Kociaki

Kociaki

 

Cichociemni byli żołnierzami Armii Krajowej w służbie specjalnej

 

---

Spis treści:

• Wstęp
• „Ptaszki” i „kociaki”
• Kurierzy cywilni („Kociaki”) na spadochronach
• Kurierzy i emisariusze
• Relacje niektórych kurierów

---

 

Zrzuty ludzi: Cichociemnych oraz kurierów, sprzętu i pieniędzy do Polski odbywały się dzięki współpracy Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie z polską sekcją brytyjskiego Special Operations Executive (SOE), która użyczała samoloty w lotach specjalnych do Polski oraz służbie lotników polskich, brytyjskich i in. w lotniczych jednostkach specjalnego przeznaczenia. Więcej info – zobacz: Bazy i samoloty

Były możliwe dzięki zaangażowaniu w Kraju komórki Oddziału V Komendy Głównej AK (ZWZ), działającej pod kryptonimami: Syrena, Import, MII – Grad, oficerów zrzutowych w obszarach, okręgach i podokręgach Armii Krajowej oraz ok. 5-19 tys. żołnierzy obsługujących i zabezpieczających ok. 640 placówek odbiorczych (zrzutowisk). Od początku zrzuty organizował oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego), mjr dypl. Jan Jaźwiński... Więcej info – Zrzuty

Organizację cywilnej sieci łączności z okupowaną Polską rozpoczęto zaraz po utworzeniu emigracyjnego rządu R.P., w tzw. okresie francuskim, już 6 października 1939. Pierwszy zajął się tym zagadnieniem minister Aleksander Ładoś. 17 października tego roku w skład rządu wszedł gen. Kazimierz Sosnkowski, któremu powierzono zorganizowanie „łączności z krajem w zakresie wojskowym”, miał też nadzorować organizację łączności cywilnej.

 

Od 9 stycznia 1940 organizację cywilnej łączności przejął minister, prof. Stanisław Kot.  Niestety, w początkowym okresie naiwnie jako swoich kurierów politycznych  wysyłał co najmniej przypadkowe osoby. Jedną z nich (wysłany drogą lądową) był Samson Mikiciński – agent niemieckiego wojskowego wywiadu Abwehry (patrz artykuł – Kazimierz Iranek Osmecki – Afera Mikicińskiego, w: Zeszyty Historyczne Paryż, 1975, nr 32, s.187-200).

 

Zauważyć należy, że cywilna sieć łączności z okupowaną Polską (poprzez kurierów), w znacznej części także struktury Akcji Kontynentalnej zdominowane były przez ludowców (Stronnictwo Ludowe) ze środowiska Kota i Mikołajczyka. Minister spraw wewnętrznych prof. Stanisław Kot miał ambicje przejęcia wszystkiego – całej łączności z krajem, w tym wojskowej. Na szczęście nie zgodził się na to Naczelny Wódz, który zdecydował, że w Polsce taką działalność może prowadzić tylko wojsko. Nic dziwnego, że odpowiadający w rządzie za wojskową sieć łączności z Krajem gen. Kazimierz Sosnkowski był skonfliktowany z Kotem.

Główną przyczyną były agresywne działania ludowców, którzy na łączności z Krajem budowali i umacniali swoją pozycję polityczną w emigracyjnym rządzie R.P. oraz lansowali swoje ugodowe koncepcje. Nie cofali się nawet przed wykorzystywaniem Brytyjczyków oraz SOE przeciwko Polakom – do wewnątrzpolskich, partyjnych rozgrywek politycznych. Minister Stanisław Kot wykorzystywał w tym celu także swoje kontakty z brytyjskim ministrem Hugo Daltonem, nadzorującym Special Operations Executive. W liście do brytyjskiego premiera Churchilla, z 12 listopada 1940 Dalton pisał – „Kot jest protegowanym Sikorskiego, ale nie jest w dobrych stosunkach z inny­mi Polakami, w tym z Sosnkowskim. (…) Na szczęście moje osobiste sto­sunki z Polakami są od dawna dobre, znacznie lepsze niż między nimi sa­mymi” (PRO, PREM 3/351/3).

 

mjr dypl. Jan Jaźwiński
Źródło: archiwum rodzinne Danuty Borowiec z d. Jaźwińskiej

Tak odnotował wewnątrzpolskie spory oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) mjr dypl. Jan Jaźwiński, organizator lotniczego wsparcia (zrzutów Cichociemnych, kurierów, broni, sprzętu, pieniędzy itp.) dla Armii Krajowej:

W październiku [1940 – przyp. RMZ] pierwszych dziesięciu kandydatów na skoczków do Kraju rozpoczęło kurs przygotowawczy do odlotu do Kraju. Dla nich opracowałem szczegółowy program kursu (…). 3 listopada rozmawiałem z Perkinsem [kpt. Harold Perkins, oficer brytyjskiego wywiadu, późniejszy szef sekcji polskiej SOE – przyp RMZ]. Perkins: Czytałem raporty oficerów łącznikowych 4-tej Misji Wojskowej przy Sztabie NW i M.S.Wojsk., podkreślają oni upadek ducha w wojsku polskim w Szkocji i małą aktywność Sztabu NW. Wyraźne jest rozbicie i zwalczanie się wzajemne w politycznym środowisku polskim w Londynie. Na naszym odcinku pracy widzę co innego. (…) Duch skoczków jest mocny i zdecydowany (…)

Odpowiedziałem: (…) w Polsce konsoliduje się ocena i wola, aby Naród Polski był jednolity w walce z zaborcami. Znam osobiście dowódcę ZWZ sprzed wojny. Pracował przed wojną i pracuje teraz nad wytworzeniem jednolitej postawy Narodu (…) Trudności są tu w Londynie. Jak pan wie, źródłem tych trudności jest prof. Kot i Mikołajczyk oraz dywersja, jaką prowadzi w wojsku Modelski. Kot, Mikołajczyk i Modelski zgodnie argumentują, że mają zrozumienie i poparcie grupy polityków brytyjskich, który mają duże wpływy w Foreign Office. (…)  (Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego, przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki, tom I i II, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6 s. 254-257)

 

Stanisław Kot

Charakterystyczna jest „wizytówka” Kota w niepublikowanym brytyjskim „Who is who” (przeznaczonym do wewnętrznego użytku dla przedstawicieli brytyjskich władz) dot. polskich VIP-ów (FO 371/34609: C 4372) – Stanisław Kot „przybył do Francji jesienią 1939 i natychmiast został powołany do rządu gdzie, mimo swych bardzo poważnych walorów intelektualnych, wywiera fatalny wpływ na polskie życie polityczne. Jest z natury mściwy i cierpi na nieuleczalną chętkę nadzorowania wszystkiego i wszystkich. Przez wieczne wtrącanie się w sprawy prywatne innych ludzi i niemożność zapomnienia o dawnych politycznych rozdźwiękach zdobył sobie w latach 1940-41 wśród wojska polskiego w Szkocji sławę najmniej popularnego członka rządu. W sierpniu 1941 mianowany polskim ambasadorem w ZSSR, na tym stanowisku też niczego nie osiągnął, brak mu dyplomatycznego przygotowania, a z usposobienia jest niecierpliwy i łatwo wpada w gniew. Prawdopodobnie żaden polski ambasador w Związku Sowieckim nie osiągnąłby stuprocentowego powodzenia, ale prof. Kot musi ponieść część winy za wzrastające napięcie między tymi dwoma państwami podczas dwunastu czy więcej miesięcy swego ambasadorowania (…)”. (Hanna Świderska, Polskie personalia, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż, 1995 nr 114, s. 213)

 

Kazimierz Iranek Osmecki – Afera Mikicińskiego
w: Zeszyty Historyczne Paryż, 1975, nr 32, s.187-200

 

Od kwietnia 1940 organizowano placówki polityczne w państwach neutralnych, z siedzibą m.in. w Budapeszcie, Bukareszcie oraz Rzymie. Placówki nadzorowało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, działały pod przykrywką przedstawicielstw konsularnych, kierowali nimi polscy dyplomaci; do 1942 ich liczba wzrosła do 16, działały w: Belgradzie („Bogumił 2”), Bernie („Bronisław”), Budapeszcie („Bolesław”), Bukareszcie („Bogu­mił 1”), Jerozolimie („Janusz”), Kairze („Karol”), Kujbyszewie („Krysty­na”), Lizbonie („Leon”), Madrycie („Marceli”), Rzymie („Roman”), Sofii („Sonia”), Stambule („Stefan”), Sztokholmie („Adam”), Teheranie („Teresa”), USA („Urszula”), Vichy („Wojciech”). Służyły do przekazywania do i z Polski – poprzez kurierów podążających trasami lądowymi – informacji, dyspozycji, ludzi, paczek, pieniędzy. Korzystano także z poczty dyplomatycznej. W połowie 1942 na trasach kursowało szesnastu kurierów, kolejnych dwunastu było przygotowywanych do działań kurierskich.

Kurierzy polityczni byli przygotowywani do zrzutów do Polski na spadochronach, za pośrednictwem Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, ale koszty ich utrzymania i szkolenia zwracało wojsku emigracyjne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Przyszłych kurierów szkolono w kilku miejscach, m.in. w podlondyńskim obiekcie Wydziału Społecznego emigracyjnego MSW. Odmienny program ich szkolenia oraz zadań do realizacji po zrzucie powodował, że np. jako cywile nie mieli wstępu do kasyn oficerskich, nie mieszkali też wspólnie z wojskowymi, w tym z kandydatami na Cichociemnych. Zdarzało się jednak, że program ich szkolenia nie obejmował wyłącznie kwestii związanych z pracą kurierską oraz szkolenia spadochronowego. Niektórzy z kandydatów na kurierów byli szkoleni również m.in. na kursach paramilitarnych oraz tzw. czarnej propagandy. Kilku ukończyło także kursy dywersyjne.

Od lutego 1942 funkcjonował ośrodek szkolenia kurierów politycznych na farmie w miejscowości Tewkesbury, niedaleko Gloucester, ok. 160 km. od Londynu. Jego działalność finansowana była przez polskie MSW, głównie z kredytu 600 tys. funtów rocznie. Kredyt przeznaczony był na działalność Akcji Kontynentalnej, czyli budowy konspiracji w środowiskach polonijnych, głównie we Francji, Belgii oraz Holandii. Wykładowcami na kursach dla kurierów byli Polacy i Brytyjczycy, z czasem ośrodek został przejęty przez SOE oraz przekształcony w STS 49 (Special Training School, Forthampton House, Tewkesbury, Gloucestershire).

Kandydatów na kurierów szkolono także m.in. w ośrodku Berno przy placówce „Wera” Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Program kursu obejmował m.in. trasę kurierskiego przejścia przez Niemcy, zachowanie się podczas aresztowania, zapoznanie się z warunkami w okupowanym kraju, niemieckimi przepisami porządkowymi. Kurier musiał wyuczyć się na pamięć adresów punktów kontaktowych oraz szyfru używanego w meldunkach wysyłanych zwyczajnymi listami. Selekcji kandydatów i kwalifikacji na kurs dokonywał szef placówki mjr Szczęsny Chojnacki ps. Lubiewa, Darek, a od końca 1944 mjr Bronisław de Ville ps. Ludwik. Kierownikiem kursu i wykładowcą był kpt. Jan Bratkowski ps. Wojtek, instruktorem szyfrów Ryszard Mieszkowski ps. Szprot. Przeszkolono ok. 30 osób.

 

Dla rzetelnych historyków nie jest tajemnicą, że emigracyjny rząd R.P. miał największy wpływ na polskie siły zbrojne w okupowanym kraju. Dowództwo ZWZ, a później Armii Krajowej bez zastrzeżeń uznawało cywilne zwierzchnictwo emigracyjnego rządu. Niestety, na Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie największy wpływ mieli alianci – a nie Polacy. Z oczywistych powodów: byliśmy na obcym terytorium, uzależnieni od łaskawości (w tym pieniędzy) zwłaszcza brytyjskich gospodarzy. Status Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii  regulowała  umowa z 5 sierpnia 1940 pomiędzy rządami: Wielkiej Brytanii oraz R.P., zatwierdzona przez brytyjski parlament 22 sierpnia 1940 ustawą Allied Forces Act. Art. 1 tej umowy stwierdzał jednoznacznie, że Polskie Siły Zbrojne (składające się z sił lądowych, morskich i powietrznych) zostaną zorganizowane pod dowództwem brytyjskim jako siły sprzymierzone. W tej umowie nie ma słowa o Armii Krajowej…

Ostatni szef Oddziału VI (Specjalnego), mjr Marian Utnik – przy całym swym łajdactwie związanym z Tatarem i późniejszą współpracą agenturalną z wywiadem „Polski Ludowej” – niestety dosyć trafnie, choć szyderczo, określił dowodzący PSZ Sztab Naczelnego Wodza jako „Naczelne Dowództwo Wydzierżawionych Wojsk”. Można w takim kontekście także postrzegać oddanie do dyspozycji alianckich służb specjalnych: brytyjskiej SOE oraz amerykańskiej OSS kilkudziesięciu polskich spadochroniarzy, zrzuconych na teren głównie Francji i Niemiec, jako agentów tych służb, zadaniowanych i nadzorowanych przez aliantów.

Zobacz hasło Wikipedii mojego autorstwa – Akcja Kontynentalna

 

„Ptaszki” i „kociaki”

Krzysztof A. Tochman – „Ptaszki” i „Kociaki”
w: Kombatant – biuletyn UdSKiOR, luty 2011 r., nr 2 (242) s. 15 – 21

 

 

Kurierzy cywilni („Kociaki”) na spadochronach

Waldemar Grabowski – Kurierzy cywilni („Kociaki”) na spadochronach. Zarys problematyki
[w:] Robert Majzner (red.) „Si vis pacem para bellum”, Uniwersytet Humanistyczno – Przyrodniczy
Częstochowa – Włocławek 2013, Zeszyty Historyczne, T.12, s. 175-201, ISBN 978-83-7455-329-2

 

 

Kurierzy i emisariusze:

UWAGA! Tabela ma więcej niż jedną stronę, wyświetla 10 wierszy na stronie

(Wpisz w wyszukiwarkę, aby wyszukać, kliknij w nazwę operacji aby uzyskać dodatkowe informacje)
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków

Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca

Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie

 

31 Kurierów i Emisariuszy zrzuconych do Polski:

luty 1941 – listopad 1944

Zygmunt Berezowski ps. Zyzio, emisariusz Stronnictwa Demokratycznego, 15/16-04-1944 | Jan Błaszczyk ps. Kret, kurier Delegatury Rządu na Kraj, 18/19-11-1944 | Jan Cegłowski ps. Konik, kurier DRnK, 1/2-10-1942 | Tadeusz Chciuk ps. Celt, Sulima, kurier DRnK, 27/28-12-1941, 3/4-04-1944 | Jan Ciaś ps. Kula, kurier DRnK, 12/13-04-1944 | Adam Cużytek, kurier DRnK, 3/4-09-1942 | Wiktor Czyżewski ps. Cap, kurier DRnK, 25/26-01-1943 | Jan Domański ps. Bartnicki, emisariusz Stronnictwa Ludowego, 29/30-05-1944 | Józef Gójski ps. Borowik, kurier DRnK, 18/19-09-1944 | Leszek Janicki ps. Maciej, kurier DRnK, 27/28-03-1942 | Wiktor Karamać ps. Kabel, kurier DRnK, 8/9-04-1944 | Franciszek Klima ps. Witoski, kurier DRnK, 19/20-05-1944 | Jerzy Lerski ps. Jur, kurier DRnK, 19/20-02-1943 | Roman Litwin ps. Sowa, kurier DRnK, 16/17-03-1943 | Stanisław Łuczkiewicz ps. Sęp, kurier DRnK, 25/26-01-1943 | Jerzy Mara-Mayer ps. Filip, kurier DRnK, 30/31-03-1942 | Franciszek Młynarz ps. Biegacz, kurier DRnK, 18/19-10-1943 | Benedykt Moszyński ps. Andrzej, kurier DRnK, 6/7-01-1942 | Stanisław Niedbał ps. Bask, kurier DRnK, 10/11-05-1944 | Jan Nodzyński ps. Łuk, kurier DRnK, 24/25-05-1944 | Aleksander Olędzki ps. Rab, kurier DRnK, 24/25-03-1943 | Stanisław Ołtarzewski, kurier DRnK, 15/16-04-1944 | Czesław Raczkowski ps. Włodek, kurier DRnK, 15/16-02-1941 | Józef Retinger vel Józef Brzoza, kurier DRnK, emisariusz SOE, 3/4-04-1944 | Tadeusz Samotus ps. Lis 2, kurier DRnK, 16/17-02-1943 | Napoleon Segieda ps. Wera, kurier DRnK, 7/8-11-1941 | Kazimierz Smolak ps. Nurek, kurier DRnK, 16/17-09-1943 | Stanisław Strach ps. Marian, kurier DRnK, 3/4-09-1942 | Wiktor Strzelecki ps. Nuka, kurier DRnK, 27/28-12-1941 | Henryk Waniek ps. Pływak, kurier DRnK, 9/10-04-1944 | Stanisław Zaborowski, kurier DRnK, 30/31-03-1942

DRnK – Delegatura Rządu na Kraj

---

 

Relacje niektórych kurierów

Kazimierz Iranek – Osmecki – Sprawozdanie i dziennik podróży
emisariusza Antoniego (ważniejsze rozdziały)
w: Zeszyty Historyczne nr 21, s. 95-135, Instytut Literacki, Paryż 1972

 

Zbigniew S. Siemaszko – Misja kuriera politycznego Mostwina
w: Zeszyty Historyczne nr 24, s. 212-222, Instytut Literacki, Paryż 1973

 

 

Zobacz także:

• WYKAZ ZRZUTÓW CICHOCIEMNYCH
  
• WYKAZ OPERACJI LOTNICZYCH    (zrzuty osobowe oraz materiałowe dla AK)
• Zrzuty
• Operacje MOST

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Magdalena Hułas – Goście czy intruzi? Rząd polski na uchodźstwie wrzesień 1939 – lipiec 1943, Instytut Historii PAN, Warszawa 1996, ISBN 83-86301-20-1, s. 221-234
• Waldemar Grabowski – Kurierzy cywilni („Kociaki”) na spadochronach. Zarys problematyki, w: Robert Majzner (red.) „Si vis pacem para bellum”, Częstochowa – Włocławek 2013, Zeszyty Historyczne, t.12, s. 175-201, ISBN 978-83-7455-329-2
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6