Edward Kowalik – Cichociemny

Edward Kowalik – Cichociemny

ps.: „Ciupuś”, „Drobnostka”, „Edward”

vel Edward Ślusarski, vel Edward Ciupiński, vel Zbigniew Gembarski, vel Edward Sarama

Zwykły Znak Spadochronowy nr 2547

 

ur. 3 stycznia 1916 w Warszawie, zm. 26 października 1987 w Warszawie – porucznik lotnictwa, podoficer Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, radiomechanik, radiotelegrafista, instruktor łączności Komendy Głównej AK, obsługiwał m.in. łączność KG AK z Oddziałem VI (Specjalnym) SNW w Londynie, uczestnik Powstania Warszawskiego, żołnierz wyklęty, więzień NKWD (Łódź, Moskwa, 1945), łącznościowiec, Cichociemny

Znajomość języków: niemiecki; szkolenia (kursy): m.in.  łączności (Ośrodek Wyszkoleniowy Sekcji Dyspozycyjnej Oddziału Specjalnego Sztabu Naczelnego Wodza, Polmont), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End),  in. W dniu wybuchu wojny miał 23 lata 7 miesięcy; w dacie skoku do Polski 28 lat 3 miesiące. Pochodził z rodziny urzędniczej, syn podoficera W.P.

po wojnie wg. Tochmana tajny współpracownik UB, TW Bil, Bill

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Powstanie Warszawskie
• Po wojnie
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Od 1922 uczył się w szkole powszechnej, od 1929 w Szkole Rzemieślniczej Przemysłowej w Warszawie, ukończył ją w 1932 jako elektromechanik. Od 14 października 1932 w Szkole Podoficerów Technicznych Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy, ukończył ją 19 czerwca 1935 jako radiomechanik lotniczy, awansowany na stopień kaprala. Przydzielony jako podoficer technicznej łączności lotniczej do 62 eskadry na lotnisku w Skniłowie 6 Pułku Lotniczego, dowódca drużyny łączności obsługującej urządzenia radiowe i oświetlenia na samolotach eskadry.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 w obsłudze radiostacji dowodzenia w walkach powietrznych 3 dywizjonu myśliwskiego 6 Pułku Lotniczego. Wraz z żołnierzami Pułku 19 września przekroczył w Kutach granicę z Rumunią, internowany w obozach Turda oraz Corugea.

8 grudnia uciekł, przez Turcję, Liban, Syrię i Grecję dotarł 22 stycznia 1940 statkiem do Marsylii (Francja). Od 23 stycznia w obozie Carpiagne, od 29 stycznia w Septfonds, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim 21 marca 1940 Przydzielony do obsługi radiostacji lotniskowej dywizjonu Armes de L’Air nr 145 w Lyonie.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji ewakuowany statkiem „Arandora Star”, 27 czerwca dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytania). Od 1 lipca 1940 w obozie RAF w Gloucester, 5 sierpnia 1940 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako operator radiowy dywizjonu w Hereford.

Od 25 listopada 1940 w 309 Dywizjonie Ziemi Czerwieńskiej, od 15 marca 1941 do 23 marca 1942, następnie od 22 kwietnia do 30 maja 1942 oraz od 11 czerwca do 29 grudnia 1942 uczestniczył w lotach operacyjnych dywizjonu w obronie Wielkiej Brytanii.

Od 23 marca do 22 kwietnia 1942 uczestnik szkolenia specjalistów technicznych lotnictwa w Cosford w zakresie zarządzenia i organizacji pracy obsługi radiowej w dywizjonach bojowych. Od 30 maja do 11 czerwca 1942 uczestnik kursu w Gatwick, od 28 grudnia 1942 przydzielony do bazy Polskich Sił Powietrznych w Blackpool. Od 3 stycznia uczestnik czteromiesięcznego kursu w Cowdenbeath (Szkocja) w zakresie organizowania łączności radiowej w warunkach bojowych, w konspiracji oraz systemu napraw radiostacji.

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

Zbigniew S. Siemaszko – Ośrodek Cichociemnych Łącznościowców
Anstruther – Auchtertool – Polmont
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

 

Cichociemny

Wielomiesięczny (nawet ponad roczny) proces szkolenia kandydatów na Cichociemnych składał się z czterech grup szkoleń, w każdej po kilka – kilkanaście kursów. Kandydatów szkolili w ok. 30 specjalnościach w większości polscy instruktorzy, w ok. 50 tajnych ośrodkach SOE oraz polskich. Oczywiście nie było Cichociemnego, który ukończyłby wszystkie możliwe kursy. Trzy największe grupy wyszkolonych i przerzuconych do Polski to Cichociemni ze specjalnością w dywersji (169), łączności (50) oraz wywiadzie (37). Przeszkolono i przerzucono także oficerów sztabowych (24), lotników (22), pancerniaków (11) oraz kilku specjalistów „legalizacji” (czyli fałszowania dokumentów). 

 

Uproszczony diagram rekrutacji i szkolenia Cichociemnych  (CAW sygn. II.52.359.29) UWAGA – diagram nie obejmuje wszystkich kursów ani ośrodków

Instruktor kursu odprawowego, późniejszy Cichociemny i szef wywiadu Armii Krajowej mjr / płk dypl. Kazimierz Iranek-Osmecki wspominał – „Kraj żądał przeszkolonych instruktorów, obeznanych z nowoczesnym sprzętem, jaki miał być dostarczony z Zachodu. Ponadto mieli oni być przygotowani pod względem technicznym i taktycznym do wykonywania i kierowania akcją sabotażową, dywersyjną i partyzancką. Żądano też przysłania mechaników i instruktorów radiotelegrafii, jak również oficerów wywiadowczych ze znajomością różnych działów niemieckiego wojska, lotnictwa i marynarki wojennej, ponadto oficerów sztabowych na stanowiska dowódcze. Szkolenie spadochroniarzy musiało więc się odbywać w bardzo rozległym wachlarzu rzemiosła żołnierskiego.

Przystąpiono do werbowania ochotników i wszechstronnego ich szkolenia na najrozmaitszych kursach, zależnie od przeznaczenia kandydata do danej specjalności. Każdy z ochotników musiał oczywiście ukończyć kurs spadochronowy. Ostatecznym oszlifowaniem był tzw. kurs odprawowy. Zaznajamiano na nim z warunkami panującymi w kraju, rodzajami niemieckich służb bezpieczeństwa i zasadami życia konspiracyjnego. (…)”  (Kazimierz Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Editions Spotkania, Paryż 1985, s. 159-160)

 

Zgłosił się do służby w Kraju. Od 1 maja 1943 w dyspozycji Sztabu Naczelnego Wodza. Przeszkolony ze specjalnością łączności radiowej dla lotnictwa, jako radiomechanik i operator oraz w dywersji. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 4 marca 1943 w Audley End przez szefa Oddziału VI (Specjalnego), ppłk dypl. Michała Protasewicza ps. Rawa. Awansowany na stopień plutonowego ze starszeństwem od 1 marca 1943. Przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy).

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 9/10 kwietnia 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 1” (dowódca operacji: F/L Stanisław Daniel, ekipa skoczków nr: XXXVIII), z samolotu Halifax JP-180 „V” (1586 Eskadra PAF, załoga: pilot – F/O Kazimierz Szrajer, pilot – F/S Roman Szwedowski / nawigator – F/L Stanisław Daniel / radiotelegrafista – F/S Bazyli Chmaruk / mechanik pokładowy – Sgt. Marcin Chmielewski / strzelec – Sgt. Antoni Wesołowski / despatcher – Sgt. Józef Pertyszak). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi, zrzut na placówkę odbiorczą „Koc 1” 117 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Nieporęt, 9 km od Radzymina. Razem z nim skoczyli: por. mar. Zygmunt Gromnicki ps. Gula, st. sierż. Albin Łakomy ps. Twornik, ppłk. dypl. Felicjan Majorkiewicz ps. Iron. Skoczkowie przerzucili 276 tys. dolarów w banknotach oraz 6 tys. dolarów w złocie na potrzeby AK. Zrzucono także dziewięć zasobników oraz sześć paczek, wraz ze skoczkami w czterech nalotach na placówkę odbiorczą w godz. 00.05 – 00.12. Samolot szczęśliwie powrócił do bazy o godz. 6.15, po locie trwającym 10 godzin 55 minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczego wsparcia Armii Krajowej (zrzutów do Polski) odnotował:

„Dnia 9/10.IV.44. startowała trzecia operacja. Przebieg: – L.dz. 559/73. Dep. [depesza] 560/74, z dnia 10.IV.44. Lawina [gen. Tadeusz Komorowski, dowódca AK] KKP/S. Wczoraj z zadysponowanych osiemnaście, zefir do was czternaście i do Czech jeden. Wykonanie tylko pięć – na 2568 [placówki odbiorcze] – IMBRYK, KOC, JASKÓŁKA, KONICZYNA, TULIPAN. Cztery zawróciły – zły met. [komunikat meteorologiczny] na trasie. Cztery były na 2568 KACZKA, KONOPIE, ŚLIWA, JEMIOŁA, MAHOŃ, ale nie otrzymały ani 1482 [światła placówki odbiorczej – lampy sygnalizacyjnej nr 1] ani 1944 [sygnału świetlnego placówki odbiorczej]. Dane o 2103 [zrzut] na TOPAZ podam osobno. Uwaga: bast. [bastion – placówka odbiorcza zdolna jednej nocy do przyjęcia zrzutu z kilku samolotów] JASKÓŁKA miał 1482 czerwoną ale nadał literę G jak Gustaw – nadawać tylko białą. 2568 TULIPAN podał lit. O jak Olga i lit. B jak Bolek. (…)

CC Edward Kowalik, CC Marian Pokładecki, CC Władysław Hauptman, Polmont, 1943

radiostacja A-5 konstrukcji inż. Tadeusza Heftmana

Pieniądze i poczta. 1/ na KOC – 7219 [skoczek] Iron, Gula, Twornik, Ciupuś, pięć pasów z dol. pap. Nr. 03573-74, 05337, 20465-66 – ogółem dwa, siedem, sześć tys., dwa z dol. złot. Nr. 15551-52 – ogółem sześć tys., jeden pas Nr SN -20 (nie otwierać, dostarczyć do KG). Bag. Nr. MN-10 – jedenaście paczek ze znal. 150.000 i jedna ze znak. 99.800. Poczta: Nr 3/44 cylk. I i II plus załączniki, 3/44 pakiet 1 i 2 plus dwie paczki 500-A i 500-C. (…)” (s. 284/288/306)

Zobacz:  Oddział VI (Specjalny) – Zawartość zasobników i paczek

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych, następnie przydzielony do Wydziału Lotnictwa Oddziału III Komendy Głównej AK jako dyspozycyjny radiomechanik. Obsługiwał łączność radiową Komendy Głównej AK z Oddziałem VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, naprawiał radiostacje z terenu, ponadto instruktor na kursach łączności, organizowanych w Warszawie przy ul. Kopernika.

Zbigniew S. Siemaszko – Łączność radiowa Sztabu N.W. w przededniu Powstania Warszawskiego
w: Instytut Literacki Paryż, 1964, Zeszyty Historyczne nr 6, s. 64 – 116

 

 

Powstanie Warszawskie

W Powstaniu Warszawskim, początkowo na Okęciu, później w Śródmieściu Południowym. Przydzielony jako radiomechanik do obsługi radiostacji Wydziału Lotnictwa „Bociany” Oddziału III Komendy Głównej AK (ul. Wilcza 14 oraz 9), wraz z Cichociemnymi:  por. Ignacym Batorem ps. Opór oraz sierż. Władysławem Hauptmanem ps. Gapa.

23 sierpnia lekko ranny od miotacza min. Od 17 września dowódca zapasowej radiostacji Wydziału Lotnictwa „Bociany” Oddziału III Komendy Głównej AK (ul. Wilcza 9). Walczył w Śródmieściu Południowym. 25 września 1944 na rozkaz wyszedł kanałami z Warszawy, uruchomił radiostacje w Brwinowie, Milanówku i Częstochowie.

Aleksander Dobraczyński – Kanały warszawskie. Ich rola podczas Powstania Warszawskiego 1944 r.
w: Koło Byłych Żołnierzy AK – Oddział Londyn, polishresistance-ak.org

 

 

Po wojnie

Pozostał w konspiracji. Od stycznia 1945 radiooperator oraz radiomechanik uruchomionej przez siebie radiostacji Wydziału Lotnictwa KG AK oraz Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj w Łodzi. 30 maja 1945, wskutek donosu informatora UB ps. Krzak, aresztowany przez NKWD, w miejscu nadawania radiostacji, w Łodzi przy ul. Bandurskiego 27/13. Wraz z Nim, w jego mieszkaniu w Łodzi przy ul. Lipowej 23/5, NKWD aresztowało Cichociemnych: ppor. Piotra Nowaka ps. Oko, ppor. Władysława Hauptmana ps. Gapa, a także sierż. Michała Wiśniewskiego ps. Prusak oraz łączniczkę Krystynę Ożarowską ps. Krystyna.

Do czerwca 1945 osadzony w więzieniu w Łodzi, przy ul. Kopernika 29, od 6 czerwca w więzieniu NKWD na Łubiance (miał być świadkiem w „procesie szesnastu”), od 26 czerwca ponownie w Łodzi.

Oskarżony o to, że „brał udział w związku mającym na celu obalenie demokratycznego Państwa Polskiego – organizacji A.K.„. 4 października 1945 zwolniony. 28 września 1945 Wojskowy Sąd Okręgu Łódzkiego w Łodzi orzekł o zwolnieniu na podstawie dekretu o amnestii z 2 sierpnia 1945.  11 października 1945 ujawnił się przed Komisją Likwidacyjną AK w Warszawie, zweryfikowany przez LWP jako podporucznik rezerwy w łączności lotniczej.

15 stycznia 1946 zwerbowany przez Wydział II Departamentu I (wywiad) MBP, jako tajny współpracownik ps. Bil, Bill. Po kilkunastu miesiącach odmówił współpracy z UB, karnie zwolniony z pracy, po kolejnych sześciu miesiącach podjął współpracę. Wyrejestrowany prawdopodobnie w 1956.

Od 26 listopada 1945 podjał pracę w obsłudze techniczno radiowej na Okęciu PLL LOT. Szykanowany przez UB, wzywany na przesłuchania, 11 stycznia 1947 zwolniony z pracy. Od 1 lutego 1947 do 30 czerwca w Zakładach Elektro – Mechanicznych inż. Czesława Sadowskiego, od 15 lipca ponownie w obsłudze technicznej łączności i radionawigacji PLL LOT, wykładowca na kursach dla radiooperatorów pokładowych oraz naziemnych, kierownik sekcji technicznej Wydziału Łączności i Radionawigacji PLL LOT.

W maju 1948 zdał egzamin dojrzałości w V Miejskim Liceum dla Dorosłych w Warszawie. W listopadzie 1956 obronił tytuł inżyniera łączności w zakresie radionawigacji na Wydziale Elektrycznym Politechniki Gdańskiej. Od 1 stycznia 1960 w Zarządzie Ruchu Lotniczego i Lotnisk Komunikacyjnych, od 1 kwietnia 1964 starszy inspektor Wydziału Ruchu Lotniczego PLL LOT, od 21 stycznia 1965 kierownik Wydziału Łączności, od 20 listopada w przedstawicielstwie PLL LOT w Nowym Jorku (USA). Od 31 stycznia 1981 na emeryturze, od 1 sierpnia na pół etatu jako specjalista ds. łączności w Wydziale łączności PLL LOT. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 października 1983. Od 1962 członek PZPR, współzałożyciel Lotniczego Koła ZBOWiD przy PLL LOT, koła NOT. Zmarł 26 października 1987  w Warszawie, pochowany na Cmentarzu Bródnowskim – kw. 75G, rz. 4, gr. 11.

Zbigniew S. Siemaszko – Cichociemni Łącznościowcy
maszynopis w zbiorach Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki w Zegrzu

 

Krzysztof A. Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych
w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131 – 157

 

 

Awanse

• kapral – 19 czerwca 1935 
• plutonowy – ze starszeństwem od 1 marca 1943
• podporucznik – 15 stycznia 1945, ze starszeństwem od 3 maja 1944
• porucznik – ze starszeństwem od 1 października 1983

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych 
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami 
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• Srebrny Krzyż Zasługi

 

 

Życie rodzinne

Syn Wacława, urzędnika, podoficera WP oraz Teofili z domu Niedzielskiej. W 1944 zawarł związek małżeński z Jadwigą z domu Gembarską. Mieli córkę Elżbietę (ur. 1945), urzędniczkę, zamężną Kobusz oraz syna Ryszarda (ur. 1947), mgr elektroniki, absolwenta Politechniki Warszawskiej.

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Teka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza, w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0321
• Krzysztof Tochman – Słownik biograficzny cichociemnych, t. 2, Rzeszów, Abres, 1996, s. 79-82, ISBN 83-902499-5-2
• Kajetan Bieniecki – Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 1984, s. 344, ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski – Cichociemni 1941-1945. Sylwetki spadochroniarzy, Wojskowy Instytut Historyczny, s. 190
• Krzysztof Tochman – Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych, w: Politycznie obcy!, IPN Szczecin, 2016, s. 131-157

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii