vel Tomasz Dulębiak, vel Tomasz Pigwa
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0211, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1566
Od 1923 uczył się w Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego w Kielcach, od 1930 w Gimnazjum Państwowym im. A. Mickiewicza w Warszawie, następnie w Gimnazjum Króla Władysława IV oraz Gimnazjum im. L. Lorentza w Warszawie, w 1936 zdał egzamin dojrzałości. Od 1 września 1936 w Szkole Podchorążych Broni Pancernej w Modlinie, po jej ukończeniu 15 lipca 1939 przydzielony do 12 Batalionu Pancernego w Łucku. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 sierpnia 1939.
W kampanii wrześniowej 1939 jako dowódca 3 plutonu czołgów 1 kompanii, nadal w 12 Batalionie Pancernym w Łucku, przemianowanym na 21 Batalion Czołgów Lekkich, dysponujący czołgami Renault R-35. 18 września 1939 wraz z 21 batalionem przekroczył w Kutach granicę z Rumunią, internowany w obozie Baile-Govora. 10 grudnia 1939 uciekł, dotarł do Bukaresztu, następnie przez Zagrzeb (Jugosławia) do Splitu (obecnie Chorwacja), stamtąd greckim frachtem „Attica” dopłynął do Marsylii (Francja).
20 grudnia 1939 wstąpił w Bessieres (Paryż) do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, następnie w obozie Sables-d’Or-les Pins, później Cairanne, Piolenc. Przydzielony do 4 Batalionu Czołgów, od 1 czerwca 1940 dowódca 4 plutonu 2 kompanii 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Po odebraniu czołgów R-35 w Wersalu pod Paryżem, wyruszył z jednostką do Szampanii, po wyładunku podczas bombardowania Avize, uczestniczył w walkach na szlaku Vertrus – Fere Champenoise – Montgivroux, osłaniając skrzydła francuskiego 8 Korpusu.
16 czerwca 1940 wraz ze swoim plutonem czołgów, działającym w składzie 1 batalionu czołgów uczestniczył w całonocnym natarciu na miasteczko Montbard nad Kanałem Burgundzkim, w celu umożliwienia przeprawy przez kanał i wyjścia dywizji z okrążenia. Wobec silnej obrony, braku paliwa i amunicji o świcie 17 czerwca z częścią oddziału wycofał się do lasów Moloy. Po kapitulacji Francji od 18 czerwca wraz z żołnierzami przez ok. miesiąc przedzierał się do nieokupowanej części Francji. Po dotarciu do Vichy rozbrojony, od 22 lipca 1940 dowódca pracującego przy budowie dróg plutonu roboczego „805” kompanii roboczej obozu w Carpiagne pod Marsylią oraz Garrigues w rejonie Nimes. 3 stycznia 1941 uciekł, dotarł do Marsylii z zamiarem przedostania się do Wielkiej Brytanii przez Algierię, Maroko, Tanger i Gibraltar. Po opłaceniu przemytników wraz z kilkoma żołnierzami przemycony pod pokładem statku dotarł do Algieru, stamtąd do Oranu.
4 lutego 1941 aresztowany pod zarzutem paserstwa przez funkcjonariuszy tajnej policji francuskiej, przez ok. trzy miesiące przesłuchiwany, następnie osadzony w więzieniu w Oranie (Prison Civil d’Oran). W maju zwolniony z więzienia, osadzony w obozie internowanych w Mascara. Uciekł, schwytany i odstawiony do obozu, po odbyciu miesięcznego karnego aresztu osadzony w obozie Mecheria, następnie w obozach (oazach) Colomb Bechar w Algierii (na Sacharze) oraz Erfoud Tafillet na południu Maroka. 27 listopada 1942 dotarł do Casablanki, następnie do Gibraltaru, 5 grudnia 1942 dotarł do portu w Greenock (Szkocja), wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od 18 grudnia przydzielony jako dowódca plutonu czołgów 1 kompanii 1 Pułku Pancernego 16 Brygady Pancernej.
Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów).
Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.
Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)” (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)
Zgłosił się do służby w Kraju. Od 21 maja 1943 w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji i broni pancernej, m.in. w Egham oraz na poligonie w Aldershot. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 23 września 1943 w Chicheley przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Statkiem „Malaya” z Southampron dopłynął do Algieru, następnie do portu Skikda pod Constantine, stamtąd statkiem „Ville d’Oran” przez Maltę dopłynął do Taranto, następnie dotarł do Laureto niedaleko Fasano (Włochy). Awansowany na stopień porucznika 1 marca 1944.
Przerzucony do okupowanej Polski w nocy 15/16 kwietnia 1944, w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Wildhorn I” (Most 1), (dowódca operacji: F/L Harrod E.J., ekipa Cichociemnych nr: XLIII), na placówkę odbiorczą „Bąk”. Samolot Dakota FD-919 „I” (267 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/L Harrod E.J., pilot – F/L Bolesław Koprowski – Esk. 1586 / nawigator – P/O Wells J.A. / radiotelegrafista – P/O Wilcock N.) wystartował z lotniska Campo Cassale nieopodal Brindisi (Włochy), w drodze do Polski został ostrzelany przez artylerię przeciwlotniczą w rejonie Budapesztu. Nadlatywał na placówkę odbiorczą pięć razy, wylądował o godz. 00.40 na polowym lotnisku w okolicach miejscowości Matczyn, 35 km od Lublina. Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz: Lista Krzystka
Razem z nim przerzucono cichociemnego: mjr Narcyza Łopianowskiego ps. Sarna. Cichociemni przerzucili dwie walizki z pocztą, dolarami w banknotach, blankietami Kennkart, aparatem filmowym oraz filmami. Lądowisko obsługiwała radiostacja (typu AP) „Wanda 28”, kórej radiooperatorem był Cichociemny Piotr Nowak ps. Oko.
Samolotem z Polski odlecieli: gen. Stanisław Tatar ps. Turski, ppłk. Marian Dorotycz-Malewicz ps. Roch, por. Andrzej Pomian ps. Dowmuntt oraz wysłannik Delegata Rządu Zygmunt Berezowski i przedstawiciel Stronnictwa Ludowego Stanisław Ołtarzewski. Samolot wystartował o godz. 00.55, w drodze powrotnej został ponownie ostrzelany przez artylerię przeciwlotniczą w rejonie Budapesztu. Powrócił szczęśliwie do bazy po locie trwającym 10 godzin 13 minut.
W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczego wsparcia dla Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:
„SPRAWA LOTU DWUSTRONNEGO (Wildhorn)
– L.dz. 2937/Sp. – SOE powiadamia, że Air Ministry zgodziło się na wykonanie operacji dwustronnej w październiku br. (10.IV.1943)
– L.dz. 3285/Sp. kryptonimy dla operacji dwustronnej
— L.dz. 3734/Sp. – pismo HBP/PD/4313 z dn. 5.VII.43 – wyznaczenie terminów operacji na bajor [polowe lądowisko – przyp. RMZ] MUCHA (3) i MRÓWKA (4). Depesza do Kraju z dn. 26.VOO.43 (w załączeniu oryginalne foto bajorów MUCHA i MRÓWKA).
– L.dz. 4008/Sp. – Law.1228 z 23.VOO – Położenie bajorów WAŻKA i BIEDRONKA
— L.dz. 4164/Sp. – Law. 1375 z 13.VIII. Potwierdzić terminy operacji – jak L.3734/Sp.
– L.dz. 4930/Sp. – z 14.IX.43 do O.SP. [do Oddziału VI (Specjalnego) – przyp RMZ] – HBP/PD/4706 – czy strona polska wyraża zgodę na przeprowadzenie operacji w październiku i czy potrzebne przygotowania są poczynione; – z 16.IX – do S.O.E. – szczegółówa charakterystyka bajorów MUCHA, MRÓWKA, WAŻKA i BIEDRONKA – Nr. 34, 4, 5, 6 i system sygnalizacji na bajorach i dla uruchomienia bajorów – jak L.dz. 4974/Sp.
— L.dz. 4974/Sp. – Law. 1559 z 8.IX.43 SYGNALIZACJA ŚWIETLNA I OBSŁUGA BAJORA.
– L.dz. 5231/Sp. – z dn. 28.IX. – HBP/PD/4762 – komentarz Air Min. o przydatności bajorów Nr. 3, 4, 5, 6, – wszystkie nie przydatne. Fantastyczne żądanie, aby lądowisko prowizoryczne miało podejścia z 6 kierunków i długość do lądowania ok. 1000 m., z dn. 29.IX. – depesza do Lawiny [gen. Tadeusz Komorowski, dowódca AK – przyp. RMZ] o uzupełnienie danych i wyjaśnienie wątpliwości
— L.dz. 5423/Sp. – Law. 1710/1/2/3 z dn. 7.X. – Plan czuwania dla bajoru BIEDRONKA. (18-23.X.43). Wszystkie potrzebne dane.
– L.dz. 5452/Sp. – Law. 1709 z 9.X.43. Z pośród bajorów MUCHA, MRÓWKA, WAŻKA i BIEDRONKA możliwe jest do użycia tylko lądowisko BIEDRONKA, – do SOE – podanie planu czuwania i żądanie odpowiedzi czy operacja będzie wykonana ( poufnie wiadomo, że nie poczyniono żadnych przygotowań)
– L.dz. 5587/Sp. – z dn. 15.X. – do Law. – Odwołanie operacji na BIEDRONKA – jak L.5423 – na podstawie telefonicznego oświadczenia ppłk Perkinsa (szef sekcji polskiej SOE – przyp RMZ], – z dn. 18.X. (w pierwszy dzień operacji) – HBP/PD/4833/Sp. odwołanie operacji aż do wiosny 1944 r. Mętne i bez zobowiązania wywody.W ten sposób jeszcze jedno zobowiązanie brytyjskie zostało nie dotrzymane…” (s. 234/252)
Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek
Kajetan Bieniecki – Wildhorn
w: Zeszyty Historyczne nr 188, s. 81 – 100, Instytut Literacki, Paryż 1989 r.
Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, od 1 maja przydzielony jako instruktor broni pancernej do referatu wyszkolenia broni pancernej Komendy Obszaru Warszawa AK, dowodzonego przez mjr Stanisława Łętowskiego ps. Mechanik. Instruktor i kierownik kursów dla dowódców kompanii i plutonów pancernych.
Stanisław Chojnowski – Operacje lotnicze – zrzuty cichociemnych
w Obwodzie „Mewa-Kamień” podczas drugiej wojny światowej
w: Rocznik Mińsko-Mazowiecki 2012, nr 20 s. 59-75
W Powstaniu Warszawskim, początkowo jako dowódca patrolu miotaczy płomieni, m.in. w walkach w rejonie Sejmu. Od 12 sierpnia adiutant mjr Stanisława Łętowskiego ps. Mechanik, komendanta Podobwodu Śródmieście Południowe AK. Od 28 sierpnia oficer operacyjny odcinka taktycznego „Sarna”, dowodzonego przez Cichociemnego mjr Narcyza Łopianowskiego ps. Sarna. Walczył w Śródmieściu Południowym, w rejonie obejmującym obszar od skrzyżowania ul. Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich do Muzeum Narodowego.
Opinia Cichociemnego mjr Narcyza Łopianowskiego ps. Sarna – „Na stanowisku Oficera Taktycznego Odcinka Sarna pracował bez zarzutu w b. ciężkich warunkach Walk Powstańczych w Warszawie. a/ Taktycznie bardzo dobry i szybko orientujący się w ciągłych i szybkich zmianach w sytuacji bojowej na trudnym odcinku, obsadzonym przez trzy bataliony. b/ Odwaga osobista służyła przykładem tak dla oficerów jak i szeregowych. Odznaczony K.W. [Krzyżem Walecznych] w Warszawie. c/ Posiada duże zdolności, wymagane od dowódcy. Dobry wychowawca i kolega. d/ Był przedstawiany do awansu na kapitana we wrześniu 1944 r. w Warszawie. Wniosek poparty przez Sławbora i Radwana. e/ Bez zastrzeżeń zasługuje na awans do stopnia kapitana. Pod każdym względem wybitny oficer.”
Po kapitulacji Powstania, od 6 października 1944 w niewoli niemieckiej, osadzony w obozach w Ożarowie, Sandbostel, Lubece. 2 maja 1945 uwolniony przez żołnierzy brytyjskich.
11 maja 1945 zameldował się w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Od 1 czerwca do 25 lipca na urlopie, w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza, następnie przydzielony do Ośrodka Wyszkolenia Piechoty w Crieff (Szkocja). Awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem od 1 stycznia 1945.
Od 20 lipca do 24 listopada 1945 uczestniczył w kursie przygotowawczym do Wyższej Szkoły Wojennej w miejscowości Crieff, następnie od stycznia 1946 uczestnik VI Kursu Wyższej Szkoły Wojennej w miejscowości Cupar. Po jego ukończeniu 6 lipca 1946 mianowany oficerem dyplomowanym, przydzielony do 16 Brygady Pancernej.
11 października 1946 zrezygnował ze służby wojskowej, 7 listopada 1946 statkiem m/s Sobieski powrócił do Polski. Po przesłuchaniach w WUBP w Gdańsku zwolniony do domu. Od 5 marca 1947 powołany do służby w LWP, m.in. kierownik sekcji w Oddziale II (wywiad) Sztabu Generalnego, kierownik sekcji w Biurze Wojskowym Ministerstwa Przemysłu i Handlu. W 1948 awansowany na stopień majora, 2 kwietnia 1950 przeniesiony do rezerwy. Od 25 maja 1950 kierownik sekcji organizacyjnej Centralnego Biura Miejskiego Handlu Detalicznego, następnie w Wojewódzkim Biurze Miejskiego Handlu Detalicznego w MHD w Otwocku. W proteście przeciw kolejnym „oddelegowaniom” zrezygnował z pracy 31 października 1951.
16 października 1952 aresztowany przez kontrwywiad wojskowy – Główny Zarząd Informacji, oskarżony o „usiłowanie obalenia przemocą ustroju państwa polskiego oraz szpiegostwo na rzecz mocarstw zachodnich”, w tzw. sprawie odpryskowej procesu generałów. Osadzony w więzieniu na Mokotowie, ciężko przesłuchiwany w śledztwie, m.in. po 18 godzin na dobę, maltretowany fizycznie i psychicznie.
24 kwietnia 1953 przez Najwyższy Sąd Wojskowy skazany na dożywotnie więzienie, 16 maja 1953 Zgromadzenie Sędziów Sądu Najwyższego odrzuciło skargi rewizyjne skazanych. Osadzony w więzieniu na Mokotowie, następnie w więzieniu w Rawiczu. 22 lutego 1955 udzielono przerwy w odbyciu wyroku „ze względów społecznych”, 7 maja 1956 postępowanie umorzono „z braku dowodów winy”.
Od 20 sierpnia 1956 redaktor w wydawnictwie „Polonia”. Awansowany na stopień podpułkownika 16 lutego 1957. Do 1 września 1961 szef reklamy w Przedsiębiorstwie Handlu Zagranicznego „Metalexport”, następnie redaktor, kierownik redakcji w wydawnictwie, później pod nazwą Przedsiębiorstwo Reklamy i Wydawnictw Handlu Zagranicznego „AGPOL” w Warszawie. Od 1 lipca 1982 na emeryturze. Działał społecznie, m.in. od 1965 do 1986 ławnik VII Wydziału Karnego oraz przewodniczący Rady Ławniczej Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy. Zmarł 17 kwietnia 1992 w Warszawie.
Syn Tomasza, nauczyciela, inspektora szkolnego, prezesa Rady Miejskiej w Kielcach oraz Stefanii z domu Kruczek. W lipcu 1944 zawarł związek małżeński z Zofią z domu Grzymską (ur. 1917). Mieli dwoje dzieci: Tomasza jr. (ur. 1945) absolwenta Wydziału Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, głównego reżysera Warszawskiego Ośrodka Telewizyjnego, wykładowcę na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz córkę Małgorzatę (ur. 1950), urzędniczkę, zamężną Górecką.
Autor wspomnień, opublikowanych w książce pt. „Podwójna pętla”, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa, 1988.
Autor publikacji pt. Operacja „Pierwszy most”, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa, 1988, opublikowanej w serii „Żółty Tygrys”.
W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).
15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.
Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej
W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).
7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.
W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).
W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.
W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).
Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.
Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”
Zobacz także – biogram w Wikipedii