Jan Lech – Cichociemny

Jan Lech – Cichociemny

ps.: „Granit”, „John”, „Buła”, „Czerwony”, „Wrak”, „Beryl”, „Czarny”, „Truteń”, „Cer”, „Bez”

Jan Kazimierz Lech

vel Jan Dziedziejko, vel Jan Rożek

 

ur. 20 października 1907 w Turzy Małej (powiat mławski), poległ zamordowany przez Niemców z gestapo po 24 czerwca 1944 we Lwowie (obecnie Ukraina) – major dyplomowany piechoty, oficer dyplomowany Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, Armii Krajowej, m.in. uczestnik kampanii wrześniowej, szef Oddziału III Komendy Obszaru Lwów AK, szef sztabu Komendy Okręgu Lwów AK, II zastępca  komendanta Okręgu Lwów AK, więziony i zamordowany przez gestapo (1944), Cichociemny

Znajomość języków: francuski, angielski; szkolenia – kursy specjalne: m.in. zasadnicze: spadochronowy;  uzupełniające: Wyższa Szkoła Wojenna, strzelecki, języka angielskiego,  i in. W dniu wybuchu wojny miał 31  lat 10 miesięcy; w dacie skoku do Polski 34 lata 10 miesięcy. Starszy brat Cichociemnego Włodzimierza Lecha

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Awanse
• Życie rodzinne

---

 

Uczył się w szkole powszechnej, następnie od 1918 do 1926 w  gimnazjum w Mławie. Po ukończeniu siódmej klasy, od 1926 do 14 lipca 1927 w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, następnie do 30 października na praktyce w 67 Pułku Piechoty 4 Dywizji Piechoty.

Od 31 października 1927 w Oficerskiej Szkole Piechoty, po jej ukończeniu 14 sierpnia 1928 awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 15 sierpnia 1928.  W latach 1929 – 1936 przydzielony do 57 Pułku Piechoty Karola II Króla Rumunii, początkowo jako dowódca plutonu, następnie dowódca kompanii w szkole podoficerskiej, na dywizyjnym kursie podchorążych, później jako oficer oświatowy, informacyjny, kierownik WF w Pułku. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 stycznia 1932. Od 16 września 1933 do 22 lipca 1934 na kursie instruktorów WF w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego.

W latach 1932 – 1936 studia na Wydziale Ekonomii i Nauk Politycznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w 1937 obronił  tytuł  magistra ekonomii i nauk politycznych.

Od stycznia do czerwca 1936 słuchacz Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, od lipca 1936 dowódca kompanii karabinów maszynowych 57 Pułku Piechoty 14 Dywizji Piechoty. Od listopada 1936 do października 1938 słuchacz Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie (XVII promocja), po jej ukończeniu mianowany oficerem dyplomowanym. Od 1 listopada 1938 jako oficer operacyjny sztabu 17 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 do 21 września oficer operacyjny w sztabie 27 Dywizji Piechoty, następnie w sztabie 25 Dywizji Piechoty, w obronie Warszawy w składzie Armii „Poznań” (według Krzysztofa Tochmana). Według osobistej relacji, od 1 do 17 września 1939 oficer operacyjny sztabu 17 Dywizji Piechoty, następnie od 22 do 30 września 1939 jako pomocnik oficera operacyjnego w sztabie 25 Dywizji Piechoty, w obronie Warszawy (patrz szczegółowa relacja w dokumentach). Odznaczony Krzyżem Walecznych.

Według Krzysztofa Tochmana, od 11 listopada do 10 grudnia 1939 w niewoli niemieckiej, m.in. w Gnieźnie. Według osobistej relacji (patrz w dokumentach), „w celu uniknięcia niewoli” do 5 listopada ukrywał się w szpitalu PCK na ul. Piusa 24.

Według własnej relacji granicę ze Słowacją przekroczył wspólnie z młodszym bratem Włodzimierzem Lechem oraz 2 oficerami (kpt. Hetnał z 17 PAL oraz por. Bochenek z 44 PP) 2 stycznia 1940 w rejonie Starego Sącza, przez Prehybę w Beskodzie Sądeckim. Następnie przejechali taksówką przez Słowację, w rejonie Koszyc przekroczyli tego samego dnia granicę z Węgrami. Po otrzymaniu paszportu w ambasadzie w Budapeszcie, wyruszył (prawdopodobnie nadal z bratem oraz 2 oficerami) do Francji. Według osobistej relacji (patrz w dokumentach), przekroczył granicę z Francją w Madene, 22 stycznia o godz. 17.oo. Według relacji Krzysztofa Tochmana, dotarł do Francji 21 stycznia 1940 „przez Węgry, Jugosławię i Włochy”.

kpt. dypl. Jan Lech – Załącznik do zeszytu ewidencyjnego
w: 17 Dywizja Piechoty – sztab, kompania sztabowa, sygn. B.I.36b, s. 38 – 51
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie

 

 

Od stycznia 1940 we Francji, dotarł do  Camp de Coëtquidan. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim.

Przydzielony do sztabu 4 Dywizji Piechoty jako oficer łącznikowy Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji oraz rozwiązaniu brygady, przedostał się do nieokupowanej części Francji, następnie 27 lipca 1940 przekroczył granicę z Hiszpanią. Dotarł do Portugalii, następnie 16 sierpnia wyruszył statkiem z Lizbony, dotarł 3 września 1940 do Liverpoolu (Wielka Brytania).

Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, od 18 października 1940 przydzielony do 3 Brygady Kadrowej Strzelców, 16 października 1941 do Armii Polskiej w ZSRR, następnie 6 listopada ponownie do  3 Brygady Kadrowej Strzelców. Od 7 grudnia przydzielony do 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, m.in. od 15 kwietnia do 25 maja 1941 uczestniczył w IV kursie strzeleckim oraz od 8 sierpnia do 8 września 1941 w kursie języka angielskiego. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 6 lutego 1942 w Londynie, awansowany na stopień majora ze starszeństwem od 3 września 1942.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 3/4 września 1942 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Rheumatism” (dowódca operacji: F/L Stanisław Król, ekipa skoczków: IX), z samolotu Halifax W-7774 „T” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Stanisław Kłosowski, pilot – F/S Franciszek Sobkowiak / nawigator – F/L Stanisław Król / radiotelegrafista – F/S Walenty Wasilewski / i in.). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Ugór”, w okolicach miejscowości Łyszkowice, 3,2 km od Czatolina. Razem z nim skoczyli:  kpt. Zygmunt Policiewicz ps. Świerk, por. dypl. Stanisław Sędziak ps. Warta, mjr. dypl. Wincenty Ściegienny ps. Las oraz kurierzy: por. Adam Cużytek ps. Roman i bomb. Stanisław Stach ps. Marian. Był to drugi lot tej ekipy, w poprzednim (1/2 września) zadanie nie mogło zostać wykonane. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy, po locie trwającym 12 godzin 20 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Dnia 3.IX. „yellow warning”. O godz. 12.15 mjr. Suliński wyjechał, aby odprawić nawigatorów. O godz. 14.30 „red warning” – ekipy wyjechały na lotnisko. Odprawa ekip na lotnisku odbyła się w spokojnym tempie. Kontrola zarządzeń została dokonana z dobrym wynikiem. Komunikat meteorologiczny zapowiadał dobrą pogodę, poczynając od Danii i nad Polską – w Anglii padał deszcz.

Nie bez wzruszenia, nastąpił start dwóch samolotów do Polski: – lot 11/18, ekipa ob. Las (Reumatismus), na plac. odb. „Ugór”, nawigator – kpt. obs. Król, godz. 18.45; – lot 14/19, ekipa ob. Zrąb (Measles) na plac. odb. „Żaba”, nawigator – por. obs. Wodzicki, godz. 18.50. Nawigatorzy zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństwa zderzenia się podczas krążenia nad rej. plac. odb., które leżą bardzo blisko siebie. (…)

Dnia 3.IX. – powróciły oba samoloty. Po wylądowaniu stwierdzono: – lot 11/18 – kpt. obs. Król – dokonał zrzutu wprost na plac. odb. „Ugór”. Sygnał świetlny plac. odb. doskonale widoczny. Wszystkie spadochrony rozwinęły się; – lot 14/19 – por. obs. Wodzicki – dokonał zrzutu wprost na plac. odb. „Żaba”. Sygnał świetlny plac. odb. doskonale widoczny. Wszystkie spadochrony rozwinęły się”. (s. 92)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

 

Edward M. Tomczak – Zrzuty lotnicze i ich odbiór
na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941-1944)
w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2001, nr 7/2 s. 63-122

 

Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych, od stycznia 1943 przydzielony jako szef Oddziału III Komendy Obszaru Lwów AK, od 15 marca 1943 szef sztabu Komendy Okręgu Lwów AK, od 25 marca do kwietnia 1944 II zastępca  komendanta Okręgu Lwów AK. Uczestnik  wielu akcji bojowych, m.in. 30 sierpnia 1943 ranny w starciu z Niemcami pod Lubieniem Wielkim, podczas poszukiwania miejsca na placówkę odbiorczą (zrzutową). Wraz z Cichociemnym por. Jerzym Kowalskim ps. Baba w pierwszych dniach grudnia 1943 uczestniczył w nieudanej akcji odbicia uwięzionych w Rawie Ruskiej.

Ok. 15 kwietnia 1944 wraz z żołnierzami Narodowej Organizacji Wojskowej wpadł w zasadzkę w Lasach Janowskich, ciężko ranny w nogę. Przesłuchiwany przez gestapo, osadzony prawdopodobnie jako Jan Rożek w więzieniu we Lwowie przy ul. Łąckiego. Prawdopodobnie 24 czerwca 1944 wywieziony z gangreną nogi na rozstrzelanie na Piaski – piaszczysty teren za cmentarzem żydowskim w Lwowie przy ul. Janowskiej, miejsce wielu egzekucji. Pochowany na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach – kw. A25 rz. 8 gr. 6/7.

 

 

Awanse

• podporucznik – ze starszeństwem od 15 sierpnia 1928
• porucznik – ze starszeństwem od 1 stycznia 1932
• kapitan  dyplomowany – ze starszeństwem od 19 marca 1938
• major  dyplomowany – ze starszeństwem od 2 września 1942

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami 
  
  

  Jan i Włodzimierz

 

 

Życie rodzinne

Syn Stanisława i Kazimiery z domu Markowskiej. Starszy brat Cichociemnego ppor. Włodzimierza Lecha ps. Powiślak. Zawarł związek małżeński z Ireną z domu Poniatowską. Mieli syna Romana (ur. 1940).

 

 

 

Upamiętnienie

 

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.

 

 

 

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0138
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 96-97, ISBN 83-902499-5-2
• kpt. dypl. Jan Lech – Załącznik do zeszytu ewidencyjnego, w: 17 Dywizja Piechoty – sztab, kompania sztabowa, sygn. B.I.36b, s. 38-51, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 79-80

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii