wyruszył do Warszawy, następnie 8 grudnia 1939 w rejonie Cisny przekroczył granicę z Węgrami, od 15 grudnia 1939 internowany w Garany, później w Gyongyos.

19 lutego 1940 uciekł, przez Jugosławię, następnie greckim statkiem dotarł 4 kwietnia 1940 do Marsylii (Francja). W Coëtquidan wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Po upadku Francji przedostał się do jej nieokupowanej części, następnie w obozie pracy nr 803, pracował w kopalni w Abs.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

8 czerwca 1941 przekroczył granicę z Hiszpanią, następnie przez Portugalię i Gibraltar 15 październiku 1941 dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od grudnia 1941 przydzielony do 1 plutonu rozpoznawczego 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Od 4 lipca 1942 w dyspozycji Oddziału I Sztabu Naczelnego Wodza.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Od 4 lipca 1942 przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. od czerwca do lipca 1942 uczestnik kursu zaprawowego (dywersyjno – strzeleckiego) w Garramour (STS 25), od grudnia 1942 do stycznia 1943 kursu walki konspiracyjnej w Audley End (STS 43). Tam zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 31 stycznia 1943 przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 grudnia 1942.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 24/25 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Cellar” (dowódca operacji: F/L Józef Gryglewicz, ekipa skoczków nr: XXVIII), z samolotu  Halifax DT-727 „K” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Karol Twardawa, pilot – F/S Tadeusz Żabicki / nawigator – F/L Józef Gryglewicz / mechanik pokładowy – Sgt. Stanisław Roehr / i in.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 17.50 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Smok” 962 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Wola Wodyńska, Helenów, 23 km od Siedlec. Razem z nim skoczyli: pchor. Zbigniew Twardy ps. Trzask oraz kurier kpr. Aleksander Olędzki ps. Rab. Był to drugi lot tej ekipy, w poprzednim (19/20 marca) zadanie nie mogło zostać wykonane. Skoczkowie przerzucili 486 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników oraz dwie paczki. Samolot powrócił szczęśliwie do bazy po locie trwającym 14 godzin. Skoczków podjął oddział Batalionów Chłopskich, dowodzony przez Błażeja Szostaka ps. Smukły. Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„24.III., Szef Wydz. „S” zapotrzebował w S.O.E. 7 lotów (plan startu 4-7 op). 24.III. – na zarządzonych 7 operacyj, wystartowały: Lot Nr.: 5L/68, ekipa CELLAR, (…), M 1, M 2, M 3, M 4, PLT, R., placówka zasadn. Smok, zapas. Zatoka, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 17.50; Lot Nr.: 54/69, BATH, (…) 6 paczek: 0 1, 0 2, 0 3, 0 4, PLT, R., placówka zasadn. Osa, zapas. Igła, nawigator por. obs. Gembik, załoga polska, start godz. 17.00; Lot Nr.: 55/70, BASIN, 6 paczek: 0 1, 0 2, 0 3, 0 4, PLT, R., placówka zasadn. Jawor, nawigator por. obs. Polkowski, załoga polska, start godz. 17.05; Lot Nr.: 56/71, STONE, (…) 6 paczek: 01, 02, 03, 04, PLT, R., placówka zasadn. Jajo, nawigator squ/ldr. Boxer, załoga brytyjska, start godz. 17.10; Lot Nr.: 57/72, DORIC, 6 paczek: M 1, M 2, M 3, M 4, PLT, R., placówka zasadn. Gęś, nawigator por. obs. Wrzesień, załoga polska, start godz. 17.15; Uwaga: szósty lot – kpt. Kużmickiego – nie wystartował – nie usunięto defektu.

25.III. – w/g relacji nawigatorów: – loty 51/68, 55/70, 56/71, 57/72 zostaly wykonane na 2568  [placówki odbiorcze]. Lot 54/69 powrócił z drogi – defekt silnika.

W związku z konferencją wstępną – dla ustalenia zasadniczych założeń Planu Lotów na sezon1943/44 /23.III. O.SP. (Wydz. „S” – S.O.E.) i w związku z wyjazdem Szefa Sztabu N.W. do Armii gen. Andersa – konieczność rekrutacji kandydat. do Kraju, Szef Wydz. „S” opracował i w w/z Szefa O.SP. przedstawił Szefowi Sztabu N.W. następującą notatkę: (dn.25.III.1943) I. W związku z M-154  Dcy Armii w Kraju, zapotrzebowanie materiałowe (minimalne) wynosi: – dla wyposażenia „Ognisk Walki” – 300 zestawów, „Ośrodków Dywersji” – 40 zestawów i 25 proc. zapasu bezp. na pokrycie strat – 85 zestawów. Ogółem 425 zestawów. (…) Dla pokrycia tego zapotrzebowania potrzeba ok. – 450 lotów (…).” (s. 167-168)

Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Hubert Królikowski – Zrzut na placówkę „Puchacz”. O zrzutach i placówkach odbiorczych
w powiecie siedleckim podczas II wojny światowej
w: Szkice Podlaskie 2006, nr 14 s. 71-90

 

Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich
w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski
w: „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty”, IPN, Warszawa 2012, s. 15 – 25

 

Po skoku oraz aklimatyzacji do realiów okupacyjnych, od września 1943 przydzielony do Kedywu Okręgu Wilno AK jako inspektor dywersji oraz instruktor na szkoleniach dywersyjnych w oddziałach dyspozycyjnych „Baza – Miód” , „Egzekutywy” oraz „Frycza”. Uczestnik wielu bojowych akcji dywersyjnych i rozbrojeniowych, m.in. wysadzenia transportu k. Solecznik Wielkich na trasie kolejowej Wilno – Lida (4/5 grudnia 1943 roku);  nieudanej zasadzki koło Kiemieliszek 1 i 2 stycznia 1944. 19 stycznia 1944 uczestniczył w nieudanej próbie wysadzenia transportu w rejonie Kieny na trasie kolejowej Wilno – Mińsk, 2 lutego w akcji wysadzenia transportu koło Koraciszek na trasie kolejowej Wilno – Kowno.

18 marca 1944 uczestnik akcji wysadzenia transportu kolejowego koło Kolonii Kolejowej na trasie Wilno – Mińsk; w nieudanej (ostrzał z karabinu maszynowego z bunkra) próbie wysadzenia transportu kolejowego na trasie do Święcian (26 marca 1944 roku).

Przypadkowo aresztowany przez policję litewską 19 kwietnia 1944 w Wilnie, po odnalezieniu skrytki z bronią w Jego mieszkaniu przekazany gestapo. Osadzony w więzieniu na Łukiszkach, ciężko przesłuchiwany.  Po zasymulowanym ostrym zapaleniu wyrostka robaczkowego osadzony w szpitalnym więzieniu. 16 maja 1944 odbity przez patrol „Bazy” i „Egzekutywy” w brawurowej akcji podczas transportu z więzienia na Łukiszkach na operację do szpitala św. Jakuba 

Od 19 maja 1944 przydzielony jako instruktor dywersji do oddziału „Frycza” w Ciukiszkach, następnie jako instruktor dywersji na oficerskich kursach minersko – sabotażowych. Podczas operacji Ostra Brama jako dowódca kompanii (60-osobowego oddziału dywersyjno – minerskiego)  3 Zgrupowania mjr. Czesława Dębickiego ps. Jarema.

17 lipca 1944 wraz z odziałem uczestniczył w koncentracji w Doubianach, po napaści Sowietów w odwrocie do Puszczy Rudnickiej. 19 lipca 1944 wyruszył do Wilna, zamieszkał tam przy ul. Sosnowej 16/3 u Anny Jabłońskiej.

W grudniu 1944 przypadkowo aresztowany przez NKWD w „kotle”, w mieszkaniu w Wilnie przy ul. Teatralnej 2a/1 (p. Sikorskiej). Podczas śledztwa przyznał się do przynależności do AK, w styczniu 1945 zesłany do obozu w Saratowie, następnie do łagru w Kutaisi (Gruzja). Po zachorowaniu na dystrofię zwolniony 1 kwietnia 1946.

 

 

Po wojnie

Powrócił do Wilna 15 kwietnia 1946, na leczeniu u dr Zofii Wasilewskiej – Świdowej ps. „Kobalt”, „Gozdawa”, u której zamieszkał. 24 czerwca 1946 ponownie aresztowany przez NKWD wraz z Anną Oreszewską, podczas próby przekroczenia granicy z Polską,  osadzony w więzieniu przy ul. Ofiarnej. Oskarżony o działalność w organizacji „Auszra”, zajmującej się m.in. przerzutem Polaków do Polski centralnej. 

11 grudnia 1946 wraz z grupą 13 osób skazany przez Wojenny Trybunał MGB Litewskiej SRR w Wilnie na pięć lat łagrów. Od 1946 zesłany za Ural do łagru Obski ITŁ („Isprawitielno-Trudowyj Łagieriej”, obóz pracy poprawczej) do niewolniczej pracy w kopalni węgla kamiennego, następnie w „21 Łagiernoj Kołonny – 501 Stojki MWD” w posiółku Workut – Worm. Od 8 lipca 1948 w  łagrze nr 3 w Incie (Minłag MWD), podczas nocy polarnej pracował przy budowie osiedla. Od połowy 1949 w Karagandzie, później jako traktorzysta w kołchozie Maszynotraktornaja Stancja w Kranojarskim Kraju (Suchobuziemski Rejon) nad Jenisejem.

Po zwolnieniu z zesłania, 27 czerwca 1957 przez Białą Podlaską powrócił do Polski. Do 30 czerwca 1958 leczył się z gruźlicy w sanatorium w Otwocku. Od 2 listopada 1958 do 31 stycznia 1970 leśniczy, kierownik biura, główny księgowy Nadleśnictwa Pelpin i Kadyny. Od sierpnia 1961 członek PZPR. Pracował jako główny księgowy  Stacji Hodowli Roślin w Modzurowie. Od kwietnia 1980 na emeryturze.

Zmarł 10 lutego 1990 w Raciborzu, pochowany na miejscowym cmentarzu „Jeruzalem”.

 

 

Awanse

• kapral podchorąży – ze starszeństwem od 7 sierpnia 1938 
• podporucznik – ze starszeństwem od 1 grudnia 1942
• porucznik – 1943

 

 

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – 14 lipca 1944

 

 

Życie rodzinne

Syn Wawrzyńca, ławnika sądowego oraz Stanisławy z domu Wojtczak.

W 1958 zawarł związek małżeński z Krystyną Jadwigą Krasnowolską z domu Góralewicz (1927-1975), pielęgniarką. Mieli pasierbicę Ewę zamężną Mikę oraz  synów: Przemysława (ur. 1959), Jarosława (ur. 1961) oraz córkę Barbarę (ur. 1966).

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0031
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 26-29, Zwierzyniec – Rzeszów, 2002, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja, ISBN 8390249952
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 72-73, 367, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 302, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 155-156