Jerzy Kowalski – Cichociemny

Jerzy Kowalski – Cichociemny

ps.: „Baba”, „Dobnia”, „Alfa”

vel Jerzy Sołtysik, vel Wiesław Skorupa

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0155, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1969

 

ur. 10 listopada 1916 w Rudcu (powiat kobryński, obecnie Białoruś), zm. 27 stycznia 1989  w Kędzierzynie-Koźlu – porucznik saperów, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Lwów AK, żołnierz wyklęty, więzień NKWD, sowieckich łagrów: Workuta (1945-1955), Cichociemny

Znajomość języków: niemiecki, angielski; szkolenia (kursy): m.in.  dywersyjno – strzelecki (STS 25, Inverlochy), walki wręcz, sabotażu (STS 17, Brickendonbury Manor ), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End), i in. W dniu wybuchu wojny miał 22 lata 9 miesięcy; w dacie skoku do Polski 26 lat 4 miesiące

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

W związku z rewolucją bolszewicką  w Rosji uciekł wraz z rodziną, zamieszkał z rodzicami w Będzinie. W latach 1918-1931 mieszkał w Sosnowcu, następnie do 1937 w pobliskich Maczkach (obecnie dzielnica Sosnowca). Uczył się w w I Państwowym Gimnazjum Męskim im. Bolesława Prusa w Sosnowcu, następnie w Gimnazjum Państwowym im. Waleriana Łukasińskiego w Dąbrowie Górniczej, w 1937 zdał egzamin dojrzałości.

Instruktor (odznaka PW II stopnia) Przysposobienia Wojskowego. Od 21 września 1937  w Szkole Podchorążych Rezerwy Saperów w Modlinie, od 3 stycznia 1938  w Szkole Podchorążych Piechoty, od 29 lipca 1938  w Szkole Podchorążych Saperów w Warszawie, po jej ukończeniu 30 sierpnia 1939  awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 września 1939.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 jako zastępca dowódcy plutonu saperów 4 Pułku Saperów w składzie Armii „Kraków”. Wraz z jednostką na szlaku bojowym Przemyśl – Sambor – Drohobycz – Dolina – Jezupol – Stanisławów. 21 września 1939  przekroczył granicę z Węgrami, internowany w obozach Lengeltoti, Nagykanizsa, Murakeresztur. 30 listopada 1939 uciekł, przez Zagrzeb (Jugosławia), Włochy dotarł do Francji. 6 grudnia 1939 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim.

Do 15 stycznia 1940 w punkcie zbornym w Paryżu, następnie mianowany aspirantem, przydzielony jako instruktor do Szkoły Podchorążych Saperów w Angers, później jako dowódca plutonu 3 batalionu saperów 3 Dywizji Piechoty.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji ewakuowany z St. Jean de Luz 21 czerwca 1940, statkiem m/s „Batory” dotarł 24 czerwca 1940 do Plymouth (Wielka Brytania). 1 lipca 1940 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim.

Od 2 lipca 1940  przydzielony do oddziału saperów w Crawford, od 7 sierpnia do 1 Batalionu Saperów w rejonie Elgin. Od 10 października 1940 w 3 Brygadzie Kadrowej Strzelców, od 18 czerwca 1942 przydzielony do Ośrodka Szkoleniowego Saperów, od 29 września do 1 kompanii saperów, następnie na półrocznym stażu w jednostkach brytyjskich, później ponownie w Centrum Wyszkolenia Saperów.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Od 30 stycznia 1943 w dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Naczelnego Wodza. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 31 stycznia 1943 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1943.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 16/17 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Attic” (dowódca operacji: F/L Józef Gryglewicz, ekipa skoczków nr: XXVI), z samolotu Halifax DT-727 „K” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Tadeusz Żabicki, pilot – F/S Karol Twardawa / nawigator – F/L Józef Gryglewicz / radiotelegrafista – F/S Andrzej Reiss / mechanik pokładowy – Sgt. Stanisław Roehr / strzelec – Sgt. Stefan Miniakowski, F/S Romuald Małachowski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.oo z lotniska RAF Tempsford pod Londynem, zrzut na placówkę odbiorczą „Żaba” 609 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Stachlew, 12 km od Łowicza. Razem z nim skoczyli: por. Ezechiel Łoś ps. Ikwa oraz kurier ppor. Roman Litwin. Zrzucono także sześć zasobników oraz dwa bagażniki. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy po locie trwającym 12 godzin 20 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia dla Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„W dn. 16, 19, 20.III. zostały wysłane następujące loty: Lot Nr.: 45/59, PIPE, (…) 6 paczek: M 1,  M 2, M 3, M 4, PLT,  R., placówka zasadn. Bratek, zapas. Wrona, nawigator squ/ldr. Boxer, załoga brytyjska, start godz. 18.00; Lot Nr.: 46/60, ekipa ATTIC, ludzie: Baba i 2, (…) 0 1, 0 2, 0 3, 0 4, PLT, R.,  placówka zasadn. Żaba, zapas. Rej. 2, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 18.05; Lot Nr.: 47/61, LOCK, 6 paczek: 0 1, 0 2, 0 3, 0 4, PLT, R.,  placówka zasadn. Kaczka, zapas. Wrona, nawigator por. obs. Polkowski, załoga polska, start godz. 17.55;  19.III.43. – z awizowanych przez S.O.E. 7-9 lotów, Lot Nr.: 48/62, ekipa BEAM, ludzie: Kanarek i 2, (…) 6 paczek: 01, 02, 03, 04, PLT, R., placówka zasadn. Mewa, zapas. Jajo, nawigator por. obs. Polkowski, załoga polska, start godz. 17.50; Lot Nr.: 49/63, KEY, 6 paczek: 01, 02, 03, 04, PLT, R., placówka zasadn. Jawor, zapas. Herb, nawigator squ/ldr Boxer, załoga brytyjska, start godz. 17.40; Lot Nr.: 50/64, KNOB, 6 paczek: M 1, M 2, M 3, M 4, PLT, R., placówka zasadn. Osa, zapas. Igła, nawigator kpt. obs. Gryglewicz, załoga polska, start godz. 17.35; 20.III. z zapowiedzianych 4 lotów, wystartowały: Lot Nr.: 52/66, GLASS, 6 paczek: 0 1, 0 2, 0 3, 0 4, PLT, R., placówka zasadn. Sokół, zapas. Gęś, nawigator por. obs. Gembik, załoga polska, start godz. 17.50; Lot Nr.: 53/67, BASIN, 6 paczek: 0 1, 0 2, 0 3, 0 4, PLT, R., placówka zasadn. Rak, zapas. Zatoka, nawigator kpt. obs. Kuźnicki, załoga polska, start godz. 17.55.

W/g relacji nawigatorów: – lot 45/59 wykonany całkowicie na plac. BRATEK,  – lot 46/60 wykonany całkowicie na plac. Żaba, – lot 47/61 wykonany całkowicie na plac. KACZKA, – lot 48/62 wykonany całkowicie na plac. Mewa, – lot 49/63 wykonany całkowicie na plac. HERB, plac. JAWOR nie dała 1944 [sygnałów świetlnych], – lot 50/64 wykonany całkowicie na plac. Narcyz, – lot 51/65 powrócił – plac. OSA i IGŁA nie dały 1944, – lot 52/66 wykonany całkowicie na plac. SOKÓŁ, – lot 53/67 zawrócił od 3-go stopnia – nawalił silnik – niedopływała oliwa (…).” (s. 166)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Edward M. Tomczak – Zrzuty lotnicze i ich odbiór
na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941-1944)
w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2001, nr 7/2 s. 63-122

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie. Po aklimatyzacji przydzielony do organizacji dywersyjnej Kedyw  Okręgu Lwów AK, jako zastępca kpt. Adama Brudkowskiego vel Andrzeja Kwiatkowskiego ps. Andrzej, Irena, dowódcy Kedywu Okręgu Lwów AK.

Uczestnik wielu akcji bojowych i dywersyjnych, m.in. latem 1943  uczestniczył wraz z Cichociemnym por.  Stanisławem Kolasińskim ps. Ulewa oraz kpt. Adamem Brudkowskim ps. Andrzej w akcji na magazyn materiałów wybuchowych na Czortkowskiej Skale. Wraz z Cichociemnym mjr Janem Lechem ps. Granit w pierwszych dniach grudnia 1943 uczestniczył w nieudanej akcji odbicia uwięzionych w Rawie Ruskiej. Podczas powrotu z tej akcji zatrzymany przez patrol żandarmerii na rogatkach Lwowa, uciekł, został ostrzelany, ranny.

Instruktor szkolenia dywersyjnego, organizator zakupów broni, transportu materiałów zrzutowych, autor planu przeprowadzenia akcji Burza na terenie Okręgu Lwów AK. Od 22 lipca 1944, podczas walk o Lwów oficer ds. zleceń specjalnych kpt. Adama Brudkowskiego ps. Andrzej, dowódcy zgrupowania Kedywu na Politechnice Lwowskiej, odwodu 5 Dywizji Piechoty AK „Dzieci Lwowskich” (szkoła św. Marii Magdaleny oraz kościół).

 

 

Po wojnie

Po aresztowaniach 31 lipca 1944 oficerów i żołnierzy AK przez NKWD nadal w konspiracji, działał w organizacji NIE jako Wiesław Skorupa. Od początku 1945 pracował jako magazynier w piekarni, mieszkał w Lwowie przy pl. św. Zofii.

W związku z kradzieżą oleju w piekarni aresztowany 27 kwietnia 1945  pod zarzutem sabotażu, osadzony w więzieniu jako przestępca kryminalny. Rozpoznany przez agentkę NKWD Zofię Sienkiewiczową, byłą łączniczkę AK. Skazany na dziesięć lat łagrów, zesłany do Workuty.

Powrócił z zesłania do Polski  27 kwietnia 1955, zamieszkał u siostry, Anny Jałowieckiej. Od 26 maja 1955 asystent projektanta, następnie projektant, starszy projektant w Zakładach Azotowych w Kędzierzynie – Koźlu. W 1962  ukończył Technikum Mechaniczne dla Pracujących. Od 1 maja 1978 na emeryturze. Zmarł 27 stycznia 1989  w Kedzierzynie – Koźlu, pochowany na miejscowym cmentarzu komunalnym „Kuźniczki”.

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 1 września 1939
• aspirant – styczeń 1940
• porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1943

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

 

 

Życie rodzinne

Syn Jana oraz Emilii z domu Januszewicz. W 1945 zawarł związek małżeński z Anną z domu Ryszkiewicz (1910-1989), łączniczką AK ps. „Kama”, aresztowaną podczas starań o Jego uwolnienie na pięć lat łagru w Workucie oraz pięć lat zsyłki do Krasnojarskiego Kraju.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0122
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 82-83, ISBN 83-902499-5-2
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 344, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 152-153

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii