Tadeusz Sokół – Cichociemny

Tadeusz Sokół – Cichociemny

ps.: „Bug 2”, „Irkus 2”

vel Tadeusz Charkowski

Zwykły Znak Spadochronowy nr 4380

 

ur. 15 czerwca 1914 w Maksymówce (powiat zbaraski, woj. tarnopolskie, obecnie Ukraina), zm. 21 czerwca 1980 w Warszawie – porucznik piechoty, lekarz pediatra, pulmonolog, oficer Wojska Polskiego, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Kielce AK, instruktor dywersji, więzień sowieckich łagrów: Jercewo, Mostowica, Onofrówka (1940-1941), więzień UB, skazany (1945-1947), Cichociemny

Znajomość języków: rosyjski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: instruktor dywersji, spadochronowy, odprawowy (Ośrodek Wyszkolenia nr 10, Ostuni); uzupełniające: prowadzenia pojazdów (samochody osobowe i ciężarowe), przeciwpancerny,  i in. W dniu wybuchu wojny miał 25 lat 2 miesiące; w dacie skoku do Polski 30 lat 3 miesiące. Pochodził z rodziny chłopskiej.

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Uczył się w Szkole Powszechnej w Maksymówce, po ukończeniu trzech klas w Szkole Powszechnej im. J. Słowackiego w Tarnopolu, następnie w Państwowym Gimnazjum w Tarnopolu. W 1935 zdał egzamin dojrzałości. W latach 1936 – 1939 studiował na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Lwowskiego.

Od września 1935 do czerwca 1936 w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty przy 12 Dywizji Piechoty, po jej ukończeniu mianowany podchorążym. W 1938 awansowany na stopień podporucznika.

 

 

II wojna światowa

31 sierpnia 1939 zmobilizowany, przydzielony do 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. Wyruszył do Rzeszowa, następnie przez Lwów dotarł do Złoczowa, przydzielony do Ośrodka Zapasowego 12 Dywizji Piechoty. 19 września uczestniczył w walkach z wojskami sowieckimi w Monasterzyskach, rozbrojony, osadzony w niewoli. 28 września uciekł, dotarł do Lwowa, zmienił nazwisko na Charkowski, wstąpił do Związku Walki Zbrojnej. 26 kwietnia 1940 wyruszył ze Lwowa w kierunku granicy z Węgrami, 28 kwietnia 1940 aresztowany przez Sowietów w miejscowości Zakla, przy próbie przekroczenia granicy. Osadzony w Stanisławowie, Starobielsku, Moskwie, następnie zesłany do łagrów: Jercewo, Mostowica, Onofrówka w Obwodzie Archangielskim.

Po układzie Sikorski – Majski, zwolniony z łagru 18 listopada 1941. Początkowo nie przyjęty do Armii Polskiej gen. Andersa, od 2 stycznia do 8 lutego 1942 pracował jako lekarz. 12 lutego 1942 wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa, przydzielony do 1 kompanii karabinów maszynowych 25 Pułku Piechoty 9 Dywizji Piechoty.

Ewakuowany wraz z Armią, od 26 marca w Palestynie, przydzielony jako młodszy oficer w oddziale przeciwpancernym 4 batalionu 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Od 21 marca 1943 przydzielony do sztabu Brygady Strzelców Karpackich.

Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40

 

Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

W lipcu 1943 zgłosił się do służby w Kraju. Przerzucony  z Bliskiego Wschodu do bazy nr 10 w Ostuni (Włochy). Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 29 marca 1944 przez komendanta bazy, oficera Oddziału VI (Specjalnego), płk Leopolda Krizara ps. Czeremosz. Awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 22 września 1944.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 21/22 września 1944 w sezonie operacyjnym „Odwet”, w operacji lotniczej „Przemek 1” (dowódca operacji: F/O Stanisław Kleybor, ekipa skoczków nr: LIX), z samolotu Liberator KG-834 „U” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – W/O Henryk Jastrzębski, pilot – W/O Jan Cholewa / nawigator – F/O Stanisław Kleybor / radiotelegrafista – P/O Zygmunt Nowicki / mechanik pokładowy – F/S Emil Szczerba / strzelec – F/S Antoni Imielski / despatcher – F/O Józef Bednarski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.50 z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Rozmaryn” 213 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Czaryż, 6 km od Secemina. Razem z nim skoczyli: ppor. Marian Leśkiewicz ps. Wygoda, płk. Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski ps. Kruk 2, ppor. Zenon Sikorski ps. Pożar, mjr Aleksander Stpiczyński ps. Klara, plt. Kazimierz Śliwa ps. Strażak. Skoczkowie przerzucili 303 tys. dolarów w banknotach, 3,6 tys. dolarów w złocie oraz 3 miliony złotych na potrzeby AK. Zrzucono także dwanaście zasobników i dwie paczki, razem ze skoczkami w czterech nalotach na placówkę odbiorczą w godz. 00.12 – 00.25. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy o godz. 05.50 po locie trwającym 11 godzin. Zrzut skoczków oraz broni przyjął oddział 1 batalionu 3 Pułku Piechoty Legionów AK, dowodzony przez kpt. Jerzego Niemcewicza ps. Kłos.

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po skoku przydzielony do Okręgu Kielce AK jako dowódca 5 kompanii 2 batalionu 2 Pułku Piechoty Legionów (2 Dywizji Piechoty AK). uczestniczył w akcjach bojowych m.un. w walkach z Niemcami w rejonie Radkowa, Lipna, Chotowa. Od października 1944 przydzielony jako oficer do zleceń specjalnych komendanta Okręgu Kraków AK, Cichociemnego płk. Przemysława Nakoniecznikoffa ps. Kruk 2, przydział nie został zrealizowany, utknął na punkcie kontaktowym w Raszkowie. Do połowy stycznia 1945 instruktor dywersji, szkolił żołnierzy terenowych oddziałów AK. Awansowany na stopień porucznika, ze starszeństwem od 22 września 1944.

 

 

Po wojnie

Ujawnił się w Warszawie, latem 1945 aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w Katowicach. Skazany na cztery lata więzienia za… przynależność do Armii Krajowej, osadzony w więzieniu w Zabrzu, następnie we Wronkach. Zwolniony po amnestii wiosną 1947.

W latach 1949 – 1950 kontynuował studia na Wydziale Medycznym, na Uniwersytecie Jagiellońskim, w 1952 zdobył dyplom lekarza medycyny. Od kwietnia 1952 do stycznia 1953 lekarz Brygady Rolnej przy Komendzie Wojewódzkiej Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” w Opolu, następnie do 1 marca 1956 stażysta w Szpitalu Miejskim w Nowym Sączu. Pracował m.in. w Przychodni Rejonowej nr 1, jako kierownik Przychodni Chorób Płuc dla Dzieci, inspektor pediatrii, lekarz Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego. Od 1978 kierownik Sekcji Metodyczno – Organizacyjnej Wojewódzkiej Przychodni Przeciwgruźliczej w Nowym Sączu. W 1956 uzyskał  I stopień, w 1953 II stopień specjalizacji w zakresie pediatrii, w marcu 1967 II stopień specjalizacji w zakresie chorób płuc u dzieci. Organizator Przychodni Przeciwalergicznej w Nowym Sączu. Zmarł 21 czerwca 1980 w Warszawie, pochowany w Nowym Sączu.

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie cichociemnych przez komunistyczny aparat represji
w: Biuletyn informacyjny AK nr 11 (295) listopad 2014, s. 60 – 72

 

 

Awanse

• podporucznik – 1938
• porucznik – ze starszeństwem od 22 września 1944

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi 

 

 

Życie rodzinne

Syn Józefa rolnika oraz Pauliny z domu Nahaj. W 1947 zawarł związek małżeński z Danutą Marią z domu Kubicką (ur. 1918). Nie mieli dzieci.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0264
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 3, s. 98-99, Zwierzyniec – Rzeszów 2002, Obywatelskie Stowarzyszenie Ostoja,  ISBN 83-910535-4-7
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, s. 411, Warszawa 1984, Instytut Wydawniczy Pax, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, s. 250-251, Wojskowy Instytut Historyczny

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii