Olgierd Stołyhwo – Cichociemny

Olgierd Stołyhwo – Cichociemny

ps.: „Stewa”, „Bras”

Olgierd Jan Wiktor Stołyhwo vel Olgierd Pluszczewski, vel Tadeusz Lisicki

 

ur. 14 kwietnia 1916  w Warszawie, zamordowany przez gestapo 7 maja 1943 w Warszawie – podporucznik, oficer Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Kedywu Okręgu Białystok AK, więziony, torturowany i zamordowany przez gestapo (1943), cichociemny

 

---

Spis treści:

• II wojna światowa
• Cichociemny
• Awanse i odznaczenia
• Życie rodzinne

---

 

Do 1934 mieszkał w Warszawie, uczył się w szkole powszechnej, następnie w Państwowej Szkole Morskiej w Tczewie. W 1934, podczas ćwiczebnego rejsu „Darem Pomorza” wraz z kilkoma uczniami próbował uciec w Zatoce Meksykańskiej. Złapany, odesłany z Panamy do kraju, wydalony ze szkoły.

W 1937 ponownie przyjęty do Państwowej Szkoły Morskiej w Tczewie, jednak wiosną 1938 wydalony za „niemoralne zachowanie”. Od 1937 marynarz floty handlowej, m.in. na s/s „Kellwin”, płynął m.in. do Hiszpanii z transportem broni. Działał w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom, Organizacji Młodzieżowej Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz w Związku Transportowców. Od 1938 do 1939 w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii w Zambrowie.

 

 

II wojna światowa

W kampanii wrześniowej 1939 w 16 Dywizjonie Artylerii Ciężkiej 16 Dywizji Piechoty w składzie Armii „Pomorze”. Uczestniczył w ciężkich walkach z Niemcami, podczas walk nad Bzurą od 18 września w niemieckiej niewoli. 21 września uciekł wraz z kolegą z marynarki handlowej Adamem Backerem, do 15 listopada w kraju.

Po 15 listopada 1939 wyruszył wraz z kolegą do Odessy (Rosja), zaciągnęli się jako marynarze na sowieckim statku handlowym, planując w ten sposób ucieczkę z ZSRR. Z Odessy dotarli do Moskwy, w kwietniu 1940 w rejonie Saraksu (pustynia Kara – Kum) nielegalnie przekroczyli granicę z Iranem, przez Iran, Afganistan 6 maja 1940 dotarli do Indii. Podejrzewany o współpracę z sowieckim wywiadem, przesłuchiwany, m.in. także w polskim konsulacie w Bombaju.  W październiku wyruszył aby wstąpić do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich.

Od lutego 1941 w Garock (Wielka Brytania), nie został przyjęty do Marynarki Handlowej, wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, do 4 lipca 1942 przydzielony do 1 Pułku Artylerii Ciężkiej.

 

 

Cichociemny

Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji, awansowany na podporucznika ze starszeństwem od 1 grudnia 1942, zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 31 stycznia 1943 w Audley End.

Zrzucony do okupowanej Polski w nocy 14/15 marca 1943 w sezonie operacyjnym „Intonacja”, w operacji lotniczej „Step” (dowódca operacji: F/L Stanisław Król, ekipa skoczków nr: XXV), z samolotu Halifax DT-543 „G” (138 Dywizjon RAF, załoga: pilot – F/S Józef Waszak, pilot – F/O Bolesław Koprowski / nawigator – F/O Czesław Wrzesień, F/L Stanisław Król / radiotelegrafista – Sgt. Stefan Gadomski / mechanik pokładowy – Sgt. Antoni Mentlak / strzelec – Sgt. Stanisław Turlej, Sgt. Jan Mironow). Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Start o godz. 18.15 z lotniska RAF Tempsford, zrzut na placówkę odbiorczą „Bat”, w okolicach miejscowości Książenice, 7 km. od Grodziska Mazowieckiego. Razem z nim skoczyli: mjr dypl. Jan Górski ps. Chomik, ppor.  Janusz Jarosz ps. Szermierz. Skoczkowie przerzucili 335 tys. dolarów w banknotach na potrzeby AK. Zrzucono także sześć zasobników oraz dwie paczki. W drodze powrotnej samolot został ostrzelany nad Bałtykiem, uszkodzone zostały stery, samolot z trudnością utrzymał się na kursie, wylądował na resztkach paliwa na lotnisku Cottam k. Lincoln, o godz. 8 rano, po locie trwającym trzynaście godzin czterdzieści pięć minut.

 

W „Dzienniku czynności” mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, Szef Wydziału Specjalnego (S), organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„14.III., natychmiast po otrzymaniu raportu załóg, ustalony został Plan Startu na dzień 14.III. (warianty: 3, 4, 5, i 6 lotów). Uruchomiony został wariant następujący: Lot Nr.: 44/55, ekipa STEP, ludzi: Chomik plus 2, (…) placówka zasadn. Bat, zapas. Żaba, nawigator kpt. obs. Król, załoga polska, start godz. 18.15; Lot Nr.: 41/56, SLATE, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, PLT, R., placówka zasadn. Wrona, zapas. Bratek, nawigator F/sgt. Smith, załoga brytyjska, start godz. 17.50; Lot Nr.: 42/57, YARD, 6 paczek: 01, 02, 03, 04, 05, R., placówka zasadn. Hiena, nawigator kpt. obs. Kuźnicki, załoga polska, start godz. 18.10; Lot Nr.: 45/58, PIPE, 6 paczek: M1, M2, M3, M4, PLT, R., placówka zasadn. Kaczka, nawigator kpt. obs. Ławreńczuk, załoga polska, start godz. 18.05;”.

Dn. 14.III. wynik operacji: – lot 44/55 wykonany na pl. odb. BAT, zrzut jak plan. (335.000 dol. ), – lot 41/56 m i s s i n g, – lot 42/57 wykonany na pl. odb. HIENA, zrzut jak plan. – lot 45/58 p o w r ó c i ł.

Operacje 138 Dyonu, w dniu 14.III. nie były szczęśliwe = na 12 lotów, które wystartowały, wykonano tylko 4 operacje i 4 op. m i s s i n g. Przyczyny jeszcze nie znamy – żadna z maszyn nie lądowała w Tempsford a głownie w Szkocji, w Tempsford mgła do godz. 14.oo.” (s. 165)

 

Po skoku aklimatyzacja do realiów okupacyjnych w Warszawie, mieszkał u Marii i Heleny Wańkowicz przy ul. Chopina 8/15. Po aklimatyzacji przydzielony do Kedywu Okręgu Białystok AK.

29 kwietnia 1943 aresztowany wraz z Cichociemnymi: ppor. Januszem Jaroszem ps. Szermierz, ppor. Janem Hörlem ps. Frog oraz jego siostrą Zofią, przez Kriminalpolizei w Warszawie, na ul. 6 Sierpnia 4 jako Tadeusz Lisicki, pod zarzutem handlu bronią. Więzień Pawiaka, przesłuchiwany przez gestapo, w ciężkim śledztwie bity do nieprzytomności. Prawdopodobnie 7 maja 1943  rozstrzelany w ruinach getta w Warszawie przy ul. Dzielnej 27, prawdopodobnie razem z Cichociemnym ppor. Janem Hörlem.

 

 

Awanse

• podporucznik

 

 

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych – czterokrotnie

 

 

Życie rodzinne

Syn znanego antropologa Kazimierza Stołyhwy oraz Eugenii z domu Junosza – Piotrowskiej. Rodziny nie założył.

Ojciec Kazimierz (1880-1966) był synem Jana, prezydenta Berdyczowa. Studiował w Berlinie, Paryżu, Monachium, w 1926 obronił doktorat, w 1927 habilitację z antropologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, od 1928 docent, później profesor nadzwyczajny na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. 6 listopada 1939 wraz z innymi pracownikami UJ aresztowany przez gestapo, więziony w obozie koncentracyjnym w Sachenhausen. Autor ponad 400 publikacji naukowych.

 

 

Upamiętnienie

 

W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych spadochroniarzy, poległych za niepodległość Polski.

W Sali Tradycji Jednostki Wojskowej GROM znajduje się tablica upamiętniająca Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, którzy oddali życie za Ojczyznę.

 

 

 

 

 

 

Upamiętnienie Cichociemnych

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

15 maja 2005 odsłonięto na terenie jednostki specjalnej – Jednostki Wojskowej GROM w Warszawie pomnik poświęcony cichociemnym spadochroniarzom AK. Znaczna część ekspozycji Sali Tradycji jednostki GROM poświęcona jest Cichociemnym.

Od 4 sierpnia 1995 roku jednostka nosi nazwę – Jednostka Wojskowa GROM im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej

W 2008 roku powstał film dokumentalny „My cichociemni. Głos żyjących” (scenariusz i reżyseria Paweł Kędzierski).

7 października 2013 roku w Warszawie przy ul. Matejki, naprzeciwko Sejmu R.P. odsłonięto Pomnik Cichociemnych Spadochroniarzy AK.

W 2013 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni. Wywalcz wolność lub zgiń” (scenariusz i reżyseria Dariusz Walusiak).

W 2016 roku Sejm R.P. ustanowił rok 2016 Rokiem Cichociemnych. NBP wyemitował srebrną kolekcjonerską monetę o nominale 10 zł upamiętniającą 75. rocznicę pierwszego zrzutu Cichociemnych.

W 2017 roku PLL LOT umieścił znak spadochronowy oraz podpis upamiętniający Cichociemnych na kadłubie Boeinga 787 (SP-LRG).

Cichociemni są patronem wielu szczepów, drużyn oraz organizacji harcerskich. Opublikowano wiele książek i artykułów o Cichociemnych.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilku Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

 

Źródła:

• informacje własne
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 3. Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2002, s. 99-101. ISBN 83-910535-4-7.
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana, Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1984. ISBN 8321105378.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny.

 

Zobacz także – biogram w Wikipedii