Dlaczego tropimy?
Społeczny projekt badawczo ? edukacyjny „NA TROPIE ZRZUTOWISK ARMII KRAJOWEJ”, zainicjowany przez Panów (kolejność nazwisk alfabetyczna): Andrzeja Borcza (historyk), Waldemara Natońskiego (samorządowiec) i przeze mnie (wnuk Cichociemnego), wywołał dość spore zainteresowanie.
Oto moja próba uzasadnienia potrzeby takiego Projektu.
Przypomnę, że istotą Projektu jest aktualizacja wiedzy o zrzutach oraz ustalenie precyzyjnych lokalizacji (współrzędnych GPS) kilkuset zrzutowisk Armii Krajowej, na których żołnierze podczas II wojny św. odbierali lotnicze zrzuty Cichociemnych, broni i zaopatrzenia dla AK.
Mamy już dwie [obecnie opinii jest znacznie więcej – red.] bardzo pozytywne opinie historyków, specjalizujących się w problematyce Polskiego Państwa Podziemnego: prof dr hab. Grzegorza Mazura oraz prof. dr hab. Grzegorza Ostasza. Warto zauważyć, na co zwrócili uwagę nasi „recenzenci”.
Pan Profesor Grzegorz Mazur trafnie podkreślił – „Jest to wbrew pozorom sprawa do tej pory mało znana, z której najlepiej znane są zrzuty cichociemnych, a która powinna zostać ukazana w pełni dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polskiego Państwa Podziemnego.”
Pan Profesor Grzegorz Ostasz celnie zauważył – „Jestem przekonany, że projekt ?Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej? przyniesie nie tylko nowe spojrzenie i szczegóły związane z akcjami zrzutowymi, ale również pozwoli w praktyczny sposób zweryfikować dotychczasowe ustalenia, a w rezultacie odtworzyć kompletną listę oraz lokalizację akowskich placówek odbiorczych i bastionów.”
Pojawił się jednak pojedynczy głos powątpiewania (nazwisko znane inicjatorom Projektu) – po co badać coś, co już zostało zbadane? Przecież lokalizacja zrzutowisk została już ustalona. No właśnie – czy rzeczywiście wszystko już zostało zbadane, a lokalizacje ustalone? Czyżby nic już nie pozostało do odkrycia?
W dotychczasowych ustaleniach lokalizacji placówek odbiorczych opierano się głównie na fundamentalnej pracy Kajetana Bienieckiego „Lotnicze wsparcie Armii Krajowej”, a także na publikacjach innych autorów. Kajetan Bieniecki podaje nawet w swojej książce współrzędne geograficzne zrzutowisk, choć tylko w odniesieniu do (niewielkiej) części placówek odbiorczych.
Warto zaznaczyć, że dane lokalizacyjne i współrzędne placówek odbiorczych w publikacji Bienieckiego – to dane zawarte w rozmaitych archiwalnych dokumentach, wyszperanych przez niego w archiwach brytyjskich, amerykańskich, południowoafrykańskich (ci piloci też latali niekiedy do Polski) oraz polskich. Źródłem ustaleń były również: „Dziennik czynności” organizatora zrzutów lotniczych dla AK mjr / ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego, dziennik 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia, Log Booki oraz relacje polskich pilotów.
Niestety – co podkreślę ze smutkiem – niemała część archiwalnych dokumentów brytyjskich wciąż ma klauzulę „tajne” i ma szansę na odtajnienie dopiero po upływie stu lat (!!!) po wojnie – oczywiście o ile klauzula tajności nie zostanie przedłużona. Brytyjczycy zachowywali się wobec Polaków wyjątkowo paskudnie, więc w mojej ocenie te archiwalne dokumenty (zwłaszcza dotyczące np. pomocy brytyjskiej agendy rządowej Special Operations Executive dla zrzutów sowieckich agentów NKWD na teren Polski) długo jeszcze pozostaną tajne.
Mapa zrzutowisk
Marzy mi się ustalenie lokalizacji wszystkich zrzutowisk w Polsce, nie tylko tych dla zrzutów organizowanych przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza. Bez wątpienia pełna ich mapa byłaby nader istotną informacją dla badaczy dziejów Polskiego Państwa Podziemnego. Ale to wciąż odległe marzenie; na razie należy ustalić choćby tylko lokalizację wszystkich zrzutowisk Armii Krajowej.
Do listy „dokumentowych” źródeł pomocnych w ustaleniu lokalizacji zrzutowisk AK niewątpliwie należy dopisać zwłaszcza publikację Studium Polski Podziemnej „Organizacja wysyłki i odbioru zrzutów materiałowych dla Armii Krajowej” (Londyn 2001) oraz wyszperany przeze mnie w Centralnym Archiwum Wojskowym, w zespole akt Oddziału VI (Specjalnego) „Wykaz placówek” (plik pdf), do którego nie mógł mieć dostępu Kajetan Bieniecki, gdyż wówczas akta te znajdowały się w łapach bezpieki „Polski ludowej”.
7 lutego 2023, w poście na Fb upubliczniłem wyszperany przez siebie wykaz (także w pliku pdf do pobrania) oraz napisałem – Ale dość gadania, w fotach cały wykaz, trochę uporządkowany wg. kolejności stron. Może wspólnie nad nim popracujemy? 🙂 Może ustalimy dokładną lokalizację każdej placówki odbiorczej w Polsce? 🙂
Z tego „zaproszenia” w pierwszej kolejności skorzystali: dr Andrzej Borcz oraz Waldemar Natoński, dokonując niezbędnych czynności: zdekodowali dane z „wykazu placówek” oraz – co niezwykle istotne – skonfrontowali je z relacjami bezpośrednich uczestników odbioru zrzutów, dzięki czemu odkryli precyzyjną lokalizację zrzutowiska „Paszkot 2” – o którego istnieniu nikt dotąd nie wiedział. Pięć dni później został zainicjowany Projekt. Opracowałem jego koncepcję (tzw. manifest programowy, w tym: informacje o projekcie, szczegóły projektu, prezentacja itp.), redaguję i publikuję treści na stronach Projektu, opracowuję i udostępniam kolejne narzędzia pomocne Tropicielom, w tym m.in. bazę zrzutów Armii Krajowej.
Okazało się bowiem, że istnieje realna możliwość kolejnych odkryć. Projekt został brawurowo i trafnie zdefiniowany m.in. przez prof. dr hab. Rafała Wnuka – Tajne zrzutowiska, alianckie samoloty, partyzanci, cichociemni ? czy może być lepszy punkt wyjścia do opowieści o Polskim Państwie Podziemnym i jego Armii Krajowej? Projekt ?Na tropie zrzutowisk AK? to połączenie dobrze przemyślanej edukacji z wiedzą ekspercką które razem tworzą atrakcyjną trasę edukacji historycznej. Tak właśnie powinna wyglądać promocja historii w sferze publicznej. 🙂
Szanse na odkrycia
Szanse na nowe odkrycia istnieją i są całkiem spore. Rzecz w tym, że dotychczasowe ustalenia lokalizacyjne opierały się w olbrzymiej większości na danych z archiwalnych dokumentów, rzadziej (głównie w przypadku zrzutów osobowych) na relacjach świadków tamtych wydarzeń.
Wnuczka Cichociemnego kpt. cc Bolesława Polończyka ps. Kryształ – dr Agnieszka Polończyk swoja pracą aktywnie zaprzecza twierdzeniu, jakoby w sprawie zrzutowisk AK wszystko zostało już zbadane i ustalone. Otóż od 2019 roku kieruje projektem naukowym (zespół: Agnieszka Polończyk, Michał Lupa, Andrzej Leśniak), wspieranym też przez dr Krzysztofa Mroczkowskiego z krakowskiego Muzeum Lotnictwa, pt. „GIS w historii. Możliwości wykorzystania i popularyzacji współczesnych narzędzi geoinformatycznych w naukach humanistycznych na przykładzie czynu zbrojnego cichociemnych”. Projekt jest na ukończeniu, jego pierwsze efekty zwizualizowano na interaktywnej mapie wybranych zrzutowisk Cichociemnych.
Jak informują badacze – „na mapie podano dokładne lokalizacje 19 placówek odbiorczych. Określano je na podstawie informacji opisowych pochodzących z kart ewidencyjnych zrzutowisk, przygotowywanych przez Sztab Naczelnego Wodza w Londynie. Podane informacje o lokalizacji placówki nanoszono na skalibrowane i zwektoryzowane za pomocą systemu klasy GIS mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego w skali 1:300 000, a następnie na bardziej szczegółowe mapy w skali 1: 100 000. Tym samym, możliwe było wskazanie dokładnych współrzędnych geograficznych zrzutowisk, odnalezienie ich w terenie i sfotografowanie.”
Projekt jest niezwykle cenny, choć dotyczy zaledwie kilkunastu (z kilkuset) zrzutowisk. Ale jest jednym z wielu wstępnych kroków do uzyskania pełnej wiedzy nt. zrzutowisk AK w Polsce. Warto bowiem zauważyć, że kalibracja i wektoryzacja z pomocą systemu klasy GIS nie może być nadmiernie pomocna w ustaleniu lokalizacji danego zrzutowiska, skoro dane „wejściowe” pochodzą z danych naniesionych na mapę o skali 1:300 000, co musi być źródłem – niestety – nieścisłości.
Nawet ten projekt naukowy – podobnie jak wszystkie dotychczasowe ustalenia – nie da pełnej oraz precyzyjnej odpowiedzi na pytanie o lokalizację, nawet tylko tych kilkunastu zrzutowisk (objętych projektem). Dlaczego? Po pierwsze, opiera się tylko na dokumentach (np. mapy schematyczne K. Bienieckiego czy „Wykaz placówek” ze współrzędnymi prostokątnymi na mapie WIG), w których zawarte dane mogą generować błąd lokalizacyjny rzędu kilku kilometrów. W rzeczywistym terenie to całkiem sporo.
Po drugie, uzyskane „dane lokalizacyjne” z map koniecznie należy zweryfikować i zaktualizować (poprawić) w oparciu o relacje uczestników zrzutów. Należy jednak mieć na uwadze, że pamięć ludzka jest zawodna, stąd też relacje świadków – zapewne wbrew ich woli – także mogą być obarczone błędami. Warto więc nie tylko rozmawiać z ludźmi w terenie, ale także dokonać kwerendy publikacji dotyczących obszaru poszukiwań, odnajdując możliwie najwcześniejsze (teoretycznie najmniej przekłamane) relacje.
Po trzecie, uzyskane z map dane, zweryfikowane relacjami świadków, należy dodatkowo zweryfikować poprzez rzetelną wizję lokalną w terenie, z mapami z tamtego okresu „pod ręką”. Trzeba przy tym pamiętać, że obecny stan danego terenu może być odmienny niż w dacie zrzutu – należy więc także i tę okoliczność sprawdzić i zweryfikować.
Tylko te trzy kroki, wykonane rzetelnie, dogłębnie, możliwie wszechstronnie – dają szansę na ustalenie najbardziej prawdopodobnego miejsca danego zrzutu. Oczywiście „złotym potwierdzeniem” byłoby odnalezienie w pobliżu zrzutowiska jakiegoś artefaktu z tamtych czasów: np. klamry od spadochronu czy… zasobnika zrzutowego. Niedowiarkom przypomnę że kilka miesięcy temu, w czerwcu 2022 odnaleziono zasobnik zrzutowy w pobliżu „nieodkrytego” wówczas zrzutowiska Paszkot 2 w rejonie Żołyni. Pisałem o tym w poście na Fb.
Pan Waldemar Natoński, w wewnątrzprojektowej dyskusji w gronie inicjatorów podkreślał właśnie – „Przykład zrzutowiska „Paszkot2” pokazuje, że nawet współrzędne prostokątne z „Wykazu” to za mało do precyzyjnego określenia lokalizacji. Gdyby nie relacje akowców świadków zdarzenia, relacje współczesnych, znajomość terenu i wizja lokalna w miejscu zrzutu, analiza mapy 1:100 000 z czasów wojny oraz odkrycie w pobliżu polany zrzutowej zasobnika zrzutowego, nie byłoby możliwe dokładne określenie lokalizacji zrzutowiska, a w naszym przypadku dodatkowo jeszcze wyprostowanie błędu powielanego w literaturze przedmiotu u takich autorów jak Kajetan Bieniecki, Krzysztof Mroczkowski (…)”.
Tropiciele do tropienia!
Powtórzę – nawet staranne wyznaczenie potencjalnej lokalizacji zrzutowiska na mapie to stanowczo za mało, aby mówić o ustaleniu lokalizacji danej placówki odbiorczej. W wyniku takiego działania otrzymujemy zaledwie przybliżoną sugestię o prawdopodobnym miejscu zrzutu. Dopiero analiza wszelkich innych źródeł, w tym relacji świadków plus mądra, rzetelna wizja lokalna w terenie – mogą być źródłem naprawdę wartościowego odkrycia.
Rzecz w tym, że planowane miejsce danego zrzutowiska – wskazywane w rozmaitych dokumentach, pochodzących od organizatora zrzutów mjr / ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego, innych oficerów Oddziału VI (Specjalnego), pilotów samolotów w lotach specjalnych SOE, w depeszach „kwitujących” AK, itp. – nawet po w miarę precyzyjnym ustaleniu jego lokalizacji (choćby z pomocą kalibracji i wektoryzacji systemem GIS) – nie musi być, często nie jest, miejscem rzeczywistego zrzutu.
Lokalizacja placówki odbiorczej „Paszkot 2” – pierwszej odkrytej w naszym Projekcie
O faktycznym – a nie planowanym – miejscu danego zrzutu decydowały rozmaite czynniki: wyszkolenie pilota, warunki pogodowe podczas skoku / zrzutu, różne metody podejścia samolotu, jego prędkość, wysokość itp. Na faktyczne miejsce zrzutu w ogromnym stopniu miał wpływ także sposób i miejsce rozmieszczenia świateł sygnalizacyjnych, a nawet siła wiatru w chwili zrzutu. Warto zauważyć, że choć Cichociemni skakali w tej samej ekipie, nie zawsze każdy z Nich lądował w tym samym miejscu, czasem miejsca lądowań były oddalone o więcej niż kilkaset metrów, niekiedy była pomiędzy nimi odległość powyżej kilometra. Zasobniki zrzutowe i paczki nie potrafią mówić; jeśli nie zostały odnalezione przez obsługę zrzutowiska (były takie przypadki), być może wciąż są do odnalezienia w nieodkrytym wciąż miejscu…
Warto zauważyć, że czasem, z różnych powodów (np. nieoczekiwane pojawienie się niemieckich jednostek w pobliżu) rzeczywiste miejsce zrzutu było „korygowane” przez obsługę zrzutowiska wystawieniem świateł sygnalizacyjnych w lokalizacji nieco innej niż planowana. Z „góry” odległość kilku kilometrów nie ma aż tak istotnego znaczenia; „na dole”, czyli w terenie – ma znaczenie zasadnicze. Były także przypadki, że zrzuty materiałowe „zbierano” z miejsca „dzikich zrzutów”, tzn. zrzutów dokonanych przez pilotów nad miejscami, które zmyleni np. światłami błędnie uznali za zrzutowisko.
Dlatego przy ustalaniu lokalizacji zrzutowisk tak ważna jest analiza relacji uczestników odbioru zrzutów osobowych i materiałowych. Wciąż jest wiele do wytropienia, a ostatnie słowo wcale nie zostało powiedziane. Czekamy zatem na nowe odkrycia.
Baza zrzutowisk
Załadunek zasobników do Liberatora
Zamierzonym, finalnym efektem Projektu, ma stać się interaktywna mapa zrzutowisk, w późniejszym czasie wzbogacona o inne miejsca związane z historią Cichociemnych. Nie podjąłem się dotąd nawet próby wykonania takiej mapy, właśnie dlatego, że dotychczasowe ustalenia ws. lokalizacji zrzutowisk Armii Krajowej – jak bardzo trafnie zauważył prof dr hab. Grzegorz Ostasz – wymagają praktycznego zweryfikowania, co pozwoli „odtworzyć kompletną listę oraz lokalizację akowskich placówek odbiorczych i bastionów”. Jak bardzo celnie podkreśla prof dr hab. Grzegorz Mazur, znawca problematyki Polskiego Państwa Podziemnego – „Jest to wbrew pozorom sprawa do tej pory mało znana, z której najlepiej znane są zrzuty cichociemnych, a która powinna zostać ukazana w pełni dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polskiego Państwa Podziemnego”.
Dr Krzysztof Mroczkowski, który początkowo niechętnie zareagował na nasz Projekt, zapewne ucieszy się z faktu, iż już po pierwszym odkryciu w naszym Projekcie można poprawić błąd w jego własnej publikacji. Dotąd sądzono, że zrzutowisko „Paszkot 2” (w rejonie Żołyni, wtedy miejsce nieznane), było zrzutowiskiem „nieczynnym”, a zrzuty przyjęto na zrzutowisko „Paszkot 1” w rejonie pobliskiej Rakszawy. Okazało się jednak, że to właśnie placówka odbiorcza „Paszkot 2” przyjęła dwa zrzuty: materiałowe oraz sześciu Cichociemnych, podczas gdy na „Paszkot 1” nie było zrzutów!
Kilka lat temu, w oparciu o dostępne źródła „dokumentowe” – podkreślając, że wymaga dalszej weryfikacji – ustaliłem w miarę wiarygodny wykaz zrzutów Cichociemnych. Pracując nad zagadnieniem zrzutów dla AK zauważyłem, że różne źródła archiwalne oraz różne publikacje podają rozmaite lokalizacje placówek odbiorczych; czasem podają inne nazwy, w wielu publikacjach podawane są też błędne nazwy miejscowości a nawet błędne nazwy operacji lotniczych oraz błędne nazwy placówek odbiorczych. Dzięki krzyżowej kwerendzie i analizie danych z różnych źródeł, udało się niektóre sporne informacje zweryfikować. W lutym 2018 opublikowałem kompletną bazę zrzutów osobowych i materiałowych Niespełna miesiąc później – bazę placówek odbiorczych Armii Krajowej.
Choć starałem się uniknąć błędów, jest dla mnie oczywiste, że te dwie fundamentalne bazy – wykaz zrzutów oraz wykaz zrzutowisk nie wyczerpują zagadnienia, nie zawierają kompletu istotnych informacji, w tym zwłaszcza dotyczących lokalizacji zrzutowisk Armii Krajowej.
Dlatego społeczny projekt badawczo ? edukacyjny „NA TROPIE ZRZUTOWISK ARMII KRAJOWEJ” jest niezwykle istotny, bowiem może przynieść ważne odpowiedzi na pytanie o aktywność Armii Krajowej w konkretnych środowiskach lokalnych. Dotychczas istniejące „białe plamy” mamy szansę zastąpić źródłowymi ustaleniami, wydatnie wzbogacającymi naszą wiedzę historyczną. Trzeba „tylko” wykonać porządnie zadanie Tropiciela: ustalić lokalizację zrzutowiska planowaną na mapie, przeprowadzić kwerendę publikacji oraz relacji świadków (jeśli ich brak, należy je zebrać), wreszcie dokonać rzetelnej wizji lokalnej w terenie oraz ustalić rzeczywistą lokalizację danego zrzutu – która może się znacznie różnić od tej planowanej. Do wykonania jest więc solidna praca intelektualna, połączona z eksploracją w terenie oraz poszukiwaniem świadków tamtych dni.
Nasza pamięć o Cichociemnych jest wciąż bardzo dziurawa. Wciąż nie doczekaliśmy się porządnej monografii tego zagadnienia, choć napisano już kilka bardzo wartościowych publikacji, niekiedy starających się objąć całość tematyki, ale wciąż przyczynkarskich. Dobrym wstępem do zgłębiania tajników Cichociemnych może być bardzo wartościowa monografia polskiej sekcji brytyjskiego Kierownictwa Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE) – prof dr hab. Jacek Tebinka oraz dr hab. Anna Zapalec ?Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE)?. Ale historia Armii Krajowej bez porządnie zbadanej historii Cichociemnych – elity AK, w tym bez porządnie zbadanej problematyki lotniczego wsparcia dla Armii Krajowej – nadal pozostanie dziurawa. Dlatego właśnie tropimy wydarzenia tamtych lat, dlatego stąpamy po śladach Historii. Wciąż są szanse na nowe i cenne odkrycia…
Zapraszamy do społecznego Projektu badawczo – edukacyjnego:
NA TROPIE ZRZUTOWISK
ARMII KRAJOWEJ
zobacz stronę Projektu
NA TROPIE ZRZUTOWISK ARMII KRAJOWEJ
Spis treści:
- Patronat „Biuletynu Informacyjnego” ŚZŻAK
- Opinie historyków o Projekcie (alfabetycznie):
- Podstawowe informacje o Projekcie
- Oddział VI (Specjalny) – Plan czuwania
- WYKAZ PLACÓWEK ODBIORCZYCH
- Analiza ilościowa placówek odbiorczych z „Wykazu placówek”
- Instrukcja dekodowania
- Szczegóły Projektu
- Ustalenie lokalizacji zrzutowisk – wskazówki metodyczne
- Prezentacja
- Zarejestruj się w Projekcie
- Inicjatorzy projektu
- Dlaczego tropimy?
- Sprostowanie publikacji Fundacji im. Janusza Kurtyki
NA TROPIE ZRZUTOWISK
ARMII KRAJOWEJ
społeczny projekt badawczo – edukacyjny
Zobacz najnowszą wersję bazy danych nt. zrzutów:
BAZA ZRZUTÓW DLA ARMII KRAJOWEJ
Wyjaśnienie w związku z nieścisłościami w kilku publikacjach – Projekt został zainicjowany przez autora portalu 7 lutego 2023, postem na Facebooku. Samodzielnym autorem koncepcji oraz założeń Projektu „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” (tzw. manifestu programowego, w tym: informacje o projekcie, szczegóły projektu, prezentacja itp.) oraz treści na stronach Projektu także jest Ryszard M. Zając, który zaprosił do grona inicjatorów Projektu Andrzeja Borcza oraz Waldemara Natońskiego.
Patronat: Biuletyn Informacyjny Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej
Redakcja „Biuletynu Informacyjnego” wspiera i patronuje medialnie temu wspaniałemu i niecodziennemu projektowi. Mamy rzadką okazję uczestniczyć w odkrywaniu historii wprost na naszych oczach!
Gorąco i chętnie popieram inicjatywę „Na tropie zrzutowisk AK”.
Prof. Norman Davies
zobacz – oficjalna strona
Prof. dr hab. Grzegorz Mazur
Społeczny projekt badawczo-edukacyjny „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”, to bardzo wartościowa, w zasadzie bezprecedensowa inicjatywa dla najnowszej historii Polski.
Pomysłodawcy projektu – dr Andrzej Borcz oraz Ryszard M. Zając – mają spore, udokumentowane doświadczenie w badaniach nad dziejami Polskiego Państwa Podziemnego.
Jestem przekonany, że projekt „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” przyniesie nie tylko nowe spojrzenie i szczegóły związane z akcjami zrzutowymi, ale również pozwoli w praktyczny sposób zweryfikować dotychczasowe ustalenia, a w rezultacie odtworzyć kompletną listę oraz lokalizację akowskich placówek odbiorczych i bastionów.
Prof. dr hab. Grzegrz Ostasz
Podstawowe informacje o Projekcie:
Fragment brytyjskiego wykazu polskich placówek
W przeddzień (12 lutego 2023) rocznicy utworzenia Armii Krajowej (14 lutego 1942) oraz pierwszego skoku Cichociemnych do Polski (15/15 lutego 1941) rozpoczęła się realizacja naszego unikalnego, społecznego projektu badawczo – edukacyjnego pt. „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”. Projekt powstał w odpowiedzi na opublikowanie przeze mnie 7 lutego 2023 w poście na Facebooku unikalnego „Wykazu placówek” Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza oraz skierowane do wszystkich moje publiczne zaproszenie do ustalenia lokalizacji wszystkich placówek odbiorczych (zrzutowych) w Polsce. Opracowałem założenia Projektu oraz m.in. „projektowe” informacje i wyjaśnienia, w tym prezentację. Nadal pracuję nad różnymi narzędziami pomocnymi dla Tropicieli lokalnej historii 🙂
Tropicielem obiektywnej prawdy historycznej może zostać każdy, kto chce stąpać po śladach tajnych operacji specjalnych w Polsce. Zachęcam, aby zachować racjonalny krytycyzm wobec wszelkich źródeł informacji…
Istotą Projektu jest aktualizacja wiedzy o zrzutach oraz ustalenie precyzyjnych lokalizacji (współrzędnych GPS) kilkuset zrzutowisk Armii Krajowej, na których żołnierze podczas II wojny św. odbierali lotnicze zrzuty Cichociemnych, broni i zaopatrzenia dla AK.
Zrzuty te organizował Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego w Londynie (szczególnie płk dypl. Jan Jaźwiński), w ścisłej współpracy z Komendą Główną Armii Krajowej oraz brytyjską organizacją rządową Special Operations Executive (SOE, Kierownictwo Operacji Specjalnych).
Zrzut zasobników z zaopatrzeniem
W wielu przypadkach, dzięki archiwalnym dokumentom i relacjom świadków udało się ustalić dość dobrze miejsce danej placówki odbiorczej. Ale wciąż można istotnie doprecyzować dotychczasowe lokalizacje konspiracyjnych zrzutowisk. Doceniam dotychczasowe dokonania badaczy problematyki „zrzutowej” – Kajetana Bienieckiego, także prof. Grzegorza Ostasza.
Uzupełniłem Ich pracę w oparciu o zebraną dotychczasową wiedzę „zrzutową”, a także wiarygodne historyczne źródło – częściowo zakodowany „Wykaz placówek” Oddziału VI (Specjalnego) – wyszperany przeze mnie w wakacje 2022 w Centralnym Archiwum Wojskowym (sygn. II.52.242), w zespole akt Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Dzięki mojej żmudnej pracy powstała dostępna dla wszystkich, unikalna BAZA ZRZUTÓW.
Ta baza danych jest systematycznie aktualizowana, już obecnie stała się unikalną kopalnią wiedzy nt. skoków Cichociemnych, zrzutów zaopatrzenia dla AK, placówek odbiorczych (zrzutowisk) Armii Krajowej oraz lotów specjalnych SOE do Polski ze zrzutami Cichociemnych a także zaopatrzenia dla AK
Projekt „na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” jest świadectwem troski o miejsca ważne dla Polskiego Podziemia w dobie II wojny światowej. Często są to dziś tereny zapomniane i nieodkryte, a jednak są świadectwem niezwykłych, czasem krwawych wydarzeń.
Utrwalenie pamięci o zrzutowiskach i ludziach, którzy tam walczyli o wolność jest naszym obowiązkiem.
Prof. dr hab. Wojciech Krawczuk
Ryszard M. Zając – Społeczny projekt badawczo – edukacyjny
„Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”
w: Biuletyn informacyjny AK nr 03 (395) marzec 2023, s. 1, 90, 43-45
Lokalizacja zrzutowiska „Paszkot 2”, ustalona przez Andrzeja Borcza oraz Waldemara Natońskiego – pierwsze odkrycie w Projekcie
Działania w Projekcie mają pionierski charakter. Mogą im towarzyszyć silne emocje oraz zaskakujące odkrycia, mogą więc stać się znakomitą zabawą oraz świetną grą terenową.
Udział w Projekcie będzie jednak autentycznym poszukiwaniem obiektywnej prawdy historycznej. Każdy Tropiciel, który zgłosi się do Projektu, ma szansę zapisać się złotymi zgłoskami w historii.
Społeczny projekt badawczo – edukacyjny, czyli fascynujące oraz emocjonujące poszukiwanie prawdy historycznej może być dla wszystkich także ważnym doświadczeniem intelektualnym oraz edukacyjnym. Armia Krajowa była największą oraz najbardziej sprawną konspiracyjną organizacją zbrojną okupowanej Europy. Cichociemni – żołnierze w służbie specjalnej – byli elitą Armii Krajowej, pionierami działań specjalnych w okupowanej Polsce. Bez wątpienia stąpanie po śladach tajnych operacji specjalnych w Polsce może być nie tylko emocjonujące, ale także wartościowe poznawczo.
Tajne zrzutowiska, alianckie samoloty, partyzanci, cichociemni – czy może być lepszy punkt wyjścia do opowieści o Polskim Państwie Podziemnym i jego Armii Krajowej?
Projekt „Na tropie zrzutowisk AK” to połączenie dobrze przemyślanej edukacji z wiedzą ekspercką które razem tworzą atrakcyjną trasę edukacji historycznej.
Tak właśnie powinna wyglądać promocja historii w sferze publicznej.
Prof. dr hab. Rafał Wnuk
Ryszard M. Zając – Projekt narodził się spontanicznie, na początku lutego 2023, z aktualnej potrzeby badawczej – przed rocznicą utworzenia Armii Krajowej (14 lutego 1942) oraz pierwszego skoku Cichociemnych do Polski (15/16 lutego 1941). Przede wszystkim z indywidualnych pasji: historycznej i edukacyjnej. Projekt jest wciąż rozwijany, chcę aby stał się jednym z najbardziej innowacyjnych narzędzi edukacji historycznej nt. Armii Krajowej oraz jej elity – Cichociemnych. Zachęcam do uczestnictwa w Projekcie wszystkich Pasjonatów, dla których ważna jest historia Polski, szacunek dla ogromnego wysiłku Armii Krajowej oraz właściwie pojmowana pamięć narodowa.
Zapraszam szczególnie młodzież – indywidualnie i zespołowo – do fascynującego tropienia lokalnej oraz ponadlokalnej historii. Zapraszam do współpracy wszystkie Osoby oraz Instytucje, które mogłyby pomóc w realizacji Projektu. Proszę zwłaszcza o zgłaszanie się osób potrafiących twórczo korzystać z wszelkich technologi cyfrowych (ale nie tylko).
Oddział VI (Specjalny) – Plan czuwania
Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza – Plan czuwania
w: Sprawozdanie z działalności Wydziału „S” Oddz. Specj. N.W. 1942-1944
Wojskowe Biuro Historyczne – Centralne Archiwum Wojskowe sygn. CAW II.52.353
Zobacz wyjaśnienie (kliknij i przejdź) – Dlaczego tropimy?
O przeszłości wiemy tyle, ile o niej napisano, ile zdołano odkryć. Cała reszta umiera w ciszy niepamięci. Projekt poszukiwania i ostatecznie upamiętnienia miejsc zrzutów dla Armii Krajowej, to właśnie szansa na uratowanie fragmentu historii od niepamięci.
Cichociemni należeli do elity Wojska Polskiego. Pamięć o tych najlepszych z najlepszych, jest obowiązkiem następnych pokoleń. Z całego serca wspieram ten projekt
Prof. dr hab. Maciej Franz
Wykaz placówek odbiorczych
Zobacz zrzutowiska: Jaskółka | Jastrząb | Jerzyk | Kanarek | Papuga | Pardwa | Paszkot | Perkoz | Raszka |
Wykaz placówek odbiorczych, sporządzony w Oddziale VI (Specjalnym)
Lokalizacja zrzutowisk „zaszyfrowana” współrzędnymi map
Źródło: Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. II.52.242
POBIERZ – WYKAZ PLACÓWEK (pdf)
poniżej wykaz w wersji elektronicznej:
WYKAZ PLACÓWEK ODBIORCZYCH
Oddziału VI (Specjalnego):
Uwaga: tabelę można przeszukiwać oraz sortować, klikając wybraną kolumnę.
Tabelę można przeszukiwać, wpisując dowolny ciąg znaków
Autor wykazu – Ryszard M. Zając, wnuk por. cc. Józefa Zająca
Na urządzeniach mobilnych aby zobaczyć całość należy przewinąć w poziomie
| Kryptonim | Mapa WIG | Współrzędne | Lokalizacja | Miejscowość | Nr akt | Lokalizacja GPS | Uwagi | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Widelec | Warszawa | lew. 42, dół 103 | 11 km pn-zach. | Błonie | 4326/43 | |||
| Chochla | Warszawa | lew. 67, dół 107,5 | 14 km | Błonie | 4326/43 | zmien. 1505/44 7998/44 | ||
| Solnica | Warszawa | lew. 72, dół 17 | 7 km płd. | Grodzisk | 4326/43 | |||
| Koc 1 | Warszawa | lew. 165, dół 151 | 9 km zach | Radzymin | 4326/43 | popr. 911/44 | ||
| Koc 2 | Warszawa | lew. 167, gór 223 | 8 km płd-zach | Radzymin | 4503 i 4792/43 | |||
| Kołdra | Warszawa | lew. 234, doł 56 | 22 km płd-wsch | Wwa Wschodnia | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Garnek | Warszawa | pr. 223, góra 139 | 8 km płnc-zach | Wyszków | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Sito | Warszawa | pr. 227, gór 164 | 10 km płd-zach | Wyszków | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Miska | Warszawa | pr. 155, gór.166 | 14 km. wsch | Wyszków | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Patelnia | Warszawa | pr. 192, gór.176 | 9 km.płd | Wyszków | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Samowar | Warszawa | pr. 216, gór.234 | 8 km płd-zach | Tłuszcz | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Czajnik | Warszawa | pr. 185, gór.192 | 8 km pnc-wsch | Tłuszcz | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Zegar | Warszawa | pr. 203, dół 90 | 26 km wsch | Wwa Wschodnia | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Lustro | Warszawa | pr.161, dół 88 | 9 km pnc-wsch | Mińsk Mazowiecki | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Wieszak | Warszawa | pr.145, dół 35 | 14 km płn-wsch | Mińsk Mazowiecki | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Rama | Warszawa | pr.157, dół 13 | 17 km płd-wsch | Mińsk Mazowiecki | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Kosz | Warszawa | pr. 130, gór.156 | 20 km wsch | Wyszków | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Szczotka | Warszawa | pr. 104, dół 136 | 11 km zach | Węgrów | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Miotła | Warszawa | pr. 111, dół 117 | 14 km płd-zach | Węgrów | 4326/43, 4779, 5321 i 5321/43 | |||
| Froterka | Warszawa | pr. 50, dół 161 | 8 km zach | Sokołów | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Szmata | Warszawa | pr. 81, dół 88 | 30 km wsch | Mińsk Mazowiecki | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Stolik | Warszawa | pr. 82, gór.159 | 15 km płd-zach | Małkinia | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Lampa | Radom | lew. 135, gór.8 | 13 km pnc. | Grójec | 4326/43, 4779, 5321 | |||
| Lichtarz | Radom | lew. 81, gór.54 | 14 km zach | Grójec | 4326/43 | |||
| Latarnia 1 | Radom | lew. 152, gór. 109 | 16 km płd-zach | Warka | 4326/43 | |||
| Latarnia 2 | Radom | lew. 124, gór. 105 | 23 km płd-zach | Warka | 4503/43 | |||
| Łuczywo | Radom | lew. 105, gór. 26 | 10 km pnc-zach | Grójec | 4326/43 | |||
| Waza | Radom | pr. 223, gór. 48 | 14 km zach | Garwolin | 4691/43 | |||
| Talerz | Radom | pr. 206, gór. 73 | 14 km płd-zach | Garwolin | 4691/43 | |||
| Spodek | Radom | pr. 201, gór. 25 | 8 km pnc-zach | Garwolin | 4691/43 i 4722/43 | |||
| Taca | Radom | pr. 138, gór. 28 | 12 km wsch | Garwolin | 4691/43 | |||
| Kilim | Płock | pr. 98, dół 60 | 8 km pnc | Łowicz | 4691/43 i 4722/43 | |||
| Obrus | Płock | pr. 42, dół 19 | 14 km płd-wsch | Łowicz | 4691/43 i 4722/43 | |||
| Firanka | Płock | pr. 121, dół 26 | jezioro | Rydwan | 4691/43 i 4722/43 | |||
| Zasuwa | Łódź | pr. 37,m gór. 47 | 11 km płd | Skierniewice | 4326/43 | |||
| Szafa | Brześć | lew. 3, gór. 145 | 23 km pnc | Sokołów | 4326/43 | |||
| Ława | Brześć | lew. 53, gór. 238 | 24 km. wsch | Sokołów | 4326/43 | |||
| Piec | Lublin | lew. 43, gór 193 | 19 km zach | Lubartów | 6032/44 | popr. | ||
| Ceber | Lublin | lew. 77, dół 116 | 18 km pnc-wsch | Mordy | 4326/43 | |||
| Konewka | Lublin | lew. 42, dół 45 | 17 km wsch | Siedlce | 4326/43 | |||
| Teczka | Warszawa | pr. 152, gór. 47 | 17 km pnc-zach | Ostrów mazowiecki | 4503/43 | |||
| Tasak | Warszawa | lew. 45, dół 47 | 7 km pnc-zach | Grodzisk | 4503/43 | |||
| Niecka | Warszawa | pr. 154, gór. 210 | 14 km wsch | Tłuszcz | 4503/43 | |||
| Pokrywa | Warszawa | pr. 218, dół 120 | 10 km płd-wsch | Wołomin | 4503/43 i 5321/43 | |||
| Sagan | Warszawa | pr. 234, dół 147 | 10 km zach | Tłuszcz | 4503/43 i 5321/43 | |||
| Serwetka | Płock | pr. 78, dół 60 | 6 km pnc | Łowicz | 4503/43 i 5321/43 | |||
| Klucz | Płock | pr. 76, dół 00 | 12 km płd | Łowicz | 4503/43 i 5321/43 | |||
| Dywan | Łódź | pr. 107, gór. 3 | 14 km płd-zach | Łowicz | 4503/43 i 5321/43 | |||
| Lampart | Radom | pr. 51, dół 78 | 23 km płd | Puławy | 6032/44 | popr. | ||
| Tygrys | Radom | pr. 74, gór. 190 | 9 km pnc | Puławy | 4503/43 | |||
| Patera 1 | Radom | pr. 119, gór. 44 | 18 km wsch | Garwolin | 4503/43 | |||
| Patera 2 | Radom | pr. 128, gór. 25 | 15 km wsch | Garwolin | 4503/43 | |||
| Kubek | Radom | pr. 224, gór 17 | 13 km zach | Pilawa | 4503/43 | |||
| Balia | Brześć | lew. 129, dół 80 | 28 km wsch | Mordy | 4503/43 | |||
| Byk | Lublin | lew. 104, dół 134 | 15 km płnc-wsch | Lubartów | 6032/44 | popr. | ||
| Żyto 1 | Kalisz | pr. 61, gór. 140 | 14 km płd | Kalisz | 4290/43 | |||
| Żyto 2 | Kalisz | pr. 40, dół 144 | 10 km pnc | Podzamcze | 4290/43 | |||
| Groch 1 | Kalisz | pr. 87, gór. 41 | 19 km pnc-zach | Kalisz | 4290/43 | |||
| Groch 2 | Poznań | pr. 137, dół 12 | 34 km płd-wsch | Września | 4290/43 | |||
| Proso 1 | Poznań | pr. 235, dół 117 | 11 km pnc | Środa | 4290/43 | |||
| Proso 2 | Poznań | pr. 242, dół 117 | 11 km pnc | Środa | 4290/43 | |||
| Piryt | Kowel | lew. 22, dół 53 | 21 km płd-zach | Kowel | 4784 i 5056/43 | |||
| Korzeń | Kraków | pr. 114, gór. 89 | 12 km wsch | Koniecpol | 4326/43 | |||
| Klon | Radom | pr. 114, dół 126 | 14 km płd-zach | Puławy | 4971/43 | |||
| Lipa | Kielce | pr. 133, gór. 34 | 27,5 km wsch | Ostrowiec | 4971/43 | |||
| Jawor | Radom | pr. 142, gór. 166 | 19 km pnc-wsch | Pionki | 4994 i 5321/43 | |||
| Grab | Kielce | pr. 136, gór. 20 | 26 km wsch | Ostrowiec | 4994 i 5321/43 | |||
| Jodła 1 | Radom | lew. 223, gór. 110 | 12 km pnc-wsch | Dobieszyn | 5118/43 | |||
| Jodła 2 | Radom | lew. 235, gór. 100 | 14 km płd-wsch | Warka | 5118/43 | |||
| Jesion 1 | Radom | pr. 205, dół 155 | 8 km płd | Pionki | 5118/43 | |||
| Jesion 2 | Radom | pr. 218, dół 162 | 7 km płd-zach | Pionki | 5118/43 | |||
| Gałąź | Kraków | pr. 170, gór. 103 | 9 km płd-zach | Koniecpol | 5118/43 | |||
| Grusza 1 | Kraków | pr. 137, gór. 120 | 12 km płd | Koniecpol | 5118/43 | |||
| Grusza 2 | Kraków | pr. 140, gór. 117 | 11 km płd | Koniecpol | 5118/43 | |||
| Tuja 1 | Kraków | pr. 12, dół 178 | 19 km płd | Jędrzejów | 5118/43 | |||
| Tuja 2 | Kraków | pr. 11, gór 154 | 7 km płd | Jędrzejów | 5118/43 | |||
| Kiejstut | Nowogródek | lew. 161, gór. 42 | 15 km zach | Lida | 5133/43 | |||
| Wojciech | Nowogródek | lew. 77, gór. 86 | 42 km płd-zach | Lida | 5133/43 | |||
| Maciej | Nowogródek | lew. 99, gór 83 | 36 km płd-zach | Lida | 5133/43 | |||
| Kawa | Kraków | lew. 148, gór 53 | 13 km pnc-zach | Częstochowa | 5021/43 | |||
| Kaczka 1 | Kraków | pr. 29, dół 174 | 18 km pnc-wsch | Miechów | 5021/43 | |||
| Kaczka 2 | Kraków | pr. 31, dół 161 | 16 km pnc | Miechów | 5021/43 | |||
| Kura 1 | Kraków | pr. 10, dół 80 | 30 km pnc-wsch | Kraków | 5021/43 | |||
| Kura 2 | Kraków | pr. 5, dół 68 | 27 km pnc-wsch | Kraków | 5021/43 | |||
| Kruk | Kielce | lew. 23, dół 33 | 15 km pnc-wsch | Bochnia | 5021/43 i 5321/43, 1899/44 | popr. | ||
| Galasówka | Kraków | pr. 110, gór. 124 | 16 km płd-wsch | Koniecpol | 5118/43 i 911/44 | |||
| Oset 1 | Kraków | pr. 248, gór. 108 | 6 km płnc-wsch | Poraj | 5992 | popr. | ||
| Oset 2 | Kraków | lew. 232, gór. 102 | 9 km pnc-wsch | Poraj | 5118/43 i 911/44 | |||
| Olcha 1 | Kraków | pr. 195, gór 78 | 15 km pnc-zach | Koniecpol | 5118/43 i 911/44 | |||
| Olcha 2 | Kraków | pr. 184, gór 82 | 12 km wsch | Koniecpol | 5118/43 i 911/44 | |||
| Morwa | Kielce | lew. 40, gór. 31 | 5 km pnc-wsch | Piekoszów | 5992/44 | popr. | ||
| Mahoń | Kielce | lew. 118, gór. 13 | 9 km pnc-zach | Bodzentyn | 5118/43 i 911/44 | |||
| Pinja | Kielce | pr. 180, gór. 117 | 9 km pnc-wsch | Klimontów | 5118/43 i 911/44 | |||
| Palma | Kielce | lew. 234, dół 172 | 11 km płd-zach | Osiek | 5118/43 i 911/44 | |||
| Sosna 1 | Kielce | lew. 81, dół 146 | 5 km pnc | Wiślica | 5118/43 i 911/44 | |||
| Sosna 2 | Kielce | lew. 71, gór 180 | 8 km pnc-zach | Busk | 5118/43 i 911/44 | |||
| Świerk 1 | Kielce | lew. 63, dół 135 | 6 km pnc-zach | Wiślica | 5118/43 i 911/44 | |||
| Świerk 2 | Kielce | lew. 88, dół 86 | 12 km płd | Wiślica | 5118/43 i 911/44 | |||
| Irka | Warszawa | lew. 26, gór. 200 | 18 km zach | Modlin | 5326/43 | |||
| Kogut | Kielce | lew. 62, dół 72 | 3 km pnc-wsch | Koszyce | R.dz. 1899/44 | popr. | ||
| Zosia | Płock | pr.11, gór. 97 | 13 km płd-wsch | Raciąż | 5326/43 | |||
| Fasola | Poznań | pr. 140, dół 15 | 17 km pnc-wsch | Jarocin | 5402/43 | |||
| Gryka 1 | Kalisz | pr. 31, dół 153 | 18 km pnc-wsch | Kępno | 5380/43 | |||
| Gryka 2 | Kalisz | pr. 40, dół 137 | 16 km pnc-wsch | Kępno | 5380/43 | |||
| Stokrotka | Kielce | lew. 165, dół 124 | 25 km wsch | Wiślica | 5520/43 | |||
| Paproć 1 | Kielce | pr. 181, gór. 147 | 2 km pnc-zach | Koprzywnica | 5520/43 | |||
| Paproć 2 | Kielce | pr. 192, gór. 141 | 6 km pnc-zach | Koprzywnica | 5520/43 | |||
| Mysz | Lublin | lew. 10, dół 95 | 13 km zach | Lublin | 5402/43 | |||
| Tukan 1 | Kielce | lew. 166, dół 194 | 31 km pnc | Tarnów | 5402/43 | |||
| Tukan 2 | Kielce | lew. 180, dół 102 | 32 km pnc | Tarnów | 5847/43 | |||
| Sasanka 1 | Kielce | lew. 88, dół 99 | 9 km płd-wsch | Wiślica | 5402/43 | |||
| Sasanka 2 | Kielce | lew. 94, dół 86 | 1 km płd | Opatowiec | 5847/43 | |||
| Słonecznik | Kielce | lew. 127, dół 117 | 15 km wsch | Wiślica | 5402/43 | |||
| Śnieżka 1 | Kielce | lew. 207, dół 145 | 39 km wsch | Wiślica | 5402/43 | |||
| Śnieżka 2 | Kielce | lew. 200, dół 163 | 8 km zach | Połaniec | 5847/43 | |||
| Storczyk 1 | Kielce | lew. 138, dół 138 | 13 km pnc-zach | Szczucin | 5402/43 | |||
| Storczyk 2 | Kielce | lew. 145, dół 149 | 4 km płd | Stopnica | 5847/43 | |||
| Smrek | Kielce | lew. 85. dół 125 | 2 km płd-wsch | Wiślica | 5402/43 | |||
| Śliwa | Kielce | lew. 98, dół 113 | 5 km zach | Nowy Korczyn | 5402/43 | |||
| Pomidor 1 | Kielce | pr. 198, gór. 156 | 7 km zach | Koprzywnica | 5402/43 | |||
| Pomidor 2 | Kielce | pr. 188, gór. 168 | 6 km płd-zach | Koprzywnica | 5847 i 6027/43 | |||
| Pietruszka 1 | Kielce | lew. 228, dół 167 | 2 km pnc | Połaniec | 5402/43 | |||
| Pietruszka 2 | Kielce | lew. 220, dół 185 | 8 km pnc-zach | Połaniec | 5847/43 | |||
| Georginia | Kielce | pr. 141, gór. 66 | 9 km zach | Zawichost | 5402/43 | |||
| Tatarak 1 | Kraków | pr. 18, gór. 117 | 5 km pnc-zach | Jędrzejów | 5402/43 | |||
| Tatarak 2 | Kraków | pr. 43, gór. 137 | 4 km zach | Potok | 5847/43 | |||
| Tulipan 1 | Kraków | pr. 21, gór 80 | 16 km pnc | Jędrzejów | 5402/43 | |||
| Tulipan 2 | Kraków | pr. 25, gór. 89 | 13 km pnc | Jędrzejów | 5847/43 | |||
| Tarnina 1 | Kielce | lew. 38, gór. 123 | 9 km płd | Chęciny | 5402 i 6027/43 | |||
| Tarnina 2 | Kielce | lew. 49, gór. 109 | 7 km płd -wsch | Chęciny | 5847 i 6027/43 | |||
| Trawa 1 | Kielce | lew. 35, gór. 140 | 12 km pnc-zach | Pińczów | 5402 i 6027/43, 5992/44 | popr. | ||
| Trawa 2 | Kielce | lew. 22, gór 128 | 9 km płd-wsch | Miąsowa | 58478 i 6027/43 | |||
| Jaśmin | Radom | pr. 103, gór. 210 | 9 km pnc-zach | Puławy | 5402/43 | |||
| Maria | Warszawa | lew. 3, góra 36 | 17 km zach | Ciechanów | 6027/43 | |||
| Olej | Kraków | lew. 135, gór 72 | 15 km zach | Częstochowa | 5532/43 | |||
| Zapadka | Lwów | pr. 52, gór 97 | 14 km płd-wsch | Lwów Gł. | 6599/43 | |||
| Granatnik 1 | Lwów | pr. 152, gór. 48 | 21 km zach | Lwów Gł. | 6599/43 | |||
| Granatnik 2 | Lwów | pr. 146, gór. 68 | 20 km zach | Lwów Gł. | 6599/43 | |||
| Topaz | Zamość | pr. 20, gór. 24 | 18 km pnc-zach | Włodzimierz | 7312/43, 2848/44 | popr. | ||
| Zawiasa | Płock | pr. 31, dół 22 | 18 km płd-wsch | Łowicz | 7213/43 | |||
| Lola | Łomża | lew. 178, dół 47 | 21 km pnc-wsch | Przasnysz | 7213/43 | |||
| Siodło | Zamość | pr. 69, dół 67 | 38 km pnc | Lwów | 7395/43 | |||
| Ostroga | Lwów | pr. 67, gór. 172 | 34 km płd | Lwów | 7395/43, 1408/44 | popr | ||
| Kufel | Warszawa | pr. 65, dół 10 | 21 km płd-zach | Siedlce | 130/44 | |||
| Zamek 1 | Lwów | pr. 25, gór. 84 | 18 km płd-wsch | Lwów | 7462/43 | |||
| Zamek 2 | Lwów | pr. 46, gór. 88 | 14 km płd-wsch | Lwów | 7462/43 | |||
| Bomba | Tarnopol | lew. 227, gór. 74 | 28 km wsch | Złoczów | 7462/43 | |||
| Imbryk | Warszawa | lew. 207, gór. 189 | 15 km pnc-zach | Tłuszcz | 325/44 i 582/44 | |||
| Konwalia | Radom | lew. 200, dół 114 | 10 km płd-wsch | Radom | 325/44 i 582/44 | |||
| Tarka | Warszawa | lew. 56, dół 87 | 15 km pnc | Grodzisk | 582/44 | |||
| Suszka | Płock | pr. 40, dół 80 | 8 km zach | Sochaczew | 582/44 | |||
| Przycisk | Płock | pr. 10, dół 57 | 7 km płd-wsch | Sochaczew | 582/44 | |||
| Koper | Radom | lew.33, dół 117 | 9 km płd-zach | Wolanów | 5992/44 | popr | ||
| Koniczyna | Radom | lew. 196, dół 90 | 7 km wsch | Wierzbica | 582/44 | |||
| Konopie | Radom | lew. 165, gór 183 | 5 km zach | Jedlińsk | 5992/44 | popr. | ||
| Rubin | Zamość | pr. 7, góra 30 | 9 km pnc-zach | Włodzimierz | 582/44 | |||
| Rakieta | Tr-pol | lew. 45, gór. 141 | 46 km płd-wsch | Lwów | 582/44 | |||
| Torpeda | Tr-pol | lew. 199, gór. 36 | 24 km pnc-wsch | Złoczów | 582/44 | |||
| Ładownica | Lwów | lew. 164, gór. 82 | 17 km wsch | Przemyśl | 582/44 | |||
| Żaba 1 | Wilno | pr. 201, dół 134 | 2 km płd-wsch | M. Soleczniki | 582/44 | |||
| Żaba 2 | Wilno | pr. 193, dół 125 | 5 km pnc-wsch | Wlk. Soleczniki | 582/44 i 811/44 | |||
| Jaszczurka 1 | Wilno | lew. 117, dół 93 | 15 km płd-wsch | St. Olkienniki | 582/44 | |||
| Jaszczurka 2 | Wilno | lew. 106, dół 95 | 12 km płd-wsch | St. Olkienniki | 582/44 | |||
| Hełm | Lwów | pr.. 53, gór. 98 | 14 km płd-wsch | Lwów | 582/44 i 911/44 | |||
| Holownik | Tr-pol | lew. 139, gór. 36 | 65 km wsch | Lwów | 607/44 | |||
| Pas | Lwów | lew. 177, gór. 64 | 22 km pnc-wsch | Przemyśl | 582/44 i 911/44 | |||
| Jastrząb | Nowy Sącz | pr. 199, gór. 121 | 7 km płd | Jasło | 607/44 | |||
| Dziewanna | Radom | pr. 154, dół 68 | 3 km płn-zach | Lipsko | 5623/44 | popr. | ||
| Dziurawiec | Radom | pe. 223, dół 65 | 9 km pnc-wsch | Iłża | 911/44 | |||
| Pochodnia | Radom | lew. 82, gór. 97 | 19 km płd zach | Grójec | 911/44 | |||
| Karafka | Radom | praw. 128, gór.49 | 15 km płd-wsch | Garwolin | 911/44 | |||
| Gorczyca | Kielce | pr. 179, gór. 35 | 4 km pnc-wsch | Cmielów | 911/44 | |||
| Osika 1 | Kraków | lew. 236, gór. 126 | 9 km wsch | Poraj | 911/44 | |||
| Osika 2 | Kraków | lew. 225, gór. 100 | 9 km pnc-wsch | Poraj | 911/44 | |||
| Oleander 1 | Kraków | lew. 264, gór 27 | 5 km zach | Borowno | 5992/44 | popr | ||
| Oleander 2 | Kraków | lew. 218, gór. 22 | 19 km pnc-wsch | Częstochowa | 911/44 | |||
| Orzech 1 | Kraków | pr. 226, gór. 86 | 18 km płd-wsch | Częstochowa | 911/44 | |||
| Orzech 2 | Kraków | pr. 222, gór 78 | 17 km wsch | Częstochowa | 911/44 | |||
| Goździk 1 | Kielce | pr. 170, gór.17 | 10 km pnc-wsch | Cmielów | 911/44 | |||
| Goździk 2 | Kielce | pr. 177, góra 6 | 11 km pnc-wsch | Cmielów | 911/44 | |||
| Dąb | Radom | lew. 208, dół 83 | 7 km pnc | Iłta | 672/44 | |||
| Woda | Kraków | lew. 250, dół 90 | 15 km płd-zach | Olkusz | 5021/43 zmien. 672/44 | |||
| Jarząb | Radom | pr. 155, dół 124 | 7 km płd-wsch | Zwoleń | 911/44 | |||
| Jerzyna | Radom | pr. 203, gór. 120 | 13 km pnc-zach | Kozienice | 911/44 | |||
| Jabłoń | Radom | lew. 225, gór. 160 | 11 km płd-wsch | Dobieszyn | 911/44 | |||
| Cebula 1 | Radom | lew. 63, dół 109 | 16 km pnc-wsch | Końskie | 911/44 | |||
| Cebula 2 | Radom | lew. 98, dół 104 | 25 km pnc-wsch | Końskie | 911/44 | |||
| Gladiolus 1 | Kielce | pr. 192, gór. 62 | 6 km płd | Cmielów | 911/44 | |||
| Gladiolus 2 | Kielce | pr. 183, gór. 52 | 5 km płd-wsch | Cmielów | 911/44 | |||
| Cynamon | Łódź | pr. 17, dół 73 | 10 km zach | Końskie | 1013/44 | popr. | ||
| Krata | Łódź | pr. 25, góra 76 | 7 km płd-wsch | Skierniewice | 1383/44, 12758/44 | popr. | ||
| Lis | Lublin | lew. 128, dół 7 | 27 km płd-zach | Rejowiec | 1408/44 | |||
| Sokół | Zamość | pr. 34, gór. 114 | 9 km wsch | Mszana Dolna | 1408/44 | |||
| Ścigacz | Lwów | lew. 221, gór. 92 | 34 km wsch | Przemyśl | 1408/44 | |||
| Plastic | Lwów | pr. 241, gór. 18 | 6 km zach | Jaworów | 1408/44 | |||
| Miednica | Warszawa | pr. 65, dół 48 | 15 km płd-zach | Siedlce | 1573/44 | |||
| Kret | Zamość | lew. 95, gór. 39 | 32 km płd-zach | Krasnystaw | 1609/44 | |||
| Liniowiec | Łuck | lew. 50, dół 40 | 14 km wsch | Kamionka Strumiłowa | 1609/44 | |||
| Guzik | Lwów | pr. 193, gór. 57 | 10 km pnc-zach | Gródek Jag. | 1609/44, 5313 | popr. | ||
| Linja | Warszawa | lew. 26, dół 102 | 5 km pnc-zach | Błonie | 1383 i 1789/44 | |||
| Warta | Łódź | pr. 61, dół 109 | 29km płd-wsch | Piotrków | 1609/44 zm. 3313/44 | popr. | ||
| Muszka | Lwów | pr. 171, dół 154 | 9 km płd-wsch | Drohobycz | 1609/44 | |||
| Dzik | Zamość | lew. 97, gór. 8 | 35 km płnc-zach | Zamość | 1408/44 | |||
| Proch | Tr-pol | lew. 118, dół 144 | 12 km płd-zach | Brzeżany | 1850/44 | |||
| Krawat | Lwów | lew. 230, gór. 3 | 8 km pnc | Jaworów | 1850/44 | |||
| Lotniskowiec | Lwów | praw. 10, dół 121 | 9 km płd | Chodorów | 1850/44 | |||
| Kanonierka | Tr-pol | lew. 56, gór. 105 | 43 km płd wsch | Lwów | 1850/44, 2612/44 | |||
| Pancernik | Lwów | pr. 33, dół 169 | 19 km płd | Bóbrka | 1850/44, 2612/44 | |||
| Kawka | Cieszyn | pr. 90, góra 53 | 16 km płd-zach | Wieliczka | 1982/44 | dawniej bastion | ||
| Komin | Radom | lew. 178, gór. 88 | 6 km płd-zach | Warka | 2017/44 | |||
| Klosz | Radom | lew. 128, gór. 118 | 23 km płd | Grójec | 2017/44 | |||
| Kieliszek | Radom | lew. 70, gór. 16 | 21 km pnc-zach | Grójec | 2017/44, 12758/44 | popr. | ||
| Tapczan | Warszawa | lew. 13, dół 26 | 7 km zach | Piaseczno | 2295/44 | |||
| Dynamit | T-pol | lew. 14, dół 149 | 5 km wsch | Chodorów | 2292/44 | |||
| Naramiennik | Lwów | pr. 213, gór 28 | 4 km płd-zach | Jaworów | 2292/44 i 2612/44 | |||
| Buk | Łódź | lew. 281, dół 48 | 10 km pnc-wsch | Radomsko | 2453/44 | |||
| Brzoza | Łódź | lew. 308, dół 46 | 16 km pnc-wsch | Radomsko | 2453/44 | |||
| Banan | Łódź | lew. 324, dół 20 | 20 km wsch | Radomsko | 2453/44 | |||
| Baobab | Łódź | lew. 200, dół 5 | 18 km płd-zach | Radomsko | 2453/44 | |||
| Odra | Łódź | praw. 91, dół 164 | 18 km wsch | Piotrków | 2453/44 | |||
| Wisła | Łódź | praw. 61, dół 108 | 26 km płd-wsch | Piotrków | 2453/44 5965/44 | popr. | ||
| Kwas | Kraków | lew. 186, dół 150 | 10 km płd-zach | Dąbrowa Górnicza | 1791/44 | |||
| Nafta | Kraków | lew. 131, gór. 4 | 26 km pnc-zach | Częstochowa | 1791/44 | |||
| Myśliwiec | Lwów | pr. 109, gór. 113 | 18 km płd | Lwów | 2492/44 | |||
| Trotyl | Lwów | pr. 165, dół 232 | 18 km płd | Gródek Jagielloński | 2492/44 i 2612/44 | |||
| Kabłąk | T-pol | lew. 19, gór. 58 | 3o km wsch | Lwów | 2636/44 | |||
| Kos | Kraków | pr. 19, dół 55 | 24 km pnc-wsch | Kraków | 2844/44, 3113/44 | bastion, popr. | ||
| Ogier | Radom | pr. 108, dół 66 | 8 km pnc-zach | Opole | 2844/44 | |||
| Klacz | Radom | pr. 101, dół 86 | 23 km płd | Puławy | 3109/44, 56032/44 | popr. | ||
| Owca | Radom | pr. 48, dół 97 | 17 km pnc-wsch | Opole | 3109/44 | |||
| Colt | Lwów | lew. 171, gór 167 | 13 km pnc-zach | Sambor | 3295/44 | |||
| Bagnet | Lwów | lew. 183, gór 111 | 13 km płd-zach | Mościska | 3295/44 | |||
| Browning | Lwów | pr. 97, gór. 127 | 21 km płd. | Lwów | 3295/44 | |||
| Dzida | Lwów | pr. 160, dół 105 | 11 km płd-wsch | Drohobycz | 3478/44 | |||
| Łuk | Lwów | pr. 81, dół 105 | 11 km płc-wsch | Stryj | 3847/44 | popr. | ||
| Palma 2 | Kielce | pr. 228, gór. 168 | 7 km płn-zach | Osiek | 4087/44 | |||
| Pelikan | Lwów | lew. 92, gór. 48 | 10 km pnc-zach | Przemyśl | 4205/44 | |||
| Bażant | Nowy Sącz | pr. 5, gór 82 | 27 km pnc-wsch | Krosno | 4205/44 | |||
| Kord | Lwów | pr. 175, gór. 93 | 5 km płd-zach | Gródek Jagielloński | 4249/44 | |||
| Nagan | Lwów | pr. 165, gór. 140 | 11 km płd-wsch | Rudki | 4249/44 | |||
| Sztucer | Lwów | pr. 162, gór. 124 | 12 km pnc. wsch | Rudki | 5811/44 | popr. | ||
| Wis | Lwów | lew. 156, gór. 167 | 17 km pnc. zach | Sambor | 5313/44 | |||
| Kołczan | Lwów | pr. 64, dół 114 | 18 km pnc-wsch | Stryj | 5313/44 | |||
| Grot | Lwów | pr. 34, gór. 93 | 18 km płd-wsch | Lwów | 5361/44 | |||
| Debik | Radom | pr. 147, dół 38 | 7 km płd-wsch | Lipsko | 5623/44 | |||
| Dokrzynek | Radom | pr. 167, dół 17 | 10 km płd-wsch | Sienno | 5623/44 | |||
| Wróbel | Kielce | pr. 95, dół 85 | 21 km płd-zach | Rzeszów | 5623/44 | |||
| Sasłata | Kielce | lew. 174, dół 232 | 7 km pnc-wsch | Szydłów | 5623/44 | |||
| Derkacz | Nowy Sącz | pr. 146, gór. 49 | 6 km zach | Strzżów | 5623/44 | |||
| Bóbr | Zamość | lew. 123, gór 69 | 28 płd-zach | Krasny Staw | 6032/44 | |||
| Hijena | Lublin | pr. 181, dół 86 | 11 km pnc-wsch | Chełm | 6032/44 | |||
| Izba | Radom | pr. 92, dół 103 | 16 km płd | Puławy | 6032/44 | |||
| Jaguar | Lublin | pr. 152, dół 40 | 13 km płd-wsch | Chełm | 6032/44 | |||
| Ocelot | Zamość | pr. 177, gór. 22 | 22 km płd-wsch | Chełm | 6032/44 | |||
| Sobol | Lublin | lew. 42, gór 86 | 21 km płd-wsch | Łuków | 6032/44 | |||
| Seradela | Radom | pr. 235, gór. 106 | 6 km płd-zach | Magnuszew | 5992/44 | |||
| Siewka | Kraków | pr. 53, dół 179 | 16 km pnc-wsch | Miechów | 6032/44 | |||
| Bzura | Łódź | pr. 92, gór 74 | 9 km pnc-wsch | Koluszki | 5965/44 | |||
| Komora | Lwów | pr. 73, gór. 102 | 13 km płd | Lwów | 5965/44 | |||
| Newa | Łódź | pr. 133, dół 89 | 19 km płd-wsch | Piotrków | 5965/44 | |||
| Nida | Łódź | pr. 123, dół 63 | 28 km płd-wsch | Piotrków | 5965/44 | |||
| Rudawa | Łódź | lew. 83, dół 35 | 12 km zach | Działoszyn | 5965/44 | |||
| Sekwana | Łódź | lew. 168, dół 112 | 6 km płd-wsch | Rusiec Łódzki | 5965/44 | |||
| Skawa | Łódź | pr. 7, gór. 116 | 33 km płd-wsch | Skierniewice | 5965/44 | |||
| Wieprz | Łódź | pr. 41, dół 120 | 34 km płd-wsch | Piotrków | 5965/44 | |||
| Żywica | Cieszyn | pr. 144, gór. 72 | 15 km pnc-zach | Myślenice | 5965/44 | |||
| Ananas | Radom | lew. 40, gór. 123 | 7 km pnc-zach | Nowe Miasto | 7233/44 | |||
| Aster | Radom | lew. 84, gór. 89 | 10 km pnc-zach | Goszczyn | 7233/44 | |||
| Akacja | Radom | lew. 53, gór 64 | 6 km pnc-wsch | Biała | 7233/44 | |||
| Agawa | Radom | lew. 75, gór. 36 | 12 km płd-wsch | Mszczonów | 7233/44 | |||
| Agrest | Radom | lew. 95, gór. 5 | 6 km zach | Tarczyn | 7233/44 | |||
| Arnika | Radom | lew. 145, gór. 5 | 9 km wsch | Tarczyn | 7111/44 | |||
| Cyranka | Kielce | lew. 44, dół 69 | 5 km pnc-zach | Koszyce | 7111/44 | |||
| Sęp | Nowy Sącz | lew. 51, gór. 55 | 18 km płd-wsch | Bochnia | 7111/44 | |||
| Ogórek | Kraków | pr. 188, gór. 118 | 8 km pnc-zach | Janów | 7545/44 | |||
| Liść | Kraków | pr. 67, gór. 12 | 4 km płd | Oleszno | 7545/44 | |||
| Lelek | Nowy Sącz | pr. 76, gór. 42 | 31 km pnc-wsch | Krosno | 9015/44 | |||
| Bekas | Nowy Sącz | pr. 92, gór. 51 | 26 km pnc-wsch | Krosno | 9015/44 | |||
| Gęś | Lwów | lew. 73, gór 51 | 15 km pnc-zach | Przemyśl | 9015/44 | |||
| Gawron | Lwów | lew. 25, gór. 31 | 32 km pnc-zach | Przemyśl | 9015/44 | |||
| Gil | Lwów | lew. 5, gór. 30 | 38 km pnc-zach | Przemyśl | 9015/44 | |||
| Larwa | Radom | lew. 103, gór 2 | Bila 26-04-44 | |||||
| Los | Warszawa | lew. 155, gór. 368 | Bila 26-04-44 | |||||
| Kruk | Cieszyn | pr. 55, gór. 79 | 14 km płd-wsch | Myślenice | 9113/44 | |||
| Malwa | Radom | lew. 56, dół 12 | 7 km pnc-wsch | Mniów | 9360/44 | |||
| Lucerna | Kraków | gór. 97, pr. 115 | 3 km pnc-zach | Secemin | 9597/44 | |||
| Kaktus | Radom | lew. 218, dół 97 | 10612/44 | |||||
| Klon | Radom | dół 111, lew. 187 | 8 km płd-zach | Rożki | 10731/44 | popr. | ||
| Burak | Łódź | gór. 96, pr. 196 | 5 km pnc-wsch | Janów | 9392/44 | popr. | ||
| Ognicha | Kraków | gór. 96, pr. 196 | 5 km pnc-wsch | Janów | 11331/44 | prawd. Stare Ognichy, popr. | ||
| Owoc | Kraków | gór. 75, pr. 152 | 2 km zach | Przyrów | 11331/44, 12789/44 | popr. | ||
| Bambus | Kraków | gór. 4, pr. 157 | 12 km | Krzelów | 11331/44 | wypada 14 km | ||
| Ropa | Cieszyn | lew. 85, gór. 5 | 3 km pnc-zach | Pawłowice | 11526/44 | |||
| Sok | Kraków | lew. 250, dół 89 | 11 km płn-zach | Trzebinia | 11528/44, 12145/44 | popr. | ||
| Piernik | Płock | dół 50, pr. 27 | 4 km płd-wsch | st. Leonów | 12758/44 | |||
| Żarówka | Radom | gór. 7, lew. 145 | 14 km pnc. zach | st. Chynów | 12758/44 | |||
| Zamek | Radom | gór. 42, lew. 8 | 6 km pnc | Babsk | 12758/44 | |||
| Klucz | Łódź | gór. 37, pr. 36 | 8 km płd-wsch | Skierniewice | 12758/44 | |||
| Lilia II | Kraków | gór. 131, pr. 152 | 3 km płd-zach | Nakło | 12769/44 | |||
| Bratek II | Kraków | gór. 9, pr. 185 | 9 km pnc-zach | Żytno | 12769/44 | |||
| Barwinek | Kraków | gór. 16, pr. 176 | 5 km płd-zach | Żytno | 12769/44 | |||
| Indyk | Cieszyn | gór. 72, pr. 164 | 15 km płn-wsch | Wadowice | 263/45 | |||
| RYGIEL | Łódź | pr. 63, gór. 52 | 13 km płd-zach | Skierniewice | 4496, 4691 i 4722/43 | II | ||
| OBRAZ | Warszawa | pr. 177, dół 128 | 12 km płd-wsch | Tłuszcz | 4503/43 | II | ||
| WANNA | Warszawa | pr. 47, dół 107 | 15 km płd-zach | Sokołów | 4503/43 i 130/44 | II | ||
| KUFER | Warszawa | pr. 134, gór 75 | 11 płd-zach | Ostrów Mazowiecka | 4503/43 | II | ||
| PIERZYNA | Warszawa | pr. 213, dół 59 | 1o km płd-zach | Mińsk Mazowiecki | 4503/43 | II | ||
| DZBAN | Warszawa | pr. 21, dół 24 | 10 km płd | Siedlce | 4503/43 | III | ||
| PANTERA | Radom | pr. 145, gór. 139 | 5 km płd-zach | Życzyn | 4503/43 | III | ||
| LEW | Radom | pr. 122, gór. 134 | 2 km wsch | Życzyn | 4503/43 | II | ||
| GORYL | Radom | pr. 157, gór 109 | 4 km płd-zach | Sobolew | 4503/43 | II | ||
| BARAN | Radom | pr. 27, dół 27 | 28 km płd | Nałęczów | 4503/43 | II | ||
| PIES | Radom | pr. 7, dół 83 | 13 km płd-wsch | Nałęczów | 4503/43 | III | ||
| KOT | Lublin | lew. 107, dół 139 | 24 km pnc-wsch | Lublin | 4833, 5321/43 i 838/44 | III, błędnie KIJ | ||
| KOZA | Lublin | lew. 40, dół 25 | 18,5 km płd | Lublin | 4833/43 | III | ||
| WILK | Zamość | lew. 167, gór. 32 | 12 km płd-zach | Krasnystaw | 2729/44, 6032/44 | III, popr. | ||
| TUR | Zamość | lew. 142, gór. 45 | 20 km płd-zach | Krasnystaw | 4833/43 i 911/44, 2729/44 | III, popr. | ||
| MIKA | Kowel | lew. 41, dół 50 | 16 km płd-zach | Kowel | 4784/43 i 951/44 | II | ||
| KAMIEŃ | Łuck | pr. 170, gór 47 | 23 km pnc-wsch | Łuck | 4784/43 i 951/44 | II | ||
| AMETYST | Łuck | lew. 189, gór 98 | 14 km zach | Łuck | 4784/43 i 951/44 | II | ||
| WAPIEŃ | Łuck | pr. 152, gór. 33 | 30 km pnc-wsch | Łuck | 4784/43 i 951/44, 4784, 5056/43 | II | ||
| HAMAK 1 | Warszawa | lew. 102, dół 115 | 15 km pnc-zach | Warszawa Zachodnia | 4503/43 i 5256/43, 7998/44 | II, popr. | ||
| HAMAK 2 | Warszawa | lew. 70, dół 121 | 15 km pnc-zach | Warszawa Zachodnia | 4503/43 i 5256/43, 4917/43, 7998/44 | II, popr. | ||
| PODUSZKA | Warszawa | pr. 226, dół 18 | 8 km płd-wsch | Otwock | 4971, 5257/43, 423, 500/44 | II | ||
| STOLNICA | Warszawa | pr. 260, gór. 193 | 7 km pnc | Radzymin | 4971/43 | II | ||
| PRZETAK | Warszawa | pr. 180, gór. 153 | 6 km wsch | Wyszków | 4971/43 i 4326/43 | II | ||
| ZEBRA | Radom | pr. 91, gór. 125 | 12 km wsch | Życzyn | 4916/43 | III | ||
| NIL 1 | Łódź | pr. 143, dół 110 | 4 km wsch | Rozprza | 5021/43 | II | ||
| NIL 2 | Łódź | pr. 133, dół 90 | 19 km płd-wsch | Piotrków | 5021/43 | II, zm. 1383/44 popr. | ||
| PINA 1 | Łódź | pr. 133, gór. 167 | 3km pnc-wsch | Baby | 5021/43 | II | ||
| PINA 2 | Łódź | pr. 135, gór. 181 | 12 km pnc | Piotrków | 5021/43 | II | ||
| KOLIBER 1 | Kraków | pr. 10, dół 29 | 15 km pnc-zach | Bochnia | 5021/43 i 5135/43 | III | ||
| KOLIBER 2 | Kielce | lew.13, dół 26 | 11 km pnc | Bochnia | 5700 i 5135/43 | III | ||
| KANAREK 1 | Kraków | pr. 88, gór. 198 | 14 km pnc-zach | Miechów | 5021 i 5135/43 | III | ||
| KANAREK 2 | Kraków | pr. 75, gór. 183 | 17 km pnc. | Miechów | 5021 i 5135/43 | III | ||
| TRZNADEL 1 | Kielce | lew. 91, dół 66 | 27 km pnc-zach | Tarnów | 5021 i 5135/43 | III | ||
| TRZNADEL 2 | Kielce | lew. 107, dół 50 | 20 km pnc-zach | Tarnów | 5021 i 5135/43 | III | ||
| NUREK 1 | Kielce | pr. 140, dół 190 | 17 km płd | Sandomierz | 5021 i 5135/43 | III | ||
| NUREK 2 | Kielce | pr. 149, dół 192 | 17 km płd | Sandomierz | 5021 i 5135/43 | III | ||
| MODRZEW 1 | Radom | lew. 76, dół 5 | 14 km płd | Suchedniów | 5118/43 | III | ||
| MODRZEW 2 | Radom | lew. 55, dół 25 | 20 km zach | Suchedniów | 5118/43 | III | ||
| CYPRYS 1 | Radom | lew. 100, dół 104 | 14 km zach | Jastrząb | 5118/43 | III, pr. trwale spalona | ||
| CYPRYS 2 | Radom | lew. 64, dół 85 | 15 km pnc-wsch | Końskie | 5118/43, 10616/44 | III, popr. | ||
| CYPRYS 3 | Radom | lew. 53, dół 68 | 9 km wsch | Końskie | 5421/43 | III | ||
| GŁÓG | Kraków | pr. 108, gór. 33 | 13 km pnc-zach | Włoszczowa | 5118/43 | III | ||
| NIETOPERZ | Kielce | pr. 176, dół 187 | 11 km płd-zach | Tarnobrzeg | 5326/43 | III, w tym miejscu rej. zapas Kolano | ||
| MEWA 1 | Kielce | lew. 27, dół 68 | 15 km płd | Skalmierz | 5021/43 | III | ||
| MEWA 2 | Kielce | lew. 30, dół 117 | 4 km płd-wsch | Skalmierz | 5021/43 | III | ||
| PASZKOT 1 | Kielce | pr. 30, dół 55 | 7 km pnc | Łańcut | 5021/43 | III | ||
| PASZKOT 2 | Kielce | pr. 17 dół 57 | 8 km pnc | Łańcut | 5021/43 | N 50°09′55″ E 22°16′07″ | III | |
| WALIZA | Warszawa | pr. 177, gór. 129 | 9 km pnc-wsch | Wyszków | 4326, 5531/43 | II | ||
| RYBITWA 1 | Nowy Sącz | pr. 34, gór. 62 | 25 km pnc-wsch | Krosno | 5021/43 | III | ||
| RYBITWA 2 | Nowy Sącz | pr. 41, gór. 54 | 35 km pnc-wsch | Krosno | 5021/43 | III | ||
| RASZKA 1 | Nowy Sącz | pr. 157, gór. 18 | 28 km pnc-wsch | Jasło | 5021/43, l.dz. 1982/44 | III, popr. | ||
| RASZKA 2 ? | Nowy Sącz | pr. 190, gór. 9 | 28 km pnc | Jasło | 5021/43 ? | III, popr. | ||
| PARDWA 1 | Nowy Sącz | pr. 1, gór. 1 | 15 km płd-zach | Przeworsk | 5021/43 | N 49°59’22” E 20°19’53” | III | |
| PARDWA 2 | Nowy Sącz | pr. 1, gór. 5 | 16 km płd-zach | Przeworsk | 5021/43 | III | ||
| PERLICZKA 1 | Lwów | lew. 4, gór. 2 | 8 km płd | Przeworsk | 5021/43 | III | ||
| MICHAŁ 1 | Białystok | lew. 96, dół. 18 | 27 km płd-zach | Białystok | 5380/43 | III | ||
| MICHAŁ 2 | Białystok | lew. 90, dół 12 | 29 km płd-zach | Białystok | 5380/43 | III | ||
| WYDRA | Brześć | lew. 200, dół 50 | 14 km pnc-wsch | Biała Podlaska | 5402/43 | II | ||
| FOKA | Brześć | lew. 170, dół 53 | 13 km pnc | Biała Podlaska | 5402/43 | II | ||
| KROWA | Lublin | lew. 10, dół 73 | 13 km płd-zach | Lublin | 5402/43 | III | ||
| SZCZUR | Zamość | lew. 43, góra 9 | 31 km pnc | Janów | 5402/43 | II | ||
| JASKÓŁKA 1 | Nowy Sącz | pr. 200, gór. 79 | 7 km pnc | Jasło | 5402/43 | III | ||
| JASKÓŁKA 2 | Nowy Sącz | pr. 206, gór. 62 | 12 km pnc | Jasło | 5402/43 | N 49°47′33″ E 21°29′54″ | III | |
| SIKORA 1 | Cieszyn | pr. 11, gór. 153 | 23 km pnc-wsch | Nowy Targ | 5402/43 | III | ||
| SIKORA 2 | Cieszyn | pr. 2, gór. 161 | 24 km pnc-wsch | Nowy Targ | 5402/43 | III | ||
| SROKA 1 | Cieszyn | pr. 57, gór. 134 | 19 km pnc-wsch | Nowy Targ | 5402/43 | III | ||
| SROKA 2 | Cieszyn | pr. 55, gór 147 | 16 km pnc-wsch | Nowy Targ | 5402/43 | III | ||
| KOLBA | Zamość | pr. 148, dół 15 | 30 km pnc-zach | Lwów | 6599/43 | II | ||
| WACŁAW | Warszawa | pr. 64, gór. 5 | 13 km zach | Zambrów | 7061/43 | IV | ||
| JERZY | Łomża | pr. 22, dół 55 | 11 km wsch | Łomża | 7061/43 | IV | ||
| BOGUSŁAW 1 | Brześć | pr. 204, dół 70 | 20 km pnc-zach | Brześć nad Bugiem | 7258/43 | III | ||
| BOGUSŁAW 2 | Brześć | pr. 113, dół 88 | 18 km pnc-wsch | Brześć nad Bugiem | 7158/43 | III | ||
| DYMITR 1 | Brześć | pr. 133, dół 1 | 12 km płd-wsch | Brześć nad Bugiem | 7158/43 | II | ||
| DYMITR 2 | Brześć | pr. 93, dół 24 | 17 km płd-wsch | Brześć nad Bugiem | 7158/43 | II | ||
| GAWEŁ | Warszawa | pr. 49, góra 6 | 9 km zach | Zambrów | 7312/43 | III | ||
| KAZIMIERZ | Białystok | lew. 138, dół 160 | 15 km płd-wsch | Goniądz | 7312/43 | III | ||
| ZENON | Brześć | lew. 98, góra 74 | 8 km pnc-zach | Brańsk | 7312/43 | III | ||
| AGAT | Kowel | lew. 134, dół 14 | 24 km płd-wsch | Kowel | 582/44 | II | ||
| ZASKRONIEC 1 | Wilno | lew. 137, gór. 175 | 25 km płd-zach | Wilno | 582/44 | II | ||
| ZASKRONIEC 2 | Wilno | lew. 147, gór 168 | 22 km płd-zach | Wilno | 582/44 | II | ||
| MIRT 1 | Kielce | lew.119, gór. 67 | 3 km płnc-zach | Daleszyce | 911/44, 5992/44, 2268/44 | II, popr. | ||
| MIRT 2 | Kielce | lew. 108, gór. 67 | 14 km płd-wsch | Kielce | 911/44 | II | ||
| HIPOPOTAM | Zamość | lew. 100, gór 91 | 34 km zach | Zamość | 672/44, 6032/44 | III, popr. | ||
| BORSUK | Lublin | lew. 57, gór. 42 | 15 km płd-zach | Łuków | 672/44 | III | ||
| TCHÓRZ | Lublin | lew. 32, gór. 110 | 27 km płd-wsch | Łuków | 672/44, 6032/44 | III, popr. | ||
| MAPA | Warszawa | pr. 128, dół 126 | 25 km płd-wsch | Tłuszcz | 672/44 | II | ||
| GZYMS | Warszawa | pr. 105, dół 20 | 25 km płd-wsch | Mińsk Mazowiecki | 672/44 | II | ||
| JEMIOŁA | Radom | pr. 192, dół 152 | 8 km pnc-zach | Zwoleń | 672/44 | II | ||
| ZYDEL | Brześć | lew. 10, dół 126 | 13 km płd-wsch | Sokołów | 582/44, 672/44 | II | ||
| DALIA | Radom | pr. 221, dół 104 | 18 km płd-zach | Zwoleń | 911/44 | II | ||
| KLAMKA | Łódź | pr. 59, góra 28 | 8 km zach | Skierniewice | 4503/43, 6266/43 | II | ||
| KANAPA | Warszawa | lew. 189, dół 9 | 26 km płd-wsch | Warszawa | 4326/43, 325/44 | II | ||
| DIAMENT | Lublin | pr. 103, dół 89 | 30 km pnc-wsch | Chełm | 4784/43, 5056, 518/44 | II | ||
| KRZEM | Lublin | pr. 95, dół 68 | 30 km wsch | Chełm | 4784/43, 7314/43 | II | ||
| TOPOLA 1 | Kraków | pr. 35, gór 102 | 11 km pnc-zach | Jędrzejów | 5118/43, 6651/43, 5992/44 | II, popr. | ||
| TOPOLA 2 | Kraków | pr. 38, góra 84 | 16 km pnc-zach | Jędrzejów | 5118/43, 6651/43 | II | ||
| RARÓG | Nowy Sącz | pr. 15, góra 64 | 37 km zach | Przemyśl | 1899/44 | III | ||
| POLANA | Lublin | pr. 45, gór. 29 | 17 km płd-wsch | Luboml | 2730/44 | IV | ||
| TOPAZ | zm. baston | - patrz placówki | 2432/44 | II | ||||
| WRONA | Kielce | lew. 232, dół 81 | 12 km płd-zach | Mielec | 3109/44 | II | ||
| SUWAK | Zamość | pr. 156, dół 15 | 31 km pnc-zach | Lwów | 3113/44 | III | ||
| PAŁASZ | T-pol | lew. 24, gór. 108 | 34 km płd-wsch | Lwów | 3113/44 | II | ||
| LAMA | Radom | pr. 61, dół 7 | 10 km płd | Puławy | 3259/44, 6032/44 | II, popr. | ||
| KUNA | Radom | pr. 38, dół 14 | 19 km płd-wsch | Opole | 3259/44 | II | ||
| KANGUR | Radom | pr. 51, dół 48 | 10 km płd | Opole | 3259/44 | II, wypada wsch., popr. | ||
| SARNA | Radom | pr. 79, dół 3 | 16 km płd-zach | Opole | 3259/44 | II | ||
| PAPUGA | Kielce | lew. 110, dół 44 | 21 km pnc-wsch | Tarnów | 3259/44 | III | ||
| LASEK | Lublin | pr. 54, dół 13 | 21 km płd-wsch | Luboml | 3338/44, 6032/44 | IV, popr. | ||
| TAPIR | Zamość | lew.170, gór. 102 | 25 km zach | Zamość | 3754/44, 3788/44 | VI, popr. | ||
| KARABELA | Lwów | pr. 34, dół 89 | 18 km płd-wsch | Stryj | 3847/44, 5311 | II, popr. | ||
| KOS | zm. na bastion | 3113/44 | II | |||||
| PERKOZ | Kielce | pr. 22, dół 98 | 31 km pnc-wsch | Rzeszów | 5205/44 | II | ||
| PINGWIN | Zamość | lew. 27, dół 54 | 35 km pnc-wsch | Rzeszów | 4205/44 | II | ||
| SOWA | Nowy Sącz | lew. 140, gór. 113 | 18 km pnc-wsch | Nowy Sącz | 4205/44 | II | ||
| BOCIAN | Nowy Sącz | pr. 75, gór 100 | 20 km pnc-wsch | Krosno | 4205/44 | II | ||
| SÓJKA | Cieszyn | pr. 1, gór 130 | 18 km wsch | Mszana Dolna | 4583/44 | III | ||
| GŁUSZEC | Rzeszów | pr. 99, dół 86 | 21 km płd-zach | Rzeszów | 5311/44 | II | ||
| CZYŻYK | Rzeszów | pr. 102, dół 52 | 13 km płd-zach | Rzeszów | 5311/44 | II | ||
| JEŻYK | Nowy Sącz | pr. 184, gór. 70 | 11 km płd-wsch | Jasło | 5311/44 | III | ||
| KABŁĄK 2 | Lwów | pr. 15, gór 67 | 20 km wsch | Lwów | 5313/44 | II | ||
| STOKŁOSA | Kielce | lew. 167, dół 202 | 6 km płd-wsch | Szydłów | 5623/44 | II | ||
| PAW | Zamość | lew. 97, dół 35 | 10 km pnc-wsch | Jarosław | 5623/44 | III | ||
| BREN | Lwów | pr. 167, gór 157 | 23 km pld | Gródek Jagielloński | 5759/44 | II | ||
| CEKINIA | Radom | lew. 2, dół 86 | 7 km pnc-wsch | Końskie | 5992/44 | II | ||
| DRACENA | Radom | pr. 218, dół 23 | 3 km płd-wsch | Grabowiec | 5992/44 | II | ||
| GRUSZKA | Kielce | lew. 198, gór. 91 | 6 km płd-wsch | Łagów | 5992/44 | II | ||
| LIMBA | Kraków | pr. 115, gór. 33 | 4 km pnc-zach | Kurzelów | 5992/44 | II | ||
| SAŁATA | Radom | pr. 193, dół 151 | 8 km pnc-zach | Zwoleń | 5992/44 | II | ||
| LAWA | Kraków | pr. 158, dół 143 | 14 km pnc-wsch | Olkusz | 5965/44 | III | ||
| NOTEĆ | Łódź | pr. 136, dół 119 | 10 km pld-wsch | Piotrków | 5965/44 | II | ||
| SAN | Radom | lew. 23, gór. 73 | 27 km płd-wsch | Skierniewice | 5965/44 | II | ||
| SZAKAL | Lublin | lew. 230, dół 7 | 12 km pnc-wsch | Rejowiec | 5965/44 | II | ||
| WEZERA | Łódź | pr. 33, dół 104 | 37 km płd-wsch | Piotrków | 5965/44 | II | ||
| GRONOSTAJ | Lublin | lew.18, gór. 69 | 14 km płd-wsch | Łuków | 6032/44 | II | ||
| LASKA | Radom | pr. 51, dół 2 | 40 km płd. zach | Lublin | 6032/44 | III | ||
| SZPAK | Kraków | pr. 269, dół 195 | 19 km płd-wsch | Zawiercie | 6550/44 | |||
| JASTRZĄB | Kraków | pr. 121, dół 297 | 10,5 km płd | Szczekociny | 6550/44 | II, prawd. dół 197 | ||
| GOŁĄB | Kraków | pr. 6, dół 98 | 17 km pln-wsch | Słomniki | 6550/44 | II | ||
| SKOWRON | Kraków | pr. 36, dół 101 | 8 km płnc-wsch | Słomniki | 6550/44 | II | ||
| STRUŚ | Kraków | pr. 137, dół 104 | 13 km pnc-wsch | Olkusz | 6550/44 | II | ||
| ODWET | Kraków | pr. 99, dół 20 | 3 km płd-zach | Kraków | 6550/44 | II | ||
| RAK | Warszawa | zach skraj lasu Kabaty | 12 km płd | Warszawa | 6901. 5902 | |||
| LIN | Warszawa | wsch skraj lasu Kabaty | 12 km płd | Warszawa | 6901. 5902 | |||
| KARP | Warszawa | pnc skraj lasu Kabaty | 12 km płd | Warszawa | 6901. 5902 | |||
| SUM | Warszawa | płd skraj lasu Kabaty | 12 km płd | Warszawa | 6901. 5902 | |||
| HAMAK | Warszawa | 7 km pnc-zach | Wiersze | 6870/44 | ||||
| REJON BĄK | Kraków | przerwa między laskiem | w zagajniku Zaryszyn | 7029, 7037/44 | środek po osi Brzezinki - Zaryszyn | |||
| PIASECZNO | Warszawa | lew. 171, dół 7 | 6 km płd-wsch | Piaseczno | 7068/44 | |||
| BORÓWKA | Kraków | pr. 163, gór. 14 | 4 km płd | Zyto | 7098/44 | |||
| ROBOT 2 | Kielce | lew. 25, gór. 8 | 17 km pnc-zach | Kielce | 7323/44 | rej. zasadniczy | ||
| REJON DWA | Radom | lew. 59, dół 22 | 11 km pnc-zach | Zagnańsk | 7323/44 | rej. zapasowy | ||
| LEPNICA | Kraków | pr. 176, gór. 132 | 5 km pnc-wsch | Nelow | 7544/44 | |||
| CYKORIA | Radom | lew. 48, dół 80 | 10 km pnc-wsch | Końskie | 7768/44 | II, jak Cynamon | ||
| DYNIA | Radom | pr. 306, dół 66 | 9 km płd-zach | Wierzbice | 7768/44 | III | ||
| CENTURIA | Radom | lew. 65, dół 105 | 19 km pnc-zach | Szydłowiec | 7768/44 | II | ||
| DRZAZGA | Radom | pr. 295, dół 46 | 10 km pnc | Starachowice | 7768/44 | III | ||
| LEN | Kraków | gór. 124, pr. 111 | 6 km pnc-wsch | Szczekociny | 7768/44 | II ? | ||
| LUBCZYK | Kraków | gór. 108, pr. 170 | 10 km płd-zach | Koniecpol | 7768/44 | II | ||
| LEWKONIA | Kraków | gór. 118, pr. 137 | 9 km pnc-zach | Szczekociny | 7768/44 | II | ||
| HALINA | Kielce | lew. 153, gór. 105 | 7 km pnc | Raków | 7768/44 | III | ||
| STYR | Radom | lew. 65, gór. 90 | 40 km płd-wsch | Skierniewice | 7884/44 | III | ||
| OKA | Łódź | pr. 75, gór. 137 | 33 km pnc-wsch | Piotrków | 7884/44 | III | ||
| BUG | Łódź | pr. 87, gór 84 | 9 km pnc-wsch | Koluszki | 7746/44 | |||
| CHOCHLA 2 | Warszawa | lew. 82, dół 120 | 7998/44 | |||||
| WOLICA | Radom | lew. 42, dół 130 | 36 km pnc | st. Skarżysko | 8004/44 | IV | ||
| GRAB | Łódź | lew. 199, dół 116 | 53 km płd-zach | Łódź | 8006/44 | II, wg. depeszy 45 km | ||
| WISŁOKA | Łódź | lew. 163, dół 157 | 45 km zach | Piotrków | 8006/44 | II, wg. depeszy 36 km | ||
| WOŁGA | Łódź | pr. 63, dół 59 | 26 km zach | Końskie | 8006/44 | II, 10526/44, popr. | ||
| WILJA | Radom | lew. 63, dół 89 | 24 pnc-zach | Skarżysko | 8036/44 | IV | ||
| NER | Łódź | pr. 198, dór 117 | 5 km płd-zach | st. Łódź Chojny | 8439/44 | |||
| nazwa nieodczytana | Łódź | gór 89, pr. 217 | 3 km zach | Łódź Kaliska | 8439/44 | |||
| BALDÓWKA | Łódź | pr. 183, gór 95 | 3 km płd | Widzew | 8439/44 | |||
| OLECHOWKA | Łódź | pr. 211, gór 68 | 6 km pnc | Łódź Kaliska | 8439/44 | |||
| BZURA | Łódź | pr. 185, gór 69 | 6 km pnc-wsch | Łódź Fabryczna | 8439/44 | |||
| MIAZGA | Łódź | pr. 156, gór 99 | 2 km wsch | st. Andrzejow | 8441/44 | |||
| SAN | Łódź | pr. 213, gór 50 | 5 km pnc-zach | Zgierz | 8441/44 | |||
| GRODKA | Łódź | pr. 243, gór 127 | 3 km zach | Pabianice | 8441/44 | |||
| WIDAWKA | Łódź | pr. 229, gór 142 | 4 km płc | Pabianice | 8441/44 | nanies. na mapę gór 142 | ||
| UTRATA | Łódź | pr. 271, gór 158 | 5 km płd-wsch | Łask | 8441/44 | |||
| NIECIECZ | Łódź | lew. 144, dół 142 | 3 km płd-zach | Widawa | 8441/44 | |||
| MROGA | Łódź | pr. 94, gór 75 | 3 km pnc-wsch | Rogów | 8441/44 | |||
| ZIELONA | Łódź | lew.9, dół 183 | 42 km płd-zach | Zduńska Wola | 8442/44 | II | ||
| GNIDA | Płock | pr. 220, dół 6 | 29 km pnc | st. Łódź | 8442/44 | II | ||
| DUNAJ | Łódź | lew. 50, dół 123 | 10 km pnc | Wieluń | 8442/44 | II, jak Wołga, dep. 8006/44, popr. | ||
| GRABIA | Łódź | lew. 199, dół 116 | 37 km płd-zach | Zduńska Wola | 8442/44 | II, wg. depeszy 45 km, jak GRAB, popr. | ||
| LENA | Łódź | lew. 163, dół 157 | 8443/44 | II, jak WISŁOKA, dep. 8006/44 | ||||
| REZEDA | Kraków | pr. 52, gór 9 | 6 km pnc-wsch | Oleszno | 8501/44 | |||
| ROBOT 3 | Radom | lew. 6, dól 5 | 10 km zach. | Mniów | 8350/44 | |||
| RÓŻA | Radom | lew. 18, dól 5 | 8 km zach | Mniów | 8350/44 | |||
| ROSICZKA | Radom | lew 29, dól 24 | 6 km pnc-zach | Mniów | 7866/44 | |||
| ROZMARYN | Kraków | pr. 103, gór. 100 | 6 km płd-wsch | Secemin | 8749/44 | |||
| MORELA | Kielce | lew. 31, gór. 60 | 5 km pnc | Chęciny | 8590/44 | |||
| KIERBASKA | Płock | lew. 34, dół 135 | 14 km pnc | st. Kramsk | 8845/44 | |||
| NOTEĆ (2) | Płock | lew. 36, dól 71 | 6 km płd | Kramsk | 8845/44 | |||
| LUBIENKA | Płock | pr. 195, dół 142 | 5 km płd | Gostynin | 8845/44 | |||
| LUBIENIEC | Płock | pr. 228, dół 97 | 5 km pnc | Kutno | 8845/44 | |||
| SKRWA | Płock | lew. 185, dół 32 | 6 km pnc-zach | Łęczyca | 8845/44 | |||
| KRAKOWA | Łódź | lew. 100, dół. 137 | 21 km pnc-wsch | Wieluń | 8852/44 | |||
| LUCIAZA | Łódź | lew. 112, dół 116 | 20 km pnc-wsch | Wieluń | 8852/44 | |||
| PROSNA | Kalisz - Wrocław | pr. 32, dól 274 | 4 km wsch | Kalisz | 8852/44 | wypada 9 km | ||
| CHRZĄSTÓWKA | Kalisz - Wrocław | pr. 42, gór. 20 | 21 km pnc | Kalisz | 8852/44 | |||
| OCANIA | Kalisz - Wrocław | pr. 20, dół 288 | 18 km płd-wsch | Kalisz | 8852/44 | wypada 13,5 pnc-wsch | ||
| SLUDNIA | Płock | lew. 85, dół 138 | 10 km pnc | Lipie Góry | 8852/44 | |||
| BOBRZYNKA | Łódź | pr. 185, gór. 153 | 16 km płd-wsch | st. Pabianice | 9043/44 | |||
| UOLBORKA | Łódź | pr. 36, gór. 99 | 9 km pnc-zach | Pabianice | 9043/44 | |||
| PSZANA | Łódź | pr. 292 gór. 74 | 10 km pnc-wsch | Otok | 9043/44 | |||
| TELESZYN | Łódź | pr. 255 gór. 86 | 23 km pnc-wsch | Otok | 9043/44 | |||
| MOSZCZENICA | Łódź | pr. 211, gór 42 | 5 km pnc | Zgierz | 9043/44 | wypada pnc-wsch 6 km | ||
| PILICA | Łódź | pr. 197 gór 52 | 4 km pnc-wsch | Zgierz | 9043/44 | wypada wsch 6 km | ||
| SWEDRNIA | Łódź | lew. 53, gór 222 | 22 km płd-zach | Sieradz | 9044/44 | |||
| WIERNICA | Łódź | lew. 47, dół 108 | 6 km pnc-zach | Wieluń | 9044/44 | |||
| PYSZNA | Łódź | lew. 73, dół 98 | 8 km pnc-wsch | Wieluń | 9044/44 | |||
| OLEŚNICA | Łódź | lew. 65, dół 69 | 7 km płd-wsch | Wieluń | 9044/44 | |||
| ŁUŻYCA | Kalisz - Wrocław | pr. 25, dół 117 | 10 km pnc-zach | Czstary | 9044/44 | |||
| PISIA | Łódź | lew. 40, dół 30 | 18 km płd | Wieluń | 9044/44 | |||
| LISWARTA | Łódź | lew. 105, dól 44 | 9 km zach | Działoszyn | 9044/44 | |||
| CZARNA | Łódź | pr. 105, gór 99 | 3 km pnc-wsch | st. Koluszki | 9051/44 | |||
| RAWKA | Łódź | pr. 89, gór 90 | 8 km pnc-wsch | Koluszki | 9051/44 | |||
| IWARZA | Łódź | lew. 75, gór. 154 | 5 km płd-zach | Sieradz | 9051/44 | |||
| IOTENA | Łódź | lew,. 96, gór 135 | 5 km pnc-wsch | Sieradz | 9051/44 | |||
| GRABIA (2) | Łódź | lew. 127, gór 141 | 5 km zach | Zduńska Wola | 9051/44 | |||
| MYJA | Łódź | lew. 122, gór. 160 | 8 km płd-zach | Zduńska Wola | 9051/44 | |||
| NOGAT | Łódź | pr. 163, dół 125 | 10 km płd | Piotrków | 9151/44 | |||
| BIAŁA | Łódź | pr. 11, gór. 114 | płd-wsch | st. Koluszki | 9290 | |||
| RZEPA | Kraków | pr. 75, gór 92 | 1o km pnc-zach | Naplawice | 8889/44 | wypada 12 km od Nagłowice | ||
| DĄBRÓWKA | Radom | lew. 142, dół 13 | 8 km płd-wsch | Suchedniów | 9816/44 | II | ||
| BRDA | Łódź | pr. 102, gór 60 | 12 km pnc | st. Koluszki | 9979/44 | III | ||
| BRYNICA | Łódź | pr. 114, gór. 29 | 13 km pnc | st. ROGÓW | 9979/44 | |||
| WILGA | Cieszyn | pr. 10, gór. 155 | 24 km pnc-wsch | Nowy Targ | 10067 i 10213 | ? | ||
| WILGA 1 | Cieszyn | pr. 13, gór 145 | 26 km pnc-wsch | Nowy Targ | 10352/44 | |||
| CYPRYS 2A | Radom | dół 89, lew. 52 | 10616/44 | |||||
| SOŁA | Radom | lew. 13, gór. 119 | 14 km płd-wsch | Rawa Mazowiecka | 11104/44 | |||
| SEKWANA B | Radom | lew. 19, gór 99 | 12 km płd-wsch | Rawa Mazowiecka | 11104/44 | |||
| OLIWKA | Kraków | gór. 106, pr. 230 | 6 km zach | Janów | 11331/44 | II, wg. depeszy gór 186 | ||
| WÓDKA | Cieszyn | lew. 231, gór 4 | 12 km pnc-wsch | Żywiec | 11528/44 | III, nanies. na mapę 94 gór. | ||
| TRUSKAWKA | Kraków | pr. 537 ?, gór 176 | 6 km wsch | Wodzisław | 12230/44 | II, wypada 6 km zachpr 53 | ||
| Noga | Warszawa | lew. 76, dół 83 | 6 km pnc-wsch | Błonie | 4503 i 5321/44 | rejon zapasowy | ||
| Nos | Warszawa | pr. 154, dół 113 | 17 km pnc-wsch | Mińsk Mazowiecki | 4503 i 5321/44 | rejon zapasowy | ||
| Oko | Warszawa | pr. 197, dół 46 | 9 km płd-zach | Mińsk Mazowiecki | 4503 i 5321/44 | rejon zapasowy | ||
| Ucho | Płock | pr. 63, dół 16 | 10 km płd-wsch | Łowicz | 4503 i 5321/44 | rejon zapasowy | ||
| Palec | Łódź | pr. 40, gór 62 | 15 km płd | Skierniewice | 4503 i 5321/44 | rejon zapasowy | ||
| Tor (?) | Zamość | lew. 140, gór 61 | 24 km płd-zach | Krasnystaw | 4833/43 | rejon zapasowy | ||
| Kolano | Kielce | pr. 176, gór. 187 | 10 km płd-zach | Tarnobrzeg | 5021/43 | rejon zapasowy, w tym samym miejscu bast. NIETOPERZ |
Analiza ilościowa placówek odbiorczych z „Wykazu placówek”
Waldemar Natoński – opracował wyniki analizy ilościowej placówek odbiorczych wg arkuszy mapy WIG 1:300 000 oraz jej wizualizacje. Ponieważ w „Wykazie placówek” pojawiają się nieistniejące godła ww. map: Rzeszów, Kalisz, Nowogródek, po analizie wprowadzonych dla nich pozostałych danych, przypisał je odpowiednio do arkuszy: Nowy Sącz, Wrocław i Słonim.
UWAGA RMZ: „Wykazem placówek” sporządzonym przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza objęto tylko 546 zrzutowisk. „Wykaz” nie jest kompletny, wszystkich placówek było więcej. Wykaz sporządzono w trakcie likwidacji Oddziału VI, w 1945 roku (z tego okresu pochodzą też „podsumowujące” sprawozdania z pomocy lotniczej w poszczególnych sezonach) – zatem obejmuje stan z tego właśnie okresu.
Warto mieć na uwadze, że wg. dostępnych danych, ogółem tylko ok. dwieście placówek przyjęło zrzut osobowy i/lub materiałowy. Znacznie więcej było gotowych do przyjęcia zrzutu. Niektóre placówki znajdujące się faktycznie w tym samym miejscu, miały po 2-3 kryptonimy; sporo placówek nigdy nie było „czynnych”, itp.
INSTRUKCJA DEKODOWANIA
Waldemar Natoński – Instrukcja dekodowania
współrzędnych miejsc zrzutu z „Wykazu placówek” CAW
POBIERZ – INSTRUKCJA DEKODOWANIA (większa rozdzielczość, png)
Waldemar Natoński – wszelkie dane z terenu, z relacji uczestników akcji, powinno się weryfikować ze współrzędnymi z „Wykazu placówek”. Archiwalne mapy WIG w skali 1:300 000 i 1:100 000 można pobrać na tej stronie
Sposób określania współrzędnych podaliśmy w instrukcji. Zdaję sobie jednak sprawę, że nie jest to jednak łatwe do wykonania dla osób, które nie mają papierowej wersji mapy, a nie za bardzo poruszają się w obsłudze programów graficznych i jeszcze nie „czują”, że drukowanie z komputera lub praca na ekranie przy różnych powiększeniach, to praca na różnych skalach mapy i konieczność przeliczeń.
Wypracowałem metodę bardzo prostą. Bazuje na wykorzystaniu podziałki liniowej znajdującej się przy każdej mapie. Dzięki temu podejściu nawet jak powiększamy widok mapy, czy zmieniają się jej rozmiary przy drukowaniu, to zawsze jesteśmy „w skali”, bo ta podziałka liniowa zmienia się proporcjonalnie wraz z mapą. Najpierw mm z „Wykazu” przeliczam na km/m a następnie odmierzam je na „trzysetce” wykorzystując do tego kilometraż odmierzony na podziałce liniowej. W programach graficznych można wyprowadzić prostokątne linie pomocnicze i na ich przecięciu lokalizować zrzutowiska. Później można podjąć próbę zestawienia tego z mapą 1:100 000, na której lepiej możemy czytać teren i np. lekko przesunąć typowanie jeśli wyszło w środku lasu. Przy pomocy takiego podejścia, opracowanie jednego zrzutowiska to ok. 15-20 min pracy, łącznie z próbą przeniesienia typowania „trzysetki” na „setkę”.
Zauważyłem, że mapy udostępnione w powyższym linku, mają czasem delikatnie zniekształconą perspektywę, więc przy korzystaniu ze zbiorów zdigitalizowanych może występować błąd, jakiego nie robilibyśmy mierząc na oryginalnej mapie papierowej. Niemniej porównanie tych kilku sztuk, które zweryfikowałem z tym, co w swoim opracowaniu pokazał K. Mroczkowski, pokazuje, że bazowanie na skanach przynosi zadowalające efekty. Typowania są identyczne, bądź zbliżone.
Uważam, że warto sięgnąć do „Wykazu placówek” jak już ktoś robi coś w terenie. Przykłady: 1/ bastionu Paszkot, 2/ ustaleń odnośnie Pardwy, 3/ najnowsze „odkrycie” wynikające z analizy zrzutowisk podjasielskich – placówka odbiorcza „Jaskółka 2”, która nie funkcjonuje w opracowaniu K. Mroczkowskiego – pokazują, że jest jeszcze sporo do uściślenia, a czasem takie ustalenie z wykazu może być impulsem do wyjścia w teren, podpytania ludzi i odkrycia, że zrzut miał miejsce w innej lokalizacji niż opisywana w literaturze przedmiotu.
Temat cichociemnych od lat rozpala umysły kolejnych pokoleń badaczy oraz pasjonatów historii II wojny światowej. Mimo, że dużo już wiemy o losach poszczególnych skoczków oraz technicznych aspektach związanych z ich szkoleniem oraz przerzutem do okupowanej Polski, część obszarów nie jest jeszcze odpowiednio zbadana.
Jednym z takich zagadnień są zrzutowiska, na których lądowali cichociemni, kurierzy polityczni oraz zaopatrzenie dla Polskiego Państwa Podziemnego. Dlatego szczerze zachęcam Państwa do wsparcia społecznego projektu badawczo-edukacyjnego „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”, który pozwoli wypełnić „białe plamy” w tym zakresie.
blog historyczny – Wokół Ponurego
dr Andrzej Borcz – Projekt łączy elementy badawcze i edukacyjne. Zmierzenie się z problemem badawczym wymaga zastosowania podstawowych reguł krytyki źródeł historycznych – w zakresie dokumentów, relacji, wspomnień. Potrzebna jest również orientacja w terenie, szczególnie umiejętność zweryfikowania znanych z literatury przedmiotu kryteriów wyboru pola zrzutowego z topografią miejsc potencjalnych zrzutów.
Każdy Tropiciel powinien zacząć od zapoznania się z dostępnymi publikacjami, niekiedy mogą one być rozproszone, szczególnie relacje i wspomnienia świadków. Następnie należy próbować je ze sobą skonfrontować, przy czym warto też pozyskać i zarejestrować opowieści okolicznych mieszkańców i również poddać je weryfikacji. Warunkiem sukcesu jest „rozpracowanie” współrzędnych na podstawie pracy z mapą, zatem należy posiadać minimum znajomości kartografii.
Kluczowym celem projektu jest podjęcie próby precyzyjnego ustalenia lokalizacji zrzutowisk. W wyniku działania poszukiwaczy zostanie zrewidowana i uzupełniona nasza wiedza o zrzutach i polach zrzutowych, zapewne pojawią się niedostępne i nieujawnione do tej pory materiały źródłowe. Jednak równie istotną wartością wynikającą z działania Tropicieli jest także edukacja – zarówno samokształcenie w trakcie odkrywania przeszłości, jak i edukowanie i uświadamianie lokalnej społeczności. Finalnie działania te mogą doprowadzić lokalne społeczności do odpowiedniego upamiętnienia bohaterów zrzutów – Cichociemnych, żołnierzy placówek odbiorczych oraz lotników.
Ustalanie lokalizacji zrzutowisk
wskazówki metodyczne
Andrzej Borcz, Waldemar Natoński – Ustalanie precyzyjnej lokalizacji
zrzutowisk Armii Krajowej – wskazówki metodyczne
cz. 1 – Biuletyn Informacyjny AK nr 02 (406) luty 2024, s. 32-40
cz. 2 – Biuletyn Informacyjny AK nr 03 (407) marzec 2024, s. 16-25
POBIERZ – WSKAZÓWKI METODYCZNE (pdf)
Prezentacja przygotowana przez nasz portal:
Pobierz – prezentacja w pliku pdf
Uprzejmie dziękuję za informacje o prowadzonym przez Państwa projekcie. To niezwykle cenna inicjatywa dokumentująca heroiczną działalność wielu ludzi noszących w sercach miłość do Ojczyzny, która wyraziła się w narażaniu życia przy odbieraniu zrzutów potrzebnej broni. Zająłem się tym tematem przy okazji badań prowadzonych nad historią Lubli. Miałem przyjemność przeprowadzać wywiad z uczestnikiem zrzutu w Lubli, niestety nie zdążyłem przed jego śmiercią z nim udać się na miejsce zrzutu. Zawsze zależało mi na upamiętnieniu tych ludzi. W szkole w Lubli jest tablica nawiązująca do tego wydarzenia ufundowana w 2002 r.
Państwa praca jest bezcenna i niezwykle wartościowa. Życzę sukcesów w prowadzonych badaniach i pozdrawiam z należnym szacunkiem
Ks. dr Marcin Nabożny
Szczegóły projektu „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej”:
Celem Projektu jest wzbogacenie oraz zweryfikowanie wiedzy o zrzutach, w tym ustalenie precyzyjnych lokalizacji (współrzędnych GPS) kilkuset zrzutowisk Armii Krajowej. Pomoże w tym archiwalny „Wykaz placówek”, sporządzony przez oficerów Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza. Pomocna będzie również „Instrukcja dekodowania”.
Pierwszym istotnym efektem Projektu na skalę ogólpopolską jest opracowana przez nasz portal baza zrzutów.
Wszystkie wskazówki będą publikowane na stronie Projektu a także w grupie na portalu społecznościowym.
Zadaniem każdego Tropiciela jest podjęcie pionierskich działań:
1/ Wybranie (jednej lub kilku) konkretnej placówki odbiorczej (zrzutowiska) z „Wykazu placówek” Oddziału Specjalnego, w oparciu o zawarte w nim jawne, przybliżone dane lokalizacyjne. Najlepiej wybrać zrzutowisko w nieodległym rejonie, który możemy później eksplorować w terenie,
2/ Podjęcie do zdekodowania współrzędnych lokalizacyjnych tej placówki (placówek) zakodowanych w treści archiwalnego „Wykazu placówek”, sporządzonego przez oficerów Oddziału VI (Specjalnego),
3/ Odnalezienie odpowiedniej dla wybranego terenu arkusza przedwojennej mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego,
4/ Zdekodowanie z pomocą „Instrukcji dekodowania” (patrz powyżej) współrzędnych danej placówki odbiorczej poprzez naniesienie ich na mapę 1:300 000 oraz zestawienie z mapą 1:100 000, którą w terenie posługiwali się zwiadowcy – żołnierze AK,
5/ Weryfikacja uzyskanych współrzędnych lokalizacyjnych, poprzez analizę warunków, jakie musiała spełniać każda placówka odbiorcza Armii Krajowej,
6/ Zebranie wszelkich dostępnych źródeł wiedzy nt. wybranego zrzutowiska, w tym wskazówek i map. Istotne będzie ponadto zebranie dostępnych publikacji nt. danego zrzutowiska, relacji świadków, i in.,
7/ Weryfikacja źródłowa uzyskanych współrzędnych lokalizacyjnych, poprzez analizę zebranych informacji nt. wszelkich okoliczności związanych z danym zrzutowiskiem, w szczególności miejsca jego lokalizacji. Doprecyzowanie dotychczasowych ustaleń lokalizacyjnych oraz historycznych,
8/ Weryfikacja terenowa zdekodowanych i zweryfikowanych współrzędnych lokalizacyjnych oraz zebranych i przeanalizowanych źródłowych informacji historycznych. Ustalenie współrzędnych GPS zrzutowiska oraz wysłanie ich do Projektu za pomocą pinezki w Google Maps,
9/ Udokumentowanie aktywności Tropiciela w Projekcie, w szczególności działań prowadzących do zdekodowania współrzędnych lokalizacyjnych wybranej placówki odbiorczej Armii Krajowej,
10/ Przygotowanie w atrakcyjnej formie (np. multimedialnej) prezentacji swojego odkrycia oraz związanych z nim danych lokalizacyjnych i historycznych.
Zachęcam, aby zachować racjonalny krytycyzm wobec wszelkich źródeł informacji… Na każdym etapie realizacji Projektu będę starał się pomagać Tropicielom, m.in. udostępniać pomocne informacje w grupie na portalu społecznościowym. „Wytropione” lokalizacje chcę uzupełnić o lokalną dokumentację konkretnych zrzutowisk: zdjęcia, mapy, szkice, relacje historyczne, wskazanie publikacji dotyczących zrzutów na tym konkretnym „koszu” itp. Uczestników Projektu zapraszam do grupy na Facebooku
Zapraszam do tropienia śladów operacji specjalnych w Polsce
zachęcam do wytropienia zrzutowisk Armii Krajowej.
Tajemnice operacji specjalnych czekają na odkrycie!
Grupa na Facebooku dla Uczestników Projektu
kontakt: zrzutowiska (at) elitadywersji.org
Zarejestruj się w Projekcie (formularz Google):
(Uwaga: można się rejestrować w Projekcie bez logowania do Google)
Inicjatorzy Projektu (alfabetycznie):
- dr Andrzej Borcz – wnuk żołnierza AK por. Józefa Borcza ps. „Krótki”, pasjonat historii lokalnej i regionalnej, autor m.in. monografii historycznej „Obwód Łańcut SZP-ZWZ-AK w latach 1939-1945”, znawca problematyki konspiracji wojskowej, w tym odbioru zrzutów lotniczych, należy do Stowarzyszenia Historyków Wojskowości oraz do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Współautor, wraz z Waldemarem Natońskim, precyzyjnego określenia lokalizacji pola zrzutowego „Paszkot 2”, które dotąd było całkowicie pomijane w literaturze przedmiotu jako rzekomo nieczynne, a także lokalizacji kilku innych zrzutowisk. Autor kilku publikacji „projektowych”.
- Waldemar Natoński – od przeszło 20 lat samorządowiec, pasjonat historii lokalnej. Współautor, wraz z dr Andrzejem Borczem, precyzyjnego określenia lokalizacji pola zrzutowego „Paszkot 2”, podczas którego „odkrył” na nowo dekodowanie współrzędnych z „Wykazu placówek”, a także lokalizacji kilku innych zrzutowisk. Autor „Instrukcji dekodowania” dla „Tropicieli”. Autor kilku publikacji „projektowych”.
- Ryszard M. Zając – wnuk Cichociemnego por. cc Józefa Zająca ps. Kolanko oraz pasjonat Cichociemnych, twórca portalu elitadywersji.org, autor odnalezienia w zasobach Centralnego Archiwum Wojskowego „Wykazu placówek” Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, autor wielu baz danych nt. Cichociemnych oraz zrzutów dla AK.
Prowadzi całość działań projektowych (oprócz działań w terenie). W Projekcie m.in. autor unikalnej „bazy zrzutów”, zawierającej ponad 10,6 tys. rekordów (stale aktualizowanych) danych nt. placówek odbiorczych (zrzutowisk), skoków Cichociemnych, zrzutów, samolotów oraz lotów specjalnych SOE do Polski. Ponadto pracuje nad koncepcjami rozwojowymi Projektu, przygotowywaniem narzędzi pomocnych dla „Tropicieli”, prowadzi dokumentację projektową, łączność z osobami zaangażowanymi w Projekt i in. Autor kilku publikacji „projektowych”.
Wyjaśnienie w związku z nieścisłościami w kilku publikacjach – Projekt został zainicjowany przez autora portalu 7 lutego 2023, postem na Facebooku. Samodzielnym autorem koncepcji oraz założeń Projektu „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” (tzw. manifestu programowego, w tym: informacje o projekcie, szczegóły projektu, prezentacja itp.) oraz treści na stronach Projektu także jest Ryszard M. Zając, który zaprosił do grona inicjatorów Projektu Andrzeja Borcza oraz Waldemara Natońskiego.
SPROSTOWANIE
W publikacji konkursowej Fundacji im Janusza Kurtyki, dotyczącej konkursu „Przeszłość / Przyszłość 2023 / Algorytmy historii” opis Projektu „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” (str. 127) zawiera niezgodne z prawdą dwa stwierdzenia o zainicjowaniu tego projektu przez dr Andrzeja Borcza.
Faktycznie projekt został zainicjowany przez (kolejność nazwisk alfabetyczna): Andrzeja Borcza, Waldemara Natońskiego oraz Ryszarda M. Zająca.
Ostatnie sformułowanie opisu projektu nietrafnie sugeruje, że Projekt „Na tropie zrzutowisk Armii Krajowej” został już zakończony. Faktycznie projekt jest nadal realizowany, planowane są (przeze mnie) kolejne działania projektowe.
W notce biograficznej (str. 126) niezgodnie z prawdą podano, jakoby Ryszard M. Zając „angażował się jako samorządowiec”.
Zobacz:
- Dlaczego tropimy?
- Wykaz zrzutów Cichociemnych
- Wykaz operacji lotniczych (zrzuty osobowe i materiałowe)
- Wykaz placówek odbiorczych
- BIBLIOTEKA PUBLIKACJI DOT. ZRZUTÓW (tylko dla Tropicieli)
Jan Jaźwiński
ps. Sopja
ppłk dypl. Jan Jaźwiński
Londyn, 15 grudnia 1942
Źródło: archiwum rodzinne Danuty Borowiec z d. Jaźwińskiej
Zwykły Znak Spadochronowy nr 0005
Znak Spadochronowy
mjr Jana Jaźwińskiego
ur. 15 czerwca 1905 w majątku Kutyłowo – Skupie (obecnie pow. ostrowski) zm. 25 sierpnia 1985 w Los Angeles (USA) – podpułkownik dyplomowany saperów, uczestnik walk o niepodległość Polski w wojnie polsko – bolszewickiej (1918-1920), inżynier, spadochroniarz (Znak Spadochronowy nr 0005) oficer Oddziału II (wywiad) Sztabu Głównego WP, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Sztabu Naczelnego Wodza.
M.in. szef Wydziału Specjalnego (S) w Oddziale VI (Specjalnym) SNW, następnie komendant Głównej Bazy Przerzutowej (Bazy nr 11) w Latiano, 20 km od Campo Casale nieopodal Brindisi (Włochy), organizator lotów specjalnych SOE ze zrzutami Cichociemnych oraz zaopatrzenia dla Armii Krajowej.
Znajomość języków: angielski, rosyjski, niemiecki, francuski.
Syn Ziemi Łomżyńskiej, wielki patriota, o mocnym charakterze, człowiek szlachetny, po żołniersku twardy, utalentowany operacyjnie, oczytany, ogromnie inteligentny, wykształcony, o wszechstronnych zainteresowaniach. Kajetan Bieniecki („Dramat dowódcy” s. 5-6)
Spis treści:
- Dzieciństwo
- Służba wojskowa
- II wojna światowa
- Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza
- Organizacja zrzutów dla Armii Krajowej
- Sprawozdanie z działalności Wydziału „S” 1941 – 1945
- Oddział VI (Specjalny) – Plan czuwania
- Oddział VI (Specjalny) – Wsparcie lotnicze dla Armii Krajowej
- Lotnisko RAF Tempsford
- Główna Baza Przerzutowa „Jutrzenka”
- Konflikt z prosowieckim gen. Tatarem
- Gasnący blask „Jutrzenki”
- Nieudolność ppłk Dorotycz-Malewicza ps. „Hańcza”
- Sprawa „Hańczy” – defraudacja pasów z dolarami
- Lotnicze wsparcie Powstania Warszawskiego
- Po wojnie
- Awanse, ordery, odznaczenia
- Życie rodzinne
- Upamiętnienie
Zobacz najnowszą wersję bazy danych nt. zrzutów:
BAZA ZRZUTÓW DLA ARMII KRAJOWEJ
Fragment sprawozdania Wydziału „S” Oddziału VI (Specjalnego), Londyn 28 lutego 1946
WBH – CAW sygn. II-52.356
Urodził się w majątku Kutyłowo – Skupie, w rodzinie ziemiańskiej. Początkowo, od siódmego roku życia uczył się w domu, sześć godzin dziennie, z pomocą korepetytora, przygotowującego go do egzaminu wstępnego do gimnazjum w rusyfikowanej „Kongresówce”. Od jesieni 1913 uczeń klasy wstępnej Gimnazjum 6-go w Warszawie, w której uczyło się 40 uczniów, głównie synów urzędników carskiej administracji oraz 13 Polaków.
Stokowisko (widok obecny)
Od grudnia 1913 uczęszczał na tajny kurs języka i historii polskiej. Od stycznia 1914 jako kurier dostarczał jego uczestnikom tajną pocztę, a także – dzięki znajomości z córką Cenzora Generalnego Gubernatora Królestwa Polskiego – polskie książki i wydawnictwa (do przepisania), skonfiskowane przez cenzurę.
Od marca 1914, po sprzedaży majątku Kutyłowo – Skupie, rodzina przeniosła się do większego (ok. 300 ha wraz z lasem) majątku Stokowisko w powiecie Wysokie Mazowieckie. W kwietniu 1914 w gimnazjum dał pięścią w pysk uczniowi – Rosjaninowi, który określił go jako „polskaja swołocz”, po tym incydencie wydalony ze szkoły.
Otrzymał tzw. „wilczy bilet”; dyrektor gimnazjum w liście do jego ojca napisał:
„(…) syn Pana, niewątpliwie zdolny uczeń, znalazł się pod wpływem ludzi rewolucyjnie nastawionych w stosunku do uprawnień jakie Imperator Rosji raczył udzielić Polakom. Wpływ ten przejawił syn Pana w ostrej reakcji w stosunku do syna wysokiego i wielokrotnie odznaczanego urzędnika Generalnego Gubernatorstwa. Jestem zmuszony zastosować ustawę i usunąć syna Pana z gimnazjum, bez prawa dalszych studiów w jakiejkolwiek szkole na terenie Królestwa Kongresowego”
Służba wojskowa
Od 1918 do 1920 uczeń Gimnazjum Państwowego w Łomży. W 1918 jako trzynastolatek uczestniczył w rozbrajaniu Niemców, w lipcu 1920, jako piętnastolatek zgłosił się konno na ochotnika do obrony Warszawy, zamierzając wstąpić do kawalerii. Ze względu na wiek nie został przyjęty, do kawalerii przyjęto tylko jego wierzchowca. Wstąpił zatem do 201 Ochotniczego Pułku Piechoty 22 Dywizji Piechoty, walczył w okopach Pragi z Kozakami.
Odznaka 9 Pułku Saperów
Po zakończeniu wojny polsko – bolszewickiej, w 1920 podjął naukę w Korpusie Kadetów nr 2 w Modlinie, 29 czerwca 1923 absolwent drugiej promocji. Podczas nauki poznał późniejszych współinicjatorów systemu łączności z Krajem, Cichociemnych: Jana Górskiego oraz Macieja Kalenkiewicza. Od sierpnia do września 1923 w Szkole Podchorążych Piechoty (kl. 53) w Warszawie. Od 15 września 1923 słuchacz Oficerskiej Szkoły Inżynierii w Warszawie, ukończył ją w 1926 z trzecią lokatą uzyskując półdyplom Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej. Awansowany na stopień podporucznika 1 października 1925, przydzielony jako dowódca plutonu 9 Pułku Saperów.
Odznaka Batalionu Mostowego
Od maja 1928 do października 1930 instruktor i dowódca plutonu w Centrum Wyszkolenia Saperów, następnie do kwietnia 1931 przydzielony jako adiutant oraz dowódca kompanii Batalionu Mostowego w Kazuniu 1 Brygady Saperów w Modlinie.
Od stycznia do czerwca 1932 słuchacz XIX Kursu Unifikacyjnego i XIXa Kursu Dowódców Batalionów Piechoty w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie, po jego ukończeniu przydzielony jako dowódca kompanii do Batalionu Mostowego. W październiku 1932, po zdaniu konkursowego egzaminu przyjęty do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. W 1934, jako absolwent XIII Promocji uzyskał dyplom oficera Sztabu Głównego. Awansowany na stopień porucznika dyplomowanego.
Odznaka 8 BSap.
Do lutego 1937 kierownik referatu w sztabie Dowództwa Okręgu Korpusu VIII (Toruń). Od lutego 1937 do lutego 1938 dowódca kompanii szkolnej 8 Batalionu Saperów.
Od lutego 1938 przydzielony do Oddziału II (wywiad) Sztabu Głównego w Warszawie. Jako oficer wywiadu w lipcu 1938, pod przykrywką dyplomaty (radca MSZ) oraz pod okiem NKWD, rozpoznawał węzeł kolejowy w Moskwie. Od listopada 1938 skierowany do rozpoznania sieci kolejowej Niemiec, Austrii oraz Czechosłowacji.
II wojna światowa
Znak Spadochronowy mjr Jaźwińskiego (rewers)
W kampanii wrześniowej 1939 w dyspozycji szefa Komunikacji Sztabu Głównego, przeprowadził do kolejowych stacji docelowych 86 transportów wojska oraz 2 transporty ewakuacyjne, następnie przydzielony jako oficer do zleceń Szefa Sztabu Naczelnego Wodza.
Na rozkaz ze sztabu Naczelnego Wodza, 18 września wraz z ppłk dypl. Marianem Ogórkiewiczem przekroczył granicę polsko – rumuńską w Zaleszczykach. 21 września 1939 w konsulacie RP w Czerniowcach (Rumunia) uzyskał paszport służbowy (dyplomatyczny) urzędnika MSZ, następnego dnia zameldował się w polskiej ambasadzie w Bukareszcie. Po otrzymaniu 25 września wizy w konsulacie francuskim w Paryżu oraz wiz tranzytowych, wyruszył koleją do Francji. 28 września przekroczył granicę Jugosławii, następnie Włoch. Przez Mediolan 29 września dotarł do Turynu (Włochy), następnie do granicznego Modane.
Camp Coetquidian
Od 30 września w Modane, od 2 do końca października w Camp de Coëtquidan, zwanym przez Polaków „Koczkodanem”. Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim, jako dowódca zorganizował i wyszkolił batalion saperów. Od lutego do czerwca 1940 kierownik Działu Studiów w Sztabie Naczelnego Wodza.
Lista szesnastu „chomików”
W lutym 1940 zgłoszony przez współtwórców Cichociemnych: kpt. dypl. Jana Górskiego oraz kpt. dypl. Macieja Kalenkiewicza jako jeden z 16 oficerów, kandydatów na Cichociemnych, gotowych do desantowania się do okupowanej Polski. Szesnastu polskich oficerów zgłosiło się do wojsk powietrznodesantowych w sytuacji, gdy pierwsze jednostki spadochronowe tworzyły jedynie Niemcy i Związek Radziecki (Rosja). W Europie Zachodniej ich jeszcze nie było, pierwsza rozpoczęła ich tworzenie Polska. Należy więc docenić nowatorski charakter Ich inicjatywy, Ich patriotyzm oraz poświęcenie. Bezpośrednio przed wojną, działania podjęte przez Sztab Główny Wojska Polskiego, w tym uruchomienie produkcji spadochronów Polski Irvin, otwarcie Wojskowego Ośrodka Spadochronowego w Bydgoszczy, testy sprzętu i wyposażenia, szczególnie zaś rozpoczęcie szkolenia spadochroniarzy – komandosów, nie miały wpływu na przebieg kampanii wrześniowej, jednak sytuowały Polskę w ścisłej światowej elicie państw tworzących wojska powietrznodesantowe. Więcej info – Prekursorzy Cichociemnych oraz Łączność z Krajem.
Oddział VI SNW, Londyn
Po upadku Francji ewakuowany 18 czerwca 1940 z Pointe de Grave brytyjskim transportowcem „Modura”. Wg. relacji Macieja Kalenkiewicza ewakuowany 22 czerwca wraz z nim oraz Janem Górskim, na pokładzie brytyjskiego okrętu ewakuacyjnego Royal Scotsman.. Według innej relacji, przed wyjazdem spotkał się z późniejszym Cichociemnym kpt. Maciejem Kalenkiewiczem, który zamierzał dotrzeć do Wielkiej Brytanii razem z przyjacielem, późniejszym Cichociemnym kpt. Janem Górskim. 20 czerwca 1940 dotarł do portu Falmouth (Wielka Brytania).
Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza
29 czerwca 1940 utworzono w sztabie Naczelnego Wodza Samodzielny Wydział Krajowy, nazwany Oddziałem VI, potem Oddziałem Specjalnym. Jego podstawowym zadaniem było utrzymanie łączności radiowej i kurierskiej Naczelnego Wodza w Londynie z Komendantem Głównym Armii Krajowej w okupowanej Polsce.
Harold Perkins
30 lipca 1940 podpisana została umowa polsko – brytyjska dot. formowania Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz funkcjonowania Sztabu Naczelnego Wodza w Wielkiej Brytanii. Przy Sztabie NW rozpoczęła działalność brytyjska 4 Misja wojskowa. Za wiedzą ówczesnego szefa Oddziału VI ppłk dypl. Jana Smoleńskiego podjął starania o uruchomienie łączności lotniczej z okupowaną Polską. M.in. 12 sierpnia 1940 przekazał notatkę w tej sprawie jednemu z brytyjskich oficerów wywiadu.
Whitworth Whitley
21 sierpnia 1940 spotkał się z nim przedwojenny rezydent brytyjskiego wywiadu w Polsce kpt. Harold Perkins, późniejszy szef sekcji polskiej Special Operations Executive (SOE). 25 sierpnia przekazał, że komendant brytyjskiej 4 Misji polecił podjąć przygotowania do pierwszego lotu łącznikowego do Polski. W październiku 1940 przeszkolono pierwszych dziesięciu kandydatów na skoczków do Kraju. Pierwszą lotniczą operację zrzutową o kryptonimie Adolphus przeprowadzono w nocy z sobotę na niedzielę 15/16 lutego 1941. Ten pierwszy skok Cichociemnych był pierwszym zrzutem alianckich żołnierzy na teren Europy Środkowej okupowanej przez Niemców.
Organizacja zrzutów dla Armii Krajowej
Załadunek zasobników do Liberatora
Zadania Referatu „S” określone rozkazem szefa sztabu NW z 30 stycznia 1940
Od końca sierpnia 1940 szef Samodzielnego Referatu „S”, od 4 maja 1942 do stycznia 1944 szef Wydziału Specjalnego (S) w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza.
Jako jeden z pierwszych ukończył kurs spadochronowy, otrzymał Znak Spadochronowy nr 0005. Organizator lotniczych operacji przerzutowych w lotach specjalnych SOE do Polski, tj. zrzutów Cichociemnych, kurierów oraz zaopatrzenia dla Armii Krajowej. Od marca 1942 loty specjalne SOE do Polski odbywały się z lotniska RAF Tempsford (Wielka Brytania), od 1944 z lotniska Campo Casale pod Brindisi (Włochy).
Stał się pionierem i spirytus movens przerzutu lotniczego do Kraju (…) Był twardy, konsekwentny i nieustępliwy w postępowaniu z Anglikami. Pełen pomysłów, inicjatywy i wizji. W swojej pracy napotykał stale na przeszkody tak ze strony Brytyjczyków, jak i rodaków. W tych zmaganiach przyświecał mu tylko jeden cel. Za wszelką cenę dopomóc Polsce Walczącej. To on pierwszy odkrył infiltrację i wpływy sowieckie w W. Brytanii, Stanach Zjednoczonych i w polskim Londynie.
Kajetan Bieniecki („Dramat dowódcy” s. 7)
Jan Jaźwiński – notatka dla Naczelnego Wodza na rozmowę z W. Churchillem z 19 stycznia 1943
dotycząca przerzutu lotniczego do Polski w sezonie 1942/43
w: Dziennik czynności mjr Jana Jaźwińskiego, Studium Polski Podziemnej, sygn. SK 16.9
Centralne Archiwum Wojskowe sygn. CAW – 1769/89, s. 126/128 – 136/138
Tak opisuje początki lotniczej łączności z Krajem – „począwszy od 1 lipca 1940 roku usiłuję nawiązać kontakt z władzami brytyjskimi, jakie mogą być zainteresowane istnieniem ZWZ (przyszłej AK). Idzie to bardzo trudno i opornie ze strony naszych władz. Nasz attache wojskowy przy ambasadzie polskiej w Londynie, któremu przedstawiłem swój projekt łączności lotniczej z Krajem odpowiedział: Panie kapitanie, pański projekt jest nierealny. Nie nadaje się nawet do dyskusji z władzami brytyjskimi. Musimy być poważni, inaczej ośmieszymy się!
Po parafowaniu umowy polsko – brytyjskiej, dotyczącej Polskich Sił Zbrojnych w W.Brytanii i sformowaniu Sztabu NW [Naczelnego Wodza] (31 lipca 1940 r.) rozpoczęła urzędowanie brytyjska 4-ta Misja Wojskowa, celem współpracy ze Sztabem N.W. W rozmowach z kilku oficerami tej Misji otrzymałem podobne informacje – taka sprawa nie jest wymieniona na liście zadań 4-tej Misji. (…)
W rozmowie z płk Smoleńskim, byłym szefem O.II [Oddziału II – wywiad, kontrwywiad] Sztabu Głównego przedstawiłem możliwość uzyskania lotów łącznikowych do Kraju drogą zainteresowania wywiadu brytyjskiego. Płk Smoleński: Niech pan bada możliwości (…) Zobaczymy co z tego wyjdzie. (…)
Napisałem notatkę dla Anglików, podkreślając położenie strategiczne Polski i ogólne możliwości wywiadu polskiego. (…) 21 sierpnia zadzwonił do mnie kpt. Perkins z 4-tej Misji brytyjskiej (późniejszy szef sekcji polskiej Special Operations Executive, SOE). (…) Rozmowa z Perkinsem trwała przeszło trzy godziny. Miała charakter rozpoznawczy (…) Omawiając możliwość pomocy brytyjskiej w zakresie łączności lotniczej z ZWZ, Perkins powiedział: Zbadam te możliwości. Wątpię, aby dotąd ktokolwiek na taką ideę zwrócił uwagę (…)
25 sierpnia Perkins powiadomił mnie, że komendant 4-tej Misji wojskowej dał mu polecenie, aby podjąć doświadczenia związane z pionierskim lotem do Polski. Powiedziałem – musimy to zrobić tak dokładnie, aby lot był sukcesem. Perkins: tak, słyszałem już kilka opinii, że dla posiadanych obecnie samolotów lot taki jest nierealny. (…) W naszej pierwszej fazie pracy trzeba przekonać, że ZWZ istnieje w Polsce, że wsparcie ZWZ jest celowe z punktu widzenia planowania dalszej wojny oraz, że loty z W. Brytanii do Polski są realną operacją. Mamy przed sobą trudną, stopniową pracę. (…)
Fragment sprawozdania Wydziału „S” Oddziału VI (Specjalnego), Londyn 28 lutego 1946
WBH – CAW sygn. II-52.356W październiku pierwszych dziesięciu kandydatów na skoczków do Kraju rozpoczęło kurs przygotowawczy do odlotu do Kraju. Dla nich opracowałem szczegółowy program kursu (…). 3 listopada rozmawiałem z Perkinsem. Perkins: Czytałem raporty oficerów łącznikowych 4-tej Misji Wojskowej przy Sztabie NW i M.S.Wojsk., podkreślają oni upadek ducha w wojsku polskim w Szkocji i małą aktywność Sztabu NW. Wyraźne jest rozbicie i zwalczanie się wzajemne w politycznym środowisku polskim w Londynie. Na naszym odcinku pracy widzę co innego. (…) Duch skoczków jest mocny i zdecydowany (…)
Odpowiedziałem: (…) w Polsce konsoliduje się ocena i wola, aby Naród Polski był jednolity w walce z zaborcami. Znam osobiście dowódcę ZWZ sprzed wojny. Pracował przed wojną i pracuje teraz nad wytworzeniem jednolitej postawy Narodu (…) Trudności są tu w Londynie. Jak pan wie, źródłem tych trudności jest prof. Kot i Mikołajczyk oraz dywersja, jaką prowadzi w wojsku Modelski. Kot, Mikołajczyk i Modelski zgodnie argumentują, że mają zrozumienie i poparcie grupy polityków brytyjskich, który mają duże wpływy w Foreign Office. (…)” (Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego, przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki, tom I i II, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6 s. 254-257)
Operacje przerzutowe do Kraju – sprawozdania (wszystkie sezony operacyjne)
w: Sprawozdanie z działalności Wydziału „S” Oddz. Specj. N.W. 1942-1944
Centralne Archiwum Wojskowe sygn. CAW II.52.353
Warto dodać, że mjr dypl. Jan Jaźwiński wcielał w życie ideę lotniczego wsparcia Armii Krajowej wbrew wielu wpływowym Anglikom oraz był zwalczany przez wielu wpływowych Polaków, w tym m.in. środowisko Mikołajczyka.
Jak to ujął płk Smoleński, szef Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza – „Gra ich [Mikołajczyk, Kot, Modelski] ma na celu, aby pozbawić ZWZ wszelkiej pomocy z Londynu. Chcą zlikwidować O.VI Sztabu NW i otworzyć komórkę specjalną dla łączności z organizacją Mikołajczyka w Kraju (…)” (ibidem, s. 261)
Gdyby nie Jego upór i determinacja – nie byłoby łączności lotniczej z Polską, organizowania przezeń zrzutów dla Armii Krajowej oraz Cichociemnych…
Idąc tropami życia towarzyskiego Macieja [Kalenkiewicza – RMZ] natrafiłem na dwa domy polskie, gdzie bywał często, przeważnie z Górskim [współtwórcami Cichociemnych – RMZ]. Właściwie – to jeden dom, jedno mieszkanie, „flat” na Sloane Street w dzielnicy Chelsea [w Londynie – RMZ], w którym po prawej stronie korytarza mieszkał kpt. dypl. Jan Jaźwiński z żoną Wandą, a po lewej – red. Bolesław Wierzbiański z żoną Aliną. Jaźwiński, saper trochę od Macieja starszy, lubił drażnić się i żartować sobie z „gówniarzy” – Macieja i Jana. Mając ukończoną Szkołę Wojenną i aparat myślenia logiczny i uporządkowany (gen. Smoleński, szef O.VI [Oddziału VI (Specjalnego) – RMZ]; powie o swym współpracowniku w 1975 roku: „To był umysł sztabowy”) zżymał się, słuchając futurologicznych fantazji Macieja, choć nie zaprzeczał, że jego przyszłościowanie zawiera czasem genialne zadatki. Przypominał belfra, który dostrzega świeże podejście i błyskotliwe sformułowanie ucznia, ale nie może strawić błędów ortograficznych.
W gruncie rzeczy łączyło ich wszystko. I szkoła oficerska na Nowowiejskiej, i rok 1926, i praca teraźniejsza, i poglądy na nowoczesną wojnę. Maciej [Kalenkiewicz – RMZ] czuł się u Jaźwińskich dobrze. Było mu tu ciepło, także w sensie fizycznym, bo długie wieczory spędzano przy automatycznym kominku gazowym, który nie odmawiał swego błękitnego płomienia, jeśli dostawał w porę szylingi. Jaźwiński wraca pamięcią do tamtych czasów. „Młodoturcy” [tajna, półkonspiracyjna organizacja młodych oficerów, m.in. wspierających gen. Sikorskiego, później gen. Sosnkowskiego, opowiadająca się za reformami w armii, należeli do niej m.in. Maciej Kalenkiewicz, Jan Górski, Jan Jaźwiński – RMZ] postawili sobie zadanie oczyszczenia atmosfery w wojsku, usunięcie destrukcyjnych wpływów Modelskiego, Kota, Mikołajczyka. Chcieliśmy także otworzyć drogę do stanowisk dowódczych oficerom młodym, odsunąć zaskorupiałych w rutynie starców. Gen. Sosnkowski [Naczelny Wódz – RMZ] odnosił się do organizacji życzliwie kiedy było to mu na rękę, a lekceważąco – kiedy mu przeszkadzała.” (Jan Erdman, Droga do Ostrej Bramy, s. 158-159)
Sprawozdanie z działalności Wydziału „S” za okres 1941-1945
kpt. dypl. Jan Podoski – „Sprawozdanie z działalności Wydziału „S”
Oddziału Spec. Sztabu N.W. za okres 1941 r. – 1945 r.”
Londyn 28 lutego 1946, Centralne Archiwum Wojskowe sygn. CAW II-52.356
Oddział VI (Specjalny) – Plan czuwania
Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza – Plan czuwania
w: Sprawozdanie z działalności Wydziału „S” Oddz. Specj. N.W. 1942-1944
Wojskowe Biuro Historyczne – Centralne Archiwum Wojskowe sygn. CAW II.52.353
Oddział VI (Specjalny) – Wsparcie lotnicze dla Armii Krajowej:
Płk dypl. w st. sp. Marian Utnik – Oddział łącznikowy Komendanta Głównego AK
przy Naczelnym Wodzu na emigracji (VI Oddział Sztabu Naczelnego Wodza) część III
w: Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1982, nr 1 s. 188 – 210
Lotnisko RAF Tempsford
Lotnisko RAF, Tempsford
Lotnisko RAF Tempsford było tajnym obiektem brytyjskiego Kierownictwa Operacji Specjalnych (Special Operations Executive, SOE) którego zadaniem było wspieranie ruchów oporu w okupowanej Europie. Startowały z niego samoloty 138 i 161 dywizjonów specjalnych RAF do Belgii, Holandii, Niemiec, Czechosłowacji oraz do Polski.
Halifax z zasobnikami zrzutowymi
Aby wprowadzić w błąd niemieckie rozpoznanie lotnicze, w Tempsford wybudowano tzw. „Gibraltar Farm”. Obiekt wyglądał jak zwykła brytyjska stodoła w gospodarstwie rolnym. Murowany budynek pokryto od zewnątrz drewnem.
Od 27 marca 1942 do 21 września 1943 w 43 operacjach lotniczych
z tajnego lotniska RAF Tempsford przerzucono do okupowanej Polski
158 Cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej
Tetworth Hall, hotel dla pilotów RAF Tempsford, foto: David Sands
Cichociemni przerzucani byli do Polski także po starcie z innych lotnisk: Foulsham (2), Linton-on-Ouse (2), Leakenheath (9), Newmarket (2), Stradishall (6) oraz Tempsford (158).
Od 1944 lecieli do Polski z lotniska Campo Casale (133) nieopodal Brindisi (Włochy). Z lotniska RAF Tempsford przeprowadzono ponadto, od 17 marca 1942 do 21 października 1943 90 operacji zrzutów materiałowych zaopatrzenia dla AK oraz w nocy 29/30 października 1942 operację „Wrench”, w której miano zbombardować siedzibę gestapo w Warszawie.
Lotnisko RAF Tempsford – Gibraltar Farm
Główna Baza Przerzutowa „Jutrzenka”
Lotnisko w Brindisi (Włochy)
Pamiątkowa tablica, Campo Casale, Brindisi
Od stycznia do 1 września 1944 komendant Głównej Bazy Przerzutowej (Baza nr 11, kryptonim „Jutrzenka”, brytyjski kryptonim „Torment”) w Latiano, 20 km od Campo Casale nieopodal Brindisi (Włochy), skąd startowały m.in. samoloty 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia z polskimi załogami oraz 138 Dywizjonu Specjalnego Przeznaczenia RAF, w lotach specjalnych SOE (zrzuty cichociemnych oraz zaopatrzenia dla Armii Krajowej) do okupowanej Polski.
Niestety, w zaopatrzeniu Armii Krajowej byliśmy mocno uzależnieni od Brytyjczyków, którzy użyczali Polakom samolotów na potrzeby operacji zrzutowych. Brytyjczycy nie dotrzymywali swoich ustaleń z Oddziałem VI (Specjalnym), stale ograniczali loty do Polski, realizowali paskudną politykę „kroplówki zrzutowej” dla Armii Krajowej…
Pismo szefa sztabu Naczelnego Wodza do szefa Oddziału VI (Specjalnego) ws. utworzenia GBP, Londyn, 3 listopada 1943
Kajetan Bieniecki podkreśla – „W styczniu 1944 Główną Bazę Przerzutową (GBP) pod Brindisi objął mjr dypl. Jan Jaźwiński „Sopja”. Władał on językiem angielskim, był twardy i konsekwentny w stosunku do Anglików z SOE i pracował w Oddziale VI Sztabu N.W. już od czerwca 1940 roku jako szef Referatu „S” (*Specjalny), który został przeorganizowany później na Wydział „S”, zajmujący się przerzutem lotniczym i kompletowaniem sprzętu dla Armii Krajowej.
Był on niewątpliwie pionierem i spiritus movens przerzutu lotniczego do Kraju. Po objęciu dowództwa GBP mjr Jaźwiński podlegał wprawdzie szefowi Oddziału VI w Londynie (był nim wtedy ppłk dypl. Protasewicz), ale sam podpisywał depesze do gen. Bora – Komorowskiego i miał swobodę w organizowaniu przerzutu lotniczego do Kraju. (…) O tej nominacji mjr Jaźwińskiego gen. Sosnkowski listem z 24 stycznia 1944 powiadomił dowódcę wojsk alianckich na obszarze Morza Śródziemnego gen. Henry M. Wilsona”. (Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, s. 107-108)
W ściśle tajnym meldunku z 15 sierpnia 1943, do Szefa Sztabu Naczelnego Wodza, mjr dypl. Jaźwiński podkreślił – „Najwyższą i najmilszą dla mnie nagrodą i zachętą są depesze Dcy Armii w Kraju. (…) Największym celem mego życia jest aby akcja przerzutu lotniczego dała Armii w Kraju niezbędne środki walki” („Dziennik czynności mjr Jaźwińskiego, s. 184 D, 184 F)
Plan Głównej Bazy Przerzutowej w Latiano
z zaznaczonymi rejonami i obiektami
Do 31 lipca 1944 – dzięki wysiłkom mjr dypl. Jana Jaźwińskiego – wystartowało z lotniska Campo Casale nieopodal Brindisi (Włochy) do Polski 340 samolotów (179 polskich i 161 brytyjskie), wykonało zadanie 178 załóg (104 polskie i 74 brytyjskie). Podczas Powstania Warszawskiego, od 1 do 22 sierpnia 1944 wystartowało stamtąd 146 samolotów (59 polskich, 87 brytyjskich i południowoafrykańskich), wykonało zadanie 69 (33 polskich i 36 brytyjskich oraz południowoafrykańskich).
Ogółem z „Jutrzenki” wystartowało 486 samolotów (238 polskich oraz 248 brytyjskich i południowoafrykańskich), wykonało zadanie 247 załóg (137 polskich oraz 110 brytyjskich i południowoafrykańskich), stracono 32 samoloty (7 polskich oraz 25 brytyjskich i południowoafrykańskich).
„Bagażnik” skoczka
Według moich obliczeń cała pomoc zaopatrzeniowa SOE dla Armii Krajowej zmieściłaby się w jednym pociągu towarowym. Byliśmy zależni od użyczanych nam samolotów SOE. Brytyjczycy nie dotrzymywali swoich ustaleń z Oddziałem VI (Specjalnym), stale ograniczali loty do Polski, realizowali paskudną politykę „kroplówki zrzutowej” dla Armii Krajowej.
Do Polski zrzucono ledwo 670 ton zaopatrzenia (4802 zasobniki, 2971 paczek, 58 bagażników), z czego odebrano 443 tony. W tym samym czasie SOE zdecydowało o zrzuceniu do Jugosławii ponad sto dziesięć razy więcej, tj. 76117 ton zaopatrzenia, do Francji 10485 ton, a do Grecji 5796 ton.
Całe wsparcie finansowe Brytyjczyków dla Polski stanowiło zaledwie ok. 2/3 wydatków Wielkiej Brytanii na wojnę, poniesionych (statystycznie) JEDNEGO dnia. Po wojnie wystawili Polsce „fakturę”, m.in. zabierając część polskiego złota. Przerzucono do Polski 316 Cichociemnych, choć przeszkoliliśmy do zadań specjalnych 533 spadochroniarzy. Tak bardzo Brytyjczycy wspierali Polaków oraz pomagali Polsce…
Konflikt z prosowieckim gen. Tatarem
Placówki Oddziału VI (Włochy)
po 26 czerwca 1944
Żadna relacja o Polsce skrzywdzonej w II wojnie światowej, o zrzutach do Polski Cichociemnych i zaopatrzenia dla Armii Krajowej nie może pominąć destrukcyjnej, szkodliwej, zdradzieckiej roli gen. Stanisława Tatara. Odpowiedzialny za organizację zrzutów do Kraju oficer wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza – mjr / ppłk dypl. Jan Jaźwiński w swych relacjach („Dziennik czynności” oraz „Pamiętnik”) wielokrotnie przytacza przykłady poczynań Tatara, których skutkiem było blokowanie ilości zrzutów oraz zwiększania ilości polskich załóg samolotów wykonujących loty specjalne SOE. To były jednak „tylko” szkody o charakterze raczej „taktycznym” – znacznie większe znaczenie miały poczynione przez Tatara szkody „strategiczne”.
Oryginalny plan bazy w Latiano
Pierwszy kontakt z Tatarem, po wylądowaniu w Brindisi 18 kwietnia 1944, odpowiedzialny za zrzuty Cichociemnych oraz zaopatrzenia dla Armii Krajowej oficer wywiadu mjr. dypl Jan Jaźwiński tak opisuje:
„Na sygnał lądowania dany przez pilota wyszliśmy do Dakoty [Tatar przyleciał w pierwszej operacji „Most”, 16 kwietnia 1944 – przyp. RMZ]. Pilot zameldował wykonanie zadania. Z Kraju przybyło trzech oficerów AK: gen. Tatar, ppłk Hańcza [Marian Dorotycz-Malewicz – RMZ] i por. [Dowmuntt – K.B.] [Andrzej Pomian vel Bohdan Sałaciński – RMZ] oraz dwóch cywilnych: delegat Rady Jedności Narodowej w kraju [Stanisław Ołtarzewski – RMZ] oraz reprezentant delegata Rządu na Kraj [Zygmunt Berezowski – RMZ]. Po śniadaniu skierowałem obie ekipy cywilną i wojskową na stację wyczekiwania, aż do odlotu do Londynu, jaki przygotuje ppłk Threlfall samolotem brytyjskim z Bari do Londynu. Z uwagi na zapowiedzianą następną operację przerzutową do Kraju i konferencję z MAAF [alianckie Dowództwo Sił Powietrznych Obszaru Morza Śródziemnego – RMZ] pojechałem na rozmowę z gen. Tatarem i politykami 18 kwietnia.
Rozpocząłem rozmowę z gen. Tatarem, którą zagaiłem: Prawdopodobnie jutro po południu cała ekipa z Kraju odleci samolotem brytyjskim do Londynu, gdzie będzie przyjęta przez oficera O.Sp. Sztabu NW. Gen. Tatar oznajmił, że przybywa w charakterze pełnomocnika dowódcy AK wraz z dwoma oficerami, którzy pracować będą w O.Sp. jako eksperci znający możliwości przyjęcia zrzutów lotniczych w Kraju.
Zaproponowałem: Chciałbym zapoznać pana generała z możliwościami Bazy Jutrzenka [Główna Baza Przerzutowa w Latiano], która obecnie i w najbliższych miesiącach jest jedynym źródłem przerzutu do AK. Gen. Tatar odpowiedział: Nie jestem zainteresowany ani Bazą Jutrzenka, ani też możliwościami przerzutu lotniczego w ogóle. Przybywam z misją. [Podkreślenie RMZ] W wykonaniu mojej misji zrobię wszystko co uważam za celowe dla Polski. (…)
Pojechałem do stacji wyczekiwania polityków przybyłych z Kraju. Trafiłem dobrze, gdyż na stacji zastałem tylko reprezentanta delegata Rządu w Kraju [Zygmunt Berezowski – RMZ]. Drugi polityk był na dłuższym spacerze. Będę mógł rozmawiać z nimi kolejno. (…) Zapytałem: Jako dowódca Bazy Jutrzenka, czy mogę pana zapytać, w jakim charakterze przybył gen. Tatar? Zamieniłem z nim kilka słów. Mówi on o misji. Na czym polega jego misja nie określił. Chcę z nim rozmawiać głębiej. Czy jest on naprawdę pełnomocnikiem dowódcy AK? Delegat: Znam pana majora z opinii, jaką dał mnie o panu dowódca AK Powiem panu szczerze, że dowódca AK i delegat Rządu w Kraju są zadowoleni, że pozbyli się z Kraju Tatara. Tatar ma zbyt przeciwne poglądy dotyczące stosunku do Sowietów. Praca z nim na terenie Kraju nie jest teraz możliwa. Zresztą jest on bardzo trudny we współpracy nawet w normalnych warunkach.
(…) Rozmowę przerwał na chwilę delegat Rady Jedności Narodowej w Kraju [Stanisław Ołtarzewski – RMZ], który wrócił ze spaceru. Mój rozmówca – możemy rozmawiać otwarcie, pan major zna dość dobrze sytuację polityczną i wojskową w Kraju (…) Dodałem: Pytałem panów, na czym polega „misja” Tatara. Z odpowiedzi panów odnoszę wrażenie, że jest zbyt duża różnica poglądów Tatara w stosunku do poglądów dowódcy AK i delegata Rządu. Rozumiem, że najłatwiej było pozbyć się jego z Kraju. Jeżeli jednak ta różnica poglądów polega na stosunku do Sowietów to zjawienie się Tatara w Londynie może mieć bardzo poważne i nieobliczalne skutki. Tatar może działać w Londynie jako pełnomocnik dowódcy AK [Podkreślenie RMZ]. Obawiam się, że Tatar może najłatwiej porozumieć się z Mikołajczykiem, który od dłuższego już czasu idzie po linii przypodobania się Sowietom względnie prosowieckim grupom brytyjskim i amerykańskim, aby uzyskać uznanie rządów obu aliantów, a w szczególności Roosevelta. Mikołajczyk i Tatar są podobni, politycznie ciemni, żądni władzy. (Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. t II, s. 36-40)
25 kwietnia 1944, już cztery dni po swoim przylocie do Wielkiej Brytanii, wraz z wicepremierem Stanisławem Mikołajczykiem oraz Zygmuntem Berezowskim Tatar został przyjęty przez premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, jako rzekomo „trzecia osoba z dowództwa Armii Krajowej”. Wtedy też opowiadał Churchillowi bajki, jakoby Armia Krajowa była zlepkiem lokalnych grup partyzanckich. Ale potem, dowartościowany Tatar przyjął propozycję posady od Kopańskiego – został… zastępcą do spraw krajowych szefa Sztabu Naczelnego Wodza.
W ten sposób prosowiecki i kapitulancki ignorant, za swą kapitulancką postawę wobec ZSRR (Rosji) „zesłany do Londynu za karę” – o czym nie wiedział Naczelny Wódz – nagle stał się w Londynie jedną z najważniejszych postaci dla okupowanej Polski.
Tatar został wysłany do Londynu, gdy po ujawnieniu zbrodni katyńskiej oraz zerwaniu 25/26 kwietnia 1943 przez sowietów stosunków dyplomatycznych z rządem RP, w listopadzie 1943 wygłosił na farmie będącej ośrodkiem wypoczynkowym KG AK, wobec kilku wyższych oficerów, byłych wykładowców WSW, m. in. Cichociemnego płk dypl. Kazimierza Iranka – Osmeckiego tekst swojego kapitulanckiego memorandum do dowódcy Armii Krajowej gen. Tadeusza Bór – Komorowskiego. Głosiło ono, iż zwycięzcą wojny będzie Rosja, okupacja Polski jest nieunikniona, należy zawrzeć z Sowietami „kompromis”, zrezygnować z ok. połowy terytorium Polski, w tym z Kresów. Memoriał był oczywistą zdradą polskiej racji stanu, która nakazywała – zwłaszcza armii – stać na straży suwerenności i nienaruszalności państwa. Warto dodać, że ZSRR przywłaszczył sobie 42,1 proc. terytorium przedwojennej Polski oraz pozbawił wolności 13,7 mln Polaków…
W reakcji na to defetystyczne memorandum – zamiast oddać Tatara pod sąd wojenny – gen. Tadeusz Bór – Komorowski oraz gen. Tadeusz Pełczyński ograniczyli się jedynie do udzielenia mu ostrej reprymendy słownej. Obowiązujący kodeks karny przewidywał za kolaborację z wrogiem karę śmierci. Według późniejszej relacji Cichociemnego, szefa wywiadu ofensywnego AK, płk Kazimierza Iranka – Osmeckiego – gen. Stefan Rowecki oddałby Tatara pod sąd lub kazałby go „rozwalić”. Wskazuje, że gdy szef sztabu Roweckiego, płk dypl. Janusz Albrecht, aresztowany przez Niemców, podjął się pośredniczenia w pertraktacji z Niemcami – gen. Stefan Rowecki zasugerował mu samobójstwo, co ten uczynił. Tatar miał niebywałe szczęście – przełożeni zignorowali go, nie zaproponowali honorowego rozwiązania. Został zlekceważony, zdążył także uciec przed prawdopodobnym wyrokiem konspiracyjnego podziemia.
Douglas C-47 Skytrain Dakota
Tatar zgłosił się na wyjazd do Londynu, zapewniając iż nie ujawni tam swoich silnie prosowieckich poglądów. Szef wywiadu ofensywnego AK, Cichociemny płk Kazimierz Iranek – Osmecki dwukrotnie interweniował aby Tatara nie wysyłać – bezskutecznie. Generałowie: Pełczyński i Komorowski uznali, że wobec wkroczenia armii sowieckiej na teren Polski, ze swą kapitulancką postawą Tatar nie może pozostać w składzie Komendy Głównej AK. Zdecydowali naiwnie, że w Londynie będzie „pilnować potrzeb AK”. Nie poinformowali Naczelnego Wodza o wyrażonej w „memorandum” ochotniczej gotowości Tatara do zdrady Polski.
Po przylocie do Londynu, arogancki, żądny władzy lis był już w kurniku. Tatar miał znakomitą pozycję: znakomite relacje z premierem, zaufanie szefa sztabu NW, kierował najważniejszym Oddziałem VI (Specjalnym), a Mikołajczyk planował mianowanie go ministrem obrony narodowej. Miał uprzywilejowaną pozycję jako rzekomy osobisty wysłannik generałów: Bora i Pełczyńskiego. Od Tatara stała się zależna Armia Krajowa oraz lotnicze wsparcie (zrzuty) dla AK, które uważał za… nieistotne. Spięcie aroganckiego, prosowieckiego Tatara z patriotycznym mjr dypl. Janem Jaźwińskim było nieuniknione.
W intrygach o umocnienie swej władzy, Tatar nawiązał później bardzo dobre relacje z naiwnym premierem rządu R.P. Stanisławem Mikołajczykiem. Najbardziej zażyłe relacje miał z sekretarką premiera Stefanią Liebermanową, która na bieżąco donosiła mu o posunięciach Mikołajczyka. Kilku osobom pokazała wykonane przez siebie szkice nagiego Tatara; jej nie tylko pozował. Franciszek Wilk, następca Mikołajczyka w emigracyjnym PSL po wojnie potwierdził, że Liebermanowa była metresą Tatara. O poglądach Tatara powiedział tak: myślałem, że to przyjaciel PSL i Mikołajczyka, a tymczasem stwierdziłem, że to przyjaciel Gomułki i PPR…
Zaufany człowiek Tatara, płk Stanisław Nowicki – Tatar „jest to człowiek bardzo ambitny, zarozumiały, despotyczny, a przy tym uparty, żądny władzy, człowiek o zacięciu dyktatorskim”
Po powrocie do Londynu Tatar zaczął wprowadzać swoje „porządki” w podległym mu Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza. 26 czerwca 1944 utworzył we Włoszech zbędne „dowództwo „Elba”, mianując jego szefem ppłk Dorotycz – Malewicza ps. Roch, Hańcza. Ppłk dypl. Tadeusz Rola, szef Wydziału Łączności Oddziału VI oceniał go jako „oficera o przeciętnych zdolnościach”. Tatar podporządkował „Hańczy” placówki Oddziału VI (Specjalnego): ośrodek szkoleniowy Cichociemnych – bazę nr 10 w Ostuni, placówkę „Capri” oraz Główną Bazę Przerzutową „Jutrzenka” (bazę nr 11) w Latiano, nieopodal Brindisi, dowodzoną przez mjr dypl. Jana Jaźwińskiego.
Jak zauważył później Władysław Michniewicz – „Hańcza dysponował znacznymi środkami i ciążyła na nim duża odpowiedzialność. W skład bazy wchodziło paruset oficerów i około tysiąca szeregowych; zarządzał on materiałem technicznym, zapasami broni, stacjami radio i całą siecią łączności, kolumnami samochodów oraz miał pod ręką eskadry samolotów na pobliskich lotniskach”...
Po objęciu przez prosowieckiego gen. Stanisława Tatara funkcji zastępcy szefa Sztabu Naczelnego Wodza, nadzorującego Oddział VI (Specjalny), nastąpiło faktyczne blokowanie przerzutu lotniczego dla Armii Krajowej. Miało to istotne znaczenie dla zaopatrzenia AK także podczas Powstania Warszawskiego. Cichociemny Jan Nowak – Jeziorański na polecenie Naczelnego Wodza miał dostarczyć do KG AK rozkaz o niewszczynaniu Powstania Warszawskiego. Został przerzucony do Polski, w nocy 25/26 lipca 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, podczas operacji lotniczej „Wildhorn III” („Most 3”). Przed odlotem, 21 lipca 1944 spotkał się w Głównej Bazie Przerzutowej w Latiano nieopodal Brindisi z organizatorem przerzutu lotniczego dla AK, mjr dypl. Janem Jaźwińskim.
kpt. Jan Nowak-Jeziorański
źródło: NACJan Nowak – Jeziorański zrelacjonował mjr dypl. Janowi Jaźwińskiemu tragiczny stan Oddziału VI pod rządami gen. Tatara – „Personel O.Sp. [ Oddziału Specjalnego – RMZ] zredukowany do kilku osób, sterroryzowanych przez Tatara. Nikt nie ma określonych zadań, brak jakiejkolwiek współpracy. Jedynie Pod, [kpt. dypl. Jan Podoski – RMZ] były zastępca pana w Wydziale „S”, widzi i zdaje sobie sprawę, że Tatar dąży jedynie do zniszczenia przerzutu do Kraju. Tatar kontroluje radiostację i zastrzegł sobie wyłącznie wymianę depesz z dowódcą AK. Treści tych depesz nikt tam nie zna. Nie ma też żadnej współpracy z SOE. Po prostu Tatar jest źródłem informacji dla dowódcy AK, NW i rządu RP.” (Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego (przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki), Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6, tom II, s. 104)
Obydwaj spotkali się z mjr naw. Stanisławem Królem, b. dowódcą 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia – „Mjr Król naświetlił warunki techniczne wykonania lotów do Polski, strefy klimatyczne, zależność warunków meteorologicznych, widoczność i zreasumował przeciętną ilość dni dostatecznie pogodnych, aby można było wykonać zadanie. Mówił jasno unikając terminologii technicznej wskazując na zasadnicze trudności nawigacji. Porównał typy używanych samolotów, Halifaxów i Liberatorów, ich zasięg, szybkość operacyjną oraz nośność przerzutową. Przechodząc do załóg porównał możliwości pracy załóg polskich i brytyjskich, podkreślił ich zainteresowanie oraz znajomość terenów. Porównał załogi młode i doświadczone. Uzupełniłem tę charakterystykę procentowym wykonaniem zadań. Szczególnie uwagę poświęcił własnemu dyonowi polskiemu, sprawie uzupełnienia i wymiany załóg.
Podkreślił wymownie: Mamy zgodę dowództwa brytyjskiego, że etatowy stan Liberatorów, to znaczy 21 maszyn możemy otrzymać, jeśli nasze władze polskie przyślą etatową ilość załóg, 27 przeszkolonych na Liberatorach. W wyniku starań Inspektora, a szczególnie Sztabu NW – gen. Tatara, nie tylko nie przysłane jest uzupełnienie załóg, ale też załogi, które wylatały swe tury nie są zastąpione. W rezultacie stan dyonu polskiego wynosi obecnie 4 załogi i cztery Liberatory. Porównał możliwości wykonania zadań przez dyon etatowy i obecny. Naświetlił uporczywe starania o załogi, przyjmowane bez odpowiedzi i nazwał to po prostu sabotażem ze strony gen. Tatara. (Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego (przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki), Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6, tom II, s. 106)
17 lipca 1944 dowódca Armii Krajowej, w związku z rozważaną decyzją o rozpoczęciu Powstania Warszawskiego wysłał do mjr Jaźwińskiego, komendanta Głównej Bazy Przerzutowej „Jutrzenka” (brytyjski kryptonim „Impudent”) w Latiano niedaleko Brindisi depeszę L.dz. 1333 – Sopja podajcie na jaki wysiłek Jutrzenki możemy liczyć w decydującej chwili podjęcia silnej akcji, co może nastąpić w początkach sierpnia.
W odpowiedzi mjr dypl. Jan Jaźwiński nadał do dowódcy AK depeszę L.Dz. 1061 o treści: Lawina do rąk własnych. Na Waszą 1333 melduję:
- Jutrzenka nie ma środków, aby zapewnić przerzut dla Waszej silnej akcji, ani w sierpniu, ani we wrześniu b.r.,
- Anglicy w pełni odpowiedzialni za przerzut do Polski oświadczyli dzisiaj, że wsparcie Powstania, ani też nasilonej akcji dywersyjnej Burza nie jest, powtarzam, nie jest przewidziane i nie celowe w tej fazie wojny.
- Przerzut bieżący jest ograniczony tylko, powtarzam tylko, dla potrzeb prowadzonej dotąd akcji Burza na małą skalę, na komunikacjach niemieckich. Obszar zrzutów w Kraju jest ograniczony od wschodu pasem 80 km na zachód od linii frontu sowieckiego.
- Stan polskiego dyonu spadł do 4 samolotów Liberator. Moje usilne zapotrzebowania o załogi polskie do stanu 27 załóg i 21 Liberatorów przyznanych etatem nie są realizowane przez Centralę. Współpracujący dyon brytyjski dać może tylko wysiłek ograniczony i często zmienny. Podkreślam, że powyższe dane są sprawdzone. Sopja 1061, 21 lipca 1944 r.
(Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego (przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki), Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6, tom II, s. 105, 107)
W reakcji na tę depeszę, tego samego dnia gen. Stanisław Tatar odebrał mjr dypl. Janowi Jaźwińskiemu realną możliwość kierowania przerzutem lotniczym do Polski, zabronił mu bowiem utrzymywania łączności operacyjnej z dowódcą AK oraz z Brytyjczykami z SOE, które użyczało Polakom samolotów do przerzutu…
22 lipca 1944 Tatar zarządził, że tylko Hańcza ma prawo kontaktowania się z Brytyjczykami (SOE) i dowódcą AK. Następnego dnia zakazał mjr dypl Janowi Jaźwińskiemu wysyłania depesz do Polski (KG AK) i do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Komendant Głównej Bazy Przerzutowej, który od początku organizował zrzuty do Polski nagle stracił realną możliwość działania. W tej sytuacji, 25 lipca 1944 mjr dypl. Jan Jaźwiński napisał do Naczelnego Wodza prośbę o zwolnienie go z funkcji dowódcy Bazy nr 11.
W swoim pamiętniku mjr dypl. Jan Jaźwiński odnotował: „(…) list mój do płk Demela: Dn. 23 bm. rozkazem Tatara L.dz. 5856/O.Sp. (kopia w załączeniu) zostałem pozbawiony bezpośredniej łączności z Lawiną [gen. Tadeuszem Komorowskim, dowódcą AK] oraz z władzami brytyjskimi.
Prawnie rozkaz ten pozostawia mnie możność świadomego kierownictwa przerzutem. (…) Faktycznie Hańcza [ppłk Marian Dorotycz-Malewicz] nie jest zdolny do prowadzenia akcji przerzutowej, ani też do rozmów z władzami brytyjskimi. Mogę więc czuwać nad realizacją planu przerzutu do AK. Wobec bardzo trudnej i ciężkiej obecnie sytuacji pozostanę w Bazie Jutrzenka dopóki NW [Naczelny Wódz] uzna to za celowe. (…) jutro wyślę drogą służbową depeszę do NW z prośbą o zwolnienie mnie ze stanowiska Dowódcy Bazy Jutrzenka i od wszelkich prac związanych z O.Sp. [Oddziałem Specjalnym] to znaczy z Tatarem [gen. Stanisławem Tatarem]. Jan Jaźwiński, 25 lipca 1944.”
„27 lipca, szef szyfrów przyniósł mnie kopię depeszy Lawiny [gen. Tadeusz Komorowski, dowódca AK] przysłanej przez O.Sp. do Hańczy L.dz. 1456/1135z 26 lipca 44 r. Sopja [mjr. dypl. Jan Jaźwiński] zgłosił odejście z Jutrzenki [Główna Baza Przerzutowa]. Ze względu na obecną naszą sytuację jest konieczne pozostawienie Sopji, aby podparł Rocha [ppłk Marian Dorotycz-Malewicz] który tej pracy nie zna. Lawina [gen.Tadeusz Komorowski, dowódca AK] L.dz. 1135. (Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego, przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, tom II, s. 112, 120, ISBN 978-0-9868851-3-6)
2 sierpnia sierpnia Tatar wezwał do siebie… żonę mjr dypl. Jaźwińskiego – Wandę Jaźwińską oraz zagroził jej – „jeśli mąż się nie podporządkuje, to na dłoni wyrosną mi włosy jeśli kiedykolwiek on wróci do Pani… 3 sierpnia 1944 mjr dypl. Jan Jaźwiński wysłał telegram do Tatara, żądając wszczęcia przeciwko sobie dochodzenia. Na zakończenie dodał – Pozwoli Pan, że wyrażę swoją osobistą opinię w sprawie oceny mojego dorobku dla kraju. Wyrażę to w sposób dla Pana zrozumiały. Mam w d… Pańskie oceny. Tatar stchórzył – nie było żadnego postępowania sądowego przeciwko podwładnemu, oficerowi niższemu stopniem, który go w telegramie obraził…
Po konflikcie z prosowieckim gen. Stanisławem Tatarem (od maja 1944 zastępcą szefa Sztabu NW do Spraw Krajowych, któremu podlegał Oddział VI), m.in. na tle zrzutów dla Powstania Warszawskiego, pozbawiony uprawnień dowódcy pułku oraz prawa szyfrowanej łączności z KG AK. Komendant Głównej Bazy Przerzutowej, który od początku organizował zrzuty do Polski nagle stracił realną możliwość działania. W tej sytuacji, 25 lipca 1944 złożył rezygnację oraz poprosił Naczelnego Wodza o zdymisjonowanie z funkcji komendanta Głównej Bazy Przerzutowej. Po proteście Dowódcy Armii Krajowej, do końca sierpnia 1944 wspierał merytorycznie nowego komendanta G.B.P.
Gasnący blask „Jutrzenki”
Ryszard M. Zając – Gasnący blask „Jutrzenki”
w: Biuletyn Informacyjny AK nr 2 (406) luty 2024, s. 21-31
Nieudolność ppłk Mariana Dorotycz-Malewicza ps. „Hańcza”…
W swoim pamiętniku wówczas major, później podpułkownik dypl. Jan Jaźwiński opisuje okoliczności „obejmowania dowództwa” utworzonej przez gen. Stanisława Tatara zbędnej struktury o kryptonimie „Elba”, przez ppłk. Mariana Dorotycz-Malewicza ps. Hańcza.
[25 lipca 1944] [Po starcie – K.B.] odjechaliśmy z Threlfallem [Brytyjczyk, oficer SOE oraz dowódca bazy Campo Cassale, ppłk. Henry McLeod Threfall – przyp. RMZ] do hotelu alianckiego, gdzie mieliśmy zarezerwowane pokoje z połączeniem telefonicznym do Bazy Jutrzenka, do Mola di Bari i na lotnisko. Wzięliśmy kąpiel i udaliśmy się do Klubu Alianckiego w pobliżu hotelu. Threlfallowi wyjaśniłem krótko: Mój telefonogram do pana z 23 lipca spowodowany jest rozkazem gen. Tatara. W każdym razie będę na Bazie czuwał, aby operacje do Polski szły w myśl obecnej współpracy i w warunkach bezpieczeństwa, jakie tylko możemy zapewnić w związku z sytuacją na froncie rosyjskim. Będę na Bazie do czasu, kiedy otrzymam rozkaz NW. (…)
O godz. 18.00 przyszedł do mnie Zubrzycki: Nic pilnego, dotyczy Threlfalla i Hańczy. Threlfall przyjechał do Jutrzenki o godz. 11.00 prosił abym znalazł Hańczę. Hańcza wrócił z Taranto o 11.30. Rozmowa miała miejsce w ogrodzie. Ja tłumaczyłem. Mam na tej notatce dokładny przebieg rozmowy. Threlfall: Co znaczy telefonogram mjr Jaźwińskiego z 23 b.m. Kto będzie prowadził operacje przerzutowe do Polski? Hańcza: Ja będę prowadził. Taki rozkaz otrzymałem od mego generała. Threlfall: Czy pan jest zaznajomiony z kompleksem tego rodzaju operacji? Hańcza: Jeszcze nie, ale mam nadzieję, że będę. Liczę na pana pomoc. Threlfall: Problem kompetencji kierownika tych operacji jest zasadniczym dla władz brytyjskich. Gen. Stawell i MAAF [Mediterranean Allied Air Force, alianckie Dowództwo Sił Powietrznych Obszaru Morza Śródziemnego – RMZ] przywiązują do tego wielką wagę. Chodzi tu o docelowe skierowanie i bezpieczeństwo lotów oraz przerzutu. Podkreślam, że nie wchodzę w to jak się nazywa polski kierownik operacji, władze brytyjskie są jedynie zainteresowane czy taka osoba zdolna jest do pozytywnego i konstruktywnego wykonania tego zadania. Nasza współpraca od tego zależy. Hańcza: Będę prosił mjr. Jaźwińskiego, aby zgodził się prowadzić dalej operacje przerzutowe i zwrócę się do mego generała, aby go zatrzymał w Bazie.
[27 lipca 1944] Hańcza przyniósł mnie depeszę Lawiny z 23 lipca, w której Lawina podał plan czuwania placówek odbiorczych na okres od 28 lipca do pierwszego tercetu miesiąca sierpnia. Powiedziałem Hańczy: Depesza ta jest spóźniona o 5 dni. Wiele z tych placówek odbiorczych jest już w ręku Sowietów lub w strefie niemieckiej frontu rosyjskiego. Zobaczymy co da się wykorzystać. Hańcza: Ja się na tym nie znam. Czy może mnie pan dać jutro rano Zubrzyckiego, chcę pojechać do Threlfalla. (…)
[28 lipca 1944] 28 lipca Zubrzycki złożył mnie notatkę z rozmowy Hańczy z Threlfallem w Mola di Bari. Zub melduje: Dziś rano dzwoniłem do Threlfalla o rozmowę Hańczy. Threlfall odparł, że przyjmie Hańczę o godz. 10.30. Rozmowa trwała około minuty, na stojąco. Hańcza zagaił: W związku z pana żądaniem 26 b.m. przyjechałem, aby pana zapewnić, że mjr Jaźwiński dał swą zgodę, że będzie prowadził nadal operacje przerzutowe do Polski. Mam też na to zgodę mego generała. Threlfall: Oświadczenie pana przedstawię gen. Stawell. Spojrzał na zegarek. Powiedziałem Hańczy: Rozmowa skończona. Chodźmy do samochodu. Hańcza wyszedł. Threlfall zapytał mnie: Zub ile w tym prawdy? Powiedziałem: Nasz major na pewno zgodzi się, gdyż wczoraj dostał depeszę od dowódcy AK, że dalsze prowadzenie przerzutów przez Sopję jest konieczne. Threlfall: Good man [zacny człowiek – K.B.]
28 lipca po kolacji przyszedł do mnie Hańcza, zagaił: Przyszedłem, aby prosić pana, aby pan nadal kierował przerzutem do Kraju. Ja nie mogę podjąć się tej odpowiedzialności, dowódca AK prosił, aby pan mnie podparł. Odparłem: Jak ja mogę pana podeprzeć. Pan ciągle nie korzysta z moich zaproszeń, aby brać udział w przygotowaniu i przeprowadzeniu bieżących operacji. Pan wyjeżdża z Bazy właśnie wtedy, kiedy takie operacje są w toku realizacji. Hańcza: Tak, wiem, że pan mnie chce pomóc, ale ja mam trudności z Anglikami. Zapytałem: Jakie trudności?. Hańcza: Trudno mnie to określić. Ja ich ciągle nie rozumiem, chyba, że ja nie mogę im powiedzieć konkretnie co i jak ja chcę zrobić. Dodałem: Niech pan okaże zainteresowanie. Chętnie panu pomogą. Nie można dalej opóźniać, myślę, że NW [Naczelny Wódz – przyp. RMZ] przyjmie moją prośbę. Może to być szybko załatwione.
Hańcza: Błagam pana niech pan sam rozmawia z Anglikami. Odparłem stanowczo: Czy pan tego nie rozumie, że jeśli rozmawiam z Anglikami to tylko, aby zrealizować wytyczne moich przełożonych względem NW. Czy pan nie wie, że zamiast wytycznych Tatar przysłał mnie zakaz, abym z Anglikami nie rozmawiał, że Tatar przerwał moją łączność bezpośrednią z Lawiną? Czy wreszcie pan, fikcyjny dowódca nieistniejącej Elby, noszący w kieszeni depesze Tatara przekazał mnie jakiekolwiek konkretne wytyczne, odpowiedzi na moje zapytania? [podkreśl. RMZ] Czy mam pewność, że pana meldunki do Tatara prawdziwie przedstawiają sytuację na Bazie przerzutowej?. Hańcza: Pan nie zna Tatara. Jest bardzo uparty. Proszę pana o kierowanie operacjami bez względy na rozkazy Tatara. Odparłem: Mam też duże wątpliwości czy moje depesze do O.Sp. względem szefa Sztabu NW dochodzą do nich nie zmienione, czy też w ogóle nie dochodzą, również mam wątpliwości czy depesze dowódcy AK dochodzą do mnie. Hańcza pobladł, bąkał bez sensu. (…) Hańcza: Niektóre depesze trochę zmieniłem, aby je wysłać w formie, jaką Tatar lubi. Nie zmieniłem treści istotnej. Jeśli panu o to chodzi to podawać je będę w całości.
Podkreśliłem: Nie istotna jest dla mnie co ktokolwiek lubi. Obowiązkiem moim jako oficera polskiego jest przedstawić przełożonemu stan faktyczny, łącznie ze zwróceniem uwagi na zaniedbania czy też aktualne warunki realizacji zadań. W wypadku Bazy Jutrzenka istotne są tylko, powtarzam tylko, żądania dowódcy AK, sytuacja aktualna w Kraju, oraz zdolność Jutrzenki do wykonania zadań, a więc istotna jest współpraca i jej zakres z władzami brytyjskimi. Ani ja ani pan ani też Tatar nic nie zrobią jeśli władze brytyjskie odmówią współpracy. (…) Czy pan to rozumie, że ja nie dopuszczę ani też nie wezmę udziału w żadnym usiłowaniu osłabienia względnie przerwania pomocy dla Kraju, jaka jest możliwa z Bazy Jutrzenka?”
(Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. t II, s. 114-123)
30 sierpnia 1944 mjr dypl. Jan Jaźwiński opuścił Główną Bazę Przerzutową „Jutrzenka” w Latiano nieopodal Brindisi. Od 3 września 1944 przeniesiony do 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa, przydzielony do brytyjskiego Centrum Wyszkolenia Saperów, następnie od 24 września 1944 na stażu liniowym, na frontowym szlaku 5 Batalionu Saperów 5 Kresowej Dywizji Piechoty. Od marca 1945 przydzielony do Oddziału III (operacyjnego) sztabu 2 Korpusu, od czerwca 1945 do kwietnia 1947 w Oddziale Informacyjnym Sztabu 2 Korpusu gen. Władysława Andersa.
A propos funkcjonowania bazy „Jutrzenka” po odejściu mjr dypl. Jana Jaźwińskiego – fragment wymownej depeszy dowódcy Armii Krajowej: (nr 65/R2/XXX/999) – „Zaopatrywanie nas przez Jutrzenkę wygląda na sabotaż. W zapowiedzianych terminach [zrzuty] nie przychodzą, placówki zrzutowe się dekonspirują przez ciągłe i bezskuteczne czuwanie. W ostatnich dwu miesiącach były tylko cztery pojedyńcze zrzuty dzikie bez zapowiedzi w odległości do 35 km od placówek. Częściowo odebrano sprzęt od chłopów, część zrzucono na sygnały żandarmów na torach kolejowych. Interwencje w Jutrzence o przyspieszenie nakazanych przez KG zrzutów nie skutkują.”
Sprawa „Hańczy” – defraudacja pasów z dolarami
Szpitak i klasztor Bonifratrów na Wyspie Tyberyjskiej w Rzymie
29 września 1945 ściśle tajnym rozkazem gen. Władysław Anders polecił mu jednostronnie przejąć akta, szyfry, radiostacje oraz wszelkie skrytki dawnej Głównej Bazy Przerzutowej (Bazy nr 11) w związku z wyjaśnianiem defraudacji ponad miliona dolarów przez gen. Tatara, znajdujących się w dyspozycji ppłk. Mariana Dorotycz-Malewicz ps. Hańcza.
Mjr dypl. Jan Jaźwiński dość szybko wpadł na trop skrzyni z dolarami Bazy nr 11, ukrytej w szpitalu Bonifratrów na wyspie Isola Tibertina. Już 2 października 1945, od dwóch byłych swoich podwładnych, dowiedział się, że słyszeli nazwę „Tiberina” w rozmowie „Hańczy” z Micińskim (Pamiętnik, tom. II, s. 340). Adiutant „Hańczy” por. Miciński podczas przesłuchania początkowo zaprzeczał istnieniu skrytek, w końcu przyznał że przewiózł pieniądze do klasztoru na wyspie Tiberina. Po przesłuchaniu Micińskiego, mjr dypl. Jan Jaźwiński napisał notatkę dla szefa sztabu 2 Korpusu (do rąk własnych), w której podkreślił:
„(…) główny wysiłek Hańczy i Tatara był skoncentrowany na problemie jak i gdzie pieniądze A.K. przerzucić z Włoch do Niemiec względnie Francji. Odchodząc z Bazy Jutrzenka przekazałem Hańczy ok. 12 milionów dolarów przeznaczonych dla A.K., których do Polski nie można było przerzucić.”
Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego (przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki), tom II, s. 345, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6
Podpisany przez komisję – w tym mjr. dypl. Jana Jaźwińskiego – „Protokół znalezienia, odebrania i otwarcia zawartości skrytki, założonej przez płk. Hańcza Ryszarda i por. Miciński Czesława, w Ospedale dei Fatebenefratelli na wyspie Tiberina w Rzymie, spisanego w Kancelarii Placówki „R” dnia 5.X.1945″ zawiera informację, że komisja udała się na to miejsce tego dnia w samo południe, z pomocą ślusarza otworzyła skrzynię i zabrała z niej dwie mniejsze drewniane skrzynki, zostawiając zakonnikowi, O. Maurycemu pokwitowanie.
W rzymskiej placówce II Oddziału (wywiadu) 2 Korpusu Polskiego komisja otworzyła skrzynkę oznaczoną numerem „5” oraz znajdującą się w niej „walizkę nr 5”, w której znaleziono 12 pasów sześciokieszeniowych z dolarami oraz paczkę 5.638 dolarów. Komisja otworzyła też drugą skrzynkę, oznaczoną nr „4”, w której była walizka z numerem „4”, ale walizki tej nie otworzono.
Dolary przerzucane przez Cichociemnych pakowane były w parciane pasy z sześcioma kieszeniami, do których wkładano zwykle po trzy paczki banknotów. Pasy oklejone były impregnowanym płótnem z okienkami, pozwalającymi sprawdzić zawartość bez otwierania. Paczki banknotów były opieczętowane, kieszenie przeszywano grubą, mocną, jedwabną nicią, której końce plombowano. Każdy pas posiadał numer; jeśli zawierał banknoty 10-dolarowe, jego wartość wynosiła 18 tys.; jeśli 20-dolarowe – 36 tys. USD. Jeśli w pasie były złote monety 10-dolarowe, mieścił 2,4 tys. USD; jeśli złote monety 20-dolarowe – 3,6 tys. USD.
Później w sprawozdaniu mjr dypl. Jana Gorzko wskazano, że w obu tych walizkach znajdowały się dolary papierowe, łącznie na kwotę 1.136.638 (milion sto trzydzieści sześć tysięcy sześćset trzydzieści osiem) dolarów papierowych. 9 października 1945, o godz. 9.30 ppłk Marian Dorotycz – Malewicz ps. Hańcza – który na polecenie Tatara ukrył (czyli ukradł) pieniądze przed legalnymi władzami R.P. oraz swoimi przełożonymi – strzelił sobie w głowę z posiadanej broni służbowej, zmarł w nocy 9/10 października 1945, nie odzyskawszy przytomności. Pozostawił dwa pożegnalne listy, w tym szczegółowe dyspozycje co do rozdysponowania jego rzeczy. Więcej info – Stanisław Tatar – generał zdrajca.
Protokół i in. dokumenty komisji mjr dypl. Jana Jaźwińskiego ws. przejęcia depozytu dolarowego
(Dokumenty z teczki „Sprawa ś.p. płk Hańcza – Studium Polski Podziemnej, sygn. SK 26/39)
Lotnicze wsparcie Powstania Warszawskiego:
Andrzej Sucholtz – Dziennik czynności mjr. dypl. Jana Jaźwińskiego z sierpnia 1944 roku
Lotnicze wsparcie Powstania Warszawskiego
w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1988, zeszyt 83, s. 148-177
Po wojnie
Logo Institution of Civil Engineers
Od 27 września 1947 w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. 27 września 1947 awansowany na stopień podpułkownika. 31 stycznia 1948 zdemobilizowany, podjął studia, w 1950 absolwent kursu inżynierii lądowej Polish University College w Londynie. Członek Institution of Civil Engineers.
W 1952 wyemigrował do Kanady, członek Association of Professional Engineers of Ontario.
W 1955 wyjechal do USA, pracował w Detroit, od 1960 do połowy 1979 jako inżynier lądowy w stanie Kalifornia.
Zmarł 25 sierpnia 1985 w Los Angeles (USA), pochowany na Cmentarzu Park Lawn w Toronto (Ontario, Kanada), sekcja „O”, grób 312.
Awanse
- kapral – sierpień 1920
- kadet kapral – październik 1920
- kapral podchorąży – sierpień 1923
- sierżant podchorąży – wrzesień 1923
- podporucznik – 1 października 1925
- porucznik – ze starszeństwem od 1 lipca 1927
- porucznik dyplomowany – wrzesień 1934
- kapitan dyplomowany – 1 stycznia 1935
- major dyplomowany – ze starszeństwem od września 1942
- podpułkownik dyplomowany – 27 września 1947
Ordery i Odznaczenia
- Order Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania) – 7 października 1943
- Krzyż Walecznych – 10 czerwca 1945
- Gwiazda za Wojnę 1939-1945 (Wielka Brytania) – 31 grudnia 1945
- Gwiazda Italii (Wielka Brytania) – 31 grudnia 1945
- Medal Wojska – 16 kwietnia 1946
- Order Korony Włoch (Włochy) – 17 kwietnia 1946
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami – 2 września 1946
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – (pośmiertnie) 7 lipca 2022, uroczystość nadania 19 stycznia 2023
Życie rodzinne
Stokowisko – elewacja boczna
Syn Wincentego, ziemianina, pochodzącego ze wsi Jaźwiny Koczoty koło Czyżewa, właściciela majątku Kutyłowo – Skupie (ówczesny powiat zambrowski), następnie majątku Stokowisko (powiat Wysokie Mazowieckie) i Józefy Włodkowskiej.
Stokowisko – elewacja frontowa
Miał dwóch braci: starszego Tadeusza, w 1939 wachmistrza 1 Pułku Szwoleżerów im. Józefa Piłsudskiego, najmłodszego Henryka, w 1939 porucznika w niewoli niemieckiej oraz trzy siostry: Irenę, Eugenię i Marię. Syn najstarszej z nich podczas wojny służył jako pilot RAF, poległ nad Kanałem La Manche. Po wojnie majątek Stokowisko rozparcelowano dekretem PKWN, rodzina rozproszyła się po Polsce.
W 1936 zawarł związek małżeński z Wandą Janiną Goethel, prawniczką.
Dziękuję Rodzinie ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego oraz Panu Piotrowi Hodyra za pomoc w opracowaniu niniejszego biogramu
Upamiętnienie
25 sierpnia 2021 prezes Fundacji dla Demokracji i autor portalu Ryszard M. Zając zwrócił się do Pana Andrzeja Dudy, Prezydenta R.P. listem otwartym / petycją o godne upamiętnienie ppłk. dypl. Jana Jaźwińskiego, oficera wywiadu z Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, organizatora przerzutu lotniczego Cichociemnych oraz zaopatrzenia dla Armii Krajowej.
W petycji podkreślono, że pomimo swych ogromnych zasług ppłk dypl. Jan Jaźwiński jest obecnie prawie całkowicie zapomniany, a Jego zasługi przypisywane są… brytyjskiej agendzie rządowej Special Operations Executive (SOE). Dodać należy, że jest także przemilczany m.in. przez Instytut Pamięci Narodowej, który wpisaliśmy m.in. za to na listę fałszerzy historii.
8 września 2021 Pan Roman Kroner, ówczesny dyrektor Biura Odznaczeń i Nominacji Kancelarii Prezydenta R.P. pismem znak BON.0600.497.2021 był uprzejmy poinformować, iż zainteresował sprawą Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
19 stycznia 2023 odbyła się uroczystość przekazania Rodzinie ppłk dypl. Jana Jaźwińskiego Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski, nadanego pośmiertnie 7 lipca 2022, przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Pana Andrzeja Dudę, za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej (M.P.2022.931).
Dziękujemy Panie Prezydencie 🙂
Zobacz najnowszą wersję bazy danych nt. zrzutów – BAZA ZRZUTÓW DLA ARMII KRAJOWEJ
Źródła:
- informacje własne (archiwum portalu)
- Dokumenty personalne Jana Jaźwińskiego z archiwum brytyjskiego Ministry of Defence (skany w zbiorach autora portalu)
- Teczka personalna w Studium Polski Podziemnej sygn. TP2.549
- Dziennik czynności mjr Jana Jaźwińskiego, sygn. SK 16.9, Centralne Archiwum Wojskowe sygn. CAW – 1769/89
- Andrzej Sucholtz – Dziennik czynności mjr. dypl. Jana Jaźwińskiego z sierpnia 1944 roku – Lotnicze wsparcie Powstania Warszawskiego, w: Zeszyty Historyczne, Instytut Literacki Paryż 1988, zeszyt 83, s. 148-177
- The National Archives (Wielka Brytania), sygn. HO 405.25471 – JAZWINSKI W. JAZWINSKI J.
- Jan Jaźwiński – Dramat dowódcy. Pamiętnik oficera sztabu oddziału wywiadowczego i specjalnego (przygotowanie do druku: Piotr Hodyra i Kajetan Bieniecki), tom I i II, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Montreal 2012, ISBN 978-0-9868851-3-6
- Kajetan Bieniecki: Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Arcana Kraków 1994, ISBN 83-86225-10-6
- Zbigniew S. Siemaszko – Działalność generała Tatara, Norbertinum, Lublin 2004, ISBN 83-7222-192-8
- Jan Lorys (oprac.), Historia Polskiego Znaku Spadochronowego, Materiały. Dokumenty. Źródła. Archiwalia,, Zeszyt 9, s. 58, Londyn 1993, ISBN 0-902508-20-2, ISBN 978-0-902508-20-0
Zobacz także:
- Zrzuty
- Wykaz zrzutów Cichociemnych
- Wykaz operacji lotniczych (zrzuty Cichociemnych i materiałowe)
- Special Operations Executive
- Polska w brytyjskiej strategii wspierania ruchu oporu. Historia Sekcji Polskiej Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE) – recenzja
- Współpraca Polaków z SOE
- SOE
- Bajki o SOE
- Oddzial VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza
- Jan Jaźwiński
- Akcja Kontynentalna
- Polacy i SOE – rekord rozczarowań (recenzja)
- Stanisław Kłosowski
- Informacje (on-line) nt. personelu Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii (1940-1947) – Lista Krzystka
- Stanisław Tatar – generał zdrajca
Akcja „Góral”
Spis treści:
- Wstęp
- Przygotowania do akcji
- Uczestnicy akcji oraz ich pozycje wyjściowe
- Przebieg akcji 5 sierpnia 1943
- Przebieg akcji 12 sierpnia 1943
- Po akcji
Akcja „Góral” była jedną z najważniejszych akcji zbrojnych Armii Krajowej. Historyk Tomasz Strzembosz uważa ją za jedną z najlepiej przeprowadzonych konspiracyjnych akcji zbrojnych w okupowanej przez Niemców Europie. Miała miejsce 12 sierpnia 1943 w Warszawie, jej celem było pozyskanie znaczących środków finansowych na potrzeby Armii Krajowej.
Akcję przygotowywano przez prawie 14 miesięcy, trwała ok. dwie i pół minuty, w jej wyniku Armia Krajowa zdobyła aż 105 mln zł, równowartość ok. miliona dolarów po czarnorynkowym kursie.
Handley Page Halifax II
Warto zaznaczyć, że do sierpnia 1943, w dwóch zrzutowych sezonach operacyjnych: okresie próbnym (luty 1941 – kwiecień 1942) oraz „Intonacji” (sierpień 1942 – kwiecień 1943), Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza zorganizował na potrzeby Armii Krajowej oraz przerzucił do Polski w operacjach lotniczych SOE, za pośrednictwem Cichociemnych łącznie 14 563 450 dolarów, 119 400 dolarów w złocie, 6 070 000 marek niemieckich, 700 000 „młynarek” (okupacyjna waluta, emitowana na terenie Generalnego Gubernatorstwa), 1775 funtów brytyjskich oraz 10 000 peset. Przesłane 700 tys. złotych nie wprowadzono jednak do obiegu, ze względu na ich kiepską jakość wykonania. Część pieniędzy „londyńskich” utracono w drodze do kraju, także podczas transportu ze zrzutowisk i wskutek denuncjacji skrytek i magazynów AK. Tylko w próbnym sezonie operacyjnym (zrzutowym) AK straciła 95 165 USD oraz 4 422 dolarów w złocie.
Fałszywy banknot 500 zł Podziemnej Wytwórni Banknotów
Pieniądze ze zrzutów docierały do Oddziału IV (kwatermistrzostwo) Komendy Głównej AK dopiero po kilku tygodniach. Kwoty w obcych walutach wymagały powolnej wymiany na „czarnym rynku”, aby nie doprowadzić do znacznej obniżki cen. Ogółem przerzucane przez kurierów oraz Cichociemnych kwoty nie wystarczały na potrzeby konspiracyjnej Armii Krajowej. W szczytowym okresie swego istnienia AK liczyła aż 390 tys. żołnierzy! Budżet ZWZ w 1941 wynosił ok. 517 tys. USD, w 1942 wydatki oszacowano na kwotę 4 mln USD! W 1943 budżet AK wynosił ok. 10 mln USD, w 1944 ok. 20 mln USD…
Przygotowania do akcji
gen Stefan Rowecki
Od wiosny 1940 do końca 1942 w kontrolowanej przez Niemców Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie, produkującej dla niemieckiego okupanta banknoty i inne dokumenty, funkcjonowała Podziemna Wytwórnia Banknotów (PWB). Grupa pracowników PWPW, dowodzona przez ppor Czesława Lecha ps. Biały, na potrzeby Polskiego Państwa Podziemnego produkowała w konspiracji banknoty, dokumenty legalizacyjne, kartki żywnościowe, talony na obuwie itp. Według historyków, do końca 1942 PWB „wyprodukowała” dla AK (właściwie przejęła z produkcji PWPW dla Niemców) aż ok. 20 milionów (!!!) „młynarek” (potoczna nazwa banknotów od nazwiska prezydenta Banku Emisyjnego w Polsce Feliksa Młynarskiego).
mjr Emil Kumor
W kwietniu 1942 skończył się pierwszy (próbny) sezon zrzutowy, podczas którego Cichociemni przerzucili na potrzeby walki w Kraju 1 541 450 dolarów, 119 400 dolarów w złocie, 1775 funtów brytyjskich, 885 000 marek niemieckich. Były to kwoty niewystarczające, ponadto część tych pieniędzy stracono. Konspiracyjna Armia Krajowa miała problemy finansowe. Według relacji mjr. Emila Kumora – „Grot” biadał nad tym, że wciąż rosną potrzeby finansowe, a tymczasem wskutek przerwania zrzutów odczuwa się coraz bardziej brak pieniędzy”.
Podczas narady z dowódcą AK gen. Stefanem Roweckim ps. Grot, mjr Emil Kumor ps. Krzyś, szef Wydziału Inwestycji i Zakupów w Biurze Finansów i Kontroli Komendy Głównej AK zaproponował przeprowadzenie zbrojnej akcji zdobycia pieniędzy z niemieckiego Banku Emisyjnego w Polsce, emitującego okupacyjną walutę.
Początkowo planowano zabranie pieniędzy z pociągu jadącego z Warszawy do Krakowa (gdzie mieściła się centrala banku) – albo podczas jazdy, albo w czasie postoju na bocznicy kolejowej. Później rozważano włamanie do skarbca oddziału Banku Emisyjnego w Warszawie. Przed wojną nie udało to się nawet najsłynniejszemu polskiemu kasiarzowi „Szpicbródce”. Ostatecznie zaakceptowano jako najlepszy wariant przejęcie transportu worków banknotów z banku przy ul. Bielańskiej 1, w drodze do centrali banku w Krakowie.
Pieniądze były przewożone na Dworzec Wschodni w Warszawie, a następnie koleją do Krakowa. Możliwe były trzy warianty trasy z banku na dworzec. Most Poniatowskiego został zamknięty na czas remontu, co wykluczyło jeden z nich. Na miejsce zasadzki na konwój z pieniędzmi wybrano ulicę Senatorską, jej jedna strona była gruzowiskiem, od zbombardowania we wrześniu 1939. Dzięki temu planowano uniknąć ofiar wśród mieszkańców Warszawy. Zdecydowano o wykluczeniu innej trasy przejazdu konwoju przez ustawienie znaków informujących o remoncie drogi.
Siedziba banku Warszawa, ul. Bielańska
Kluczowe było nawiązanie współpracy z dwoma pracownikami Banku Emisyjnego: Ferdynandem Żyłą ps. Michał I oraz Janem Wołoszynem ps. Michał II, którzy mieli z niewielkim wyprzedzeniem informacje o planowanych transportach bankowych pieniędzy. Do transportu Niemcy wykorzystywali ciężarówkę warszawskiego Zakładu Oczyszczania Miasta. W ciężarówce jechali czterej strażnicy oraz pracownicy banku. Towarzyszył jej samochód osobowy z uzbrojonymi Niemcami jako ochrona.
Roman Kiźny
Rozkaz przeprowadzenia akcji otrzymał utworzony w maju 1942, podporządkowany bezpośrednio Komendantowi Głównemu Armii Krajowej, oddział do zadań specjalnych – Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych o kryptonimie OSA. Jednak 5 czerwca 1943 gestapo, prawdopodobnie wskutek denuncjacji, aresztowało kilkudziesięciu żołnierzy tego oddziału, uczestniczących w ślubie kolegi (por. Mieczysława Uniejewskiego) w warszawskim kościele św. Aleksandra. Ocalało tylko kilkunastu. Do akcji włączono zatem także żołnierzy wydzielonego oddziału Kedywu „Motor”.
Plan akcji przewidywał udział 43 żołnierzy AK, 2 łączniczek oraz dwóch samochodów ciężarowych. Żołnierzy podzielono na trzy grupy: pierwsza miała zlikwidować ochronę transportu, druga przejąć pieniądze, a trzecia zabezpieczać miejsce akcji. Łączniczki miały przed akcją odebrać od żołnierzy wszelkie dokumenty, a po akcji zebrać broń uczestników. Każdy z żołnierzy otrzymał ściśle określone zadanie. Uzbrojenie stanowiło ok. 20 pistoletów, 4 „Steny”, granaty; na czas odwrotu przygotowano stalowe kolce do przebijania opon pojazdów ew. pościgu. Akcję osłaniało 7 patroli po 4 osoby, każdy patrol uzbrojony w pistolet maszynowy oraz pistolety.
Uczestnicy akcji oraz ich pozycje wyjściowe:
ul. Senatorska 3, na błotniku ciężarówki Ford AA:
- Roman Kiźny ps. Pola – dowódca akcji (12 sierpnia 1943)
- Jerzy Kleczkowski ps. Jurek – zastępca dowódcy akcji (organizator i dowódca akcji 05 sierpnia 1943)
ul. Senatorska 3, na skrzyni ciężarówki Ford AA:
- Arnold Kubański ps. Jawor – ze stenem
- Stanisław Zołociński ps. Doman – ze stenem
- Andrzej Żupański ps. Andrzej – ze stenem
Pistolet maszynowy Sten
ul. Senatorska 3:
- Zbigniew Skoworotko ps. Jarko – zatarasowanie przejazdu ręcznym wózkiem
ul. Senatorska 5, na schodkach sklepu elektrotechnicznego:
- Kazimierz Skrobik ps. Strażak – atak na ciężarówkę z pieniędzmi
- Andrzej Suchanek ps. Andrzejek – atak na ciężarówkę z pieniędzmi
- Mieczysław Skrobik ps. Sacharyniarz – atak na ciężarówkę z pieniędzmi
ul. Senatorska 7, w sklepie warzywnym:
- Jerzy Leszczyński ps. Lotnik – atak na ciężarówkę z pieniędzmi
- Stefan Smarzyński ps. Balon – atak na ciężarówkę z pieniędzmi
- Tadeusz Cackowski ps. Nowicjusz – atak na ciężarówkę z pieniędzmi
korytarz domu ul. Senatorska 7:
- Klaudiusz Stysło ps. Biały – atak na eskortę konwoju
- Jan Popowski ps. Podkowa – atak na eskortę konwoju
- Zygmunt Grabowski ps. Zając – atak na eskortę konwoju
- Jerzy Wolszczan ps. Jim – atak na eskortę konwoju
herbaciarnia ul. Senatorska 11:
- Tadeusz Żupański ps. Tadeusz – atak na eskortę konwoju
- Cichociemny Bronisław Grun ps. Szyb – atak na eskortę konwoju
- Marek Szymanski ps. Czarny – atak na eskortę konwoju
ul. Miodowa, róg Senatorskiej:
- Bogdan Gawrońsky ps. Davy
- Antoni Jabłoński ps. Wąsaty
- Stanisław Matych ps. Mila – kierowca uprowadzonej ciężarówki bankowej
- NN ps. Wilk
- NN ps. Kozioł
- i inni
Ciężarowy Chevrolet
Pl. Zamkowy, ul. Miodowa, grupa osłonowa akcji:
- Sławomir Bitner ps. Maciek (dowódca)
- Wiesław Krajewski ps. Semen
- i inni
Pl. Zamkowy:
- Leon Stolarski ps. Leon – kierowca ciężarówki, prawdopodobnie Chevrolet – ewakuacja, ew. rezerwowy samochód do przewozu pieniędzy
Róg Krakowskiego Przedmieścia, Piwnej, Podwala:
- Patrole osłony akcji, po 4 osoby
Łączniczki:
- Barbara Rogowska ps. Baśka – przed akcją odbiór dokumentów od żołnierzy AK, po akcji odbiór broni
- Maria Gabryjel ps. Myszka – przed akcją odbiór dokumentów od żołnierzy AK, po akcji odbiór broni
ul. Sowińskiego 47, gospodarstwo ogrodnicze
- Bronisław Ruchowski ps. Bratek – miejsce ukrycia pieniędzy po akcji
Przebieg akcji 5 sierpnia 1943
Na początku sierpnia Jan Wołoszyn ps. Michał II przekazał informację o przygotowywanym na 5 sierpnia 1943 konwoju z bankowymi pieniędzmi.Po telefonie z umówionym hasłem „ciocia zajechała” przystąpiono do realizacji akcji. Wyznaczony zespół m.in. odciął kable telefoniczne, łączące bank z policją i gestapo. Wywołało to alarm wśród Niemców: straż bankową postawiono w stan pogotowia, do banku przyjechali policjanci z bronią maszynową oraz jednostka alarmowa żandarmerii Überfallkommando.
Do realizacji zasadniczej części akcji nie doszło – trzej żołnierze ze Stenami, którzy mieli zaatakować ciężarówkę z pieniędzmi, nie zostali na czas powiadomieni przez łącznika i nie stawili się na miejscu. Akcję odwołano. Po pewnym czasie nadeszła informacja, iż w tym konwoju transportowano ok. 50 milionów złotych.
Po nieudanej akcji dowodzenie nią przekazano Romanowi Kiźnemu, dotychczasowy dowódca został jego zastępcą. Zrezygnowano także ze zbędnego przecinania kabli telefonicznych.
Przebieg akcji 12 sierpnia 1943
Bronisław Grun
Tak opisywał swoje włączenie do tej akcji Cichociemny kpt. Bronisław Grun ps. Szyb, we wspomnieniach opublikowanych w książce Drogi cichociemnych (Londyn 1954, Warszawa 2010): Express Warszawa-Berlin, pt. Bank na kółkach:
Szkolenie owszem, rzecz ważna, ale całe pół roku uczyć cudze dzieci wojny podziemnej – to już trochę za dużo. Dostałem przydział do podchorążówki „Agrykola”. Bractwo miłe, chłopaki wyśmienite. Sami harcerze, nazywali się bardzo ładnie: Szare Szeregi. Wszystko to pięknie, ale ja jednak nie po to uczyłem się w Szkocji dywersji, minerki, dżiu-dzitsu – żeby w Warszawie bawić się w „profesora”. Właśnie wtedy spotkałem przypadkowo „Oliwę” – „Rudzkiego”. Poprosiłem go o przydział bojowy. „Oliwa” od razu zabrał mnie na odprawę. Zapytał tylko przezornie: – Czy jest Pan gotów pójść do akcji jutro?…
12 sierpnia 1943 o godz. 11.17 ciężarówka warszawskiego ZOM, jadąca z workami pieniędzy Banku Emisyjnego w Polsce z oddziału banku na Dworzec Wschodni wjechała w ul. Senatorską. Wcześniej minęła ustawione przez żołnierzy grupy bojowej znaki drogowe, zakazujące wjazdu w ul. Miodową.
Jeden pas ruchu ul. Senatorskiej zajęty był przez zaparkowaną ciężarówkę grupy uderzeniowej. Był to prawdopodobnie Ford AA, zwany potocznie „Kitajcem”. Omijając go, bankowy konwój zwolnił i zjechał na lewy pas jezdni. Wtedy przed ciężarówkę z pieniędzmi wjechał ręczny wózek ze skrzynkami i zatarasował przejazd.
Dowódca akcji strzelił z pistoletu w kabinę ciężarówki. Ze skrzyni Forda AA zeskoczyli trzej żołnierze AK. Jeden z nich głośno krzyknął: „Polacy, padnij! Zaczęli strzelać ze „Stenów” do obstawy konwoju.
Jeden z AK-owców, Stanisław Żupański wspominał:
„Wszyscy czterej policjanci, trafieni czy nie, natychmiast zniknęli za ścianami skrzyni. Tylko jeden z nich strzelał na ślepo w kierunku atakujących. Równocześnie zaatakowało sześciu żołnierzy „Kosy” i szybko (bez oporu ze strony policjantów) opanowali skrzynię [ciężarówki – przyp RMZ] zaczynając wyrzucać policjantów na ulicę”.
Bronisław Grun
Cichociemny kpt. Bronisław Grun ps. Szyb, we wspomnieniach opublikowanych w książce Drogi cichociemnych (Londyn 1954, Warszawa 2010): Express Warszawa-Berlin, pt. Bank na kółkach tak opisywał przebieg akcji:
„Wreszcie usłyszeliśmy bezładną początkowo strzelaninę. Zapomniałem o kapeluszu, wyskoczyliśmy na ulicę. Wszystko się zgadzało. Zacząłem „rąbać” wraz ze swym towarzyszem do Opelka. Nasz szofer skoczył do ciężarówki. Wyrzucił na głowę niemieckiego kierowcę. Działał jak błyskawica. W takich sytuacjach nie ma się co cackać.. Należy wykorzystać zaskoczenie. Szybkość i zdecydowanie rozstrzygają o sukcesie lub niepowodzeniu.
Samochód banku zahamowany został zatarasowaniem wąskiej ulicy przez naszą ciężarówkę i ów śmieszny, ręczny wózek. Nasi prali niemiłosiernie, obezwładniając z miejsca całą załogę i ochronę transportu. Chociaż było nas we właściwej akcji tylko siedmiu, szybko daliśmy sobie radę. Niemcy zupełnie zgłupieli. Z przerażenia powyciągali jak najwyżej ręce z karabinami na znak poddania. (…) Mogliśmy być z siebie zadowoleni. Akcja trwała niewiele więcej jak dwie minuty, a łup był przecież niebywały”
Uczestnicy akcji
Wyznaczona grupa żołnierzy AK zlikwidowała Niemców z obstawy bankowego konwoju, jadących samochodem osobowym. Przypadkowy oficer Wermachtu otwiera ogień do żołnierzy AK, ginie od serii z Thompsona. Od strony pałacu Bruhla nadbiega dwóch niemieckich policjantów. Także oni zostają zabici przez Wiesława Krajewskiego ps. Semen. Ogółem zabito sześciu Niemców eskorty, dwóch niemieckich policjantów oraz oficera Wermachtu.
Podczas akcji poległo trzech pracowników banku: Tadeusz Buczek, Mieczysław Wachniewski, Władysław Pyrzanowski. Czterech innych zostało rannych.
Ranni zostali także dwaj uczestnicy akcji Stefan Smarzyński ps. Balon (postrzał w pachwinę) oraz Stanisław Zołociński ps. Doman (postrzał w udo). „Balon” zostaje przewieziony przez „Leona” do Szpitala Wolskiego. Po operacji zostaje umieszczony w osobnej sali z tabliczką na drzwiach: „Uwaga! Gruźlica!”
Po akcji
Po trwającej dwie i pół minuty akcji, ciężarówkę z workami pieniędzy Banku Emisyjnego sierż Stanisław Matych ps. Mila poprowadził w kierunku gospodarstwa ogrodniczego Bronisława Ruchowskiego ps. Bratek w Warszawie – Woli. Tam worki z pieniędzmi złożono najpierw w wykopanym dole, potem w rowie w szklarni oraz zasypano ziemią. Następnego dnia worki z pieniędzmi zostają przewiezione do opustoszałego sklepu przy ul. Śliskiej i przekazane mjr Emilowi Kumorowi ps. Krzyś z Biura Finansów i Kontroli Komendy Głównej AK. Po przeliczeniu okazuje się, że wskutek akcji Armia Krajowa zdobyła ok. 105 mln. zł, równowartość ok. miliona dolarów po czarnorynkowym kursie!
W związku ze śmiercią Polaków, Niemcy nie byli pewni, czy napad na konwój bankowy był konspiracyjną akcją zbrojną czy też miał charakter napadu kryminalnego. Po akcji rozkleili w Warszawie ogłoszenia, oferując pięć milionów złotych nagrody za wskazanie tropu śledczym. AK uruchomiła akcję pisania donosów z fałszywymi tropami, jednym z najzabawniejszych było doniesienie od „naocznego świadka”, który podał swój adres: Warszawa, Plac Zamkowy 1. Pod tym adresem znajduje się… pomnik króla Zygmunta III Wazy… Ponadto, na niemieckich ogłoszeniach o nagrodzie doklejano paski papieru, z ofertą 10 milionów złotych – „za wskazanie następnego, podobnego transportu”…
Sukces akcji „Góral” (ok. 105 mln zł) spowodował wzrost wydatków Kedywu z 77.198,35 zł w styczniu 1943 oraz 1.272.311,12 zł w lipcu 1943 do aż 5.263.837,95 zł i 1,5 tys. marek w grudniu 1943.
Źródła:
- informacje własne
- Grzegorz Rutkowski – Środki pieniężne przerzucane drogą lotniczą dla Polskiego Państwa Podziemnego, w: Dzieje Najnowsze, 2018 mr 2 s. 5-20
- Tomasz Strzembosz – Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1945. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00717-4
- Bronisław Grun – Express Warszawa-Berlin, pt. Bank na kółkach, w: Drogi cichociemnych, Londyn 1954, Warszawa 2010
- Emil Kumor – Wycinek z historii jednego życia, Platan, 2011, ISBN 978-83-89711-82-3
- Jerzy Śląski – Polska walcząca, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1990. ISBN 83-211-1428-8
- Romuald Śreniawa-Szczypiowski – Centrala Zaopatrzenia Terenu Komendy Głównej AK, praca magisterska, Warszawa 1969, Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. WH/SZ-1 255
- Wojciech Königsberg – AK75. Brawurowe akcje Armii Krajowej, Znak, Kraków 2017, s. 253-258
- Jan Moczydłowski – Produkcja banknotów przez Związek Walki Zbrojnej i Armię Krajową, w: Biuletyn Numizmatyczny 1989, nr 10-12
- PWPW – Podziemna Wytwórnia Banknotów
