Tag Archives: Polskie Siły Zbrojne we Francji

Józef Zajac - Silent Unseen

Pseudonym: "Kolanko’’, ‘’Rozdzielacz’’, ‘’Zawór’’

Vel Józef Synek

Zwykły Znak Spadochronowy nr 0214, Bojowy Znak Spadochronowy nr 1536

 

ur. 10 marca 1902 w Gorlicach, zm. 9 października 1968 o godz. 11.30 w Londynie (Wielka Brytania) – porucznik piechoty (nr legitymacji oficerskiej: A.10184), uczestnik walk o niepodległość Polski (1920), urzędnik samorządowy, rachmistrz Starostwa w Kopyczyńcach (obecnie Ukraina), żołnierz Wojska Polskiego, oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Okręgu Warszawa AK, zastępca dowódcy 9 kompanii Batalionu Kiliński, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, kampanii francuskiej, Powstania Warszawskiego, dwukrotnie więzień niemieckich obozów jenieckich: Colmar, Neuf-Brisach, Kaisersteinbruch, Stalag I A k/Królewca (1940-1942) oraz Ożarów, Stalag 344 Lamsdorf, Oflag II-D Gross Born, Oflag X A Sandbostel (1944-1945), po wojnie w Głównej Komisji Weryfikacyjnej Armii Krajowej Sztabu Głównego w Londynie, przez Kolegów Cichociemnych wybrany sekretarzem Koła Cichociemnych w Londynie, cichociemny

Znajomość języków: francuski, niemiecki Specjalność wojskowa: broń pancerna; Szkolenia (kursy): m.in. dywersyjno – strzelecki (STS 25, Garramour), podstaw wywiadu (STS 34, Bealieu), pancerny (School of Tank Technology), sabotażu oraz sabotażu przemysłowego  (STS 17, Brickendonbury), kierowania, strzelania, łączności Valentine II (Catterick Camp), taktyczny, dowodzenia plutonem czołgów (Centrum Wyszkolenia Pancernego i Technicznego), spadochronowy, walki konspiracyjnej, odprawowy (STS 43, Audley End); ponadto instruktor kursu specjalnego. W dniu wybuchu wojny miał 37 lat, w dacie skoku do Polski – 42 lata.

Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Czterokrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych za odwagę i męstwo. Czterokrotnie odznaczony Medalem Wojska. Miejsca dłuższego pobytu w Polsce m.in. woj. lwowskie, krakowskie, stanisławowskie, tarnopolskie. Miejsca dłuższego pobytu za granicą m.in. Francja, Prusy Wschodnie, Bawaria, Austria, Rumunia. Narodowość polska, wyznanie rzymsko – katolickie.

 

---

Table of Contents

• World War II
• At the night of January 29/30th 1944 a Silent Unseen
• Warsaw Uprising
• After the War
• Służba 1918-1947
• Awanse i odznaczenia
• Family Life

---

 

W latach 1909 – 1918 uczęszczał do gimnazjum w Nowym Sączu. Uprawiał narciarstwo. Po ukończeniu gimnazjum podjął naukę w School of Economics in Kraków.. W 1918 ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Przydzielony do 1 Pułku Strzelców Podhalańskich w Nowym Sączu, następnie w 1 Kompanii Sztabowej przy Brygadzie Podhalańskiej w Nowym Targu.

He was a participant in the Polish-Bolshevik war: in the Task Force under the command of Colonel Józef Rybak (kwiecień – lipiec 1920) oraz w walkach pod Łunińcem, Pińskiem, Białymstokiem i Siedlcami. Z 1 kompanią sztabową 21 Dywizji Piechoty Górskiej ppłk. Andrzej Galica , he participated in the Southern Front counteroffensive on the Lukow - Bialystok - Grodno - Lida - Nowogrodek - Wilno route.

Po demobilizacji w 1921 przyjechał do Białej, pracował na kolei w Muszynie, w Składnicy Kółek Rolniczych w Nowym Sączu i spółce wodociągowej w Borysławiu.

W latach 1924–1939 pracował jako rachmistrz w Wydziale Powiatowej Rachuby Starostwa w Kopyczyńcach (dawne Kresy, obecnie Ukraina). Działał społecznie, m.in. w Komitecie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego oraz w Powiatowym Związku Straży Pożarnych w Kopyczyńcach (1933 – 1939).

 

 

World War II

W kampanii wrześniowej 1939 wyreklamowany od służby przez starostę. 18 września 1939 opuścił Polskę przez granicę w Zaleszczyki (at the time it was the border between the Second Polish Republic and Romania), making his way through Romania, Yugoslavia and Greece. He boarded the ship s/s Pulaski  and reached France by October.

24 października 1939 wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Od 27 października 1939 do 10 kwietnia 1940 w Szkole Podchorążych Piechoty w Camp de Coëtquidan. Od 28 kwietnia do 22 czerwca 1940 walczył w kampanii francuskiej jako dowódca drużyny kaem, następnie zastępca dowódcy plutonu w 2 kompanii 2 batalionu 3 Pułku Grenadierów Śląskich 1 Dywizji Grenadierów. W maju 1940 awansowany na stopień plutonowego podchorążego.

Maciej Szczurowski – Geneza formowania Armii Polskiej we Francji 1939 – 1940
w: Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, 2002, nr 4 s. 115 – 143

 

Po upadku Francji, 22 czerwca 1940 złapany na granicy podczas próby przedostania się do Szwajcarii. Od 28 czerwca 1940 do czerwca 1942 w niewoli niemieckiej (numer jeniecki: 10798), osadzony m.in. w obozach na terenie Francji: Colmar, Neuf-Brisach, następnie w Stalag XVII A  Kaisersteinbruch (Austria). He was transferred to Stalag I A at the turn of January and February 1941 (located near Krolewiec, currently Dolgurukowo). He fell ill in the camp, and was transferred to the Polish Hospital in Marseille, then to the hospital in Clermont-Ferrand.

14 lipca 1942 wraz z kilkunastoma osobami uciekł barką morzem do Gibraltaru. W sierpniu 1942 przedostał się przez Pireneje i Francję do Wielkiej Brytanii. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim. Pod koniec sierpnia 1942 przydzielony jako zastępca dowódcy 1 plutonu 1 Pułku Rozpoznawczego 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka (tzw. Czarne Diabły).

 

 list por. Józefa Zająca, wysłany 3 grudnia 1941 ze szpitala w Clermont-Ferrand
to the family home in Kopczyncy (pre-war Eastern Borderlands, currently Ukraine):

 

Monika Bielak – Ewakuacja żołnierzy polskich z Francji do Wielkiej Brytanii
i Afryki Północnej w latach 1940-1941
w: IPN, Polska 1918-1989 – Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989

 

 

At the night of January 29/30th 1944 a Silent Unseen

W marcu 1943  pytany przez ppłk dypl. Michała Protasewicza, Szefa Division VI (Special) Sztabu Naczelnego Wodza, czy chce iść do Kraju i walczyć w AK, odpowiedział – Jeżeli prędzej wejdę do zadań w Kraju aniżeli 1 Dywizja Pancerna wyruszy na front – to tak.

28 marca 1943 podpisał pisemną deklarację – I volunteer my candidacy to use me for work in the country. This declaration is tantamount to swearing an oath of secrecy..  1 kwietnia 1943 deklaracja z adnotacją „TAJNE” została zarejestrowana pod l.dz. 1512/21 w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza.

Od 10 maja 1943 do 20 marca 1944 uczestniczył w wielu szkoleniach dla kandydatów na Cichociemnych. Ponadto był także instruktorem kursu specjalnego. 6 czerwca 1943 ukończył szkolenie zaprawowe nr R18 w STS 25 (STS - Special Training School) on the 6th of July, 1943, in Invernesshire (Garramour, k. Arisaig).

28 lipca 1943 ukończył szkolenie nr 18 (m.in. sabotażu oraz „przydatnych umiejętności”) w „szkole szpiegów” STS 34 – the Drokes, Beaulieu, Hampshire (Wielka Brytania). Kurs podstaw wywiadu obejmował m.in. naukę rozpoznawania ludzi w tłumie, szyfry i atramenty do tajnopisów, podrabianie dokumentów, otwieranie zamków, włamania do mieszkań, strzelanie z różnych rodzajów pistoletów do celów stałych i ruchomych, konstruowanie i wykorzystywanie skrytek na przedmioty i dokumenty, sabotaż, kierowanie samochodami, ukrywanie się w mieście i na wsi, uwalnianie z kajdanek, podstawy propagandy.

Nazwa Beaulieu pochodzi od francuskiego beau lieu, co oznacza „piękne miejsce”. Podczas II wojny światowej to „piękne miejsce” było posiadłością Lorda Montagu, w której szkolono agentów SOE (Special Operations Executive) oraz polskich Cichociemnych (którzy nie podlegali SOE ale Komendzie Głównej Armii Krajowej). Jednym z instruktorów podczas szkolenia w tamtejszej Special Training School był niestety… Kim Philby, oficer brytyjskiej MI6-SOE, szpieg współpracujący z sowieckim wywiadem.

Od 30 sierpnia do 9 września 1943 przeszkolony na kursie oficerskim w używaniu sprzętu wroga, prawdopodobnie w STS 17 k. Hertford lub STS 18 k. Stevenage.  31 października 1943 ukończył kurs nr 1, m.in.: bytowanie, taktyka działań dywersyjnych, minerstwo, łączność i elektrotechnika, szkolenie strzeleckie, w zakresie broni, motorów, język niemiecki, wychowanie fizyczne, technikę zbierania informacji i meldowania (m.in. fotografia, atramenty utajnione).

Od 16 września do 10 listopada 1943 uczestnik szkolenia (klasa nr 9) w Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej w Catterick Camp, m.in.  z kierowania, strzelania oraz łączności brytyjskiego czołgu Valentine II. Opiekunami jego grupy na przeszkoleniach specjalnych byli: ppłk Stefan Majewski, then Cavalry Captain Czaykowski i mjr Szymanski. Na karcie wyszkolenia odnotowano: „Wiadomości podstawowe – dobre. Z budowy czołgu – dobry. Z jazdy – dobry. Wyróżniał się pilnością, systematycznością. Ogólnie – bardzo dobry”.

W listopadzie 1943 ukończył kurs taktyczny w zakresie działania plutonu czołgów. Na karcie wyszkolenia odnotowano: „Inteligentny, spokojny, orjentuje się szybko, pobiera decyzje logicznie i słusznie. Wykazywał dużo pilności, pracowitości i zainteresowania przedmiotem. Mjr Zyrkiewicz, kpt. Orliński”.

Opinia ogólna – Kurs ukończył z wynikiem b. dobrym. Wykazał dużo pilności i zainteresowania. Nadaje się na z-cę dowódcy plutonu czołgów, a po praktyce w linji na dowódcę plutonu czołgów. Komendant Szkoły Pacernej Mjr Zyrkiewicz”.

13 listopada 1943 przydzielony do Sekcji Dyspozycyjnej Sztabu Naczelnego Wodza. Po przeszkoleniu ze specjalnością w dywersji i broni pancernej zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 15 grudnia 1943 w Chicheley, przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Instruktor kursu specjalnego. 24 grudnia 1943 podpisał deklarację m.in. zobowiązującą do zachowania całkowitej tajemnicy.

26 grudnia 1943 dowódca kursu odprawowego kpt. Jan Lipiński made statement about him on the 26th of December 1943, saying that: He is ready to work in Nazi-occupied Poland. Conscientious and hard-working. High sense of discipline. He will be a good leader.

 

Szkoła Podchorążych Broni Pancernych Catterick Camp, 1944
film ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego (SIK 041)

 

Opinia Szefa Oddziału Specjalnego Sztabu NW ppłk. dypl. Michała Protasewicza:
True to his ideology and righteous. Very serious, level-headed and calm. Keeps to himself. Collected, jovial and ambitious. Hard on himself and demands performance from his subordinates. Friendly, and liked by his colleagues. Hard working and stubborn to reach the end goal. Enterprising and brave (engaged in front-line fights - escaped from German captivity). Physically durable. He will make a good commander of an armoured platoon. Generally speaking very good all-around. Suitable for an officers position.

 

Transported to the Main Transfer Base (pol. Glowna Baza Przerzutowa) in Latiano nieopodal Brindisi (Baza nr 11) we Włoszech. 12 kwietnia 1944 przybył na stację wyczekiwania „B” (STA 20B), 3 maja 1944 przesunięty na stację wyczekiwania „A” (STA 20A), pomiędzy Latiano a Mesagne. 4 maja 1944 przekazany do dyspozycji wojskowych władz alianckich.

Po przeszkoleniu ze specjalnością w dywersji i broni pancernej skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 4/5 maja 1944, in operational season ‘’Riposte’’ (pol. ‘’Riposta’’), as part of air operation ‘’Weller 26’’ (commander of the operation: Squadron Leader Józef Gryglewicz, ekipa skoczków nr: L) na placówkę odbiorczą „Szczur’’ (eng. ‘’Rat’’), located 31 km away from Janow Lubelski, near the village of Wola Galezowska.

Razem z Nim w ekipie L (50) skoczyli: ppor. Andrzej Prus-Bogusławskipseudonym ‘’Pancerz’’ (eng. ‘’Armor’’), Second Lieutenant Adam Dąbrowski, pseudonym ‘’Puti’’, Second Lieutenant Adam Krasiński, pseudonym ‘’Szczur’’ (eng. ‘’Rat’’), Captain Jan Walter, pseudonym ‘’Cyrkiel’’, Lieutenant  Alfred Whitehead, ps. Dolina 2. Skoczkowie zostali zrzuceni po dwóch, w trzech nalotach na placówkę, co dwie minuty poczynając od godz. 00.12. W czwartym nalocie na placówkę, o godz. 00.18  zrzucono dwanaście zasobników oraz sześć paczek.

A Liberator BZ-965 "S" (1586 PAF Squadron, crew: pilot - F/L Zbigniew Szostak, pilot - P/O Jacek Blocki / navigator - F/L KAzimierz Wunsche, S/L Jozef Gryglewicz / radiotelegraph operator - F/S Jozef Witek / flight engineer - Sgt. Stanislaw Wileniec / gunner - F/S Stanislaw Malczyk / dispatcher - F/S Stanislaw Jarecki) departed from the Reggia Aeronautica airport in Campo Casale nieopodal Brindisi we Włoszech, gdzie stacjonowała polska 1586 Eskadra Specjalnego Przeznaczenia. Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – zobacz:  Lista Krzystka

Po godzinie nadleciał drugi samolot, Halifax JP-180 „S”, także z polską załogą, zrzucił na placówkę dziewięć zasobników oraz dwanaście paczek, w godz. 01.28 – 01.36. Ogółem przyjmowanie całego zrzutu (skoczków oraz zaopatrzenia z dwóch samolotów) trwało półtorej godziny. The troops and equipment was received by a partisan unit of the Home Army, commanded by Second Lieutenant Aleksander Sarkisow ps. Szaruga. Oddział funkcjonował od września 1943 do lipca 1944, jego dowódca był oficerem ds. zrzutów, oddział m.in. przyjmował zrzuty skoczków oraz sprzętu. Najwyższy stan osobowy oddziału to 120 żołnierzy. „Liberator” z którego zrzucono skoczków lądował w bazie o godz. 05.15, po 9 godzinach 35 minutach lotu. Drugi samolot, „Halifax” lądował szczęśliwie w bazie po locie trwającym dziesięć godzin 20 minut.

Tadeusz Wyrwa – Lotny Oddział AK „Szarugi” na Lubelszczyźnie
w: Zeszyty Literackie nr 113, s. 214-220, Instytut Literacki, Paryż, 1995

 

Do 31 lipca 1944 w oddziałach leśnych AK. Zranił się w rękę udzielając pomocy rannemu koledze, ppor. Adam Dabrowski, ps. Puti. Wraz z kurierem Delegatury Rządu na Kraj udał się do Warszawy. Aklimatyzacja u „"aunt” Michalina Wieszeniewska ps. Antosia i innych, w mieszkaniach na ul. Bielańskiej, Saskiej Kępie (prawdopodobnie przy ul. Katowickiej 1), Twardej 16. Jego łączniczką była „ciotka” Zofia Podoska , pseudonym ‘’Frania’’. After settling in Nazi-occupied Poland, he was assigned to the 27th Volyn Infantry Division (under the codename ‘’Zawór’’), however this assignment was never implemented in reality.

 

W swoim pamiętniku, mjr dypl. Jan Jaźwiński oficer wywiadu z Division VI (Special) Sztabu Naczelnego Wodza, komendant Głównej Bazy Przerzutowej w Latiano nieopodal Brindisi, organizator lotniczych przerzutów do Polski odnotował:

„Gen. Tatar oznajmił, że przybywa w charakterze pełnomocnika dowódcy AK wraz z dwoma oficerami, którzy pracować będą w O.Sp. jako eksperci znający możliwości przyjęcia zrzutów lotniczych w Kraju. Zaproponowałem: Chciałbym zapoznać pana generała z możliwościami Bazy Jutrzenka, która obecnie i w najbliższych miesiącach jest jedynym źródłem przerzutu do AK. Gen. Tatar odpowiedział: Nie jestem zainteresowany ani Bazą Jutrzenka, ani też możliwościami przerzutu lotniczego w ogóle. Przybywam z misją. W wykonaniu mojej misji zrobię wszystko co uważam za celowe dla Polski. (…)

W ciągu następnej półtorej godz. Tatar wygłosił tyradę zarzutów w stosunku do polityki rządu RP przed wojną oraz rządu RP na emigracji. Podkreślił brak zrozumienia obecnej sytuacji tak w Londynie jak i też w Kraju, podał przykładowo masę nazwisk ludzi w Londynie, Raczkiewicz, Hełczyński, Zaleski, Ciechanowski w Washingtonie oraz w Kraju, gen. Bór-Komorowski, gen. Pełczyński szef Sztabu AK, płk Iranek-Osmecki szef Wywiadu AK oraz delegat Rządu na Kraj, partia ludowa z Witosem na czele, ONR i inne mniejsze ugrupowania partyjne. Poza tym szereg osób, których nie znałem. O Mikołajczyku wyraził się: Mikołajczyk ma niewątpliwie trudności, gdyż zbyt dużo jego przeciwników ma kontakt z Anglikami i w Washingtonie. Nie przerywałem tej tyrady, gdyż Tatar operował ogólnikami bez podania konkretnych faktów.

Liberator przed startem

Cała ta tyrada ujawniła dwa istotne punkty. Jest zupełnie ciemny politycznie oraz jest zdecydowanie pod wpływem agentur prosowieckich. Jego formułowanie zarzutów przypominają często dosłownie oświadczenia Majskiego, Litwinowa, Mołotowa oraz Bogomołowa jakie dawali i dają prasie brytyjskiej i amerykańskiej w stosunku do Polski. Zarzuca Anglikom ich dwuznaczną grę, nie zarzuca nic Amerykanom. (…)

The PAST building ablaze, pictured during the Warsaw Uprising. Source: NAC

Wyszedłem zmęczony tą sowiecką propagandą wyrażoną przez pełnomocnika dowódcy AK. Postanowiłem wyjaśnić tę „misję Tatara” nim sformułuję konkretne wnioski. Pojechałem do stacji wyczekiwania polityków przybyłych z Kraju. (…) na stacji zastałem tylko reprezentanta delegata Rządu w Kraju. (…) Delegat [Zygmunt Berezowski]: Znam pana majora z opinii, jaką dał mnie o panu dowódca AK. Powiem panu szczerze, że dowódca AK i delegat Rządu w Kraju są zadowoleni, że pozbyli się z Kraju Tatara. Tatar ma zbyt przeciwne poglądy dotyczące stosunku do Sowietów. Praca z nim na terenie Kraju nie jest teraz możliwa. Zresztą jest on bardzo trudny we współpracy nawet w normalnych warunkach. (…)

[mjr dypl. Jaźwiński:] odnoszę wrażenie, że jest zbyt duża różnica poglądów Tatara w stosunku do poglądów dowódcy AK i delegata Rządu. Rozumiem, że najłatwiej było pozbyć się jego z Kraju. Jeżeli jednak ta różnica poglądów polega na stosunku do Sowietów to zjawienie się Tatara w Londynie może mieć bardzo poważne i nieobliczalne skutki. Tatar może działać w Londynie jako pełnomocnik dowódcy AK. Obawiam się, że Tatar może najłatwiej porozumieć się z Mikołajczykiem, który od dłuższego już czasu idzie po linii przypodobania się Sowietom względnie prosowieckim grupom brytyjskim i amerykańskim, aby uzyskać uznanie rządów obu aliantów, a w szczególności Roosevelta. Mikołajczyk i Tatar są podobni, politycznie ciemni, żądni władzy. Wątpię, aby byli uznani przez Churchilla, czy nawet Roosevelta, ale mogą być użyci, aby obaj alianci mogli umyć ręce od zobowiązań w stosunku do Polski. (…).” (Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego, przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6, tom II, s. 36-40)

Zobacz – Stanisław Tatar – generał zdrajca

 

 

Warsaw Uprising

Od 5 maja 1944 przydzielony do Okręgu Warszawa AK. Ok. 26  lipca  otrzymał rozkaz gotowości, nawiązania współpracy z Cichociemnym por. Tadeusz Jaworski ps. Bławat (mieszkał na Powiślu). Przydzielono mu podkomendnych: Cichociemnego ppor. Zbigniew Wilczkiewicz ps. Kij oraz dwóch podoficerów z ul. Nowogrodzkiej. Drużyna liczyła 18 żołnierzy, wśród nich m.in. konspiracyjna młodzież: Piotrek ps. Wesoły, Jan Bałazy ps. Czarny, Kazimierz Idzikowski ps. Kajtuś, Gienek ps. Kicia, Jerzy Pedd ps. Pedd.

Aug, 1 1944 w godzinach dopołudniowych na spotkaniu z „ciotką” Antosią. O godz. 14.45 otrzymał rozkaz udania się wraz z grupą na pkt. 1 – ul. Nowogrodzką. Nie dotarli do celu z powodu strzelaniny z dużym oddziałem niemieckim, wycofali się w kierunku na pkt. 2 – ul. Bagno.  Tam wraz z kilkoma ochotnikami budują barykady u zbiegu ulic Świętokrzyskiej z Zielną, od strony Ogrodu Saskiego. Przyłączają się do oddziału walczącego o zdobycie PAST-y przy ul. Zielnej. W walkach ginie dowódca i zastępca dowódcy oddziału.

Wraz ze swoją grupą żołnierzy walczył z czołgami i piechotą niemiecką w rejonie ulic: Bagno – Świętokrzyska – Próżna, Zielna – gmach PAST. 5 sierpnia dnia nawiązał łączność z 41 kompanią „Romański”, dowodzoną przez por. Roman Alojzy Wyczolkowski.

5 sierpnia 1944 mianowany zastępcą dowódcy 9 kompanii Batalionu Kiliński. Otrzymał zadanie obrony rejonu pl. Grzybowskiego oraz ulic: Grzybowska – Ceglana – Graniczna – Żelazna Brama – Królewska – Marszałkowska – Zielna – Świętokrzyska, ew. dojścia do Pl. Bankowego.

6 sierpnia wieczorem wyruszył na rekonesans na zajętą przez Niemców, płonącą ul. Graniczną od strony Żelaznej Bramy, wraz z Cichociemnym ppor. Zbigniew Wilczkiewicz) ps. Kij oraz trzema żołnierzami. Z podwórza ul. Królewskiej 16 przeszli przejściem na tyły oficyn przy ul. Granicznej, potem piwnicami w okolice pl. Żelaznej Bramy. Drugą stronę ulicy zajmowali już Niemcy. W jednym z pomieszczeń wzięli do niewoli czterech niemieckich żołnierzy, zdobywając cztery karabiny oraz pistolet Parabellum. Ranny lekko w obie nogi wskutek postrzału z granatnika. Uwolnił oraz ewakuował rannego w nogi radiotelegrafistę wraz z radiostacją. 

Wraz z kompanią walczy o utrzymanie placówki „Królewska 16” (budynek naprzeciwko ruin giełdy), położonej na obrzeżu Ogrodu Saskiego (róg Placu Grzybowskiego, Granicznej oraz Królewskiej; z drugiej strony Zielnej i Świętokrzyskiej. Pośrodku „PAST-a”). Placówka nazywana była ’Fortress on Krolewska Street (16)’’ z powodu zaciętych walk – Niemcy atakowali ją ponad 30 razy, z użyciem lotnictwa, granatników, kompanii piechoty oraz dwóch czołgów – za każdym razem ataki Niemców były bezskuteczne.

 

Józef Zając: „Wraz ze skoczkiem „Kijkiem” [Second Lieutenant and Silent Unseen, Zbigniew Wilczkiewicz) nicknamed ‘’Kij’’ and a few other young people, who showed up to one of the clandestine meeting locations near Grzybowski square, we joined a unit attacking PAST (Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna, Polish Telephone Joint-stock Company) near Zielna street. Our team consisted of 18 people. We were armed with hand-grenades, bottles with petrol and one Sten submachine gun. There were over 100 Germans in the building. (...)

I became the company deputy commander and tactical defense commander of an entire section, which stretched from Graniczna street, through Grzybowski square and along Swietokrzyska and Zielna streets, all the way to the ruins of the stock exchange. The most important part of the section to us was Krolewska street. It was a sizeable chunk of the city, and whilst the initiative was in our hands, I tried to regain more and more territory from the Germans. (...)

Fragment Sali Tradycji JW GROM

Niemcy nie zostawiali nas w spokoju ani na jeden dzień. Stale trzymali nas pod ogniem czołgów, dział, granatników i Goliatów (parę tych miniaturowych czołgów z materiałem wybuchowym udało nam się na czas rozwalić). W czasie jednego natarcia na placówkę na rogu ulicy Zielnej i Królewskiej cały budynek stanął w płomieniach. Niedługo zmienił się w jedną dymiącą ruinę. Nasi zajęli rozżarzone jeszcze piwnice, aby nie dopuścić do połączenia się Niemców z „Pasty” z atakującymi.”

(Ze wspomnień por. cc Józefa Zająca pt. „Służba na odcinku”, w: „Drogi Cichociemnych”, wyd. I, II, III, Veritas, Londyn, 1954, 1961, 1972, Bellona, Warszawa, 1993, 2008, 2009, 2010, 2013, 2015, 2019)

 

On the night of 17/18 sierpnia 1944 wraz z por. Jerzy Skupienski ps. Jotes kierował akcją zaminowania wylotów ulic: Zielnej do ul. Królewskiej 16, rejonu kamienicy przy ul. Próżnej 14 (siedziba dowództwa 9 kompanii), wylotu Królewskiej na pl. Grzybowski. Na skrzyżowaniu ul. Marszałkowskiej z Królewską, a także wylotu ul. Próżnej na ul. Marszałkowską, miny położyło wraz z nimi kilku powstańców: Wacław Nowakowski ps. Zygmunt, Tadeusz Nowakowski ps. Wójcik, Ludwik Tomaszewski ps. Chlebowski, Wacław Kac ps. Bronikowski, Zbigniew Goszcz ps. Pech, Franciszek Jelonek ps. Żandarm, Jerzy Retmańczyk ps. Czarny, Toman Furman ps. Sęp oraz łączniczka ps. Siódemka. Miny przypominały wyglądem cegły, były obciągnięte szarym płótnem.

Kilkakrotnie organizował kontrnatarcia, zakończone sukcesem: zdobyciem broni oraz jeńców. Uzbrojenie kompanii stanowiła broń zdobyta na Niemcach, m.in.: 2 ckm, 1 km,  40 kb., 2 miotacze płomieni, 10 pistoletów maszynowych MP40 zwanych Schmeissersafter the developer of the weapon), 12 PPSh-41 submachine guns and 20 pistols. After the ‘’Kilinski’’ battalion has broken up, he joined the ‘’Rum’’ battalion, he was assigned to the 1st Rum Assault Battalion, IV region, operating in Srodmiescie - Polnoc (Warsaw).

 

Brave and courageous, always setting an example to follow for his fellow soldiers. He took part in raids on the Germans during the time of the Uprising. His operations were successful, bringing us prisoners of war and weapons.

(opinia dowódcy Batalionu Rum Cichociemnego kpt. Kazimierz Bilski we wniosku nominacyjnym na stopień porucznika. Uwaga: wniosek przedstawiany parokrotnie w okresie powstania, b. dowódca podaje, że awans został ogłoszony w ostatnich rozkazach)

 

Wyróżnił się umiejętnościami dowódczymi, także osobistym męstwem, szczególnie 18 sierpnia 1944. Tego dnia trwały całodzienne, ciężkie boje na pl. Grzybowskim oraz ul. Królewskiej przeciw przeważającym siłom Niemców, nacierającym pod osłoną czołgów. Wyróżnił się także podczas szturmu na Hale Mirowskie, przeprowadzonego w nocy 30/31 sierpnia, w ramach akcji „na pomoc Starówce”. Od 9 września zastępca dowódcy 9 kompanii rtm. Romana Wyczókowskiego ps. „Romańskiego” batalionu „Rum”. 19 września 1944 wizytował placówkę „Królewska 16”, od 10 września dowodzoną przez ppor. Ignacego Szczeniowskiego ps. Paprzyca, od 4 września dowódcę plutonu w 9 kompanii. Lekko ranny, przez niecałe dwa dni na leczeniu w Punkcie Sanitarno – Opatrunkowym kompanii przy ul. Próżnej 14.

1 października 1944 awansowany przez Naczelnego Wodza na stopień porucznika. Za męstwo i osobistą odwagę w czasie Powstania Warszawskiego odznaczony przez Dowódcę Armii Krajowej Krzyżem Walecznych po raz trzeci i czwarty (rozkaz nr 512 z sierpnia 1944)  Na rozkaz dowódcy Batalionu „Rum”, Cichociemnego kpt. Kazimierz Bilski, wraz ze swoim oddziałem udał się do niewoli.

Po kapitulacji powstania od 5 października 1944 do 2 maja 1945 osadzony w obozach niemieckich (jako „Józef Synek”):  początkowo w Ożarowie, następnie od 8 października w Stalag 344 Lamsdorf,  później 18 października przeniesiony do  Oflag II-D Gross Born  on the 18th of October (prisoner number 101658/318), finally being transferred to Oflag X A Sandbostel.

He was issued an order to hand over 25.000zl that he smuggled into the camp to his fellow polish prisoners at the Gross Born camp by Colonel Ignacy Izdebski, przekazał pozostałe z kasy 9 kompanii przeszmuglowane przez siebie ok. 25 tys. zł oraz 200 dolarów do dyspozycji polskich jeńców. Od 28 stycznia 1945 ewakuowany pieszo do  Oflag X C Lubeck which he reached on the 20th of April, 1945 (prisoner number: 10658).

 

 

After the War

Uwolniony z obozu jenieckiego  2 maja 1945 przez żołnierzy brytyjskiej 2 Armii. 10 maja 1945 przybył do Wielkiej Brytanii, następnego dnia zameldował się w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie.

1 lipca 1945 otrzymał od Szefa Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza rozkaz pracy w Głównej Komisji Weryfikacyjnej Armii Krajowej Sztabu Głównego (zarządzenie L.1141/Pers.Pfn. z 30 maja 1945).

Funkcjonowała ona przy 11 Leopold Road w Londynie, do 1949  (od 1947 jest siedzibą The Polish Underground Movement Study Trust, (which aims to popularize knowledge about Poland in years 1939-1956).

 

Michał Wójcik – Informacje biograficzne i genealogiczne
w zespole Komisji Weryfikacyjnej 1 z Archiwum Studium Polski Podziemnej w Londynie
w: Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego, 2009, nr 1, s. 142-148

 

Pozostał w dyspozycji Division VI (Special) Szefa Sztabu Głównego, potem Komisji Likwidacyjnej Specjalnej Sztabu Głównego.  Rozkazem personalnym L.dz.544/Pers.M.S./47 przydzielony do Oddziału Personalnego Sztabu Głównego  z przydziałem do Głównej Komisji Weryfikacyjnej Armii Krajowej Sztabu Głównego.

Od 16 listopada 1945, na wniosek ppłk dypl. Utnika, z powodu braku etatu w Sztabie Głównym, formalnie przydzielony do Centrum Wyszkolenia Piechoty, faktycznie nadal przydzielony do Komisji Weryfikacyjnej.

29 listopada 1945 zweryfikowany przez Główną Komisję Weryfikacyjną AK w Londynie (zaświadczenie weryfikacyjne nr K.dz. 814/pfn/45). Pracował w Głównej Komisji Weryfikacyjnej Armii Krajowej Sztabu Głównego do 31 maja 1947. Od 2 marca 1947 przeniesiony z dyspozycji Oddziału Personalnego Sztabu Głównego do dyspozycji Szefa Sztabu Głównego.

Od 6 września 1946 w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. Osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Przez Kolegów – Cichociemnych został wybrany sekretarzem Koła Cichociemnych w Londynie.

Zmarł 9 października 1968 o godz. 11.30 w Londynie, pochowany na cmentarzu Gunnersbury – Sq. FA gr 91 (Londyn, Wielka Brytania).

 

 

 

 

 

Wartime Service: 

Siły zbrojne: Wojsko Polskie (II R.P.), Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, Armia Krajowa

Jednostki: 1 Pułk Strzelców Podhalańskich, 21 Dywizja Piechoty Górskiej, 3 Pułk Grenadierów Śląskich, 1 Dywizja Pancerna (PSZ), Batalion Kiliński, I Batalion Szturmowy Rum

 

 

30 października 1918 – marzec 1921

30 października 1918  – marzec 1921

Polish Army: 1st Regiment of the Home Army Podhale Rifles (City: Nowy Sacz), then 1st Staff Company near the Podhalanska Brigade (Nowy Targ).

21 października 1939  –  3 maja 1944

21 października 1939	wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Camp Coëtquidan (Francja)
27 października 1939 – 10 kwietnia 1940	Machine Gun Corps (Heavy Branch) 4, Infantry Cadet School, Camp Coëtquidan, France.
28 kwietnia – 22 czerwca 1940	1st Grenadiers Division, 3rd Regiment, 2nd Battalion, commander of the heavy machine gun team, deputy commander of the platoon.
28 czerwca 1940	Captured on the border of France and Switzerland
29 czerwca – 30 lipca 1940	Captivity:sent to various camps in France: Colmar, Neuf-Brisach
30 lipca 1940 do kwietnia 1942	Captivity:: Oflag XVIII.A., Stalag XVII.A., Stalag I.A., nr jeniecki: 10798
13 lipca 1942	Escaped from captivity
sierpień 1942	wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Gibraltar (Wielka Brytania)
wrzesień 1942 – 12 maja 1943	1 Pułk Rozpoznawczy, Anglia, 1 Dywizja Pancerna, zastępca dowódcy 1 plutonu (nr ewidencyjny: 23341), przeszkolenie z broni pancernej
10 maja 1943 – 20 marca 1944	Special training for the Silent Unseen:among others, attended courses at: STS 25, STS 34, Catterick Camp,  instructor of the special course.
22 maja 1943 – 4 maja 1944	w dyspozycji Division VI (Special) Sztabu Naczelnego Wodza
12 kwietnia – 3 maja 1944	stacje wyczekiwania „B” oraz „A” (Włochy), oddany do dyspozycji Home Army (pol. Armia Krajowa)

4 maja 1944   –  31 maja 1947

4/5 maja 1944	Airdropped to Nazi-occupied Poland   (operation Weller 26).
5 maja – 31 lipca 1944	Home Army, Warsaw District.
1 – 5 sierpnia 1944	Commander of an assault team (Streets Swietokrzyska - Zielna, Warsaw Uprising
5 sierpnia – 5 października 1944	zastępca dowódcy 9 kompanii, batalion „Kiliński”, następnie 1 kompania, batalion szturmowy, IV Rejon, Śródmieście Północ (Warszawa)
5 października 1944 – 2 maja 1945	POW camps: Lamsdorf, Gross-Born, Sandbostel, Lubeka, prisoner number: 10658, freed by the British army.
1 grudnia 1944	Transferred from the personnel department of the Commander-in-Chief’s Staff to the disposal of the Allied Military Authorities.
2 maja 1945	Transferred from the disposal of the Allied Military Authorities to personnel department of the Commander-in-Chief’s Staff.
10 maja 1945	Departure by plane to Great Britain.
11 maja 1945	Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza (Londyn, Wielka Brytania)
1 lipca 1945 – 31 maja 1947	Main Verification Committee of the Home Army (London, Great Britain).

 

 

Promotions: 

• Senior Private – 1919
• Corporal – 1920
• Corporal  Officer Cadet – 1939
• Lance  Officer Cadet – maj 1940
• Second lieutenant – 28 czerwca 1944, ze starszeństwem od 5 maja 1944 (zarz. l.1303/tjn.pers.44 z 28-06-1944)
• Lieutenant – awansowany przez Naczelnego Wodza  1 października 1944 (rozkaz Szefa Sztabu Głównego L.3267/Pers.Pfn./45 z 22 grudnia 1945), zweryfikowany 29 listopada 1945.

 

 

Military Decorations: 

• Merit Silver Cross – 1939
• Cross of Valour – po raz pierwszy i drugi za udział w kampanii francuskiej 1940  (wrzesień 1944)
• Cross of Valour – po raz trzeci i czwarty – za męstwo i osobistą odwagę w czasie Powstania Warszawskiego (rozkaz Dowódcy Armii Krajowej nr 512 z sierpnia 1944
• Army Medal for War 1939-1945 – po raz pierwszy (1 sierpnia 1946) i drugi (15 lutego 1947) za wybitną gorliwość i szczególnie sumienne wypełnianie swych obowiązków służbowych.
• Army Medal for War 1939-1945 – po raz trzeci (maj 1946) za udział w kampani francuskiej.
• Army Medal for War 1939-1945 – po raz czwarty (maj 1946) za ucieczkę z niewoli niemieckiej i przedzieranie się przez Pireneje do Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii.

 

 

 

Commemoration

On the 2nd of October, 2016, the Foundation of the Silent Unseen, paratroopers of the Home Army have organised the first the City Game in the Footsteps of the Silent Unseen - Warsaw iInsurgents".

Several members of the Silent Unseen that fought in the Warsaw Uprising were commemorated: Boleslaw Kontrym, pseudonym ‘’Zmudzin’’, Edmund Marynowski pseudonym ‘’Sejm’’, Jozef Zajac, pseudonym ‘’Kolanko, Stefan Mich, ps. Jeż,  Tadeusz Runge, pseudonym ‘’Osa’’, Tomasz Wierzejski, pseudonym ‘’Zgoda 2’’ and Wladyslaw Miciek, pseudonym ‘’Mlot’’.

 

To commemorate the deeds of Lieutenant Jozef Zajac , this website was created by his grandson - Ryszard M. Zajac

 

 

Family Life:

 

Son of Stanislaw and Antonina from house Gawor. He had two sisters: Janina and Maria, as well as two brothers: Stefan and Henryk. 

Przed wojną zawarł związek małżeński z Anielą z domu Pierogowska (1900–1992). Mieli dwoje dzieci: Zbigniewa (1927–2002) i Ewę (1931 – 2017).

After the war, he married again in Great Britain. His wife buried him in London, at the Gunnersbury cemetery.

Jego wnuki to (autor tego portalu) były poseł na Sejm R.P. Ryszard M. Zajac  syn Ewy, patrz: click here  oraz Adam Zając syn Zbigniewa (zm. w 2017).

 

 

 

 

---

From the 316 Silent Unseen,
40 have fought for the independence of Poland in 1918-1921:

Leon Bazała (1918-1920) | Jacek Bętkowski (1920) | Jan Biały (1918-1920) | Niemir Bidziński (1920) | Romuald Bielski (1919-1920) | Adolf Gałacki (1918-1920) | Stanisław Gilowski (1918-1920) | Jan Górski (1919-1920) | Antoni Iglewski (1915-1920) | Kazimierz Iranek-Osmecki (1913, 1916, 1920) | Wacław Kobyliński (1918-1920) | Bolesław Kontrym (1917-1918) | Franciszek Koprowski (1919-1920) | Tadeusz Kossakowski (1909-1920) | Julian Kozłowski (1918-1919) | Henryk Krajewski (1918-1920) | Leopold Krizar (1918-1920) | Stanisław Krzymowski (1914-1920) | Adolf Łojkiewicz (1918-1920) | Narcyz Łopianowski (1918-1920) | Zygmunt Milewicz (1918-1920) | Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowskand (1913-1921) | Leopold Okulicki (1914-1920) | Mieczysław Pękala-Górski (1918-1920) | Edward Piotrowski (1918-1920) | Jan Różycki (1917-1920) | Roman Rudkowski (1914-1920) | Tadeusz Runge (1917-1920) | Józef Spychalski (1916-1920) | Tadeusz Starzyński (1920) | Tadeusz Stocki (1920) | Aleksander Stpiczyński (1917-1920) | Witold Strumpf (1920) | Adam Szydłowski (1918-1920) | Wincenty Ściegienny (1918-1920) | Witold Uklański (1917-1921) | Józef Zabielski (1920) | Józef Zając (1920) | Wiktor Zarembiński (1920) | Bronisław Żelkowski (1920)

 

 

Niepodlegla, Poland, 100 anniversary of re-gaining independence.
Project implemented as part of the celebration of the centenary of regaining independence and the reconstruction of Polish statehood

---

 

 

 

Commemoration of the Silent Unseen

W 1989 roku powstał film dokumentalny „Cichociemni” (scenariusz i reżyseria Marek Widarski).

May 15, 2005 was unveiled in the special unit - Military Unit GROM The monument is dedicated to the Silent Unseen of the Home Army. A considerable degree of the exposition in Sala Tradycji (eng. Hall of Tradition, also localized in the GROM HQ) is also focused on the lives of the Silent Unseen.

Since August 4, 1995, the unit has been named - GROM, named in honour of the Silent Unseen, paratroopers of the Home Army is Poland’s leading special-operations unit.

In 2008, the documentary "We cichociemni. Voice of the Living" (script and directed by Paweł Kędzierski).

On October 7, 2013 in Warsaw at ul. Matejko, opposite the Seym of R.P. ( parliament) the Memorial of the Cichociemni Paratroopers of the Home Army was unveiled.

In 2013, the documentary film Cichociemni was created. Fight for freedom or die ”(script and directed by Dariusz Walusiak).

In 2016, the Sejm of the Republic of Poland established the year 2016 as the Year of Silent People. The NBP issued a silver 10 zloty collector coin commemorating the 75th anniversary of the first drop of Cichociemni.

In 2017, LOT Polish Airlines placed a parachute sign and signature commemorating Cichociemni on the hull of a Boeing 787 (SP-LRG).

The Silent Unseen are a patron for many teams and scouting organizations. Many books and articles have been dedicated to their thematic.

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie znajdują się groby kilkudziesięciu Cichociemnych oraz poświęcony Im pomnik „TOBIE OJCZYZNO”

 

Sources:

• informacje własne (archiwum portalu)
• Family archive
• Personal folder no. 4056
• teczka personalna – Oddział Specjalny Sztabu Naczelnego Wodza (The Polish Underground Movement Study Trust, Kol.023.0321)
• Verification certificate of the Home Army Main Verification Commission
• Biographical entry of the Warsaw Uprising Insurgents 1944.pl
• Warsaw Uprising Museum - Survey participant of the Warsaw Uprising (pdf)
• Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana Kraków 1994 r. ISBN 83-86225-10-6
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. t. 4. Zwierzyniec – Rzeszów, 2011, s. 242–243. ISBN 9788393385706
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1984, s. 439. ISBN 8321105378
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, s. 220–221
• Andrzej Paweł Przemyski: Z pomocą żołnierzom Podziemia, WKiŁ Warszawa 1991, ISBN 83-206-0833-3
• Robert Bielecki: W zasięgu PAST-y, Czytelnik, Warszawa 1994, ISBN 8307019508, s.68, 167, 231, 485

 

Also see – - biographical entry on Wikipedia (in Polish)

 

 

---

Text translated from Polish to English by Amadeusz Lange. Some of our pages are still under construction and translation, please be patient – we constantly update our site. If you would like to help the project grow, please contact the administrator at cichociemni@elitadywersji.org or directly with the author of the translations at amadeusz-lange@elitadywersji.org.
Please help us improve our project by sending us scans of documents, archival materials, donations and information about the Silent Unseen.