Franciszek Żaak – Cichociemny

Franciszek Żaak – Cichociemny

ps.: „Mamka”, „Hiacynt”, „Przekładnia”

Franciszek Marian Żaak vel Franciszek Bakierski

 

ur. 4 sierpnia 1919 we Lwowie (obecnie Ukraina), zamordowany przez Niemców 19 lipca 1944 we Lwowie (obecnie Ukraina) – podporucznik łączności, żołnierz Armii Czerwonej, Armii Polskiej gen. Andersa, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, oficer Armii Krajowej, radiotelegrafista Komendy Głównej AK, Obszaru Lwów AK, więziony i zamordowany przez gestapo (1944), łącznościowiec, cichociemny.

 

 

Od 1927 uczył się w szkole powszechnej we Lwowie, od 1931 w IX Państwowym Gimnazjum im. Jana i Andrzeja Śniadeckich, w 1939 zdał egzamin dojrzałości.

Działał w Przysposobieniu Wojskowym, w 1937 zdobył odznakę instruktorską Przysposobienia Wojskowego II stopnia. Od 18 lipca do 13 sierpnia 1939 w 16 Batalionie Junackich Hufców Pracy w Wiźnie k. Łomży.

Pracował jako szofer – mechanik w firmie Osińskiego we Lwowie.

 

 

World War II

22 kwietnia 1941 powołany do odbycia służby wojskowej w Armii Czerwonej, przydzielony do jednostki w Czugojewie k. Charkowa. 20 lipca 1941 zesłany do przymusowej pracy w tzw. strojbacie – do 736 Samodzielnego Batalionu Budowlanego (Osobyj Stroitielny Batalion) w Swierdłowsku.

Mieczysław Wieliczko – Raport o „strojbatach”
w: Annales Uniwersitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia 63, 2008, s. 119-133

 

Po układzie Sikorski – Majski zwolniony, 5 marca 1942 wstąpił do Armii Polskiej gen. Andersa, przydzielony do 2 kompanii Szkoły Podchorążych Piechoty 8 Dywizji Piechoty.

Ewakuowany wraz z Armią do Iraku, następnie do Afryki Południowej, odtąd w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Od września 1942 w Wielkiej Brytanii.

 

Grzegorz Skrukwa – Armia Andersa – nadzieja dla Polaków w ZSRR
w: Zesłaniec, 2008, nr. 34, s. 29 – 40

 

Andrzej Wojtaszak – Armia Polska w ZSRR
w: Zesłaniec, 2007, nr 32, s. 89 – 106

 

Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

 

At the night of January 29/30th 1944 a Silent Unseen

Zgłosił się do służby w Kraju. Przydzielony do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza, przeszkolony m.in. na stacji STS 43, na kursie „N” w Anstruther, ze specjalnością w łączności. Z opinii podczas szkolenia – Inteligentny i sprytny, łatwo wczuwa się w sytuację, ambitny i koleżeński. Nadaje się na dywersanta, a po przeszkoleniu na d-cę.

Awansowany na stopień starszego strzelca podchorążego 21 lutego 1943. Przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 10 lipca 1943 w Audley End, awansowany na stopień podporucznika 14 września 1943.

Zrzucony do okupowanej Polski w nocy 14/15 września 1943 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Neon 7” (dowódca operacji: F/O Antoni Freyer, ekipa skoczków nr: XXX), z samolotu Halifax JD-362 „L” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Henryk Bober, pilot – F/S Stanisław Kozłowski / nawigator – F/O Antoni Freyer / radiotelegrafista – Sgt. Alfred Pawlitta / mechanik pokładowy – Sgt. Jan Prymus / strzelec – Sgt. Jan Wernikowski). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska RAF Tempsford pod Londynem, zrzut na placówkę odbiorczą „Spodek”, w okolicach miejscowości Mariańskie Porzecze, Łucznica, 8 km od stacji kolejowej Garwolin.

Two other Silent Unseen have made the jump, namely second lieutenants Kazimierz Fuhrman ps. Zaczep, ppor. Roman Wiszniowski ps. Harcerz. Skoczkowie przerzucili 252 tys. dolarów w banknotach, 100 tys. marek na potrzeby AK oraz pas z pieniędzmi dla Delegatury Rządu na Kraj. Zrzucono także sześć zasobników oraz jedną paczkę. Samolot powrócił do bazy po locie trwającym 10 godzin 45 minut.

Skoczków podjęli wspólnie: oddział Armii Krajowej oraz Batalionów Chłopskich z rejonu Wilga, dowodzony przez komendanta rejonu Wacława Rybarczyka ps. Opór.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Dn. 14.IX. uruchomiony został Plan Startu – wariant 12 samolotów: Lot Nr. 53/83, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Żyto I, zapasowa Żyto II, nawigator por. Gębik (V), godz. startu 18.23, paczki zestaw OW-X2, Lot Nr. 54/84, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Groch I, zapasowa Groch II, nawigator kpt. Zbucki (Z), godz. startu 18.21, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 65/85, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza Proso II, zapasowa Proso II, nawigator S/L Pitt (S), godz. startu 18.32, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 66/86, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza KOC I, zapasowa Koc II, nawigator por. Wasilewski (T), godz. startu 18.09, pieniądze 348.000 dol, paczki zestaw DR 50/16, MD-EU, Lot Nr. 67/87, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza CZAJNIK, zapasowa Patelnia, nawigator por. Malinowski (W), godz. startu 18.06, pieniądze 417.000 dol. 100.000 Rm., paczki zestaw OW-EU, Lot Nr. 68/88, zawartość 0-6-1, placówka zasadnicza KUFER, zapasowa Teczka, nawigator F/L Hart (k), godz. startu 17.59, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 69/89, zawartość 0-6-1, placówka zasadnicza KUFER, zapasowa Teczka, nawigator F/S James (E), godz. startu 17.53, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 70/90, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza SPODEK, zapasowa Waza, nawigator por. Freyer (L), godz. startu 17.55, pieniądze 252.000 dol. 100.000 Rm., paczki zestaw DR 51/16 OWB-SA-PLT 16, Lot Nr. 71/91, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza PIERZYNA, zapasowa Kołdra, nawigator F/L Milno (Q), godz. startu 18.04, pieniądze 423.000 dol., paczki zestaw OWB-SA-SF, Lot Nr. 72/92, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza PIERZYNA, zapasowa Kołdra, nawigator F/L Parris (M), godz. startu 17.59, paczki zestaw OW-Pl, Lot Nr. 73/93, zawartość 3-6-1, placówka zasadnicza WANNA, zapasowa Dywan, nawigator por. Krywda (A), godz. startu 17.57, pieniądze 333.000 dol. 1425 dol. zł. 2800 Rm. zł o 240 rb. zł. , paczki zestaw OW-SF, Lot Nr. 74/94, zawartość 0-6-6, placówka zasadnicza WANNA, zapasowa Dywan, nawigator P/O armstrong (D) – nie wystartował (paczki zestaw Flat 14-OW-Pl),

Pogoda startu bardzo ładna. Wiatr pomyślny. Jednak duży niepokój. Szef Wydz. „S” stwierdził w samolotach „T, W, L, Q i A”, że zestawy zaczepiono wg. planu załad. Sygnał – melodia – nadany prawidłowo [przez BBC]. Żadnych depesz o spaleniu plac. odb. wzgl. odwołaniu czy zmianach.

Dn. 15.IX. Wynik lotu – bardzo niepomyślny – bardzo duże straty. – wykonane loty (Nr. – plac. odb.): 64/94 – GROCH I, 65/85 – PROSO II, 66/86 – KOC I, 67/87 – CZAJNIK, 70/80 – SPODEK i 75/95 – DYWAN. Razem sześć: 5 – polskie załogi i jedna – angielska załoga. – zaginione loty (missing): 63/83 – ŻYTO, 68/88 – KUFER, 69/89 – KUFER, 71/91 – PIERZYNA. Razem – cztery; jedna polska (doskonały nawigator por. Gębik) i trzy angielskie (najlepsze w Dyonie 138). – wrócił: – nie znalazł plac. odb. – 72/92 – PIERZYNA – załoga angielska. – nie wystartował: 74/94 – WANNA – załoga angielska. Nic nie wiadomo, czy z pośród zaginionych i ile samolotów wykonało zadanie – gdzie zostało zestrzelonych – w drodze do Polski czy z powrotem.” (s. 195)

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, od października przydzielony jako radiotelegrafista  (według Krzysztofa A. Tochmana) do batalionu „Iskra” lub (wg. akt sprawy przed Wojskowym Sądem Specjalnym) do jednostki „Knadra” Oddziału V Komendy Głównej AK.

 

Grzegorz Rutkowski – Udział Batalionów Chłopskich
w odbiorze zrzutów lotniczych z Zachodu na terenie okupowanej Polski
w: „Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2012. Referaty”, IPN, Warszawa 2012, s. 15 – 25

 

1 listopada 1943  samowolnie wyjechał do swojej żony do Lwowa, do 9 grudnia 1943 pozostawał bez kontaktu z przełożonymi. 15 grudnia 1943  komendant główny AK nakazał wszcząć postępowanie w sprawie dezercji. 7 lutego 1944  Wojskowy Sąd Specjalny odmówił wydania wyroku, nakazując sprawdzenie istotnych okoliczności. Po sprawdzeniu wyjaśniono, iż nawiązał kontakt z Obszarem Lwów AK, pełni służbę w „Lutni”, nie powrócił do Warszawy, ponieważ skradziono mu pieniądze i dokumenty. 17 kwietnia 1944  Wojskowy Sąd Specjalny uniewinnił go od  zarzutu dezercji.

Od 19 lutego 1944  formalnie przeniesiony do Obszaru Lwów AK, od 12 marca jako „Hiacynt” radiotelegrafista, dowódca patrolu radiołączności „Tempo” w plutonie radiowym „Opacz”.

31 maja 1944 aresztowany przez Niemców, wraz z radiotelegrafistą Władysławem Oźmińskim ps. Sęp, w lokalu we Lwowie, przy ul. Paulinów 30, podczas pracy na radiostacji o kryptonimie „Wanda” 36J, tzw. „pipsztoku” (prawdopodobnie AP-1). Prawdopodobnie radiostacja została namierzona przez niemiecki oddział radiopelengacyjny.

Ciężko pobici podczas aresztowania, obaj przewiezieni do więzienia w Lwowie przy ul. Łąckiego. Przesłał do rodziny trzy grypsy pisane krwią na chusteczce. 19 lipca 1944 wraz z innymi więźniami wywieziony na rozstrzelanie.

 

Jacek Janiec – Biogram cichociemnego Obszaru AK Lwów
ppor. łącz. rezerwy Franciszka Michała Żaaka ps. „Mamka”, „Hiacynt”, vel Franciszek Bekielski (1919-1944)
w: Wewnętrzny Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej
Środowisko Żołnierzy AK Obszaru Lwowskiego
wrzesień 2016 nr 26, s. 46 – 55

 

Bartłomiej Szyprowski – Cichociemny „Mamka” przed Wojskowym Sądem Specjalnym Komendy Głównej AK
Przegląd Historyczno – Wojskowy 2013 r., nr 14 965)/3 (245), s. 202 – 206

 

Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

 

Promotions

• Senior Private Officer Cadet – 21 lutego 1943
• Second lieutenant – 14 września 1943

 

 

Orders and decorations

• Cross of Valour – czterokrotnie (trzykrotnie pośmiertnie)
• Army Medal for War 1939-1945 (dwukrotnie)

 

 

Family Life

Syn Władysława mechanika samochodowego oraz Marii z domu Hawling. Zawarł związek małżeński z Heleną z domu Świderską, 2 v. Zaręba. Nie mieli dzieci.

 

 

Commemoration

 

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.

 

 

 

 

 

 

Commemoration of the Silent Unseen

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

May 15, 2005 was unveiled in the special unit - Military Unit GROM The monument is dedicated to the Silent Unseen of the Home Army. A considerable degree of the exposition in Sala Tradycji (eng. Hall of Tradition, also localized in the GROM HQ) is also focused on the lives of the Silent Unseen.

Since August 4, 1995, the unit has been named - GROM, named in honour of the Silent Unseen, paratroopers of the Home Army is Poland’s leading special-operations unit.

In 2008, the documentary "We cichociemni. Voice of the Living" (script and directed by Paweł Kędzierski).

On October 7, 2013 in Warsaw at ul. Matejko, opposite the Seym of R.P. ( parliament) the Memorial of the Cichociemni Paratroopers of the Home Army was unveiled.

In 2013, the documentary film Cichociemni was created. Fight for freedom or die ”(script and directed by Dariusz Walusiak).

In 2016, the Sejm of the Republic of Poland established the year 2016 as the Year of Silent People. The NBP issued a silver 10 zloty collector coin commemorating the 75th anniversary of the first drop of Cichociemni.

In 2017, LOT Polish Airlines placed a parachute sign and signature commemorating Cichociemni on the hull of a Boeing 787 (SP-LRG).

The Silent Unseen are a patron for many teams and scouting organizations. Many books and articles have been dedicated to their thematic.

At the Powazki Military Cemetery in Warsaw, there are several graves of the Silent Unseen, as well as a monument dedicated to them, with the writing ‘’For you, motherland’’.

 

 

Sources:

• Own sources
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 1. Oleśnica: Firma „Kasperowicz – Meble”, 1994, s. 145. ISBN 83-902499-0-1.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984, s. 443. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 171.

 

Also see – - biographical entry on Wikipedia (in Polish)