Teodor Cetys – Cichociemny

Teodor Cetys – Cichociemny

ps. „Sław”, „Sławek”, „Ania”, „Wiking’

vel Józef Ciesiulewicz

Zwykły Znak Spadochronowy nr 1150

 

ur. 27 lipca 1908 w Warszawie, zm. 17 marca 1993 w Otwocku – major dyplomowany saperów, harcerz, inżynier budownictwa lądowego, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Komendy Okręgu Wilno AK, więzień sowieckich łagrów: Ostaszków, Morszańsk, Brześć (1944 1948), Cichociemny

Znajomość języków: niemiecki, rosyjski; szkolenia – kursy specjalne: m.in.  zasadnicze: spadochronowy (STS 51, Ringway); uzupełniające: Wyższa Szkoła Wojenna (Londyn), taktyczny (Elie), i in. W dniu wybuchu wojny miał 31 lat 1 miesiąc; w dacie skoku do Polski 33 lata 8 miesięcy. Syn rzemieślnika

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Twórczość
• Życie rodzinne

---

 

W latach 1923 – 1927 uczył się w Państwowej Średniej Szkole Technicznej Kolejowej. Działał w 9 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej. Od 15 października 1927 przez rok pracował jako technik w biurze projektów Warszawskiej Spółki Akcyjnej Budowy Parowozów.

Od 15 listopada 1928 w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, po jej ukończeniu 30 lipca 1929  awansowany na stopień kaprala podchorążego. Od 15 października 1939  w Szkole Podchorążych Inżynierii. Awansowany na stopień podporucznika 15 sierpnia 1932 ze starszeństwem od 15 sierpnia 1931. Przydzielony jako dowódca plutonu, następnie od 21 października 1934 dowódca kompanii 3 Batalionu Saperów Wileńskich w Wilnie. Awansowany na stopień porucznika 13 marca 1935, przydzielony jako dowódca samodzielnego plutonu w Ośrodku Sapersko – Pionierskim 29 Dywizji Piechoty, następnie od 16 kwietnia 1937 adiutant dowódcy Ośrodka.

5 lutego 1937 zdał jako ekstern egzamin dojrzałości w Wilnie, odbył staż przed Wyższą Szkołą Wojenną. W 1938 zdał egzamin do Wyższej Szkoły Wojennej (rocznik 1939/1940). Od 1 stycznia 1938  ponownie dowódca samodzielnego plutonu w Ośrodku Sapersko – Pionierskim 29 Dywizji Piechoty, od 11 lutego 1939 uczestnik kursu próbnego przed Wyższą Szkołą Wojenną w Rembertowie. Od 27 sierpnia 1939 dowódca 2 kompanii 29 Batalionu Saperów 29 Dywizji Piechoty.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939, od 8 września dowódca Batalionu Saperów 29 Dywizji Piechoty, w składzie Armii „Prusy”. Po kapitulacji w II bitwie tomaszowskiej w niewoli niemieckiej, w rejonie Biłgoraja. Uciekł, przez Warszawę dotarł 3 listopada do granicy z Węgrami, 11 listopada przekroczył granicę  włosko – francuską.

Od 21 listopada do 24 grudnia w koszarach Bessieres w Paryżu (Francja) wstąpił o Polskich Sił na Zachodzie pod dowództwem francuskim, przydzielony jako dowódca plutonu, następnie dowódca kompanii szkolnej w Centrum Wyszkolenia Saperów. Od 6 maja 1940 dowódca kompanii podoficerskiej.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji ewakuowany z St. Jean de Luz statkiem m/s „Batory”, 23 czerwca 1940 dotarł do Plymouth (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem  brytyjskim, od 26 czerwca adiutant dowódcy Batalionu Saperów w Elgin.

Od 2 stycznia 1941  do 31 maja 1941 uczestnik kursu Wyższej Szkoły Wojennej w Londynie (I na obczyźnie), po jego ukończeniu mianowany oficerem dyplomowanym.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 6 lutego 1942 w Londynie. Awansowany na stopień kapitana, ze starszeństwem od 9 kwietnia 1942.

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 8/9 kwietnia 1942 w próbnym sezonie operacyjnym, w operacji lotniczej „Cravat” (dowódca operacji: F/O Mariusz Wodzicki, ekipa skoczków nr: VIII), z samolotu Halifax L-9618 „W” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Julian Pieniążek, pilot – F/S Stanisław Kłosowski / nawigator – F/O Mariusz Wodzicki / radiotelegrafista – P/O Ignacy Bator / mechanik pokładowy – Sgt. Czesław Kozłowski / strzelec – Sgt. Zdzisław Nowiński / despatcher – F/S Tadeusz Madejski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 19.35 z lotniska RAF Tempsford, zrzut o godz. 01.20 na placówkę odbiorczą „Łąka”, w okolicach miejscowości Guźnia, Drzewicz, 10 km od Łowicza. Razem z nim skoczyli: por. Adam Boryczka ps. Brona, kpt. dypl. Henryk Kożuchowski ps. Hora, kpt. dypl. Stefan Mich ps. Jerz, por. Roman Romaszkan ps. Tatar, por. dypl. Alfred Zawadzki ps. Kos. Samolot zrzucił skoczków oraz jedną paczkę w pierwszym nalocie na placówkę odbiorczą, o godz. 01.20. Cztery zasobniki miały zostać zrzucone w drugim nalocie, jednak placówka odbiorcza wygasiła światła.

W drodze powrotnej samolot ok. godz. 02.55 w rejonie Szczecina został silnie ostrzelany przez niemiecką artylerię przeciwlotniczą, jednak szczęśliwie powrócił na lotnisko RAF Tempsford o godz. 05.15,  po locie trwającym 12 godzin 15 minut. Był to ostatni zrzut w pierwszym, próbnym sezonie operacyjnym.

 

Teodor Cetys:  „Gdzieś pod Londynem, 8 kwietnia 1942 r. A więc lecimy. Godzina 12.45. Właśnie dzwonią na lunch. Jedziemy. Muszę kończyć, bo już jedziemy. Co mam napisać na koniec? Chyba to, że kochałem Ciebie Matko i Ojcze nade wszystko. To chyba, że kochałem również Anię. To chyba, że was moje rodzeństwo miłowałem. To chyba, że Bóg zawsze darzył mnie swoją łaską i opieką.

Ale ponad was wszystkich prócz Boga kochałem ciebie Polsko i dlatego jeśli nawet oddam życie dla ciebie, to tego nie żałuję. Niech żyje Polska Nieśmiertelna”.

Teodor Cetys, Z Warszawy do Warszawy. Zapiski cichociemnego, Tetragon Warszawa 2015, ISBN 978-83-63374-30-3, s. 167

 

Krzysztof Mroczkowski – Cichociemny „Wiking” – życiorys niepokorny
w: E-terroryzm, czerwiec 2015, nr 6 (42), s. 53-57

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Dnia 8.VI. doszedł do skutku lot do Polski – 9-ta ekspedycja (12-ty lot). Lot odbył się w ciężkich warunkach atmosferycznych. Zrzut nastąpił na plac. odb. [placówkę odbiorczą] „Łąka”.

(…) Na Wachlarz wysłane pół miliona dol. Zapotrzebowanie ogółem 3 miliony dol. Transfery przez plac. O.VI. – wstrzymane. Na wywiad przysłane będzie 400.000 dolarów i złoto.

(…) L.dz.1342/VI, od Kal.L.284 – „Łąka zrzut przyjęła. Dwu containerów szukają, reszta w porządku. Zrzucono z wiatrem.” (s. 60)

Zobacz: Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Edward M. Tomczak – Zrzuty lotnicze i ich odbiór
na terenie powiatu (obwodu ZWZ-AK) łowickiego (1941-1944)
w: Mazowieckie Studia Humanistyczne 2001, nr 7/2 s. 63-122

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał u Janiny i Karola Kwiecińskich, przy ul. Widok 7/7. Od maja przydzielony do Okręgu Wilno AK, dotarł do Wilna 27 czerwca 1942, mianowany szefem Oddziału III Komendy Okręgu Wilno AK. Od połowy czerwca 1943 także jako zastępca szefa sztabu Komendy Okręgu. Od czerwca 1944 szef sztabu oddziałów partyzanckich Okręgów:  Wilno i Nowogródek AK, także podczas operacji Ostra Brama, tj. ataku oddziałów AK na Wilno w nocy  6/ 7 lipca 1944. 

17  lipca 1944 aresztowany oraz rozbrojony, z płk  Aleksandrem Krzyżanowskim ps. Wilk, w Wilnie przy ul. Kościuszki 16, w kwaterze gen. Czerniachowskiego, dowódcy 3 Frontu Białoruskiego, gdzie przybył na rzekomą „naradę”. Od 17 lipca osadzony w więzieniu  w Wilnie, przy ul. Ofiarnej oraz Łukiszkach, od 15 lutego 1946 w łagrze w Ostaszkowie.

W nocy 23/24 czerwca 1946 wraz z Cichociemnym ppłk Adamem Szydłowskim ps. Poleszuk uciekł, jednak po ok. 3 tygodniach ponownie aresztowany pod Płockiem, ponownie osadzony w Ostaszkowie, w obozowym karcerze. Po podjęciu głodówki przewieziony do szpitala w Ostaszkowie, następnie ponownie w łagrze. Od maja 1947  w łagrze w Morszańsku  (Tambowska Obłast), od lipca 1948 w Brześciu. 25 lipca 1948 powrócił do Polski.

Zbigniew S. Siemaszko – Urywki wspomnień Cichociemnego [Teodor Cetys]
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1980, zeszyt 54, s. 225-234

 

 

Po wojnie

Od 11 października 1948 kierownik budowy oraz kierownik grupy robót Warszawskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego. W 1952 obronił dyplom inżyniera na Politechnice Warszawskiej. Od 15 grudnia 1952 do 20 sierpnia 1961 naczelny inżynier Warszawskiego Przedsiębiorstwa Budowy Elektrowni i Przemysłu „Beton-Stal”, budującego m.in. elektrociepłownie w Warszawie: Żerań i Siekierki, elektrownie w Adamowie, Koninie i Łodzi, elektrociepłownię w Kozienicach. Od 21 sierpnia 1961 dyrektor i naczelny inżynier Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego „Stalbet”. Od 16 stycznia 1964 naczelny inżynier oraz pełniący obowiązki dyrektora Puławskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego.

Od 1 stycznia 1966 dyrektor Zakładu Badań i Doświadczeń przy Zjednoczeniu Budownictwa Przemysłowego „Centrum” oraz pełnomocnik ds. budowy fabryki półprzewodników TEWA.  Od 1 lutego 1972 naczelny inżynier Warszawskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego „Dźwigar” oraz pełnomocnik dyrektorów zjednoczeń: Budownictwa Przemysłowego „Centrum” i Przemysłu Elektronicznego ds. budowy Zakładu Półprzewodników „Unitra”.  Od 1 stycznia 1974 na emeryturze. Zmarł 17 marca 1993 w Otwocku, pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Zbigniew S. Siemaszko – Wileńsko-Nowogródzkie telegramy. Lato 1944
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1985, zeszyt 73, s. 109-147
[Teodor Cetys, Ludwik Fortuna, Maciej Kalenkiewicz, Adolf Pilch, Jan Piwnik, Stanisław Sędziak
Kazimierz Szternal, Adam Szydłowski, Aleksander Tarnawski, Stanisław Winter]

 

 

Awanse

• kapral  podchorąży – 30 lipca 1929
• podporucznik – 15 sierpnia 1932, ze starszeństwem od 15 sierpnia 1931
• porucznik – 13 marca 1935
• kapitan –  ze starszeństwem od 9 kwietnia 1942
• major

 

 

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Virtuti Militari – dwukrotnie
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Order Sztandaru Pracy II klasy

 

 

Twórczość

W lutym 2015 Wydawnictwo Tetragon opublikowało książkę zawierającą Jego wspomnienia pt. Z Warszawy do Warszawy. Zapiski cichociemnego (oprac. Juliusz S. Tym).

 

 

Życie rodzinne

Syn Stanisława, rzemieślnika oraz Amelii z domu Ruszczyńskiej. Miał czworo rodzeństwa, m.in. siostrę Marię Cetys.

W 1950 zawarł związek małżeński z Heleną z z domu Komorowską (ur. 1917), primo voto Ostrowską. Ojczym Marka Ostrowskiego (ur. 1944), dziennikarza.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0028
• Teodor Cetys – Z Warszawy do Warszawy. Zapiski cichociemnego, Warszawa, 2015, Tetragon, ISBN 9788363374303
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 1, Rzeszów, 2008, s. 29-31, ISBN 9788392453482
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, s. 42-44, 353, ISBN 83-86225-10-6
• Jan Erdman – Droga do Ostrej Bramy, Londyn, 1984
• Longin Tomaszewski – Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939-1945, Warszawa, 2001, Oficyna Wydawnicza Rytm, ISBN 8388794108