Adam Mackus – Cichociemny
ps.: „Prosty”, „Dżajran”
Adam Piotr Mackus
Zwykły Znak Spadochronowy nr 1249, Bojowy Znak Spadochronowy nr 2081
mjr cc Adam Mackus
Fotografia z dokumentu urzędowego
edytowana cyfrowo, mojego autorstwa,
przekazana do domeny publicznej
© CC BY elitadywersji.org
ur. 2 grudnia 1902 w Tyflisie (obecnie Tbilisi, Gruzja), zm. 1991 prawdopodobnie w Londynie (Wielka Brytania) – rotmistrz, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Sztabu Naczelnego Wodza, Armii Krajowej, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, komendant kursu walki konspiracyjnej STS 43 w Audley End, oficer łącznikowy Sztabu Naczelnego Wodza przy Komendzie Głównej AK, żołnierz wyklęty, więzień UB, skazany (1945-1946), Cichociemny
Znajomość języków: niemiecki, rosyjski, angielski, francuski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), instruktor oraz komendant kursu walki konspiracyjnej (STS 43, Audley End), spadochronowy (1 SBS, Largo House), i in. W dniu wybuchu wojny miał 36 lat 8 miesięcy; w dacie skoku do Polski 41 lat 11 miesięcy
Spis treści:
Był jednym z 26 spośród 316 Cichociemnych, urodzonych poza granicami II R.P. Od 1924 w Szkole Oficerskiej Kawalerii dla podoficerów, awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 15 sierpnia 1926. Przydzielony jako dowódca plutonu, w zastępstwie dowódca szwadronu 7 Pułku Ułanów Lubelskich im. gen. K. Sosnkowskiego
Od 20 maja do października 1930 uczestnik kursu w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej, od 11 kwietnia 1931 przydzielony do 4 Dywizjonu Pancernego, następnie jako młodszy oficer do 4 Batalionu Pancernego w Wilnie. Od 11 grudnia 1934 dowódca plutonu 3 Dywizjonu Samochodów Pancernych, od 9 października 1936 dowódca kompanii 7 Batalionu Pancernego, dysponującego 79 czołgami TKS oraz 25 samochodami pancernymi wz.34. Od 25 listopada 1937 oficer techniczny 10 Pułku Strzelców Konnych w Łańcucie. Awansowany na stopień rotmistrza ze starszeństwem od 19 marca 1938.
II wojna światowa
odznaka 10PKS
W kampanii wrześniowej 1939 jako oficer techniczny 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii (późniejszej 10 Brygady Kawalerii Pancernej), w składzie Armii „Kraków”. Wraz z Brygadą walczył na linii Myślenice – Dobczyce, od 3 września w Grupie Operacyjnej gen. Mieczysława Boruty-Spiechowicza, pod Naprawą, Lubieniem i Myślenicami, następnie w rejonie Stróży, Pcimia oraz w obronie Łańcuta i Lwowa.
19 września przekroczył granicę z Węgrami, 27 października 1939 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Przydzielony jako dowódca szwadronu rozpoznawczego 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii Pancernej, 16-17 czerwca uczestniczył w walkach pod Montbard.
Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143
Po upadku Francji ewakuowany do Wielkiej Brytanii, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od lipca 1940 do 5 maja 1942 przydzielony jako oficer techniczny 10 Pułku Strzelców Konnych 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989
Cichociemny
lotnisko w Brindisi (Włochy)
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 28 sierpnia 1942 w Londynie przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Mianowany instruktorem oraz komendantem kursu walki konspiracyjnej w ośrodku szkoleniowym STS 43 w Audley End. Awansowany na stopień majora ze starszeństwem od 23 listopada 1944.
Consolidated B-24 Liberator
5 listopada 1944 otrzymał od ówczesnego dowódcy Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza ppłk. dypl. Mariana Utnika rozkaz Naczelnego Wodza do Komendanta Głównego AK, Cichociemnego gen. Leopolda Okulickiego, m.in. decentralizacji pracy (na potrzeby przyszłej konspiracji antysowieckiej) funkcjonujacego pod kryptonimem „Zagroda” działu Łączności Zagranicznej Oddziału V (dowodzenie, łączność) Komendy Głównej AK, tj. łączności radiowej oraz osobistego przekazania w Kraju wytycznych ws. łączności kurierskiej Cichociemnej Elżbiecie Zawackiej ps. Zo.
Miał także przygotować odbiór pięcioosobowej brytyjskiej misji wojskowej (operacja Freston, m.in. z udziałem Cichociemnego kpt. Antoniego Pospieszalskiego ps. Łuk), pod dowództwem płk. D. T. Hudsona oraz jej spotkanie z Cichociemnym, dowódcą Armii Krajowej gen. Leopoldem Okulickim. Do realizacji zadania przydzielono Mu Cichociemnego, ppor. Przemysława Bystrzyckiego ps. Grzbiet, wraz z najnowszą radiostacją AP-5 o kryptonimie „Wanda 06”. Miał utrzymywać bieżącą łączność z Oddziałem VI Sztabu Naczelnego Wodza, szyfry zmieniano co trzy dni.
radiostacja A-5 konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 22/23 listopada 1944 w sezonie operacyjnym „Odwet”, w operacji lotniczej Kazik 1 (dowódca operacji: F/O Mikołaj Jarynicz, ekipa skoczków nr: LXII), z samolotu Liberator KG-994 „R” (301 Dywizjon PAF, załoga: pilot – F/L Stanisław Reymer-Krzywicki, pilot – F/O Mikołaj Paraśkiewicz / nawigator – F/O Mikołaj Jarynicz / radiotelegrafista – W/O Dionizy Budnicki / mechanik pokładowy – Sgt. J. Brzeziński / strzelec – P/O K. Granowski / despatcher – Sgt. Józef Bulik). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Start o godz. 17.50 z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Wilga”, w okolicach miejscowości Szczawa, nieopodal Mogielicy (Beskid Wyspowy), 24 km od Nowego Targu. Razem z nim skoczyli: ppor. Bernard Bzdawka ps. Siekiera, ppor. Przemysław Bystrzycki ps. Grzbiet, ppor. Stanisław Mazur ps. Limba, mjr Kazimierz Raszplewicz ps. Tatar 2, por. Marian Skowron ps. Olcha 2. Był to drugi lot tej ekipy, w poprzednim (18/19 listopada) nie można było wykonać zadania. Skoczkowie przerzucili 579 563 dolarów w banknotach oraz 7,2 tys. dolarów w złocie na potrzeby AK. Zrzucono także piętnaście zasobników oraz trzy paczki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 10 godzin 45 minut.
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Przemysław Bystrzycki: Znów siedziałem od strony ogona. Noc, ciemność pachnąca benzyną. Dłużące się godziny. Sen, nie sen, porwane myśli, nieoczekiwane skojarzenia (…) Motory przycichły. Zeszliśmy nieco. Raptem poderwało maszynę, z trudem ustałem. Z komór bombowych wystrzeliły zasobniki ze sprzętem dla oddziałów. Poszły kontenery. Wyglądam oknem. Nie widzę parasoli, pewnie spłynęły za nami, poniżej ogona (…) Biorę zatrzask [centralny spadochronu – RMZ] do gołej dłoni. Jest chłodny, ciężki. Kiwam głową: „okay”. (…) Robię pół kroku, siadam. Jak na skokach ćwiczebnych, z komendą skokową w myśli, wypycham się obiema rękami. Świst w uszach, serce pod gardłem, szybkość nadana maszyną kładzie na plecy. Przez ułamek sekundy widzę czarny kontur Liberatora, nawet światła na skrzydłach. Kontur oddala się, milknie. Gwałtowne szarpnięcie w ramionach. Spoglądam ku górze. Nad głową biała kopuła.
oryginalna klamra spadochronu CC
Powietrze dzwoni w uszach – taka cisza wokół. Stanąłem w miejscu, nie opadam. Wiem, że to złudzenie, kecz wrażenie powraca. Za każdym razem równie mocno. Biała płachta buja leniwie. Gaszę nieduże wahania, poprawiam szelki na udach. Czarne skupisko lasu wyraźnieje. Wyżej polana, na której wciąż różowieją światła, poniżej jakiś bezdrzewny zagonek, wertepy. Płaty rzadkiego śniegu w rozpadlinach. Zniosło trochę. Byle nie lądować na drzewach.
Nocą trudno obliczyć odległość. Dlatego wcześniej podkurczam nogi, jak najwyżej chwytam szelki, dłońmi prawie dosięgam linek. Czekam sekundę, podciągam się, kulę, gotowy do machnięcia przewrotki. Stopy ciągle bujają w powietrzu. Puszczam linki, wychylam zza łokci głowę, chcę spojrzeć w dół, stwierdził ile jeszcze metrów. Walę całym ciężarem o matkę naszą rodzoną – i siadam na tyłku. O dziwo! Zupełnie miękko. No tak, koczuję na spłachciu śniegu. Więc Polska….
Przemysław Bystrzycki – Znak Cichociemnych, PIW, Warszawa 1985, ISBN 83-06-00893-6, w: Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6, s. 325-326
Dawid Golik – Od „Sroki” do „Wilgi”. Zrzuty dla podhalańskiej Armii Krajowej
w: Biuletyn informacyjny AK nr 01 (309) styczeń 2016, s. 29 – 38
Przemysław Bukowiec – Zrzuty aliantów zachodnich na ziemi limanowskiej
w: Almanach Ziemi Limanowskiej, lato – jesień 2012, nr 45/46, ISSN 1640-5625
Jarosław Durka – „Freston” – brytyjska misja wojskowa SOE w Polsce
w: Zeszyty Historyczne nr 161, s. 97 – 121, Instytut Literacki, Paryż 2007
Zbigniew Zieliński – Misja kryptonim „Freston” wylądowała pod Częstochową 26 grudnia 1944 roku
Czy wykonała zadanie?
w: Biuletyn informacyjny AK nr 12 (200) grudzień 2006, s. 31 – 36
Po skoku wraz z Cichociemnym ppor. Przemysławem Bystrzyckim ps. Grzbiet w 1 Pułku Piechoty Strzelców Podhalańskich AK, następnie oficer łącznikowy Sztabu Naczelnego Wodza przy Komendzie Głównej AK. Od 6 lutego 1944 po formalnym rozwiązaniu Armii Krajowej pozostał w konspiracji, działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj
23 sierpnia 1945, po zdradzie, aresztowany w Krakowie przy ul. Zaleskiego 40/2, na melinie swej łączniczki ps. Lilka, wraz z Cichociemnym ppor. Przemysławem Bystrzyckim ps. Grzbiet przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, więziony w Krakowie przy ul. Senackiej 3. Po ciężkim śledztwie (m.in. dwukrotnie ciężko pobity), przez Wojskowy Sąd Okręgowy w Krakowie 31 grudnia 1945 skazany na pięć lat więzienia, wskutek amnestii zwolniony 10 stycznia 1946.
Po wojnie
Oddział VI SNW, Londyn
11 lutego 1946 uciekł z kraju przez „zieloną granicę”, dotarł do wojsk alianckich stacjonujących w Norymberdze, 13 lutego przerzucony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.
27 lutego 1946 dotarł do Londynu (Wielka Brytania), zameldował się w Komisji Likwidacyjnej Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Pozostał na emigracji, mieszkał w Londynie, tam zmarł w 1991.
Krzysztof Adam Tochman – Uzupełnienia do „Cichociemnych” J. Tucholskiego
w: Zeszyty Historyczne nr 99, s. 207 – 211, Instytut Literacki, Paryż 1992 r.
Andrzej Paweł Przemyski – Amerykański zrzut lotniczy na powstańczą Warszawę
18 września 1944: kontrowersje – fakty
w: Rocznik lubelski 27-28, s. 177-187
Awanse
- podporucznik – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1926
- rotmistrz – ze starszeństwem od 19 marca 1938
- major – ze starszeństwem od 23 listopada 1944
Ordery i odznaczenia
Życie rodzinne
Syn Jerzego oraz Marii Nawrockiej.
Upamiętnienie Cichociemnych
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
Pomnik CC w Warszawie
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Sala Tradycji Jednostki Wojskowej GROM
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0156
- Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Oleśnica, Kasperowicz Meble, 1994, s. 83-84, ISBN 83-902499-0-1
- Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
- Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945, Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny
Zobacz także – biogram w Wikipedii
